Tác động của cuộc cách mạng công nghệ thông tin hiện nay đến quá trình tiếp nhận và xử lý thông tin của tư duy người Việt Nam

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> <br /> TÁC ĐỘNG CỦA CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHỆ<br /> THÔNG TIN HIỆN NAY ĐẾN QUÁ TRÌNH TIẾP NHẬN<br /> VÀ XỬ LÝ THÔNG TIN CỦA TƯ DUY NGƯỜI VIỆT NAM<br /> IMPROVEMENT OF INFORMATION TECHNOLOGY<br /> CURRENTLY COMING TO THE PROCESS OF RECEIVING<br /> AND HANDLING INFORMATION OF VIETNAMESE PEOPLE<br /> Nguyễn Thị Hảo<br /> Email: nguyenhao1310@gmail.com<br /> Trường Đại học Sao Đỏ<br /> Ngày nhận bài: 31/10/2017<br /> Ngày nhận bài sửa sau phản biện: 3/2/2018<br /> Ngày chấp nhận đăng: 28/6/2018<br /> Tóm tắt<br /> Với cuộc cách mạng khoa học - công nghệ hiện đại, đặc biệt là cách mạng công nghệ thông tin, loài<br /> người đã thực hiện bước chuyển từ nền văn minh công nghiệp sang nền văn minh tin học. Bước chuyển<br /> biến này đã khiến cho thông tin ngày càng trở thành tài sản quan trọng của các quốc gia, và sự phát<br /> triển của mỗi quốc gia ấy lại phụ thuộc rất nhiều vào việc họ tiếp nhận và xử lý thông tin như thế nào.<br /> Việt Nam đang trên bước đường thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, vì vậy nhu cầu về<br /> thông tin, tri thức là rất lớn. Việc tìm hiểu những tác động của cuộc cách mạng công nghệ thông tin đến<br /> quá trình tiếp nhận và xử lý thông tin của tư duy người Việt Nam, qua đó đưa ra những giải pháp nâng<br /> cao năng lực tiếp nhận, xử lý thông tin, giúp họ đáp ứng và tiến tới làm chủ thông tin là hết sức quan<br /> trọng. Bài báo đi sâu nghiên cứu những đặc trưng cơ bản của cuộc cách mạng thông tin hiện nay và<br /> tác động của nó đến quá trình tiếp nhận, xử lý thông tin của tư duy người Việt. Kết quả nghiên cứu sẽ<br /> góp một phần nhỏ trong việc tạo ra và phát huy nguồn lực tư duy, trí tuệ để đưa dân tộc Việt Nam vững<br /> bước đi vào thế kỷ mới.<br /> Từ khóa: Thông tin; cách mạng công nghệ thông tin; quá trình tiếp nhận và xử lý thông tin của tư<br /> duy người Việt Nam.<br /> Abstract<br /> With the revolution in science and technology, especially the revolution in information technology,<br /> humanity has made the transition from industrial civilization to informatics civilization. This change has<br /> made information increasingly important assets of the nations, and the development of each country<br /> depends a lot on how they receive and process information.<br /> Vietnam is on the way of implementing the industrialization and modernization of the country, so<br /> the demand for information and knowledge is huge. Understanding the impact of the information<br /> technology revolution on the process of receiving and processing information of Vietnamese mindset,<br /> thereby introducing solutions to improve the capacity of receiving and processing information, helping<br /> them to meet and progress to mastering information is very important. This article explores the basic<br /> characteristics of the current information revolution and its impact on the process of receiving and<br /> processing information of the Vietnamese mind. Research results will contribute a small part in creating<br /> and promoting intellectual and intellectual resources to bring the Vietnamese nation firmly into the new<br /> century.<br /> Keywords: Information; revolutionary in information technology; process of receiving and process-<br /> ing information of Vietnamese mindset.<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ lẽ tất yếu, con người phải thường xuyên tiếp nhận<br /> Thông tin là một trong những nhu cầu sống còn và xử lý các thông tin bằng tư duy. Việt Nam đang<br /> của con người, để tồn tại và phát triển, như một trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất<br /> nước, để thực hiện thành công quá trình này, đòi<br /> Người phản biện: 1. PGS.TS. Nguyễn Ngọc Hà hỏi nước ta phải làm tốt hai nhiệm vụ: đưa kinh<br /> 2. TS. Phạm Thị Hồng Hoa tế chuyển biến từ nông nghiệp sang kinh tế công<br /> <br /> <br /> 106 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018<br />  LIÊN NGÀNH TRIẾT HỌC - XÃ HỘI HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC<br /> <br /> nghiệp, và từ kinh tế công nghiệp sang kinh tế tri tự nó, vừa phụ thuộc vào trình độ, năng lực nhận<br /> thức, do đó, yêu cầu hoàn thiện về mặt tri thức, thức khách thể của con người, cùng với khoa học<br /> nâng cao hiểu biết, phát triển tư duy cho con và công nghệ của họ. Vì vậy, trong lịch sử phát<br /> người là rất quan trọng, đặc biệt trước tác động triển của xã hội loài người, mỗi cuộc cách mạng<br /> ngày càng to lớn của cuộc cách mạng công nghệ công nghệ thông tin thường tất yếu gắn liền và<br /> thông tin hiện nay. song hành cùng với cuộc cách mạng về khoa học<br /> - công nghệ.