Sử dụng phụ phẩm nuôi gia súc nhai lại - Chương 4

Chia sẻ: Nguyen Minh Phung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

243
lượt xem 54
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sử dụng phụ phẩm nuôi gia súc nhai lạ. Chương 4. Bổ sung dinh dưỡng cho phụ phẩm nhiều xơ. Bổ sung dinh dưỡng khi cho gia súc nhai lại ăn khẩu phần cơ sở là phụ phẩm xơ thô chất lượng thấp như rơm rạ là một giải pháp mang bản chất dinh dưỡng học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sử dụng phụ phẩm nuôi gia súc nhai lại - Chương 4

Ch-¬ng 4 Bæ sung dinh d-ìng cho phô phÈm nhiÒu x¬ Bæ sung dinh d-ìng khi cho gia sóc nhai l¹i ¨n khÈu phÇn c¬ së lµ phô phÈm x¬ th« chÊt l-îng thÊp nh- r¬m r¹ lµ mét gi¶i ph¸p mang b¶n chÊt dinh d-ìng häc. C¸c lo¹i thøc ¨n dïng ®Ó bæ sung cã thÓ l¹i lµ nh÷ng lo¹i phô phÈm n«ng c«ng nghiÖp kh¸c nh-ng “bæ sung” ®-îc cho r¬m r¹ vµ c¸c lo¹i thøc ¨n x¬ th« vÒ mÆt dinh d-ìng. Trong tr-êng hîp ®ã gia sóc nhai l¹i cã thÓ ®-îc nu«i d-ìng tèt hoµn toµn b»ng phô phÈm. Tuy nhiªn khi cÇn thiÕt mét sè thøc ¨n bæ sung cã thÓ ®-îc s¶n xuÊt riªng nÕu nh- c¸c tÝnh to¸n vÒ kü thuËt, kinh tÕ vµ m«i tr-êng cho phÐp. Môc ®Ých vµ nguyªn t¾c bæ sung dinh d-ìng C¸c chÊt dinh d-ìng trong r¬m r¹ còng nh- c¸c lo¹i thøc ¨n x¬ th« chÊt l-îng thÊp kh¸c cã thÓ ®-îc ph©n gi¶i vµ chuyÓn ho¸ cã hiÖu qu¶ trong d¹ cá nÕu nh- c¸c VSV d¹ cá ®-îc cung cÊp ®ñ vµ c©n ®èi c¸c chÊt dinh d-ìng cÇn thiÕt cho sù t¨ng sinh cña chóng. §ã lµ gluxit dÔ lªn men, N dÔ tan, ABBH cã m¹ch nh¸nh, kho¸ng vµ vitamin. H¬n n÷a, c¸c s¶n phÈm lªn men cuèi cïng trong d¹ cá (protein VSV vµ ABBH) chØ cã thÓ trë thµnh c¸c chÊt dinh d-ìng cho vËt chñ vµ lµm t¨ng n¨ng suÊt cña gia sóc nÕu nh- chóng c©n b»ng víi c¸c chÊt dinh d-ìng ®-îc tiªu ho¸ vµ hÊp thu ë ruét non. Do vËy, bæ sung dinh d-ìng khi cho gia sóc nhai l¹i ¨n thøc ¨n th« chÊt l-îng thÊp nh»m mét hay c¶ hai môc ®Ých sau ®©y: 1) Bæ sung ®Ó tèi -u ho¸ ho¹t ®éng cña VSVd¹ cá b»ng c¸ch cung cÊp c¸c chÊt dinh d-ìng thiÕu trong khÈu phÇn c¬ së. ViÖc bæ sung nµy (cßn gäi lµ bæ sung “xóc t¸c”) cÇn ®Ó:  gióp cho tiªu ho¸ khÈu phÇn c¬ së ë trong d¹ cá ®¹t tíi møc tèi ®a,  t¨ng thu nhËn khÈu phÇn thøc ¨n c¬ së,  t¨ng tèi ®a protein VSV cña d¹ cá. C¸c chÊt bæ sung trong tr-êng hîp nµy chñ yÕu lµ N ë d¹ng dÔ ph©n gi¶i cïng mét Ýt c¸c yÕu tè kÝch thÝch sinh tæng hîp VSV d¹ cá nh- kho¸ng, vitamin peptit/axit amin vµ mét l-îng nhá n¨ng l-îng dÔ lªn men, ®Æc biÖt lµ x¬ dÔ tiªu. ViÖc bæ sung tèi -u ho¸ hÖ sinh th¸i d¹ cá cho phÐp lµm t¨ng tèc ®é vµ tû lÖ tiªu ho¸ x¬ còng nh- t¨ng sinh khèi protein VSV ®i xuèng d¹ cá. C¶ hai ¶nh h-ëng nµy kÝch thÝch con vËt t¨ng l-îng thu nhËn khÈu phÇn c¬ së vµ cuèi cïng sÏ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh d-ìng cña nã.
