Tác động của biến đổi khí hậu tới sức khỏe trẻ em

| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> Taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu<br /> tôùi söùc khoûe treû em<br /> <br /> Phan Thuøy Linh (*), Leâ Thò Thanh Höông (*)<br /> <br /> Bieán ñoåi khí haäu ñaõ, ñang vaø seõ coøn tieáp tuïc aûnh höôûng tôùi söùc khoûe con ngöôøi. Theo Chöông trình<br /> Muïc tieâu Quoác gia veà öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu, treû em naèm trong nhoùm ñoái töôïng deã bò toån thöông<br /> bôûi bieán ñoåi khí haäu nhö söï gia taêng nhieät ñoä, nöôùc bieån daâng, luõ luït, caùc hieän töôïng thôøi tieát cöïc<br /> ñoan, v.v… Trong noäi dung cuûa baøi toång quan, nhoùm taùc giaû seõ ñeà caäp nhöõng taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi<br /> khí haäu ñeán nhoùm ñoái töôïng deã bò toån thöông laø treû em, vaø ñöa ra moät soá ñeà xuaát nhaèm giaûm thieåu<br /> nhöõng aûnh höôûng cuûa bieán ñoåi khí haäu tôùi nhoùm ñoái töôïng naøy.<br /> Töø khoùa: Bieán ñoåi khí haäu, treû em, söùc khoûe, deã bò toån thöông.<br /> <br /> Impacts of climate change on child health<br /> Phan Thuy Linh (*), Le Thi Thanh Huong (*)<br /> <br /> Human health has been affected by climate change. As stated in the National Target Program of<br /> Climate Change Response, children are included in the most vulnerable group due to climate change<br /> effects such as rising temperature, rising sea level, flood, extreme weather events, etc. In this article,<br /> the authors review impacts of climate change on child health and propose some measures in order<br /> to mitigate such impacts on this group.<br /> Key words: Climate change, children, health, vulnerable<br /> <br /> Caùc taùc giaû:<br /> (*):<br /> <br /> Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng:<br /> - CN. Phan Thuøy Linh, Boä moân Söùc khoûe Moâi tröôøng, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng.<br /> Ñòa chæ: 138 Giaûng Voõ, Ba Ñình, Haø Noäi. Email: ptl1@hsph.edu.vn.<br /> - Ths. Leâ Thò Thanh Höông, Phoù tröôûng Boä moân Söùc khoûe Moâi tröôøng, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng.<br /> Ñòa chæ: 138 Giaûng Voõ, Ba Ñình, Haø Noäi. Email: lth@hsph.edu.vn<br /> <br /> 4<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 3.2013, Soá 27 (27)<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> 1. Ñaët vaán ñeà<br /> Theo Toå chöùc Y teá Theá giôùi (WHO), taùc ñoäng<br /> tröïc tieáp cuûa thieân tai cuøng vôùi bieán ñoåi khí haäu<br /> (BÑKH) bao goàm caùc söï kieän thôøi tieát cöïc ñoan nhö<br /> luõ luït, baõo, haïn haùn, soùng nhieät coù theå daãn ñeán caùc<br /> haäu quaû söùc khoûe nghieâm troïng [31]. Tieáp caän vôùi<br /> nöôùc saïch vaø chaát löôïng nöôùc cuõng bò ñe doïa bôûi söï<br /> thay ñoåi moâi tröôøng. BÑKH aûnh höôûng tôùi saûn löôïng<br /> caây troàng, an ninh löông thöïc vaø tình traïng suy dinh<br /> döôõng ôû taát caû caùc ñoái töôïng, trong ñoù treû em ñöôïc<br /> coi laø ñoái töôïng deã bò toån thöông. Treû em coøn deã<br /> maéc caùc beänh laây truyeàn qua