<br /> 2. CÁCH MẠNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ<br /> NHỮNG ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA CUỘC Lịch sử phát triển nền văn minh nhân loại đã và<br /> CÁCH MẠNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN HIỆN NAY đang trải qua năm cuộc cách mạng thông tin. Đó<br /> là năm cột mốc đánh dấu sự chuyển biến căn bản<br /> 2.1. Quan niệm về cách mạng công nghệ thông tin<br /> về khối lượng thông tin có thể cập nhật được đối<br /> Có nhiều định nghĩa khác nhau về thông tin, với đa số dân chúng, về trình độ tiếp nhận, xử lý,<br /> những định nghĩa này đã tiếp cận với hiện tượng lưu trữ, truyền thông tin,... của con người trong<br /> thông tin ở một vài góc độ, phương diện nhất định: xã hội.<br /> Từ góc độ phân biệt các loại thông tin, các tác giả Cuộc cách mạng thông tin lần thứ nhất được bắt<br /> cho rằng: “Thông tin kinh tế là các tín hiệu mới thu đầu khi con người có được tiếng nói, cuộc cách<br /> nhận được, được thụ cảm (hiểu) và được đánh mạng thông tin lần thứ hai đánh dấu sự sáng chế<br /> giá là có ích cho việc ra quyết định quản lý” [3]. ra chữ viết, cuộc cách mạng thông tin lần thứ ba<br /> “Thông tin là một sản phẩm mà với ý nghĩa công là sự ra đời của kỹ thuật in ấn, cuộc cách mạng<br /> dụng của nó có thể xem ngang hàng với trữ lượng thông tin lần thứ tư xuất hiện các thiết bị truyền<br /> nguyên liệu của nước đó” [11]. thông bằng điện - điện tử (điện thoại, điện báo,<br /> Từ góc độ nhận thức, một số tác giả lại cho rằng: radio, truyền hình) và cuộc cách mạng thông tin<br /> “Thông tin là dữ liệu mà có thể nhận thấy, hiểu lần thứ năm (cuộc cách mạng thông tin hiện nay)<br /> được và sắp xếp lại với nhau thành hình kiến thức” - với sự xuất hiện của mạng Internet đã và đang<br /> [4]. “Thông tin là nội dung thế giới bên ngoài được vượt ra khỏi tầm vóc của chính mình. Nó tạo ra<br /> thể hiện trong sự nhận thức của con người” [5]. một “xã hội nhanh” chưa từng có trong lịch sử,<br /> hàng loạt các khái niệm, quan niệm thông thường<br /> Trên cơ sở những thành tựu của điều khiển học, của con người bị đảo lộn, thay đổi hoàn toàn,...<br /> lý thuyết thông tin và tin học - những khoa học<br /> trực tiếp nghiên cứu thông tin, triết học đã không 2.2. Những đặc trưng cơ bản của cuộc cách<br /> ngừng cố gắng tiếp cận với bản chất chung nhất mạng công nghệ thông tin hiện nay<br /> của thông tin. Và một định nghĩa triết học về thông Thông tin bùng nổ, gia tăng với tốc độ rất lớn ở tất<br /> tin đã được A.D.Urơxun nêu lên, đó là: “Thông tin cả các lĩnh vực của đời sống xã hội và trở thành tài<br /> là cái đa dạng được phản ánh” [13]. Theo chúng sản quan trọng của mỗi quốc gia, dân tộc<br /> tôi, đây là một định nghĩa (ở phương diện triết<br /> học) khá xác đáng về thông tin. Thông tin “bùng nổ” ở nhiều phương diện, không<br /> chỉ là về lượng thông tin, kênh truyền tin và tín<br /> Như vậy, thông tin bắt nguồn từ tính đa dạng của hiệu báo thông tin, mà còn về vai trò của thông<br /> sự vật, và nó được hình thành thông qua tác động tin đối với đời sống xã hội của con người. Xã hội<br /> qua lại giữa sự vật đó với các sự vật khác. Nhưng càng phát triển thì nội dung thông tin và trình độ<br /> chúng ta cũng phải thấy rằng, “cái đa dạng” của thông tin của con người trong xã hội càng tiến bộ.<br /> sự vật chỉ trở thành thông tin khi nó được tái hiện, Nếu như trước đây, tài sản của các quốc gia phụ<br /> được phản ánh ở một sự vật khác trong mối quan thuộc rất lớn vào nguồn tài nguyên thiên nhiên như<br /> hệ tác động qua lại giữa chúng. khoáng sản, đất đai (được khai phá tận dụng), thì<br /> Cách mạng công nghệ thông tin chính là sự biến ngày nay, một trong những tài nguyên quan trọng<br /> đổi căn bản về chất đối với toàn bộ lĩnh vực thông nhất chính là thông tin “Khả năng tiếp nhận, sử<br /> tin trong xã hội ở tất cả các khâu của quá trình dụng thông tin là điều kiện quyết định để giữ được<br /> thông tin, bao gồm: nguồn thông tin, mã hóa thông xu thế cạnh tranh và phát triển trong kỷ nguyên<br /> tin, truyền tín hiệu theo kênh liên lạc, giải mã, cải thông tin” [10].