2) Bæ sung thªm c¸c chÊt dinh d-ìng, ®Æc biÖt lµ nh÷ng thøc ¨n cã kh¶ n¨ng tho¸t qua sù ph©n gi¶i ë d¹ cá, nh»m sö dông tèi -u c¸c chÊt dinh d-ìng hÊp thu vµ ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt cña gia sóc. C¸c chÊt dinh d-ìng cÇn cung cÊp trong tr-êng hîp nµy lµ c¸c axit amin, axit bÐo kh«ng no m¹ch dµi (kh«ng thay thÕ) vµ tiÒn th©n cña glucoza. Nh-ng chÊt nµy th-êng lÊy tõ thøc ¨n protein, lipit vµ bét ®-êng. C¸c lo¹i thøc ¨n bæ sung nµy ph¶i ®-îc phèi hîp theo tû lÖ tuú theo nhu cÇu s¶n xuÊt sao cho:  Chóng kh«ng c¶n trë ho¹t ®éng ph©n gi¶i x¬ trong d¹ cá.  KhÈu phÇn ®¶m b¶o c©n b»ng gi÷a c¸c s¶n phÈm lªn men d¹ cá vµ s¶n phÈm tiªu ho¸ ë ruét nh»m ®¹t ®-îc møc s¶n xuÊt ®Ò ra. Kh¸i niÖm bæ sung nh»m hai môc ®Ých nµy hoµn toµn kh¸c víi c¸ch bæ sung truyÒn thèng ®èi víi c¸c khÈu phÇn c¬ së lµ thøc ¨n th«. Tr-íc ®©y ng-êi ta th-êng dïng c¸c hçn hîp thøc ¨n tinh hoµn chØnh lµm tõ c¸c lo¹i h¹t cèc vµ thøc ¨n protein ®Ó bæ sung. ViÖc bæ sung nh- thÕ chØ nh»m cung cÊp dinh d-ìng cho vËt chñ, nh-ng l¹i kh«ng quan t©m ®Õn vai trß cña VSV lªn men x¬ trong d¹ cá vµ do ®ã mµ nã th-êng øc chÕ ho¹t lùc cña chóng. HiÖn t-îng thay thÕ khi bæ sung thøc ¨n Bæ sung “xóc t¸c” víi mét l-îng nhá thøc ¨n dÔ ph©n gi¶i cã t¸c dông kÝch thÝch qu¸ tr×nh ph©n gi¶i x¬ ë d¹ cá vµ nhê ®ã mµ l-îng thu nhËn tù do cña gia sóc ®èi víi thøc ¨n th« cã thÓ t¨ng lªn. Tuy nhiªn, khi thøc ¨n tinh bæ sung v-ît qu¸ mét møc nhÊt ®Þnh th× cµng t¨ng l-îng thøc ¨n bæ sung th× l-îng thu nhËn thøc ¨n th« trong khÈu phÇn c¬ së bÞ gi¶m xuèng. §ã lµ do hiÖn t-îng thay thÕ thøc ¨n th« bëi thøc ¨n tinh. Tû suÊt thay thÕ = sè kg thøc th« thu nhËn gi¶m/sè kg thøc ¨n bæ sung t¨ng. Th«ng th-êng ng-êi ta quan s¸t thÊy r»ng khi tû lÖ gluxit dÔ tiªu chiÕm d-íi 10-15% tæng sè VCK thu nhËn th× qu¸ tr×nh ph©n gi¶i x¬ ®-îc kÝch thÝch vµ do ®ã mµ l-îng thu nhËn t¨ng lªn. Trong tr-ëng hîp nµy tû suÊt thay thÕ cã gi¸ trÞ ©m vµ viÖc bæ sung cã thÓ coi lµ “xóc t¸c”. V-ît qu¸ møc bæ sung nãi trªn th× c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh ph©n gi¶i x¬ trong d¹ cá bÞ mÊt ®i vµ l-îng thu nhËn thøc ¨n th« gi¶m xuèng. Lóc nµy tû suÊt thay thÕ cã gi¸ trÞ d-¬ng vµ thËm chÝ cã thÓ ®¹t tíi mét gi¸ trÞ cao h¬n 1, cã nghÜa lµ cho ¨n thªm 1 kg thøc ¨n bæ sung sÏ lµm cho l-îng thu nhËn thøc ¨n th« gi¶m trªn 1 kg. Tû suÊt thay thÕ nµy cao ®èi víi nh÷ng thøc ¨n bæ sung giµu n¨ng l-îng dÔ lªn men do ABBH ®-îc sinh ra nhanh lµm gi¶m pH d¹ cá ®ét ngét kh«ng thuËn lîi cho VSV ph©n gi¶i x¬. HiÖn t-îng thay thÕ x¶y ra cßn
do ¶nh h-ëng vËt lý (thÕ chç trong d¹ cá). H¬n n÷a, bæ sung thøc ¨n tinh cã thÓ lµm cho con vËt tho¶ m·n nhu cÇu vÒ n¨ng l-îng mµ kh«ng cÇn ¨n nhiÒu thøc ¨n th« cho ®Õn khi “no”. Bæ sung n¨ng l-îng N¨ng l-îng cña thøc ¨n x¬ th« chñ yÕu cã trong hydratcacbon cña v¸ch tÕ bµo vµ ®-îc gi¶i phãng trong qu¸ tr×nh ph©n gi¶i (lªn men) bëi VSV d¹ cá. N¨ng l-îng nµy ®-îc gi¶i phãng rÊt chËm do qu¸ tr×nh ph©n gi¶i chËm. ChÝnh v× thÕ mµ khi gia sóc nhai l¹i chØ ®-îc cho ¨n c¸c thøc ¨n x¬ th« chÊt l-îng thÊp (nh- r¬m