thöïc phaåm/nöôùc uoáng,<br /> nhaïy caûm vôùi ñieàu kieän thôøi tieát. Caùc chaát gaây oâ<br /> nhieãm trong khoâng khí coøn coù theå daãn tôùi caùc beänh<br /> ñöôøng hoâ haáp maø treû em deã bò toån thöông nhö beänh<br /> hen suyeãn [4, 6]. BÑKH coøn aûnh höôûng tôùi söï phaân<br /> boá vaø soá löôïng caùc loaøi vaät chuû, töø ñoù aûnh höôûng tôùi<br /> soá löôïng vector vaø söï laây truyeàn beänh soát reùt, soát<br /> xuaát huyeát [21]. Thieân tai, luõ luït vaø haïn haùn khieán<br /> ngöôøi daân phaûi thay ñoåi choã ôû, gaây ra nhöõng khoù<br /> khaên trong vieäc tieáp caän dòch vuï y teá [27]. Do söï<br /> phaùt trieån nhanh choùng caû veà theå chaát vaø nhaän thöùc<br /> neân treû em deã bò toån thöông bôûi nhöõng nguy cô sinh<br /> hoïc, hoùa hoïc vaø vaät lyù töø moâi tröôøng do BÑKH hôn<br /> laø ngöôøi tröôûng thaønh [4].<br /> Baøi vieát naøy seõ trình baøy sô boä toång quan veà<br /> BÑKH vaø caùc haäu quaû cuûa BÑKH tôùi söùc khoûe treû em.<br /> 2. Phöông phaùp nghieân cöùu<br /> Taøi lieäu söû duïng cho baøi toång quan ñöôïc tìm<br /> kieám treân cô sôû döõ lieäu PubMed, trang web cuûa UÛy<br /> ban Lieân Chính phuû veà Bieán ñoåi khí haäu (IPCC), Boä<br /> Y teá, Boä Taøi Nguyeân vaø Moâi tröôøng. Caùc taøi lieäu<br /> ñöôïc phaùt haønh töø naêm 2000 ñeán thaùng 4 naêm 2012.<br /> Töø khoùa ñöôïc duøng ñeå tìm kieám taøi lieäu laø "climate<br /> change", "child health", "bieán ñoåi khí haäu". Caùc taøi<br /> lieäu ñöôïc öu tieân choïn laø caùc baøi baùo toång quan. Caùc<br /> taøi lieäu cung caáp thoâng tin veà taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi<br /> khí haäu ñeán söùc khoûe treû em vaø moät soá bieän phaùp<br /> öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu. Caùc taøi lieäu ñeàu ñöôïc<br /> söû duïng döôùi daïng baûn ñaày ñuû (full - text). Caùc noäi<br /> dung trong baøi baùo naøy chæ söû duïng 31 taøi lieäu tham<br /> khaûo ñaõ ñöôïc giôùi haïn noäi dung veà bieán ñoåi khí haäu<br /> (5 taøi lieäu), taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu ñeán söùc<br /> khoûe treû em (21 taøi lieäu) vaø caùc bieän phaùp öùng phoù<br /> vôùi bieán ñoåi khí haäu (5 taøi lieäu).<br /> 3. Keát quaû nghieân cöùu<br /> 3.1. Toång quan veà bieán ñoåi khí haäu<br /> <br /> Theo IPCC (2007), caùc hoaït ñoäng cuûa con<br /> ngöôøi, chuû yeáu laø vieäc ñoát chaùy caùc nguyeân lieäu<br /> hoùa thaïch, phaù röøng ñaõ laøm taêng noàng ñoä khí CO2<br /> trong khí quyeån leân hôn 30% keå töø cuoäc caùch maïng<br /> coâng nghieäp töø theá kyû XIX [19]. Thöïc vaäy, noàng ñoä<br /> khí CO2 trong khí quyeån ñaõ taêng töø 230 ppm töø thôøi<br /> caùch maïng coâng nghieäp leân khoaûng 380 ppm vaøo<br /> naêm 2005, vaø hieän nay noàng ñoä khí CO2 ñöôïc xem<br /> laø cao hôn caùc möùc trong suoát giai ñoaïn 650.000<br /> naêm gaàn ñaây [18]. Theo Cô quan Baûo veä Moâi tröôøng<br /> Hoa Kyø (EPA, 2009), tính treân toaøn caàu, löôïng khí<br /> thaûi nhaø kính vaøo khí quyeån do hoaït ñoäng cuûa con<br /> ngöôøi taêng 26% trong giai ñoaïn töø 1990 - 2005 [15].