<br /> biến thông tin và xử lý thông tin. Sự “bùng nổ” thông tin còn thể hiện ở tốc độ chu<br /> Thực chất của mỗi cuộc cách mạng công nghệ chuyển, lưu thông của thông tin rất nhanh. Qua vi<br /> thông tin là sự chuyển biến lớn lao cả về số lượng tính, đặc biệt vi tính nối mạng, con người có thể<br /> thông tin trong xã hội và phương thức tiếp nhận, thu lượm được ngay những thông tin cần thiết,<br /> xử lý thông tin của con người cũng như của toàn có thể liên lạc với bất kỳ ai ở mọi nơi trên hành<br /> xã hội. Lượng thông tin cùng với phương thức tinh. Nhờ công nghệ thông tin và các phương<br /> tiếp nhận, xử lý chung vừa phụ thuộc vào “cái đa tiện truyền thông hiện đại, thông tin không bị trì<br /> dạng” về thuộc tính, mối quan hệ,… của khách thể trệ. Cách mạng thông tin đã tạo ra các điều kiện<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018 107<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> để phát huy thế mạnh của thông tin (tính định lượng sản xuất loại mới, đó chính là điện tử - tin<br /> hướng), đồng thời khắc phục những hạn chế kìm học - viễn thông.<br /> hãm sự phát triển của nó (tính tương đối, tính thời<br /> Như chúng ta đã biết, lực lượng sản xuất bao gồm<br /> điểm và tính cục bộ).<br /> hai yếu tố cơ bản là con người (người lao động)<br /> Máy tính điện tử, tự động hóa xử lý thông tin đã và tư liệu sản xuất; người lao động với tri thức,<br /> ra đời kỹ năng lao động và tư liệu, trong đó quan trọng<br /> nhất là công cụ lao động, với sự trợ giúp của máy<br /> Máy tính điện tử gồm các siêu máy tính và các<br /> tính điện tử, máy vi tính, Internet,… đã giải phóng<br /> máy vi tính xử lý tự động rất nhanh, chính xác<br /> sức lao động (tay chân, trí óc) cho con người. Lao<br /> lượng thông tin lớn và ngày càng tăng lên của con<br /> động của con người được giải phóng tất yếu sẽ<br /> người. Việc xử lý tin tức một cách nhanh chóng,<br /> làm cho khoa học phát triển không ngừng, bởi<br /> chính xác của máy tính có vai trò rất quan trọng<br /> vì, hơn bao giờ hết, ngày nay khoa học đang trở<br /> trong việc thu nhận, lưu trữ thông tin một cách<br /> thành lực lượng sản xuất trực tiếp.<br /> có hệ thống, từ đó giúp con người có thể truy tìm<br /> được thông tin cần thiết. Xuất hiện nền kinh tế tri thức, mọi mặt đời sống xã<br /> hội biến đổi sâu sắc<br /> Với máy tính nơron điện tử, con người đang xây<br /> dựng hệ thống mạng Internet-2 vào đầu thế kỷ Nhờ có sự phát triển của công nghệ thông tin,<br /> XXI và tạo ra một “bộ não” điện tử khổng lồ bao tin học hóa lực lượng sản xuất, mà năng suất,<br /> trùm toàn bộ hành tinh chúng ta. Máy tính nơron chất lượng và hiệu quả sản xuất xã hội đã đạt<br /> điện tử là loại máy tính mô phỏng hoạt động của được những thành tích chưa từng có trong lịch<br /> bộ óc con người, nó có khả năng tự học, tự tích sử. Ngành thông tin không chỉ là một trong những<br /> lũy tri thức theo chương trình đã định sẵn giống ngành công nghiệp lớn nhất, mà còn có tốc độ<br /> như hoạt động trí tuệ của con người, các con chíp tăng trưởng khá nhanh, chi phối toàn bộ các<br /> điện tử của máy tính nơron liên kết với nhau theo ngành kinh tế khác. Vì vậy “không ít các chuyên<br /> nguyên tắc tổ chức như các nơron thần kinh. Dự gia đã dự báo: đầu thế kỷ XXI, con đường cao tốc<br /> đoán tiếp theo sẽ là thế hệ máy tính nơron quang thông tin toàn cầu sẽ khai thông toàn bộ, đoàn tàu<br /> tử - dùng photon thay thế cho điện tử và từ đây phát triển kinh tế thế giới cũng sẽ thông nhanh<br /> sẽ tạo ra mạng thông tin toàn cầu mới gọi là mạng theo thời đại kinh tế thông tin” [12].<br /> Internet-3. Sự biến đổi sâu sắc trong kinh tế dẫn đến những<br /> Cùng với máy tính điện tử, các thiết bị viễn thông biến đổi lớn lao trong các lĩnh vực khác của đời<br /> cũng là một thành phần chính tạo nên cuộc cách sống xã hội. Chưa bao giờ quá trình dân chủ hóa<br /> mạng thông tin. Các thiết bị viễn thông ngày nay xã hội lại được mở rộng và có nhiều điều kiện<br /> bao gồm: các trạm phát và thu sóng (gồm cả các thực hiện như bây giờ. Xã hội loài người từ “xã hội<br /> thiết bị biến đổi các tín hiệu âm thanh, hình ảnh, chậm” đã chuyển biến thành “xã hội nhanh”. Sự<br /> chữ viết, số liệu thành các tín hiệu điện tử để phát phát triển công nghệ thông tin và mạng Internet<br /> đi và các thiết bị biến đổi ngược lại khi thu, có sự đã tạo ra cuộc cách mạng trong các lĩnh vực quân<br /> hỗ trợ của máy tính điện tử và thiết bị điện tử, sự, y tế, thể thao,… và đã lan nhanh sang các lĩnh<br /> laser, tế bào quang điện); các trạm chuyển tiếp vực khác như giáo dục - đào tạo. Internet đang<br /> mặt đất, vệ tinh hoặc cáp thông tin,... Một nền tạo ra cuộc cách mạng thực sự với những hệ quả<br /> thông tin mới đang được hình thành và phát triển chưa thể dự đoán.