Tập tục tang ma của người Nùng huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên

Lê Thị Thanh Vân<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 63(1): 8 - 12<br /> <br /> TẬP TỤC TANG MA CỦA NGƯỜI NÙNG HUYỆN ĐỒNG HỶ<br /> TỈNH THÁI NGUYÊN<br /> Lê Thị Thanh Vân*<br /> Trường Trung học phổ thông Đồng Hỷ - Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Tang ma của dân tộc Nùng là một trong những thành tố thuộc lĩnh vực văn hoá xã hội, nó biểu<br /> hiện sâu sắc đạo hiếu, đạo nghĩa của ngƣời sống dành cho ngƣời chết, ngƣời sống với ngƣời sống.<br /> Nghi lễ tang ma đã ăn sâu vào tiềm thức của đồng bào Nùng ở Đồng Hỷ và trở thành những tập tục<br /> truyền thống. Sự phục hồi và suy thoái các nghi lễ đang diễn ra ở nhiều nơi khác nhau, nhiều giá<br /> trị truyền thống trong tang ma đang có nguy cơ bị mai một, nhiều lễ tục tốt đẹp đang bị trƣợt dài<br /> theo quan niệm mới của con ngƣời, song không ít các hủ tục lại có nguy cơ trỗi dậy, ngăn cản sự<br /> phát triển của xã hội. Tang ma của đồng bào Nùng ở Đồng Hỷ mặc dù vẫn tiếp thu nhƣng ảnh<br /> hƣởng của của ngƣời Tày, ngƣời Kinh, nhƣng nghi lễ tang ma của bào Nùng ở Đồng Hỷ vẫn giữ<br /> đƣợc những nét văn hoá riêng, mang đậm bản sắc văn hoá dân tộc.<br /> Từ khóa: Nghi lễ tang ma, bản sắc văn hoá, lịch sử, tôn giáo, tín ngưỡng, khu vực cư trú.<br /> <br /> <br /> Tang ma của dân tộc Nùng hàm chứa những<br /> giá trị văn hoá truyền thống, đặc sắc, nó không<br /> chỉ phản ánh các tập tục liên quan đến thế giới<br /> văn hoá tâm linh về thân phận con ngƣời, mà<br /> còn hàm chứa nhiều thông tin liên quan đến<br /> lịch sử tộc ngƣời, đến quan hệ giao thoa văn<br /> hoá giữa dân tộc Nùng và các dân tộc khác.<br /> Nếu không có nghiên cứu bảo tồn các giá trị<br /> tốt đẹp về văn hoá và lịch sử trong tang ma<br /> của dân tộc Nùng, chúng ta sẽ mãi mất đi<br /> những thành tố văn hoá quý giá, góp phần tạo<br /> nên bản sắc văn hoá tộc ngƣời và quốc gia.<br /> Nghi lễ tang ma đã ăn sâu vào tiềm thức của<br /> đồng bào Nùng trở thành những tập tục truyền<br /> thống, những quy ƣớc cộng đồng rất khó thay<br /> đổi. Vì tang ma “với vô vàn lễ thức của nó,<br /> nếu không phải là giải pháp cao nhất mà là<br /> một tập thể người sống đưa ra trước thân<br /> phận cuối cùng giành cho con người”(Ngƣời<br /> Mƣờng ở Hoà Bình, tác giả Trần Từ, Nxb Hội<br /> khoa học lịch sử Việt Nam 1996).<br /> Trong khuôn khổ bài báo, tác giả giới thiệu<br /> những nét cơ bản về tập tục tang ma của<br /> ngƣời Nùng ở huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái<br /> Nguyên thông qua các nghi thức sau đây:<br /> NGHI LỄ MỜI THẦY TÀO (TẢNG XẢY)<br /> <br /> <br /> Tel: 0982868077, Email:<br /> thuytoctruongxd@gmail.com<br /> <br /> Việc mời Thầy tào thƣờng do một bậc cao<br /> niên và một cháu trai trong họ nội đảm<br /> nhận. Nếu Thầy tào nhận lời đến giúp đến<br /> làm lễ thì Thầy tào sẽ cắt một