<br /> Nhieät ñoä beà maët traùi ñaát ñaõ taêng xaáp xæ 0,60C, trong<br /> ñoù khoaûng 2/3 söï noùng leân baét ñaàu töø naêm 1975<br /> [30]. Caùc nhaø khoa hoïc döï ñoaùn raèng hieän töôïng<br /> noùng leân coøn xaûy ra maïnh hôn nöõa, keùo theo ñoù laø<br /> söï thay ñoåi veà löôïng möa vaø khí haäu cuûa traùi ñaát<br /> trong theá kyû 21 [19].<br /> Theo IPCC (2007), möïc nöôùc bieån toaøn caàu ñaõ<br /> taêng ngaøy caøng cao trong theá kyû 20. Soá lieäu quan<br /> traéc möïc nöôùc bieån trong giai ñoaïn 1961 - 2003 ñaõ<br /> cho thaáy möïc nöôùc bieån taêng trung bình töø 1,8 ± 0,5<br /> mm/naêm. Soá lieäu ño ñaïc töø veä tinh<br /> TOPEX/POSEIDON trong giai ñoaïn 1993 - 2003<br /> cho thaáy toác ñoä taêng cuûa möïc nöôùc bieån trung bình<br /> toaøn caàu laø 3,1 ± 0,7 mm/naêm, nhanh hôn ñaùng keå<br /> so vôùi thôøi kyø 1961 - 2003. Theo döï ñoaùn cuûa IPCC,<br /> ñeán giöõa nhöõng naêm 2090 möïc nöôùc bieån seõ taêng<br /> vôùi toác ñoä khoaûng 4mm/naêm, tuøy thuoäc vaøo töøng<br /> khu vöïc ñòa lyù [18].<br /> Ngöôøi ta ñaõ quan saùt thaáy nhöõng thay ñoåi coù<br /> bieân ñoä roäng cuûa caùc ñieàu kieän nhieät ñoä cöïc ñoan<br /> hay nhieät ñoä khaéc nghieät (extreme temperatures)<br /> treân phaïm vi toaøn theá giôùi trong voøng 50 naêm qua.<br /> Nhöõng ngaøy laïnh, ñeâm laïnh vaø nhöõng ngaøy coù baêng,<br /> tuyeát ít xuaát hieän hôn, trong khi nhöõng ngaøy noùng,<br /> ñeâm noùng vaø caùc ñôït soùng nhieät xuaát hieän thöôøng<br /> xuyeân hôn [10, 14]. Caùc ñieàu kieän thôøi tieát cöïc ñoan<br /> do BÑKH gaây ra thöôøng lieân quan ñeán thieân tai nhö<br /> baõo, luõ luït, haïn haùn vaø nhöõng vuï chaùy röøng lôùn.<br /> BÑKH ñaõ goùp phaàn laøm taêng taàn suaát xuaát hieän cuûa<br /> caùc thieân tai noùi treân [18].<br /> <br /> 3.2. Taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu tôùi söùc<br /> khoûe treû em<br /> 3.2.1. Nhöõng chaán thöông veà theå chaát<br /> Ñuoái nöôùc<br /> Hieäu öùng nhaø kính laøm cho nhieät ñoä trong khoâng<br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 3.2013, Soá 27 (27)<br /> <br /> 5<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> khí aám leân, daãn tôùi ñoä aåm trong khoâng khí taêng vaø<br /> nöôùc boác hôi nhanh hôn, laøm taêng taàn suaát cuûa caùc<br /> côn baõo vaø nhöõng traän luõ luït, gaây ra nhöõng aûnh<br /> höôûng ñeán treû em [4, 24]. Trong moät traän luõ luït ôû<br /> quaän Sarlahi cuûa Nepal, tyû leä töû vong lieân quan ñeán<br /> luõ luït cuûa treû em cao gaáp 6 laàn tyû leä töû vong cuûa<br /> ngöôøi daân trong khu vöïc moät naêm tröôùc khi traän luõ<br /> luït dieãn ra. Tyû leä töû vong trong nhoùm daân soá ñöôïc<br /> ghi laïi laø 13,3/1000 ñoái vôùi treû nöõ vaø 9,4/1000 ñoái<br /> vôùi treû nam. Trong ñoù, treû em töø 2 - 9 tuoåi coù khaû<br /> naêng bò töû vong cao gaáp 2 laàn so vôùi boá hoaëc meï<br /> [28]. Treû em soáng ôû vuøng ñoàng baèng ngaäp luõ coù<br /> nguy cô cao bò ñuoái nöôùc, do treû em khoâng bieát bôi<br /> vaø coøn phuï thuoäc vaøo ngöôøi lôùn trong tröôøng hôïp<br /> khaån caáp. Ñôït ñieàu tra y teá vaø tai naïn thöông tích ôû<br /> Bangladesh naêm 2003 vôùi hôn 171.000 hoä gia ñình<br /> tham gia ñaõ cho thaáy raèng ñuoái nöôùc laø nguyeân nhaân<br /> haøng ñaàu daãn tôùi töû vong ôû treû em ñoä tuoåi töø 1 - 18.