r¹) qu¸ tr×nh t¨ng sinh cña VSV d¹ cá bÞ h¹n chÕ do thiÕu ATP. Do vËy cÇn thiÕt ph¶i bæ sung thªm c¸c lo¹i thøc ¨n chøa c¸c nguån n¨ng l-îng dÔ lªn men ®Ó cung cÊp ATP cho b¶n th©n VSV d¹ cá t¨ng sinh vµ ho¹t ®éng. MÆt kh¸c, ®èi víi gia sóc s¶n xuÊt cã nhu cÇu n¨ng l-îng cao h¬n so víi nguån n¨ng l-îng mµ thøc ¨n th« cã thÓ cung cÊp th× cÇn thiÕt ph¶i bæ sung thªm c¸c lo¹i thøc ¨n giµu n¨ng l-îng ®Ó ®¸p øng ®-îc nhu cÇu s¶n xuÊt. Khi bæ sung n¨ng l-îng vµo khÈu phÇn c¬ së lµ thøc ¨n th« cÇn chó ý ®¶m b¶o sao cho ho¹t lùc ph©n gi¶i x¬ trong d¹ cã bÞ gi¶m cµng Ýt cµng tèt. KÕt qu¶ cña nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cho thÊy c¸c thøc ¨n bæ sung n¨ng l-îng cÇn: Cµng giµu x¬ dÔ tiªu cµng tèt, nh- c¸c lo¹i cá xanh chÊt l-îng cao, b· bia, bçng r-îu vµ cµng Ýt bét ®-êng cµng tèt. C¸c lo¹i thøc ¨n giµu x¬ dÔ tiªu cã thÓ chiÕm tíi 50% VCK cña khÈu phÇn. Cßn c¸c thøc ¨n bét ®-êng kh«ng nªn v-ît qu¸ 1/3 tæng sè VCK cña khÈu phÇn. Cho ¨n cµng ®Òu cµng tèt, tøc lµ nªn cho ¨n lµm nhiÒu lÇn hay tèt h¬n lµ trén ®Òu víi khÈu phÇn c¬ së. Cho ¨n nh- vËy sÏ tr¸nh gi¶m pH d¹ cá mét c¸ch ®ét ngét lµm ¶nh h-ëng kh«ng tèt ®Õn VSV ph©n gi¶i x¬. Bæ sung d-íi d¹ng thøc ¨n dÔ tho¸t qua ph©n gi¶i d¹ cá ®Ó ®-îc tiªu ho¸ vµ hÊp thu chñ yÕu ë ruét khi cÇn cung cÊp nhiÒu n¨ng l-îng ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt cña gia sóc cao s¶n. Bæ sung protein Bæ sung nit¬ phi protein (NPN) Ngoµi nguån n¨ng l-îng cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh lªn men v¸ch tÕ bµo thøc ¨n thùc vËt, VSV d¹ cá cÇn cã ®ñ N ®Ó tæng hîp protein cho b¶n th©n chóng. Tuy nhiªn r¬m r¹ còng nh- c¸c lo¹i thøc ¨n th« chÊt l-îng thÊp kh¸c chøa rÊt Ýt N vµ tû lÖ tiªu ho¸ N cña chóng rÊt thÊp. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ®Ó cho c¸c lo¹i thøc ¨n x¬ chÊt l-îng thÊp nµy ®-îc ph©n gi¶i vµ lªn men tèt th× tr-íc hÕt cÇn ph¶i cung
cÊp ®ñ l-îng N cÇn thiÕt cho VSV d¹ cá. Nhu cÇu N cña VSV d¹ cá phô thuéc vµo n¨ng l-îng cã thÓ lªn men cã ë trong d¹ cá. Mét sè nhµ nghiªn cøu cho r»ng nång ®é am«niac trong d¹ cá cÇn thiÕt ®Ó tiªu ho¸ tèt vµ t¨ng l-îng thu nhËn r¬m ë bß n»m trong kho¶ng 150-200 mg NH3-N/l dÞch d¹ cá. Nång ®é nµy cã thÓ ®¹t ®-îc b»ng viÖc phun dung dÞch urª lªn r¬m (15g urª/kg r¬m). Mét sè t¸c gi¶ kh¸c -íc tÝnh r»ng nh÷ng khÈu phÇn c¬ së cã tû lÖ tiªu ho¸ CHC d-íi 50% (nh- r¬m kh«ng xö lý) chØ cÇn cã 1% N (hay 6,25% CP) lµ ®ñ. Nh-ng hµm l-îng nit¬ cÇn t¨ng lªn ®Õn 1,5 - 2% (hay 9- 12% CP) khi n¨ng l-îng tiªu ho¸ cña khÈu phÇn ®-îc t¨ng lªn qua bæ sung hay nhê xö lý r¬m. §Ó tÝnh chÝnh x¸c h¬n l-îng NPN cÇn bæ sung ph¶i c©n b»ng khÈu phÇn ®Ó ®¶m b¶o PDIN = PDIE. ThÝ dô sau ®©y minh ho¹ c¸ch tÝnh thùc tÕ cho viÖc x¸c ®Þnh l-îng NPN cÇn thiÕt ®Ó bæ sung cho gia sóc nhai l¹i khi cho ¨n thøc ¨n th« chÊt l-îng thÊp. VÝ dô: Gi¶ sö mét con bß ¨n mét ngµy ¨n 3,5kg VCK r¬m lóa víi tû lÖ tiªu ho¸ 40%, hµm l-îng chÊt h÷u c¬ lµ 90% vµ hµm l-îng protein th« lµ 3%. TÝnh l-îng urª cÇn bæ sung cho con bß nµy.  