<br /> cực kỳ mạnh mẽ trên toàn cầu trở thành một trong 3. ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN CỦA QUÁ TRÌNH TIẾP<br /> những nguồn lực chủ yếu của sự phát triển xã hội NHẬN VÀ XỬ LÝ THÔNG TIN CỦA TƯ DUY<br /> ngày nay và trong tương lai. NGƯỜI VIỆT NAM<br /> Tin học hóa lực lượng sản xuất, giải phóng một 3.1. Khả năng tách, lựa chọn và tổng hợp<br /> phần lao động trí óc cho con người thông tin khá linh hoạt, đặc biệt là thông tin<br /> hoạt động<br /> Đây là đặc trưng cơ bản nhất và cũng là đặc<br /> trưng khác hẳn về “chất” của cuộc cách mạng Thông tin hoạt động là “cái đa dạng được truyền<br /> thông tin hiện nay với các cuộc cách mạng thông đi”, nó gia nhập vào trường thông tin. Để tiếp nhận<br /> tin trước đây. Thực chất của quá trình trí tuệ hóa được những thông tin này, đòi hỏi con người phải<br /> các phương tiện kỹ thuật chính là tin học hóa lực biết tìm, chọn lọc tin có liên quan đến vấn đề mà<br /> lượng sản xuất xã hội. Mỗi cuộc cách mạng thông họ quan tâm. Trong lĩnh vực này, tư duy người<br /> tin trong lịch sử đều thúc đẩy lực lượng sản xuất Việt Nam có những ưu thế nhất định. Dõi theo sự<br /> xã hội phát triển, nhưng cuộc cách mạng thông phát triển của lịch sử tư tưởng, cùng với phong<br /> tin hiện nay không chỉ thúc đẩy, mà còn tạo ra lực cách tư duy người Việt Nam trong suốt chiều dài<br /> <br /> <br /> 108 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018<br />  LIÊN NGÀNH TRIẾT HỌC - XÃ HỘI HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC<br /> <br /> lịch sử dựng và giữ nước, có thể thấy, đặc điểm thông tin nào. Những quyết định đó chủ yếu dựa<br /> nổi bật của tư duy người Việt Nam về phương trên những tri thức, hiểu biết đã có trước đây về<br /> diện tiếp nhận và xử lý thông tin, đó là: Tư duy sự vật, cùng với sự suy diễn chủ quan của chủ thể<br /> người Việt Nam tách, lựa chọn và tổng hợp thông nhận thức. Vì vậy, những quyết định này thường<br /> tin (hoạt động) khá linh hoạt. không giải quyết được tình huống vấn đề đang đặt<br /> ra. Do đó, dễ dẫn đến giáo điều, máy móc trong<br /> Nhờ khả năng tách, lựa chọn và tổng hợp thông<br /> tư duy.<br /> tin linh hoạt mà tư duy người Việt Nam có thể tái<br /> cấu trúc lại yếu tố và hệ thống những tư tưởng, “Chưa chú ý đúng mức đến việc sử dụng thông<br /> quan điểm,... mà họ tiếp thu được. Với năng lực tin vào lựa chọn phương án, ra quyết định cho<br /> tách, lựa chọn và tổng hợp thông tin khá linh hoạt, tư nhận thức và hành động” của tư duy người Việt<br /> duy người Việt Nam đã chế hóa được những nguồn Nam còn biểu hiện ở sự quan tâm, coi trọng sử<br /> thông tin (tuy còn hạn chế nhất định) tiếp thu được dụng thông tin trong lĩnh vực quân sự, đấu tranh<br /> và làm cho chúng trở nên có ý nghĩa chỉ báo đối với giải phóng dân tộc,... nhưng trong lĩnh vực kinh tế,<br /> hoạt động của họ. văn hóa, xã hội, vấn đề nay lại chưa trở thành một<br /> 3.2. Năng lực hình thành tri thức mới trong đòi hỏi tất yếu và phong cách hành động, thường<br /> quá trình xử lý thông tin còn yếu xuyên, thường trực của người dân Việt Nam.<br /> <br /> Đặc trưng cơ bản nhất của quá trình tiếp nhận và 3.4. Quá trình tiếp nhận và xử lý thông tin<br /> xử lý thông tin trong tư duy con người là sự hình thường dễ bị nhiễu<br /> thành (hay “sản xuất”) ra tri thức mới. Đối với tư Tư duy con người tiếp nhận thông tin bị nhiễu có<br /> duy người Việt Nam, tri thức về tự nhiên thường ít thể do từ nguồn tin phát ra, do kênh truyền tin bị<br /> và kém sâu sắc hơn tri thức về xã hội, con người; trục trặc, hoặc do chính chủ thể tiếp nhận nó.<br /> tri thức khoa học cũng “mỏng” hơn tri thức tiền<br /> khoa học. Bởi năng lực hình thành tri thức mới Tâm lý tiểu nông đã ảnh hưởng không ít đến sự<br /> của quá trình tiếp nhận, xử lý thông tin của tư duy tiếp nhận, xử lý thông tin trong tư duy người Việt<br /> người Việt Nam bị quy định bởi năng lực, trình độ Nam. Thật vậy, sự tồn tại chế độ phong kiến hàng<br /> tư duy của họ. Bên cạnh đó, nó còn bị ảnh hưởng nghìn năm, cùng với mấy chục năm dưới chế độ<br /> của tâm lý tiểu nông và năng lực thực tiễn. mới xã hội chủ nghĩa, nhưng với cơ chế quan liêu,<br /> bao cấp đã tạo nên tâm lý bảo thủ, trì trệ, ngại và<br /> Nếu như thông tin là điều kiện cần để có tri thức, sợ sự thay đổi trong tư duy người Việt Nam. Tâm<br /> thì năng lực và trình độ tư duy của chủ thể tiếp lý đó đã gây ức chế, kìm hãm sự tiếp nhận thông<br /> nhận, xử lý thông tin là điều kiện đủ để hình thành tin của chủ thể từ các nguồn tin theo các kênh<br /> nên tri thức ấy. Với vốn hiểu biết, phương pháp truyền của nó. Từ đó, tất yếu dẫn đến sự thiếu<br /> tư duy và mức độ phát triển trí tuệ, quá trình tiếp sáng suốt, minh mẫn trong xử lý thông tin.