<br /> Cuõng theo ñieàu tra naøy thì gaàn 17.000 treû em ôû<br /> Bangladesh bò ñuoái nöôùc moãi naêm [28].<br /> Nguy cô aûnh höôûng do caùc aùp löïc veà nhieät (soùng<br /> nhieät/soùng laïnh)<br /> BÑKH laøm taêng caû veà taàn suaát vaø cöôøng ñoä cuûa<br /> caùc ñôït soùng nhieät, daãn tôùi tyû leä töû vong vaø maéc caùc<br /> beänh nghieâm troïng taêng leân, ñaëc bieät ôû treû em. Treû<br /> em khoù coù theå kieåm soaùt ñöôïc nhieät ñoä cuûa baûn<br /> thaân, ñaëc bieät neáu moät ñôït soùng nhieät dieãn ra ñoät<br /> ngoät vaø nghieâm troïng [27]. Moät nghieân cöùu cuûa<br /> Knowlton vaø coäng söï ñaõ chæ ra raèng trong ñôït soùng<br /> nhieät naêm 2006 ôû California, soá treû em töø 0 - 4 tuoåi<br /> phaûi tôùi phoøng khaùm caáp cöùu do maát caân baèng ñieän<br /> giaûi taêng leân so vôùi nhöõng giai ñoaïn khoâng coù soùng<br /> nhieät [26]. Taùc ñoäng cuûa caùc ñieàu kieän nhieät ñoä cöïc<br /> ñoan tôùi söùc khoûe cuûa treû em chöa ñöôïc nghieân cöùu<br /> moät caùch ñaày ñuû, ñaëc bieät ôû nhöõng quoác gia ñang<br /> phaùt trieån [5].<br /> <br /> 3.2.2. Nöôùc saïch vaø caùc beänh laây truyeàn<br /> qua nöôùc<br /> Nöôùc saïch vaø chaát löôïng nöôùc<br /> BÑKH laøm giaûm söï tieáp caän cuûa con ngöôøi vôùi<br /> nöôùc saïch vaø caùc heä thoáng veä sinh, gaây ra nhöõng haäu<br /> quaû nghieâm troïng tôùi söùc khoûe cuûa treû em [13].<br /> Theo nghieân cöùu cuûa Bates vaø coäng söï, taùc ñoäng cuûa<br /> BÑKH theo khu vöïc seõ laøm cho moät nöûa daân soá<br /> toaøn caàu soáng gaàn löu vöïc soâng bò khan hieám nöôùc<br /> vaøo naêm 2050 [7]. Thieáu nöôùc seõ daãn tôùi haïn haùn<br /> keùo daøi laøm giaûm caû veà soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa<br /> caùc nguoàn cung caáp nöôùc, töø ñoù daãn tôùi töû vong, suy<br /> 6<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 3.2013, Soá 27 (27)<br /> <br /> dinh döôõng, caùc beänh truyeàn nhieãm vaø beänh ñöôøng<br /> hoâ haáp [13]. Luõ luït coøn coù theå daãn tôùi nguoàn nöôùc<br /> bò oâ nhieãm do caùc kim loaïi naëng, hoaëc caùc chaát ñoäc<br /> haïi khaùc töø caùc bình chöùa hoaëc caùc hoùa chaát ñaõ toàn<br /> taïi trong moâi tröôøng nhö thuoác tröø saâu. Caùc kim loaïi<br /> naëng trong ñoù coù chì coù theå gaây aûnh höôûng lôùn tôùi<br /> söùc khoûe treû em. Caùc kim loaïi naëng vaø moät soá chaát<br /> ñoäc khaùc coù theå qua nhau thai vaø coøn ñi vaøo söõa meï,<br /> laøm aûnh höôûng tôùi söï taêng tröôûng vaø söï phaùt trieån<br /> cuûa treû. Khi treû cai söõa meï, treû coù nguy cô phôi<br /> nhieãm vôùi caùc chaát oâ nhieãm coù theå coù maët trong söõa<br /> ngoaøi, nöôùc uoáng vaø thöïc phaåm [20].