L-îng thu nhËn chÊt h÷u c¬ tiªu ho¸ (CHCTH) lµ: 3,5 x 90/100 x 40/100 = 1,25 kg Luîng protein th« (CP) cña VSV d¹ cá cã thÓ tæng hîp ®-îc tõ nguån CHCTH nµy khi cã ®ñ N lµ: 1,25kg x 145g CP/kg CHCTH = 182,70g CP t-¬ng ®-¬ng víi: 182,70 x 0,8 x 0,8 = 116,92g PDIE (Trong ®ã: tõ 1kg CHCTH cã thÓ cho 145g CP cña VSV, tû lÖ protein thùc (axit amin) cña CP cña VSV lµ 0,8 vµ tû lÖ tiªu ho¸ cña protein thËt nµy trong ruét non lµ 0,8) L-îng CP con bß ¨n ®-îc tõ r¬m lµ 3500 g VCK x 3/100 = 105g CP Gi¶ sö CP cña r¬m cã tû lÖ ph©n gi¶i ë d¹ cá lµ 60%, l-îng CP cña thøc ¨n mµ VSV cã thÓ sö dông lµ 105g CP x 60/100 = 63g CP t-¬ng ®-¬ng víi 63 x 0,8 x 0,8 = 40,32 g PDIN
L-îng PDIN nµy kh«ng ®ñ so víi l-îng PDIE (116,92g) ë trªn  §Ó ®¹t ®-îc c©n b»ng PDIN = PDIE nh»m ®¶m b¶o cho sù tæng hîp protein cña VSV d¹ cá theo nh- n¨ng l-îng cho phÐp th× cÇn bæ sung thªm 116,92 - 40,32 = 76,60g PDIN L-îng N thiÕu trong r¬m ph¶i ®-îc bæ sung ë d¹ng mµ VSV d¹ cá cã thÓ sö dông ®-îc (dÔ lªn men hay ph©n gi¶i ë d¹ cá); ®ã cã thÓ lµ mét nguån N thùc vËt (cá non giµu N) hay tõ mét nguån N c«ng nghiÖp nh- urª. Ch¼ng h¹n, nÕu ta dïng urª ®Ó bæ sung N th× sÏ tÝnh nh- sau: 1 g urª cung cÊp ®-îc 1,45 g PDIN (1g x 28/60 x 0,78 x 6,25 CP x 0,8 x 0,8). Chó ý ë ®©y coi tû lÖ lîi dông N cña VSV trong d¹ cá lµ 0,78. Nh- vËy cÇn cung cÊp cho con bß nµy 76,60/1,45 = 52,82 g urª/ngµy L-îng urª nµy ph¶i cho ¨n lµm nhiÒu lÇn trong ngµy ®Ó tr¸nh bÞ ngé ®éc do am«niac tÝch tô trong d¹ cá qu¸ nhiÒu mét lóc. Nªn hoµ urª thµnh dung dÞch råi vÈy lªn r¬m ngay tr-íc khi cho ¨n. Kh«ng ®-îc cho uèng trùc tiÕp v× nh- thÕ sÏ rÊt nguy hiÓm do nguy c¬ ngé ®éc urª. Bæ sung protein thùc Th«ng th-êng gia sóc nhai l¹i ph¶i phô thuéc chñ yÕu vµo protein VSV d¹ cá ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu protein. Tuy nhiªn protein VSV, ®Æc biÖt lµ khi nu«i b»ng thøc ¨n th«, kh«ng thÓ ®ñ ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu protein cho s¶n xuÊt. NhiÒu nghiªn cøu gÇn ®©y ®· chØ ra r»ng ®èi víi thøc ¨n th« th× ngoµi viÖc bæ sung nguån N dÔ ph©n gi¶i ë d¹ cá viÖc bæ sung thªm c¸c lo¹i protein th« ë d¹ng khã ph©n gi¶i rÊt cã lîi, bëi v× nh÷ng lo¹i thøc ¨n protein nµy sÏ tho¸t qua sù ph©n gi¶i ë d¹ cá vµ cung cÊp axit amin trùc tiÕp cho vËt chñ ë ruét ®Ó tho¶ m·n c¸c nhu cÇu s¶n xuÊt. ViÖc bæ sung mét sè lo¹i thøc ¨n protein ph©n gi¶i chËm ë trong d¹ cá cßn cã t¸c dông tèt ®èi víi qu¸ tr×nh ph©n gi¶i x¬ ë d¹ cá th«ng qua viÖc cung cÊp trùc tiÕp mét sè axit amin vµ mét sè axit bÐo m¹ch nh¸nh cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh tæng hîp protein cña VSV d¹ cá. Do vËy, viÖc bæ sung nh÷ng protein ph©n gi¶i chËm nµy sÏ t¨ng sinh khèi protein VSV (PDIM) bªn c¹nh viÖc cung cÊp trùc tiÕp axit amin ë ruét (PDIA). Ngoµi mét sè thøc ¨n bæ sung protein nh- kh« dÇu hay protein ®éng vËt cã tû lÖ ph©n gi¶i thÊp ë d¹ cá th× hÇu hÕt protein thu nhËn ®Òu bÞ ph©n gi¶i ë trong d¹ cá. V× vËy ®Ó t¨ng c-êng nguån protein tho¸t qua ng-êi ta ®· ¸p dông mét sè biÖn ph¸p b¶o vÖ protein chèng l¹i sù ph©n gi¶i ë d¹ cá. Sau ®©y lµ nh÷ng ph-¬ng ph¸p th-êng ®-îc ¸p dông.