<br /> nhận, xử lý thông tin trong tư duy người Việt Nam<br /> thường là những tri thức kinh nghiệm. Bởi vì, tư Ngày nay, trong điều kiện cách mạng thông tin,<br /> duy người Việt Nam - như đã nêu ở đặc điểm thứ với môi trường thông tin mở, phong phú,… ảnh<br /> hai - có khả năng tách, chọn lọc và tổng hợp những hưởng nhiễu do tâm lý tiểu nông gây ra đối với<br /> “cái đa dạng được phản ánh” một cách linh hoạt, việc tiếp nhận, xử lý thông tin của tư duy người<br /> nhưng khả năng khái quát hóa và trừu tượng hóa Việt Nam đã từng bước được thu hẹp và khắc<br /> còn hạn chế. Mà sự hình thành tri thức lý luận lại đòi phục dần.<br /> hỏi năng lực khái quát hóa, đặc biệt trừu tượng hóa 4. CÁCH MẠNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN HIỆN<br /> của tư duy con người rất cao. NAY TẠO RA THỜI CƠ VÀ THÁCH THỨC ĐỐI<br /> 3.3. Chưa chú ý đúng mức đến việc sử dụng VỚI SỰ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TIẾP NHẬN<br /> thông tin vào quá trình lựa chọn phương án và VÀ XỬ LÝ THÔNG TIN CỦA TƯ DUY NGƯỜI<br /> ra quyết định cho nhận thức, hành động VIỆT NAM<br /> Lựa chọn phương án, ra quyết định cho nhận thức, 4.1. Cách mạng công nghệ thông tin hiện nay<br /> hành động vừa là biểu hiện, vừa là kết quả của đã tạo ra thời cơ tốt để phát triển năng lực<br /> quá trình tiếp nhận, xử lý thông tin trong tư duy tiếp nhận và xử lý thông tin của tư duy người<br /> con người. Việt Nam<br /> Sự “chưa chú ý đúng mức” đến việc sử dụng thông Cách mạng thông tin hiện nay - với bốn đặc trưng<br /> tin vào quá trình lựa chọn phương án và ra quyết cơ bản của nó chính là thời cơ lớn đối với sự phát<br /> định cho nhận thức, hành động của người Việt triển của nhân loại nói chung và đang phát triển<br /> Nam được thể hiện trước hết ở những quyết định nói riêng, trong đó có Việt Nam: “Kỷ nguyên công<br /> đưa ra thiếu cơ sở thông tin, hoặc không có cơ sở nghiệp đã bỏ qua các nước nghèo, nhưng kỷ<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018 109<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> nguyên thông tin sẽ thực sự đem lại cho những tư duy cũng như độ nhạy bén, thông minh. Có thể<br /> nước đó cơ hội cạnh tranh ngang bằng với những nói, tin học hóa từng bước được ứng dụng trong<br /> nước giàu” [9]. Trong thời cơ phát triển chung ấy, đời sống xã hội đã góp phần quan trọng tạo ra<br /> cách mạng thông tin đã tạo ra thời cơ lớn nhất và bước tiến đó.<br /> đặc biệt đối với sự phát triển năng lực tiếp nhận<br /> Những thành tựu bước đầu của công nghệ thông<br /> và xử lý thông tin của tư duy con người. Và đối<br /> tin Việt Nam trong xu thế chung mạng hóa thông<br /> với năng lực tiếp nhận, xử lý thông tin của tư duy<br /> tin toàn cầu đã khắc phục dần dần những hạn<br /> người Việt Nam thì cuộc cách mạng thông tin này<br /> chế của tâm lý tiểu nông và tạo điều kiện phát<br /> lại càng là thời cơ phát triển lớn vì:<br /> triển năng lực tiếp nhận, xử lý thông tin của tư duy<br /> Cách mạng công nghệ thông tin đã góp phần tạo người Việt<br /> ra môi trường thông tin thuận lợi cho tư duy người<br /> Được tiếp nhận tin tức một cách thường xuyên,<br /> Việt Nam<br /> kịp thời và phong phú (cả trong và ngoài nước),<br /> Cách mạng thông tin hiện nay có tính chất toàn nên tâm lý “ta về ta tắm ao ta, dù trong dù đục<br /> cầu hóa, diễn ra và làm biến đổi sâu sắc mọi mặt ao nhà vẫn hơn” hay “mẹ hát con khen hay” của<br /> đời sống xã hội loài người (đặc trưng thứ tư). Với người Việt Nam đã dần dần được thay thế bằng<br /> mạng Internet, Trái đất dường như thu nhỏ lại, tâm lý học hỏi, vươn lên, phát triển bằng bạn,<br /> mọi người trên hành tinh có thể liên lạc với nhau bằng bè. Nhờ sự giao lưu thông tin, đặc biệt<br /> và các chế độ xã hội, các hình thái kinh tế - xã mạng thông tin toàn cầu được khai thông (trong<br /> hội có thể giao lưu, trao đổi và học tập lẫn nhau. đó Việt Nam là một thành viên), mà tâm lý bằng<br /> Do đó, trên nền tảng tồn tại xã hội, cũng như điều lòng với hiện thực của người Việt Nam đã được<br /> kiện kinh tế - xã hội của một nước sản xuất nhỏ đẩy lùi, họ càng biết được nhiều thì càng hiểu ra<br /> mới bắt đầu tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại rằng mình chưa biết được bao nhiêu. Đó chính là<br /> hóa, tư duy người Việt Nam đã được cung cấp biện chứng của quá trình nhận thức thế giới của<br /> một nguồn thông tin rất đa dạng, phong phú về con người.