<br /> Caùc beänh laây truyeàn qua thöïc phaåm vaø nöôùc uoáng<br /> Tieâu chaûy laø nguyeân nhaân gaây töû vong haøng ñaàu<br /> ôû treû em, haàu heát caùc ca töû vong laø do nöôùc bò oâ<br /> nhieãm, ñieàu kieän veä sinh khoâng ñaûm baûo. Moãi naêm<br /> coù gaàn 2 trieäu em töû vong do beänh tieâu chaûy. BÑKH<br /> ñöôïc döï ñoaùn seõ laøm taêng tyû leä maéc vaø möùc ñoä traàm<br /> troïng cuûa beänh tieâu chaûy [8, 12]. Moät nghieân cöùu veà<br /> moái lieân quan giöõa nöôùc saïch vaø beänh tieâu chaûy<br /> tieán haønh ôû moät soá ñaûo khu vöïc Thaùi Bình Döông<br /> ñaõ chæ ra raèng treû sô sinh vaø treû nhoû ñaëc bieät deã bò<br /> toån thöông bôûi tieâu chaûy [4]. Rotavirus vaãn laø<br /> nguyeân nhaân haøng ñaàu daãn tôùi tieâu chaûy ôû treû em.<br /> Caùc yeáu toá nhö nhieät ñoä cao, ñoä aåm thaáp vaø möïc<br /> nöôùc soâng cao ñaõ laøm taêng tyû leä môùi maéc cuûa beänh<br /> tieâu chaûy do rotavirus ôû Dhaka, Bangladesh [4]. Tyû<br /> leä töû vong cuûa treû em do tieâu chaûy ôû caùc nöôùc coù thu<br /> nhaäp thaáp, ñaëc bieät ôû khu vöïc caän Sahara luoân ôû<br /> möùc cao maëc duø ñaõ coù nhöõng caûi thieän trong vieäc<br /> chaêm soùc vaø söû duïng lieäu phaùp buø nöôùc qua ñöôøng<br /> uoáng. Treû em ôû khu vöïc naøy coù theå soáng soùt sau khi<br /> traûi qua caùc caên beänh caáp tính nhöng sau ñoù laïi töû<br /> vong do tieâu chaûy keùo daøi hoaëc suy dinh döôõng [9].<br /> Theo Yoko vaø coäng söï, treû em phaûi chòu gaùnh naëng<br /> lôùn nhaát do beänh taû ôû moät soá nöôùc nhö Indonesia,<br /> AÁn Ñoä vaø Mozambique [4].<br /> <br /> 3.2.3. Caùc beänh ñöôøng hoâ haáp<br /> BÑKH lieân quan tôùi oâ nhieãm khoâng khí ôû caû hai<br /> khía caïnh nguyeân nhaân (thaûi caùc khí gaây hieäu öùng<br /> nhaø kính) vaø khía caïnh aûnh höôûng (caùc ñôït soùng<br /> nhieät ôû caùc khu vöïc ñoâ thò laøm taêng noàng ñoä caùc chaát<br /> oâ nhieãm trong khoâng khí) [4]. Moät chaát gaây oâ nhieãm<br /> khoâng khí phoå bieán laø haït buïi mòn (PM), coù moái lieân<br /> quan vôùi söï gia taêng caùc ca beänh dò öùng vaø hen<br /> suyeãn [14]. Treû em ñaëc bieät deã bò toån thöông bôûi caùc<br /> beänh gaây ra do oâ nhieãm khoâng khí do phoåi cuûa treû<br /> em coøn ñang trong giai ñoaïn phaùt trieån vaø nhòp thôû<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> cuûa treû em cao hôn ngöôøi tröôûng thaønh. Phoåi cuûa treû<br /> chöa phaùt trieån hoaøn thieän seõ khoù coù theå hoài phuïc<br /> hoaøn toaøn sau toån thöông [4]. Tyû leä sinh non, treû nheï<br /> caân, vaø töû vong sô sinh ñeàu taêng leân ôû nhöõng coäng<br /> ñoàng coù noàng ñoä chaát haït mòn cao [24]. Nhieät ñoä<br /> khoâng khí aám leân thöôøng ñi keøm vôùi noàng ñoä oâ zoân<br /> taêng cao. OÂ nhieãm oâ zoân maët ñaát laø moät chaát gaây<br /> kích thích phoåi, laøm aûnh höôûng tôùi maøng nhaày cuûa<br /> heä hoâ haáp, caùc moâ phoåi vaø chöùc naêng hoâ haáp. Phôi<br /> nhieãm vôùi noàng ñoä cao oâ zoân laøm taêng soá ca nhaäp<br /> vieän do vieâm phoåi, hen suyeãn, vieâm muõi dò öùng, vaø<br /> caû töû vong sô sinh. Theo ñaùnh giaù cuûa Perry vaø coäng<br /> söï, BÑKH vaøo nhöõng naêm 2020 coù theå laøm taêng soá<br /> ca caáp cöùu phaûi nhaäp vieän do hen suyeãn cuûa treû töø<br /> 0 - 17 tuoåi ôû khu vöïc trung taâm cuûa thaønh phoá New<br /> York leân khoaûng 7,3% [12, 25].