nhúm tóc và<br /> buộc một sợi chỉ lên đầu ngƣời cháu trai<br /> đang quỳ ngoài sân. Và sau đó đón ngƣời đó<br /> vào nhà, thầy nhận hƣơng, thắp lên bàn thờ<br /> tổ sƣ nhà mình, rồi chụp 1 mảnh giấy đỏ<br /> (hay vải đỏ) lên trên miệng một cái chén hay<br /> một cái bát không đựng gì, với ngụ ý lƣu<br /> giữ một phần âm binh của thầy ở lại canh<br /> giữ nhà. Thầy tào xin phép tổ tiên, đƣợc đi<br /> làm việc cho đám hiếu nhà ông bà (A,B), và<br /> xin đƣợc các thần linh và tổ sƣ phù trợ để<br /> hoàn thành công việc.<br /> Đoàn thầy cúng đến nơi trƣớc khi vào nhà,<br /> đƣợc tang chủ và gia quyến quỳ ở sân dâng<br /> mâm lễ mời rƣợu thầy để biểu thị lòng chân<br /> thành. Thầy tào đổ một chén rƣợu xuống đất<br /> để xin phép thổ công vào nhà hành lễ.<br /> LỄ GÁNH TỘI BÁO HIẾU<br /> Lễ gánh tội báo hiếu nhằm rửa bớt tội lỗi<br /> cho ngƣời chết ở chốn trần gian, để linh hồn<br /> ngƣời chết sớm đƣợc siêu thoát. Ở nhóm<br /> Nùng Phàn Slình ở xã Tân Long, huyện<br /> Đồng Hỷ, không diễn ra trƣớc cửa nhà, mà ở<br /> bàn cúng lễ của thầy và chỗ đặt thi hài<br /> ngƣời quá cố. Sau khi Thầy tào mặc trang<br /> <br /> 8<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Lê Thị Thanh Vân<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> phục làm lễ “cầu hổ xủng kinh” xong, cúi tạ<br /> 3 lạy trƣớc bàn thờ thánh, rồi đi tới cắt một<br /> nhúm tóc và buộc chỉ lên đầu từng ngƣời<br /> con cháu đích tôn của ngƣời chết.<br /> Sau đó, Thầy tào hỏi con cháu về tên, tuổi,<br /> ngày, tháng, năm sinh, và ngày giờ của<br /> ngƣời chết, tên tuổi con cháu trong gia đình<br /> bên nội, ngoại của ngƣời chết và tất cả các<br /> vấn đề xung quanh nội tộc của ngƣời chết.<br /> Sau khi hỏi han xong, thầy bấm chọn giờ<br /> tốt, tránh giờ xung tuổi với con cháu họ tộc<br /> và tránh giờ đại bại. Ví dụ: Thìn nếu chết<br /> vào mùa xuân, Mùi nếu chết vào mùa hạ,<br /> Tuất nếu chết vào mùa thu, Sửu nếu chết<br /> vào mùa đông..<br /> LỄ CẤP KINH (CẨU HỔ - SỦNG KINH)<br /> Đây là lễ xin phép thổ thần, tổ tiên để Thầy<br /> tào đƣa âm binh, thiên tƣớng nhập gia, mỗi<br /> đoàn âm binh có một kinh sách để hiệu<br /> triệu, vì vậy lễ này đƣợc gọi là “cẩu hổ sùng<br /> kinh”.<br /> Bàn thờ đƣợc lập theo hai hƣớng: hƣớng<br /> đông và hƣớng bắc. Trên bàn cúng thƣờng<br /> đƣợc trang trí giấy đỏ viết chữ Hán, có dán<br /> thêm tranh hổ (cẩu hổ) biểu tƣợng cho sức<br /> mạnh thầy cúng, thầy tào.<br /> Bên cạnh bàn thờ của thầy tào, gia đình còn<br /> chuẩn bị thêm một chiếc bàn thờ làm nơi để<br /> Thầy tào viết sớ gửi Ngọc hoàng và tổ tiên<br /> đón nhận linh hồn ngƣời chết. Thầy tào đặt<br /> tên hèm theo giờ, ngày tháng năm sinh của<br /> ngƣời quá cố, ghi vào tờ giấy trắng tên tuổi,<br /> ngày giờ mất, dán vào một đầu que (gọi là tờ<br /> phan), viết bài vị dán vào cây Nêu, các câu đối<br /> chuẩn bị cho lễ thiết sàng, viết dải báo tang...