<br /> mọi lĩnh vực: kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội,<br /> Cách mạng thông tin còn tác động mạnh mẽ đến<br /> khoa học (bao gồm cả khoa học tự nhiên, khoa<br /> nếp nghĩ cổ truyền, cổ hủ của người tiểu nông Việt<br /> học kỹ thuật, khoa học xã hội và nhân văn), công<br /> Nam. Cuộc cách mạng ấy là thời cơ để hình thành<br /> nghệ, quân sự, y tế, thể thao,... Những thông tin<br /> nên những đặc điểm tâm lý của con người trong<br /> đa dạng, phong phú ấy không phải từ đơn chiều,<br /> xã hội mới. Đó là nhu cầu tiếp nhận và xử lý thông<br /> mà từ đa chiều và được tín hiệu hóa qua các hệ<br /> tin trước khi lựa chọn phương án và ra quyết định<br /> thống tín hiệu khác nhau, chúng bổ sung, hỗ trợ<br /> cho hành động, bởi vì ngày nay nếu thiếu và coi<br /> nhau trong quá trình tư duy người Việt Nam tiếp<br /> nhẹ thông tin, con người sẽ dễ tụt hậu, thất bại<br /> cận thông tin.<br /> hoặc phải đi đường vòng.<br /> Cách mạng công nghệ thông tin đã tạo điều kiện<br /> Cách mạng công nghệ thông tin tạo ra những điều<br /> phát triển năng lực tiếp nhận, xử lý thông tin của<br /> kiện để nâng cao năng lực thực tiễn cho người<br /> tư duy người Việt Nam<br /> Việt Nam, từ đó phát triển năng lực tiếp nhận và<br /> Năng lực và trình độ tư duy của người Việt Nam xử lý thông tin trong tư duy của họ<br /> được biểu hiện chủ yếu ở ba mặt: vốn hiểu biết,<br /> Như chúng ta đã biết, năng lực thực tiễn có vai trò<br /> phương pháp tư duy và chỉ số IQ. Trong điều kiện<br /> chi phối rất quan trọng đến năng lực tiếp nhận và<br /> cách mạng thông tin hiện nay, với đặc trưng cơ<br /> xử lý thông tin của con người. Vì suy cho cùng,<br /> bản là sự phát triển mạnh mẽ của tin học và viễn<br /> thực tiễn chính là cơ sở, nguồn gốc, động lực,<br /> thông, năng lực, trình độ tư duy của người Việt<br /> mục đích của nhận thức, nó quy định trình độ,<br /> Nam đã được nâng lên một tầm cao mới. Từ tư<br /> năng lực tư duy của con người, từ đó chi phối,<br /> duy tiểu nông, tư duy người Việt Nam đang dần<br /> ảnh hưởng đến quá trình tiếp nhận, xử lý thông<br /> dần hình thành những nhân tố mới của kiểu tư<br /> tin trong tư duy của họ. Nhờ có thực tiễn mà con<br /> duy công nghiệp và tư duy thời đại. Việt Nam cũng<br /> người mới tiếp nhận được những thông tin phản<br /> như các nước đang phát triển đang ở giai đoạn<br /> hồi hữu ích để tự điều chỉnh suy nghĩ và hành vi<br /> phát triển “nhị nguyên” của công nghiệp hóa và<br /> của mình.<br /> thông tin hóa, phần lớn vẫn chưa hoàn thành giai<br /> đoạn công nghiệp hóa. Chính vì thế, những công Dưới tác động của cuộc cách mạng thông tin,<br /> cụ, phương tiện của công nghệ thông tin hiện đại những người tham gia hoạt động thực tiễn phải tự<br /> đã tác động một cách nhanh và hiệu quả tới tư giác nâng cao trình độ học vấn, hình thành năng<br /> duy người Việt Nam, chuyển biến và đổi mới rõ rệt lực khái quát nhanh nhạy, có trình độ tư duy lý luận<br /> tư duy của họ cả về vốn hiểu biết, phương pháp nhất định để đảm đương tốt nhiệm vụ được phân<br /> <br /> <br /> 110 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018<br />  LIÊN NGÀNH TRIẾT HỌC - XÃ HỘI HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC<br /> <br /> công “thông tin bùng nổ vừa tạo tiền đề, khả năng đó nó đã trí tuệ hóa các phương tiện vật chất, kỹ<br /> để lý luận và thực tiễn “xích lại gần nhau”, vừa tạo thuật, thực hiện tin học hóa lực lượng sản xuất xã<br /> cho chúng sự thống nhất biện chứng với nhau... hội, giải phóng một phần sức lao động trí óc của<br /> Chính nhờ sự tác động, thúc đẩy lẫn nhau đó mà lý con người (đặc trưng thứ hai và thứ ba của cách<br /> luận và thực tiễn kịp thời tự điều chỉnh và phát triển mạng thông tin). Vì vậy, cuộc cách mạng thông tin<br /> không ngừng” [6]. này là thời cơ chưa từng có để phát triển tư duy<br /> 4.2. Cách mạng công nghệ thông tin hiện nay sáng tạo cho con người. Trong những năm gần<br /> còn tạo ra thách thức lớn đối với sự phát triển đây và đặc biệt trong những thập niên sắp tới sẽ:<br /> năng lực tiếp nhận và xử lý thông tin của tư “Không dừng ở khả năng nối dài các giác quan và<br /> duy người Việt Nam cánh tay của con người, khiến cho Trái đất cũng<br /> như vũ trụ bị thu nhỏ lại, mà còn nâng cao được<br /> Để tồn tại và phát triển, tư duy người Việt Nam năng lực tư duy vượt qua giới hạn sinh học của<br /> phải tiếp cận và làm chủ được môi trường thông con