<br /> <br /> 3.2.4. Caùc beänh laây truyeàn qua vector<br /> Soát reùt<br /> Söï phaân boá vaø laây truyeàn theo muøa cuûa beänh<br /> soát reùt bò aûnh höôûng bôûi BÑKH vì caû vector vaø kí<br /> sinh truøng (KST) ñeàu nhaïy caûm vôùi nhieät ñoä [29].<br /> Nhieät ñoä aûnh höôûng tôùi toác ñoä phaùt trieån cuûa KST<br /> soát reùt trong vector laø muoãi vaø caû toác ñoä phaùt trieån<br /> cuûa muoãi. Soá ca soát reùt môùi maéc taêng leân ôû caùc vuøng<br /> mieàn nuùi cuûa Kenya coù moái lieân quan vôùi löôïng<br /> möa vaø nhieät ñoä taêng cao 3 - 4 thaùng tröôùc ñoù [17].<br /> Theo WHO, haøng naêm coù töø 350 - 550 trieäu ca maéc<br /> soát reùt, trong ñoù hôn 1 trieäu ca töû vong. Do heä mieãn<br /> dòch chöa phaùt trieån hoaøn chænh neân treû em coù nguy<br /> cô töû vong cao hôn, 75% caùc ca töû vong do soát reùt<br /> xaûy ra ôû treû em döôùi 5 tuoåi [4]. Beänh soát reùt gaây ra<br /> bôûi KST Plasmodium, laây truyeàn töø ngöôøi naøy sang<br /> ngöôøi khaùc qua veát ñoát cuûa muoãi Aonopheles mang<br /> KST. Ñaây laø moät vaán ñeà söùc khoûe ñaëc bieät nghieâm<br /> troïng ôû chaâu Phi, vôùi 20% soá ca töû vong cuûa treû em<br /> khu vöïc naøy laø do soát reùt [20]. Theo öôùc tính cuûa<br /> WHO, ôû khu vöïc caän Sahara coù khoaûng 250 trieäu ca<br /> soát reùt trong ñoù 90% gaây ra bôûi Plasmodium<br /> falciparum, daãn tôùi 881.000 ca töû vong vaøo naêm<br /> 2008, trong ñoù 80% caùc ca töû vong naøy xaûy ra ôû treû<br /> em döôùi 5 tuoåi [3].<br /> Soát xuaát huyeát<br /> Soát xuaát huyeát Dengue (SXHD) laøm aûnh höôûng<br /> tôùi 50 - 100 trieäu ngöôøi moãi naêm, vaø gaây ra haøng<br /> chuïc nghìn ca töû vong ôû treû em [23]. Nhöõng ñaùnh giaù<br /> veà thay ñoåi trong giôùi haïn ñòa lyù cuûa laây truyeàn<br /> SXHD tính ñeán yeáu toá BÑKH vaø daân soá ñaõ chæ ra<br /> raèng 50 - 60% daân soá toaøn caàu seõ bò aûnh höôûng bôûi<br /> <br /> soát xuaát huyeát vaøo cuoái theá kyû 21. SXHD aûnh höôûng<br /> tôùi taát caû caùc ñoä tuoåi, tuy nhieân gaùnh naëng beänh taät<br /> vaø phaàn lôùn caùc ca töû vong do SXHD cao nhaát ôû<br /> nhoùm treû em. ÔÛ moät soá quoác gia chaâu AÙ, SXHD laø<br /> nguyeân nhaân haøng ñaàu daãn tôùi caùc ca nhaäp vieän vaø<br /> töû vong ôû treû em [4, 16]. Öôùc tính coù khoaûng 1/3 daân<br /> soá toaøn caàu ñang soáng ôû nhöõng khu vöïc coù khí haäu<br /> phuø hôïp cho söï laây truyeàn virus dengue. Löôïng möa<br /> cao vaø nhieät ñoä cao coù theå laøm taêng söï laây nhieãm,<br /> tuy nhieân caùc nghieân cöùu coøn chæ ra raèng haïn haùn<br /> cuõng coù theå laø moät nguyeân nhaân do caùc vaät duïng<br /> chöùa nöôùc trong gia ñình taêng leân, taïo ñieàu kieän<br /> thuaän lôïi cho moâi tröôøng sinh saûn cuûa muoãi [9].<br /> <br /> 3.2.5. Suy dinh döôõng<br /> BÑKH gaây ra caùc ñieàu kieän thôøi tieát cöïc ñoan<br /> laøm traàm troïng hôn tình traïng suy dinh döôõng [11].