- Xö lý nhiÖt NhiÖt sinh ra trong c¸c qu¸ tr×nh chÕ biÕn thøc ¨n lµm thay ®æi c¸c tÝnh chÊt lý, ho¸ häc cña c¸c protein, tõ ®ã lµm gi¶m kh¶ n¨ng hoµ tan vµ kh¶ n¨ng mÉn c¶m cña protein víi c¸c enzym vi sinh vËt. NÕu nhiÖt ®é xö lý kh«ng qu¸ cao (
Tuy nhiªn, ®Ó tr¸nh hiÖn t-îng b¶o vÖ qu¸ møc, cÇn ph¶i sö dông liÒu focmaldehyt tèi -u, ®©y lµ mét ®iÓm cùc kú quan träng trong qu¸ tr×nh xö lý. LiÒu focmaldehyt tèi -u th-êng kh¸c nhau ®æi víi c¸c nguån protein kh¸c nhau. Nãi chung liÒu 0,3% focmaldehyt (theo vËt chÊt kh« cña protein trong thøc ¨n) kh«ng cã t¸c dông g×, trong khi c¸c tû lÖ tõ 0,3-1,2% cã t¸c dông h÷u hiÖu trong viÖc b¶o vÖ protein, cßn ë c¸c møc >1,2% th-êng cã ¶nh h-ëng tiªu cùc do viÖc t¹o ra sù b¶o vÖ qu¸ møc.  Xö lý b»ng tanin Tanin lµ c¸c hîp chÊt hydroxyl phenolic cao ph©n tö, tån t¹i d-íi hai d¹ng: tanin thuû ph©n ®-îc vµ tanin ®Æc. Trong khi tanin thuû ph©n th-êng cã nhiÒu trong vá c¸c lo¹i tr¸i c©y th× tanin ®Æc l¹i hÇu hÕt t×m thÊy trong c¸c lo¹i cá. Mét trong nh÷ng ®Æc tÝnh v« cïng quan träng cña tanin ®ang ®-îc sö dông trong xö lý thøc ¨n lµ kh¶ n¨ng ph¶n øng cña chóng víi protein vµ c¸c ®¹i ph©n tö kh¸c t¹o nªn c¸c mèi liªn chÐo. Khi c¸c tÕ bµo thùc vËt ®øt vì, tanin ®Æc t¸c dông víi protein thùc vËt t¹o thµnh mét hîp chÊt bÒn v÷ng vµ kh«ng tan trong ®iÒu kiÖn pH 3,5-7,0. Tuy nhiªn hîp chÊt nµy kh«ng bÒn v÷ng, bÞ ph¸ vì vµ tiªu ho¸ mét c¸ch dÔ dµng bëi c¸c enzym trong dÞch d¹ dµy ®¬n (pH40g/ kg vËt chÊt kh« thøc ¨n) l¹i lµm gi¶m l-îng thøc ¨n ¨n vµo vµ tû lÖ tiªu ho¸ x¬ trong d¹ cá, thËm chÝ gi¶m tiªu ho¸ c¶ protein.  Xö lý b»ng ®-êng khö C¸c ®-êng khö nh- xyloza cã thÓ lµm gi¶m tû lÖ ph©n gi¶i protein trong d¹ cá nh-ng kh«ng g©y ¶nh h-ëng ®Õn l-îng protein cã thÓ tiªu ho¸ vµ hÊp thu ®-îc trong ruét non. Phøc hîp gi÷a c¸c nhãm cacboxyl cña ®-êng khö víi c¸c nhãm amin epsilon cña lysin, axit amin nguyªn thuû trong ph¶n øng Maillard hoÆc ph¶n øng Browning chÞu tr¸ch nhiÖm phÇn nµo vÒ sù ¶nh h-ëng nµy cña ®-êng khö. C¸c ®-êng khö kh¸c nhau cã ¶nh h-ëng kh¸c nhau ®Õn ph©n gi¶i protein cña thøc ¨n. - C¸c ph-¬ng ph¸p xö lý kh¸c:  T¹o mµng bäc polyme
Ng-êi ta bäc protein vµ axit amin b»ng mµng bäc polyme kh«ng hoµ tan trong d¹ cá nh-ng hoµ tan tèt trong m«i tr-êng axit cña d¹ mói khÕ. ThÝ nghiÖm mµng bäc methionin ®· lµm t¨ng tèc ®é sinh tr-ëng (Sibbald vµ céng sù, 1968), nh-ng kh«ng lµm thay ®æi n¨ng suÊt vµ thµnh phÇn s÷a (Broderick vµ céng sù, 1970).  Bäc thøc ¨n giµu protein b»ng c¸c thøc ¨n kh¸c Sù ph©n gi¶i protein cña thøc ¨n trong d¹ cá gi¶m khi c¸c thøc ¨n nh- bét ®Ëu t-¬ng vµ bét ng« ®-îc bäc b»ng m¸u lîn. ViÖc xö lý nh- trªn kh«ng cã ¶nh h-ëng g× ®Õn tû lÖ tiªu ho¸ protein trong toµn bé ®-êng tiªu ho¸. MÆc dï viÖc bao protein b»ng m¸u kh«ng lµm ¶nh h-ëng ®Õn vËt chÊt kh« vµ protein th« ¨n vµo, bß cho ¨n khÈu phÇn cã 85% r¬m xö lý urª vµ bæ sung b»ng bét ng« hoÆc bét ®Ëu t-¬ng ®-îc bao b»ng m¸u lîn cã n¨ng l-îng ¨n vµo vµ protein th« tÝch luü cao h¬n so víi bß cho ¨n bét ng« hoÆc bét ®Ëu t-¬ng kh«ng ®-îc