<br /> Thƣờng thì ngƣời chết có 3 sớ chính: Một sớ<br /> trình thập điện, một sớ giao nhà, một sớ gọi<br /> hồn. Trong mỗi lễ cúng còn có sớ phụ và lễ<br /> vật đặt trên bàn thờ của Thầy tào nhƣ một<br /> đĩa to để đốt tiền giấy, các loại sách cúng...<br /> LỄ KIỂM LIỆM THI HÀI<br /> (KIỂM NẶN SY HÀI)<br /> Gia đình của tang chủ và các thành viên<br /> hàng phƣờng, chuẩn bị đầy đủ các vận<br /> dụng cần thiết cho tang lễ và xếp đặt từng<br /> thứ gọn gàng bên thi thể ngƣời quá cố:<br /> <br /> 63(1): 8 - 12<br /> <br /> một thau đựng nƣớc, lá thảo dƣợc thơm,<br /> vải trắng, vải chàm. Thầy tào cầm 3 nén<br /> hƣơng, mặc áo hành lễ và hƣớng dẫn cho<br /> gia quyến quỳ trƣớc thi hài ngƣời quá cố.<br /> Sau đó, Thầy tào đi quanh thi hài của<br /> ngƣời chết 3 vòng và kiểm liệm thi hài<br /> bằng cách mở lớp vải trắng mà con cháu<br /> đã phủ lên mặt ngƣời chết, đặt một nhúm<br /> bông lên mũi kiểm tra xem ngƣời đó có thở<br /> hay không.<br /> LỄ RỬA MẶT CHO NGƢỜI CHẾT<br /> (SLAONẢ, SLÀO ĐANG)<br /> Đồ đựng nƣớc rửa mặt cho ngƣời chết đƣợc<br /> lót bằng một tấm vải trắng thể hiện sự tôn<br /> nghiêm, các chị gái, dâu trƣởng sẽ phụ trách<br /> việc lấy nƣớc. Thầy tào vò nát các loại lá<br /> thơm, thả vào trong chậu nƣớc dùng khăn<br /> rửa mặt, lau nhẹ vào mặt ngƣời chết 3 lần<br /> theo chiều ngƣợc lên, vừa lau vừa niệm thần<br /> chú, rũ sạch bụi trần để linh hồn mát mẻ.<br /> LỄ PHỤC HỒN NHẬP QUAN (KHẢU<br /> MẠY)<br /> Lễ này rất quan trọng vì nó liên quan đến cả<br /> ngƣời chết và ngƣời sống, chính vì thế,<br /> Thầy tào bao giờ cũng phải xem giờ nhập<br /> quan, tránh giờ kị, giờ khắc, giờ sát. Con<br /> cháu, anh em, họ hàng phải đứng đông đủ<br /> quanh thi hài. Thông thƣờng ngƣời nhà<br /> chuẩn bị 3 bát gạo để cắm hƣơng và cử một<br /> ngƣời đại diện ra thắp hƣơng. Sau đó, thầy<br /> đặt 2 bát gạo lên bàn thờ và làm lễ và đọc<br /> tên ngƣời chết, xin tổ tiên đi trƣớc dẫn<br /> đƣờng.<br /> Sau lễ trải quan, Thầy tào làm phép thu hồn<br /> ngƣời chết vào mảnh giấy nhỏ (bùa) có ghi<br /> ngày tháng năm sinh, ngày giờ, tháng năm<br /> mất của ngƣời chết, sau đó thả những mảnh<br /> giấy bùa, tờ phan trên lớp vải lót trong quan<br /> tài coi nhƣ đã thu hồn ngƣời chết và bàn<br /> giao về thế giới âm.<br /> Sau đó Thầy tào cầm gậy tầm síc “slán cản”<br /> gõ ba tiếng vào quan tài, con cháu đứng sẵn<br /> ở 4 bên góc chiếu khiêng thi hài vào áo<br /> quan, dùng 3 đoạn vải trắng buộc ngang các<br /> bộ phận thi thể: Cổ, bụng, cổ chân để trói<br /> <br /> 9<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Lê Thị Thanh Vân<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> giữ không cho hồn ngƣời chết trở về làm hại<br /> ngƣời sống. Bên trên thi hài phủ tấm vải<br /> đen. Nếu là nam giới 7 lƣợt vải trắng, 9 tấm<br /> vải nếu ngƣời chết là nữ giới. Sau đó Thầy<br /> tào xếp theo một số đồ dùng nhƣ: Giầy dép,<br /> quần áo, chăn màn, ấm chén, dao kéo, kim<br /> chỉ..... bằng giấy, diêm, thuốc lá, túi đựng<br /> nƣớc, khăn mặt quần áo mặc hàng ngày<br /> chèn chặt vào quan tài để ngƣời chết mang<br /> về thế giới bên kia. Sau đó, thấy tào nín thở<br /> niệm chú để thu vía vào áo quan, nghe tiếng<br /> thanh la dóng lên nhịp 3, 4 thầy mới đƣợc<br /> thở và viết tƣợng trƣng chữ “phong”(đóng)<br /> trên ván thiên.