<br /> Caùc ñieàu kieän thôøi tieát cöïc ñoan nhö haïn haùn vaø luõ<br /> luït laøm ñe doïa tôùi naêng suaát caây troàng vaø naêng suaát<br /> chaên nuoâi. Do vaäy, BÑKH taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán an<br /> ninh löông thöïc vaø laøm traàm troïng hôn tình traïng suy<br /> dinh döôõng ôû treû em [22]. Suy dinh döôõng laø nguyeân<br /> nhaân cô baûn daãn tôùi ít nhaát 3,5 trieäu ca töû vong moãi<br /> naêm, vaø 1/3 trong soá naøy laø treû em döôùi 5 tuoåi. Treû<br /> em bò suy dinh döôõng maïn tính trong voøng 2 - 3 naêm<br /> ñaàu ñôøi coù theå bò taêng tröôûng chaäm vaø aûnh höôûng<br /> ñeán khaû naêng hoïc taäp. Treû nheï caân coøn coù heä mieãn<br /> dòch yeáu neân treû deã maéc caùc beänh nhieãm truøng [11,<br /> 20]. Moät nghieân cöùu ñaõ ñöôïc tieán haønh ôû moät vuøng<br /> sa maïc cuûa AÁn Ñoä ñeå tìm hieåu taùc ñoäng cuûa haïn haùn<br /> ñeán tình traïng dinh döôõng cuûa treû em 0 - 5 tuoåi.<br /> Tình traïng dinh döôõng cuûa treû em trong nghieân cöùu<br /> ñöôïc ñaùnh giaù bôûi soá lieäu nhaân traéc hoïc, cheá ñoä aên<br /> uoáng vaø caùc daáu hieäu laâm saøng cuûa thieáu huït dinh<br /> döôõng, vaø keát quaû cho thaáy caû suy dinh döôõng theå<br /> gaày coøm vaø suy dinh döôõng theå coøi coïc, caùc daáu<br /> hieäu suy dinh döôõng trong thôøi gian ngaén vaø caû<br /> trong thôøi gian daøi [4].<br /> 3.2.6. Di cö vaø tieáp caän vôùi caùc dòch vuï y teá<br /> cô baûn<br /> Phuï nöõ vaø treû em chieám tyû leä lôùn trong soá nhöõng<br /> ngöôøi maát nôi ôû do thieân tai. Söï di daân, thay ñoåi choã<br /> ôû thöôøng gaây nhöõng aûnh höôûng baát lôïi cho treû em<br /> nhö laøm taêng nguy cô treû bò laïm duïng vaø buoân baùn.<br /> Nhöõng gia ñình ngheøo maát choã ôû thöôøng phaûi soáng<br /> ôû vuøng ngoaïi oâ coù cô sôû haï taàng keùm, gaàn vôùi nhöõng<br /> khu coâng nghieäp, tieáp xuùc vôùi chaát thaûi ñoäc haïi [4].<br /> Toå chöùc Baûo veä Treû em cuûa Anh ñaõ öôùc tính raèng<br /> haøng trieäu treû em seõ bò gieát haïi, vaø coù nguy cô bò ñoùi,<br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 3.2013, Soá 27 (27)<br /> <br /> 7<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> beänh taät, bò laïm duïng caû veà theå chaát vaø tình duïc khi<br /> di cö [11]. Ngoaøi ra caùc can thieäp veà y teá chaúng haïn<br /> nhö tieâm vaéc xin (ñaëc bieät vôùi beänh sôûi) coù taùc ñoäng<br /> quan troïng ñeán söï soáng soùt cuûa treû em, nhöng thöïc<br /> teá thì raát khoù khaên ñeå tieán haønh nhöõng can thieäp y<br /> teá naøy trong nhoùm daân soá khoù quaûn lyù. Treû em bò suy<br /> dinh döôõng vaø phuï nöõ mang thai laø nhöõng nhoùm ñoái<br /> töôïng coù nguy cô cao khi hoï di chuyeån tôùi nhöõng khu<br /> vöïc beänh soát reùt löu haønh. Di daân taïo ñieàu kieän<br /> thuaän lôïi cho söï lan roäng cuûa kí sinh truøng soát reùt P.<br /> falciparum khaùng thuoác chloroquine, ñaëc bieät ôû<br /> nhöõng ngöôøi tò naïn ôû Ñoâng Nam AÙ vaø Nam AÙ [4].