bao b»ng m¸u lîn (Yanglian vµ céng sù, 1995). Bæ sung kho¸ng vµ vitamin Thøc ¨n x¬ th« th-êng kh«ng chøa ®ñ c¸c lo¹i kho¸ng vµ vitamin cÇn cho qu¸ tr×nh sinh tæng hîp vµ ho¹t ®éng cña VSV d¹ cá. C¸c lo¹i kho¸ng thiÕu th-êng lµ Ca, P, Cu, Zn, Mn, Fe vµ S. Trong ®ã P vµ S cã ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn sinh tæng hîp VSV d¹ cá. Tuy nhiªn cÇn ph¶i cã thªm nhiÒu nghiªn cøu h¬n n÷a trong lÜnh vùc nµy míi ®-a ra ®-îc nhu cÇu chÝnh x¸c cho c¸c lo¹i kho¸ng cÇn bæ sung. T¹m thêi cã thÓ tham kh¶o hçn hîp kho¸ng sau ®©y ®Ó bæ sung cho r¬m (Chenost vµ Kayouli, 1997): Thµnh phÇn hçn hîp kho¸ng % CaPO42H2O (di-canxiphotphat) 55 NaCl (muèi ¨n) 26 MgSO410H2O 9 Na2SO410H2O 7 L-u huúnh 1 Kho¸ng vi l-îng (xem ë d-íi) 2 Thµnh phÇn hçn hîp vi l-îng % ZnSO47H2O 47,40 MnSO4H2O 23,70 FeSO47H2O 23,70
CuSO45H2O 4,70 CoSO47H2O 0,09 SeO3Na2 0,04 Vitamin, ®Æc biÖt lµ vitamin A, D3 vµ E, hÇu nh- kh«ng cã ë trong r¬m vµ c¸c lo¹i thøc ¨n x¬ th« thu ho¹ch ë giai ®o¹n cuèi. C¸c lo¹i vitamin th-êng ®-îc bæ sung cïng víi kho¸ng. Bæ sung hçn hîp urª vµ rØ mËt Bæ sung b»ng ph-¬ng ph¸p phèi hîp rØ mËt-urª ®· ®-îc sö dông nhiÒu n¨m nay. Nguyªn t¾c lµ trén urª víi rØ mËt víi nhau, thªm n-íc tuú theo ®é s¸nh cña rØ mËt (®é Brix cã liªn quan chÆt chÏ víi hµm l-îng ®-êng). §iÒu c¬ b¶n lµ ph¶i ®¶m b¶o cho con vËt ¨n nh÷ng l-îng nhá hçn hîp nµy mét c¸ch ®Òu ®Æn. Ch¼ng h¹n vÈy dung dÞch lªn khÈu phÇn thøc ¨n th« trong m¸ng ¨n. ViÖc cho ¨n r¶i ®Òu cho phÐp: * Tr¸nh nguy c¬ ngé ®éc do ¨n nhiÒu urª mét lóc; * §ång thêi ho¸ vµ ®iÒu tiÕt viÖc cung cÊp c¸c chÊt dinh d-ìng mµ VSV d¹ cá cÇn, tr¸nh lµm thay ®æi ®ét ngét pH d¹ cá. §ã lµ v× rØ mËt vµ urª nhanh chãng lªn men trong d¹ cá thµnh ABBH vµ am«niac. Môc tiªu cuèi cïng lµ kÝch thÝch c¸c qu¸ tr×nh sinh tæng hîp cña VSV mµ kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn sù ph©n gi¶i x¬ trong d¹ cá. Bæ sung b¸nh dinh d-ìng tæng hîp B¸nh dinh d-ìng lµ mét d¹ng chÕ phÈm bæ sung ®-îc Ðp thµnh b¸nh ®Ó bæ sung cho khÈu phÇn c¬ së lµ thøc ¨n chÊt l-îng thÊp. B¸nh dinh d-ìng chñ yÕu lµ ®Ó cung cÊp ®ång thêi c¸c chÊt dinh d-ìng cÇn cho VSV d¹ cá, tøc lµ cung cÊp N dÔ ph©n gi¶i, kho¸ng, vitamin, axit amin/peptit vµ n¨ng l-îng dÔ lªn men. Kh«ng cã mét c«ng thøc tiªu chuÈn nµo cho b¸nh dinh d-ìng tæng hîp. Mét sè c«ng thøc kh¸c nhau ®· ®-îc x©y dùng ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cho tõng tr-êng hîp cô thÓ tuú theo møc ®é cã s½n, gi¸ c¶ vµ ®Æc ®iÓm dinh d-ìng cña nguyªn liÖu th« vµ phô phÈm cã s½n ë ®Þa ph-¬ng. Tuy nhiªn b¸nh dinh d-ìng th-êng ®-îc lµm tõ nh÷ng nguyªn liÖu sau ®©y: - Urª: lµ thµnh phÇn ”chiÕn l-îc” nÕu xÐt vÒ quan ®iÓm dinh d-ìng v× nã cung cÊp N ph©n gi¶i ë d¹ cá cho VSV phÇn gi¶i x¬. Tû lÖ cña nã th-êng kh«ng qu¸ 10% ®Ó tr¸nh nguy c¬ ngé ®éc. - RØ mËt: lµ mét nguån n¨ng l-îng dÔ tiªu gióp cho viÖc sö dông tèt urª vµ kho¸ng, ®Æc viÖt lµ c¸c nguyªn tè vi l-îng. Kh«ng nªn hoµ lo·ng rØ mËt v× sù æn ®Þnh cña nã lµ mét yÕu tèt quan träng ®Ó s¶n xuÊt thµnh c«ng b¸nh dinh d-ìng.