<br /> Lúc này con cháu đồng loạt khóc thảm thiết,<br /> đau đớn nhìn mặt ngƣời thân lần cuối.<br /> Ngƣời hàng phƣờng hay anh em nội tộc phải<br /> khoá ván bằng đốt tre già (tuyệt đối không<br /> khoá bằng đinh sắt). Thầy tào cầm bát nƣớc<br /> đi xung quanh quan tài và ngậm nƣớc phun<br /> lên bốn góc quan tài, mỗi lần phun ông ta<br /> vung kiếm chỉ vào nơi đó, đọc thần chú để<br /> phong ấn, không cho linh hồn thoát ra ngoài<br /> nữa thậm trí họ còn buộc khoá áo quan bằng<br /> 4 cọc tre. Sau đó họ kê quan tài lên chân giá<br /> đặt ở giữa nhà, dƣới gầm đặt một lƣỡi cầy<br /> để trừ tà.<br /> LỄ THIẾT LINH SÀNG<br /> Nghi lễ này đƣợc thể hiện sau lễ nhập quan<br /> của lễ này là lễ mời cơm, lập bàn vong (thiết<br /> linh sàng), đặt bài vị (yên linh yên vị).<br /> Trong lễ dâng cơm thiết linh sàng của ngƣời<br /> Nùng, gồm lễ vật có một nải chuối, một gói<br /> kẹo, bốn chiếc chén, bát, một đĩa thịt, một<br /> con gà mái đẻ đã thịt chín, một đĩa xôi.<br /> Thầy tào lấy một cái đèn dầu đặt lên phía<br /> trƣớc đầu chết quan tài. Trên bàn vong đặt<br /> một bát cơm đầy cắm đôi đũa bông kẹp một<br /> quả trứng ở giữa, một bát gạo hay một khúc<br /> thân cây chuối để cắm hƣơng, một bài vị<br /> thiết kế đơn giản, làm bằng một thanh tre,<br /> dán giấy vàng hình chữ nhật cao khoảng 40<br /> cm làm bằng một dải vải vàng treo trên cành<br /> tre đặt trên đầu áo quan.<br /> <br /> 63(1): 8 - 12<br /> <br /> Trên đầu quan tài thƣờng đặt có hai chữ<br /> phúc lộc hay hai câu thơ viết bằng chữ Hán:<br /> Bóng hạc xe mây về cõi phật<br /> Để lại trần gian phúc cháu con<br /> LỄ PHÁT TANG, ĂN CHAY (CẤP HÁO)<br /> Thầy tào tụng kinh, phát tất cả quần áo tang<br /> cho con trai trƣởng ôm ra ngoài sân, nín thở<br /> vái tứ phƣơng rồi chạy 3 vòng quanh áo<br /> tang, khóc 3 tiếng gọi cha (mẹ), rồi chia<br /> quần áo cho từng ngƣời, không mặc áo trái,<br /> con gái, con dâu đội mũ chào mào, con cháu<br /> đều có dải vải thắt lƣng, buộc trƣớc bụng.<br /> Sau lễ phát tang, con cháu nội tộc không ăn<br /> mỡ, không ăn thịt chỉ ăn rau, đậu chấm<br /> muối.<br /> LỄ DÂNG CƠM (SẬU CHẬU, SẬU<br /> NGÀI)<br /> Bữa cơm đầu tiên còn gọi là lễ tế đầu, lễ vật<br /> có thủ lợn hay cả con lợn, mâm xôi, bánh<br /> dầy, gà đã thịt, để sống hoặc luộc, một bát<br /> thịt, một bát gạo để cắm hƣơng, 3 chén<br /> rƣợu, gạo nếp, gạo tẻ bầy trƣớc quan tài<br /> (dƣới chân ngƣời chết), con cháu quỳ xung<br /> quanh quan tài, Thầy tào ngồi trƣớc toàn thể<br /> gia quyến cúng bài mới cơm.