người” [1]. Vì vậy, trong cuộc cách mạng khoa<br /> tin: phong phú, đa dạng, đa chiều,... Tuy nhiên, học - công nghệ hiện đại nói chung và cuộc cách<br /> năng lực tiếp nhận và xử lý thông tin trong tư duy mạng thông tin hiện nay nói riêng, quốc gia, dân<br /> của họ hiện nay còn hạn chế<br /> tộc nào nhanh chóng nắm bắt và làm chủ được<br /> Cuộc cách mạng thông tin hiện nay đã tạo nên công nghệ thông tin, dân tộc đó sẽ khai thác được<br /> môi trường thông tin rộng lớn, mà biểu tượng rõ nhiều hơn, nhanh hơn lợi thế của mình để phát<br /> nét của nó là sự kết nối Internet trên phạm vi toàn triển tư duy sáng tạo cho con người. Từ đây đã<br /> thế giới. Môi trường thông tin ấy vừa là cơ hội để nảy sinh thách thức lớn đối với các nước đang<br /> tư duy người Việt Nam có thể tiếp cận được với phát triển, trong đó có Việt Nam, khi trình độ và<br /> thông tin, tri thức phong phú trên thế giới một cách khả năng tiếp nhận, xử lý thông tin còn hạn chế.<br /> chủ động, tích cực và sáng tạo, hạn chế được tình<br /> Kinh tế tri thức là xu hướng tất yếu trong điều kiện<br /> trạng “mù” và “đói” thông tin, nhưng cũng chính nó<br /> cách mạng thông tin hiện nay, nó phụ thuộc vào<br /> lại đang đặt ra cho tư duy người Việt Nam thách<br /> năng lực “sản xuất” ra tri thức mới của tư duy con<br /> thức to lớn, đó là: Người Việt Nam phải tiếp cận<br /> người. Trong khi đó, năng lực hình thành, “sản<br /> và làm chủ được thông tin trong khi tư duy của<br /> xuất” ra tri thức mới trong quá trình tiếp nhận, xử<br /> họ chưa đạt tới năng lực tiếp nhận, xử lý nhanh<br /> và hiệu quả các thông tin đa dạng, phong phú. lý thông tin của tư duy người Việt Nam vốn còn rất<br /> Với nền kinh tế tiểu nông, nhu cầu và môi trường hạn chế<br /> thông tin ít, đơn điệu, chậm chạp, lại phải đi tắt, Cuộc cách mạng công nghệ thông tin hiện nay với<br /> đón đầu thông tin hóa xã hội đã khiến cho tư duy đặc trưng là góp phần đưa nhân loại từ nền văn<br /> người Việt Nam có sự hẫng hụt cả về năng lực, minh công nghiệp tiến tới nền văn minh tin học, đã<br /> thói quen và độ nhạy cảm trong tiếp nhận, xử lý làm nảy nở xu hướng mới của nền kinh tế: Kinh<br /> thông tin. Từ đó dễ dẫn đến hai khuynh hướng, tế tri thức. Sự hình thành nền kinh tế tri thức trở<br /> hoặc là choáng ngợp trong “biển cả” thông tin, thành xu thế khách quan trong thời đại cách mạng<br /> không biết tiếp thu cái gì và bỏ cái gì, lúng túng khoa học - công nghệ hiện đại và toàn cầu hóa,<br /> trong tiếp nhận, xử lý thông tin; hoặc là ôm đồm mà ở đó: “Hai trụ cột chính của nền kinh tế tri thức<br /> tiếp nhận tất cả các thông tin từ các kênh tới mức sẽ là công nghệ thông tin và công nghệ sinh học”<br /> “quá tải”. Vì vậy, mặc dù tư duy người Việt Nam [8], và “nền kinh tế tri thức được hiểu là mô hình<br /> vốn có đặc điểm tách, lựa chọn và tổng hợp thông kinh tế mà sự vận hành của nó sẽ được quyết<br /> tin khá linh hoạt (đặc điểm thứ hai), nhưng trong định chủ yếu bởi nguồn năng lượng đặc biệt, đó là<br /> điều kiện cách mạng thông tin hiện nay, năng lực tri thức, trước hết là tri thức khoa học, công nghệ<br /> đó đòi hỏi phải được nâng lên một trình độ mới<br /> và quản lý” [8].<br /> về chất.<br /> Chính những tiến bộ nhanh chóng, dồn dập của<br /> Máy không thể suy nghĩ thay cho con người, nhưng<br /> công nghệ thông tin và truyền thông đã thúc đẩy<br /> ngày nay nếu thiếu máy, tư duy con người sẽ khó<br /> mạnh mẽ nền kinh tế thế giới chuyển từ kinh tế<br /> có thể tiếp nhận, xử lý và làm chủ được thông tin.<br /> công nghiệp sang kinh tế tri thức. Đó là nền kinh tế<br /> Như chúng ta đã biết, nội dung quan trọng nhất<br /> của cuộc cách mạng thông tin hiện nay là hai lĩnh mà sự sản xuất ra tri thức và phổ cập tri thức đóng<br /> vực tin học và viễn thông, bao gồm và dựa trên vai trò quan trọng, chủ yếu. Đây chính là thách<br /> loại công nghệ cao - công nghệ thông tin - sản thức to lớn đối với Việt Nam - một nước đang<br /> xuất máy tính điện tử, máy vi tính và Internet, nhờ phát triển.<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018 111<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> <br /> Mỹ là nước có cơ sở hạ tầng thông tin đồ sộ và lý thông tin của tư duy người Việt Nam, tạo ra và<br /> hiện đại nhất, hơn 1/3 tăng trưởng kinh tế Mỹ phát huy nguồn lực trí tuệ, đưa dân tộc Việt Nam<br /> hàng năm do ngành tin học mang lại, còn các vững bước đi vào thế kỷ mới.