RØ mËt kh«ng nªn chiÕm qu¸ 40-50% v× qu¸ nhiÒu rØ mËt sÏ lµm gi¶m ®é cøng cña b¸nh vµ cÇn nhiÒu thêi gian lµm kh«. - Kho¸ng: muèi ¨n kh«ng nh÷ng cung cÊp NaCl mµ cßn gióp cho viÖc kÕt dÝnh vµ khèng chÕ l-îng thu nhËn. L-îng muèi th-êng dïng n»m trong kho¶ng 5-10%. T¹i nh÷ng vïng cã ®é Èm cao th× muèi ¨n kh«ng nªn qu¸ 5%. Cacbonat canxi, di-canxi photphat vµ bét x-¬ng lµm giµu b¸nh ding d-ìng vÒ Ca vµ P. NÕu nh- nh÷ng nguyªn liÖu nµy kh«ng cã s½n tai ®Þa ph-¬ng vµ/hay ®¾t qu¸ th× cã thÓ thay b»ng v«i hay supeph«tph¸t. - C¸c chÊt kÕt dÝnh: o Xi m¨ng: trén 10% th-êng lµ võa vµ kh«ng nªn dïng qu¸ 15%. NÕu gi¸ xi m¨ng ®¾t cã thÓ gi¶m xuèng 5% vµ thay vµo ®ã lµ dïng ®Êt sÐt. Víi l-îng sö dông trong c¸c giíi h¹n nµy xi m¨ng kh«ng cã ¶nh h-ëng g× xÊu ®Õn gia sóc v× thùc tÕ l-îng thu nhËn rÊt nhá. o V«i sèng: cÇn ®-îc nghiÒn thµnh bét tr-íc khi dïng. V«i t«i ë d¹ng bét dÔ sö dông h¬n nh-ng th-êng kh«ng cho kÕt qu¶ tèt nh- v«i sèng. V«i sèng nÕu dïng nh- lµ chÊt kÕt dÝnh duy nhÊt cho kÕt qu¶ t-¬ng tù nh- xi m¨ng khi dïng víi tû lÖ 10%, nh-ng b¸nh th-êng cã ®é cøng kÐm h¬n. V«i cã -u ®iÓm lµ bæ sung thªm Ca vµ lµm gi¶m thêi gian lµm kh« b¸nh. o §Êt sÐt: dïng ®Êt sÐt cho thÊy cho kÕt qu¶ tèt. ViÖc kÕt hîp dïng ®Êt sÐt víi xi m¨ng hay v«i sèng (5-10%) lµm t¨ng ®¸ng kÓ ®é cøng vµ gi¶m thêi gian lµm kh« so víi khi chØ dïng xi m¨ng hoÆc v«i. - C¸c chÊt x¬: môc ®Ých sö dông chÊt x¬ ë ®©y lµ ®Ó hót Èm lµm cho b¸nh cã chÊt l-îng cÊu tróc tèt. Th«ng th-êng ng-êi ta dïng c¸m ngò cèc v× ngoµi viÖc hót Èm c¸m cßn cung cÊp N, n¨ng l-îng vµ P ë d¹ng dÔ hÊp thu. C¸c nguyªn liÖu kh¸c nh- bét r¬m, bét b· mÝa, bét d©y l¹c, bét l¸ keo dËu cã thÓ dïng ®Ó thay thÕ mét phÇn hay toµn bé c¸m. - C¸c thµnh phÇn kh¸c: Mét sè lo¹i phô phÈm cã thÓ dïng lµm thµnh phÇn cña b¸nh dinh d-ìng nh- kh« dÇu, chÊt ®én chuång gµ, bét thÞt, bét c¸, v.v. Cuèi cïng b¸nh dinh d-ìng cã thÓ lµm giµu b»ng c¸c nguyªn tè vi l-îng. C¸c nguån phèt pho nh- di-canxi hay mono-canxi phèt ph¸t cã thÓ dïng ë møc 5%.
§inh V¨n C¶i vµ céng sù (1998) giíi thiÖu 3 c«ng thøc lµm b¸nh dinh d-ìng nh- sau: C«ng thøc 1 C«ng thøc 2 C«ng thøc 3 RØ mËt 52% RØ mËt 25% RØ mËt 40% Bét b· mÝa Bét b· mÝa Bét b· mÝa 20% 30% 30% Bét d©y l¹c C¸m 15% C¸m g¹o 10% 20% Urª 3% Urª 10% Urª 4% H. hîp kho¸ng X¸c men 14% H. hîp kho¸ng 1% 1% Muèi ¨n 2% CaO 6% Muèi ¨n 5% V«i bét 2% Bét s¾n 10% B¸nh dinh d-ìng tæng hîp cã nh÷ng -u ®iÓm sau: - Lµ mét hçn hîp bæ sung dinh d-ìng cã tÝnh chÊt xóc t¸c ®èi víi VSV d¹ cá cã lîi cho c¸c qu¸ tr×nh lªn men vµ nhê vËy mµ lµm t¨ng tû lÖ tiªu ho¸ vµ l-îng thu nhËn khÈu phÇn c¬ së còng nh- t¨ng l-îng protein cung cÊp cho vËt chñ do t¨ng sinh tæng hîp VSV d¹ cá. - Lµ mét nguån bæ sung kho¸ng th-êng hiÕm khi cã s½n ®èi víi n«ng d©n. - DÔ vËn chuyÓn vµ sö dông. - H¹n chÕ nguy c¬ ngé ®éc urª. - Cã thÓ s¶n xuÊt thñ c«ng vµ th-¬ng m¹i ho¸ trong th«n b¶n. - Gi¶m gi¸ thµnh. B¸nh dinh d-ìng cÇn ®¸p øng ®-îc c¸c yªu cÇu sau ®©y:  B¶o ®¶m c¸c gi¸ trÞ dinh d-ìng.  §é cøng thÝch hîp: kh«ng vì khi vËn chuyÓn, gia sóc dÔ ¨n ®Ó b¶o ®¶m nhu cÇu (chÞu nÐn d-íi ¸p lùc 5-6 kg/cm2).  §é Èm cho phÐp b¶o qu¶n ®-îc l©u, kh«ng bÞ mèc. Ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt b¸nh dinh d-ìng nãi chung ®¬n gi¶n vµ cã thÓ dông cô c¸c dông cô ®¬n s¬ phï hîp víi hoµn c¶nh cña n«ng d©n. Quy tr×nh s¶n xuÊt cô thÓ ®-îc tr×nh bµy trong Ch-¬ng 8.