<br /> <br /> Baûng 1. Moät soá hoaït ñoäng öùng phoù vôùi BÑKH lieân<br /> quan ñeán treû em<br /> <br /> 3.3. ÖÙng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu<br /> 3.1. Thích öùng vaø giaûm nheï taùc ñoäng cuûa<br /> bieán ñoåi khí haäu<br /> Chuùng ta chæ coù theå giaûm nheï vaø thích öùng vôùi<br /> BÑKH do ñaây laø moät quaù trình khoâng theå ñaûo ngöôïc<br /> ñöôïc. Nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån ñang phaûi ñoái<br /> maët vôùi nguy cô lôùn hôn töø BÑKH, noù taùc ñoäng tôùi<br /> söï phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi vaø khaû naêng deã bò toån<br /> thöông cuûa con ngöôøi [1, 2]. Heä thoáng caûnh baùo sôùm<br /> caùc ñôït soùng nhieät ñaõ ñöôïc thöïc hieän nhaèm caûnh baùo<br /> cho ngöôøi daân vaø chính quyeàn veà dòch beänh coù theå<br /> buøng phaùt döïa vaøo döï baùo veà thôøi tieát vaø moâi tröôøng.<br /> Nhöõng döï baùo theo muøa coù theå ñöôïc söû duïng ñeå taêng<br /> khaû naêng phuïc hoài vôùi BÑKH, bao goàm caû thaûm hoïa<br /> lieân quan ñeán thôøi tieát [9]. Caùc bieän phaùp giaûm nheï<br /> BÑKH phaàn lôùn taäp trung vaøo nguyeân nhaân gaây ra<br /> BÑKH, ñoù laø haïn cheá vaø giaûm thieåu söï phaùt thaûi caùc<br /> khí nhaø kính. Theo IPCC, caàn thieát phaûi caét giaûm töø<br /> 60 - 70% khí thaûi gaây hieäu öùng treân toaøn caàu ñeå caân<br /> baèng noàng ñoä caùc khí gaây hieäu öùng nhaø kính trong<br /> khí quyeån vaø haïn cheá nhöõng thieät haïi cho heä sinh<br /> thaùi cuõng nhö caùc heä lyù sinh khaùc [27].<br /> <br /> Nguoàn : UNICEF (2008) [11].<br /> <br /> cuûa BÑKH tôùi söùc khoûe con ngöôøi taïi Vieät Nam, ñaëc<br /> bieät chöa coù nghieân cöùu ôû lónh vöïc taùc ñoäng cuûa<br /> BÑKH tôùi söùc khoûe cuûa treû em. Caùc nghieân cöùu ñaõ<br /> chæ ra raèng caàn öu tieân nhoùm ñoái töôïng treû em trong<br /> caùc bieän phaùp giaûm thieåu nguy cô chung cuûa coäng<br /> ñoàng do bieán ñoåi khí haäu. Do vaäy, nhoùm taùc giaû coù<br /> moät soá khuyeán nghò nhö sau:<br /> - Caùc chính phuû vaø caùc cô quan quoác teá, caùc toå<br /> chöùc caàn ñaåy maïnh hôn nöõa caùc haønh<br /> ñoäng/chöông trình nhaèm tieán tôùi giaûm thieåu<br /> löôïng khí nhaø kính ñöôïc thaûi vaøo khí quyeån.<br /> - Caàn coù caùc nghieân cöùu, caùc chöông trình ñaùnh<br /> giaù taùc ñoäng cuûa BÑKH tôùi söùc khoûe cuûa con<br /> ngöôøi noùi chung, ñaëc bieät laø söùc khoûe cuûa treû em.<br /> <br /> 3.2. Söï tham gia cuûa treû em vaøo caùc chöông<br /> trình öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu<br /> Baûng 1 döôùi ñaây laø moät soá hoaït ñoäng öùng phoù<br /> vôùi BÑKH lieân quan ñeán treû em. Caùc hoaït ñoäng naøy<br /> caàn coù söï tham gia cuûa treû em trong caùc gia ñình,<br /> tröôøng hoïc vaø ôû coäng ñoàng.<br /> <br /> - Loàng gheùp caùc vaán ñeà cuûa treû em vaøo vaên baûn<br /> chính saùch lieân quan ñeán BÑKH: Caùc ban ngaønh<br /> caàn phaûi tham gia vaøo quaù trình hình thaønh caùc<br /> vaên baûn chính saùch ñeå ñaûm baûo raèng caùc nhu caàu<br /> cuûa treû ñöôïc ñaùp öùng.<br /> <br /> Keát luaän vaø khuyeán nghò<br /> Hieän nay chöa coù nhieàu nghieân cöùu veà taùc ñoäng<br /> <br /> - Ñaûm baûo söï tham gia cuûa treû em trong nhöõng noã<br /> löïc thích öùng vôùi BÑKH.<br /> <br /> 8<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 3.2013, Soá 27 (27)<br /> <br /> - Taêng cöôøng giaùo duïc moâi tröôøng vaø kyõ naêng<br /> soáng cho treû.<br /> <br />