<br /> ngành liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến tin<br /> học đã làm ra khoảng 80% tổng thu nhập quốc nội<br /> (GDP) của nước này. Vậy mà, Mỹ cũng mới chỉ TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> là một nước có những bước đi ban đầu để hình [1]. Nguyễn Thành Bang (2000). Xu thế phát triển<br /> thành nền kinh tế tri thức, trong khi đó, đất nước khoa học và công nghệ trong thế kỷ XXI - thách<br /> và con người Việt Nam còn đang phải kiến tạo thức và thời cơ đối với Việt Nam. Tạp chí Cộng<br /> một nền kinh tế công nghiệp - cơ sở vật chất tối sản, (7), tr.21, 22, 29.<br /> thiểu để có thể đi tắt và đón đầu xu thế phát triển<br /> [2]. Vũ Đình Cự (1996). Khoa học và công nghệ - lực<br /> nền kinh tế tri thức.<br /> lượng sản xuất hàng đầu. NXB Chính trị quốc gia,<br /> Năng lực tiếp nhận, xử lý thông tin của tư duy Hà Nội, tr.69.<br /> người Việt Nam vốn có những hạn chế nhất định<br /> [3]. Đại học Kinh tế quốc dân (1994). Cơ sở khoa học<br /> của tư duy tiểu nông, mà một trong những hạn<br /> của quản lý kinh tế. Giáo trình lưu hành nội bộ, Hà<br /> chế đó là năng lực “sản xuất”, hình thành tri thức<br /> Nội, tr.15.<br /> mới còn yếu, đặc biệt năng lực hình thành, “sản<br /> xuất” ra tri thức khoa học. Trong khi đó, với cuộc [4]. Hà Dũng (1995). Quản trị thông tin tinh giản. NXB<br /> cách mạng khoa học - công nghệ hiện đại, mà một Thống kê, Hà Nội, tr.9.<br /> trong những mũi nhọn của nó là cách mạng thông [5]. Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh - Bộ môn<br /> tin, tư duy khoa học của nhân loại đã bắt đầu Tin học (1996). Tập bài giảng tin học. Tài liệu lưu<br /> bước vào thời kỳ mới với những nét đặc trưng của hành nội bộ, Hà Nội, tr.8.<br /> phong cách tư duy khoa học hiện đại đạt đến trình<br /> [6]. Lê Thị Duy Hoa (1999). Vai trò của thông tin đối<br /> độ cao làm cơ sở cho sự chuyển biến của tư duy<br /> với sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong<br /> khoa học hiện đại trở thành tư duy khoa học của<br /> thời đại ngày nay. Tạp chí Nghiên cứu lý luận, (8),<br /> một nền văn minh mới. Đó là một thách thức lớn<br /> tr.24 - 26.<br /> đối với năng lực tiếp nhận, xử lý thông tin của tư<br /> duy người Việt Nam. Do đó, trong sự nghiệp công [7]. Lê Hữu Nghĩa, Phạm Duy Hải (1998). Tư duy<br /> nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, một vấn đề khoa học trong giai đoạn cách mạng khoa học -<br /> có ý nghĩa quyết định đó là phải biết nuôi dưỡng, công nghệ. NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.55.<br /> phát huy vai trò của đội ngũ trí thức - nguồn tài [8]. Nguyễn Hoàng Giáp, Thái Văn Long (2000). Nền<br /> nguyên vô tận của nước nhà.<br /> kinh tế tri thức và những thách thức đối với các<br /> 5. KẾT LUẬN nước đang phát triển. Tạp chí Cộng sản, (7),<br /> tr.55 - 58.<br /> Quá trình tiếp nhận, xử lý thông tin của tư duy<br /> người Việt Nam có bốn đặc điểm cơ bản thể hiện [9]. K.G.N (theo Technology Review, 5/1999) (1999).<br /> những sắc thái riêng của tư duy người Việt Nam Hai người khổng lồ bàn về công nghệ thông tin.<br /> về phương diện tiếp nhận, xử lý thông tin. Trong Tạp chí Khoa học - Công nghệ - Môi trường, (7),<br /> đó, mặt mạnh của nó là năng lực tách, lựa chọn tr.38 - 41.<br /> và tổng hợp thông tin khá linh hoạt, đặc biệt là đối [10]. L.M.Q (theo Xvobodnaja Smysle No. 6-7,1997)<br /> với thông tin hoạt động. Còn mặt hạn chế chủ yếu (1998). Internet - đỉnh cao của cuộc cách mạng<br /> là năng lực hình thành, “sản xuất” ra tri thức mới thông tin, công nghệ và giáo dục. Tạp chí khoa<br /> còn yếu. học - Công nghệ - Môi trường, (10), tr.14 - 17.<br /> Cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại, [11]. Đào Duy Tân (1994). Mấy suy nghĩa về hiệu quả<br /> đặc biệt là cách mạng thông tin toàn cầu hiện nay kinh tế của thông tin. Tạp chí Thông tin khoa học<br /> vừa là thời cơ, đồng thời vừa là thách thức to lớn xã hội, (3), tr.41- 44.<br /> đối với năng lực tiếp nhận và xử lý thông tin của tư<br /> [12]. Nguyễn Văn Thuộc (theo Tạp chí Nghiên cứu<br /> duy người Việt Nam. Thời cơ thường dễ mất nếu<br /> các vấn đề quốc tế, No 3/1998) (1999). Kinh tế tri<br /> như con người không đủ bản lĩnh và hiểu biết để<br /> thức ở Mỹ. Tạp chí Khoa học - Công nghệ - Môi<br /> tận dụng nó, còn thách thức thì đầy nghiêm khắc<br /> trường, (2), tr.12.<br /> và nghiệt ngã,... Vì vậy, ý thức được thời cơ và<br /> thách thức đó chính là cơ sở để chúng ta tìm ra [13]. A.D.Uroxun (1975). Bàn về khái niệm thông tin.<br /> những giải pháp nâng cao năng lực tiếp nhận, xử NXB Matxcơva, Moscow, tr.25.<br /> <br /> <br /> 112 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018<br />