Bæ sung cá xanh hay phô phÈm Bæ sung vµo khÈu phÇn c¬ së lµ r¬m (xö lý hay kh«ng xö lý) víi mét l-îng nhá (10-30% VCK) c¸c lo¹i cá cã chÊt l-îng tèt sÏ kÝch thÝch tiªu ho¸ vµ t¨ng l-îng thu nhËn khÈu phÇn c¬ së vµ do ®ã mµ t¨ng n¨ng suÊt cña gia sóc. §ã lµ do cá xanh ®· cung cÊp mét l-îng x¬ dÔ tiªu nªn lµm t¨ng sinh khèi vµ hiÖu lùc ph©n gi¶i x¬ cña VSV d¹ cá. Mét nguyªn t¾c quan träng ®Ó tèi -u ho¸ qu¸ tr×nh ph©n gi¶i r¬m trong d¹ cá lµ lµm t¨ng sè l-îng VSV b¸m vµo thøc ¨n vµ viÖc cung cÊp x¬ dÔ tiªu ®¶m b¶o cho viÖc nh©n nhanh quÇn thÓ VSV ph©n gi¶i x¬. NÕu cá xanh bæ sung lµ cá hä ®Ëu th× ngoµi x¬ dÔ tiªu ra cßn cã thÓ cung cÊp thªm N vµ axit bÐo bay h¬i m¹ch nh¸nh lµ nh÷ng chÊt dinh d-ìng thiÕt yÕu cho vi khuÈn ph©n gi¶i x¬. Cã nhiÒu lo¹i cá xanh kh¸c nhau cã thÓ dïng lµm thøc ¨n bæ sung nh- cá c¾t hay ch¨n th¶ däc bê ®ª, bê ruéng, l¸ tõ c¸c lo¹i th©n bôi hay c©y hä ®Ëu dïng lµm bê rµo v.v. C¸c lo¹i phô phÈm dÔ tiªu ho¸ vµ giµu protein h¬n r¬m còng cã thÓ dïng lµm chÊt bæ sung rÊt tèt cho khÈu phÇn c¬ sá lµ r¬m. R¬m hä ®Ëu, c¸m ngò cèc, h¹t b«ng, b· bia, bçng r-îu, bét c¸ v.v. th-êng cã t¸c dông kÝch thÝch tiªu ho¸ r¬m rÊt tèt. Bæ sung thøc ¨n tinh Thøc ¨n tinh hçn hîp hay h¹t ngò cèc cã thÓ dïng ®Ó bæ sung vµo khÈu phÇn c¬ së lµ thøc ¨n th« chÊt l-îng thÊp ®Ó c©n b»ng dinh d-ìng cho VSV d¹ cá vµ vËt chñ nãi chung. §©y lµ c¸ch bæ sung truyÒn thèng. Tuy nhiªn viÖc bæ sung nµy nªn h¹n chÕ do nh÷ng lý do sau: - Cã thÓ kh«ng cã lîi vÒ mÆt dinh d-ìng còng nh- kinh tÕ nÕu bæ sung qu¸ nhiÒu. Bæ sung qu¸ nhiÒu thøc ¨n tinh sÏ lµm t¨ng tèc ®é sinh ABBH trong d¹ cá, lµm gi¶m pH vµ øc chÕ c¸c lo¹i VSV ph©n gi¶i x¬ vµ th-êng g©y ra hiÖn t-îng thay thÕ. H¬n n÷a viÖc lªm men d¹ cá sÏ lµm mÊt nhiÒu n¨ng l-îng cña thøc ¨n qua sinh nhiÖt trong qua tr×nh lªn men vµ sinh khÝ mªtan. Nh- vËy, lîi Ých cã ®-îc tõ viÖc bæ sung c¸c chÊt dinh d-ìng tho¸t qua tõ thøc ¨n tinh (protein, axit bÐo m¹ch dµi, tiÒn th©n sinh glucoza) sÏ ph¶i tr¶ gi¸ bëi ¶nh h-ëng tiªu cùc lªn qu¸ tr×nh ph©n gi¶i x¬ ë d¹ cá. - Kh«ng phï hîp víi nh÷ng n¬i thiÕu l-¬ng thùc cho ng-êi. Khi sö dông nhiÒu thøc ¨n tinh nu«i gia sóc nhai l¹i sÏ t¹o ra sù c¹nh tranh thøc ¨n gi÷a chóng víi ng-êi còng nh- c¸c lo¹i gia sóc d¹ dµy ®¬n trong khi lîi thÕ tiªu ho¸ x¬ cña chóng kh«ng ®-îc ph¸t huy tèi ®a.