<br /> NGHI LỄ THẮP ĐÈN (HẤT TƢNG)<br /> Quy trình thực hiện nghi lễ thắp đèn vào đầu<br /> hôm của cả ngày thứ nhất quy trình làm ma<br /> 3 ngày, nhằm mục đích cấp đèn khai lộ cho<br /> ngƣời chết thấy đƣờng đi về thế giới tổ tiên.<br /> Đèn biểu trƣng cho linh hồn trên quan tài<br /> phải luôn cháy nhỏ ngọn lửa, tuyệt đối<br /> không để đèn (ở đầu ngƣời chết) tắt.<br /> LỄ TRA NHÀ TÁNG “CỨP SLƢỜN”<br /> Nhà táng là một căn nhà khung bằng tre<br /> nứa, trang trí cầu kì bằng giấy màu với các<br /> họa tiết khác nhau để chụp lên quan tài<br /> trong tang lễ. Ngay từ khi có ngƣời chết,<br /> những ngƣời đƣợc cử làm nhà tang đã phải<br /> hết sức khẩn trƣơng tới nhà tang chủ, đo<br /> kích thƣớc áo quan, hoàn thành khung,<br /> chuyển lên nhà sàn, vách dán giấy màu<br /> trang trí biểu trƣng cho tín ngƣỡng ngƣời<br /> Nùng, vẽ mái ngói, dán tƣờng hoa.....<br /> <br /> 10<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Lê Thị Thanh Vân<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Lúc lễ trao nhà táng thì trƣởng tộc hoặc chú<br /> bác trong nhà thƣờng lấy một tấm vải sạch<br /> che toàn bộ bàn thờ tổ tiên lại.<br /> LỄ CHỌN ĐẤT ĐÀO<br /> Đồng bào Nùng ở Đồng Hỷ quan niệm: mộ<br /> phần rất quan trọng, có thể làm cho con<br /> cháu phát đạt, cũng có thể làm lụi bại huyết<br /> thống<br /> Chọn khu đất để mai táng thƣờng nhờ Thầy<br /> tào tìm kiếm trên cơ sở của thuật phong thủy,<br /> nghĩa là hƣớng đất phải căn cứ vào hƣớng gió<br /> lành và mạch đất để thi thể nhận đƣợc sự mát<br /> mẻ.<br /> Khi chọn đất đào huyệt, Thầy tào phải dựa<br /> vào tuổi tác ngƣời chết kết hợp với sách<br /> phong thuỷ để tìm hƣớng tốt, điều chỉnh<br /> đƣợc tam sát. Sau đó là đến nghi thức chọn<br /> đất. Ngƣời con trai cả cho bài vị vào ôm<br /> trong vạt áo, anh em trong nhà bƣng một<br /> chiếc sàng đựng lễ vật đến khu huyệt đƣờng.<br /> Đến nơi, con cháu đặt sàn lễ vật xuống:<br /> thủ lợn, một con gà, 1 đĩa xôi, một ống<br /> gạo, rƣợu, vàng hƣơng, 1 đến 3 chiếc<br /> chén, Thầy tào lấy sách xem hƣớng rồi<br /> khấn xin thần thổ địa cho đào huyệt.<br /> LỄ TẾ MINH TINH<br /> Lễ tế minh tinh (lễ tế “tẻ cái”) của các cô<br /> con gái lễ tế cây tiền, cây bạc (co xèn, co<br /> ngần). Trong lễ này, lễ vật tế gồm có gà,<br /> một con lợn mổ phanh bụng, đầu vắt mỡ<br /> chài, cắm một con dao, một mâm lục phủ<br /> ngũ tạng, một bát cơm, ba mâm bánh dầy,<br /> một mâm bánh bỏng, một mâm bánh ngọt<br /> gạo, rƣợu, (rƣợu rót vào ba đến bốn chén<br /> rƣợu), cây minh tinh và các cây vàng, cây<br /> tiền, cây bạc, mỗi ngƣời con gái phải sắm<br /> cho cha mẹ một hòm tủ bằng giấy trong đó<br /> chứa đủ đựng các loại vật dụng trang phục<br /> cho cuộc sống hàng ngày nhƣ vải vóc, quần<br /> áo nồi niêu, xoong chảo bằng giấy để cha<br /> mẹ mang về thế giới bên kia. Thầy tào rƣớc<br /> bài vị của ngƣời quá cố ra sân để làm lễ, các<br /> con gái, con rể ngồi quỳ trƣớc cây minh<br /> tinh. Thầy tào cần cành phan khấn mời cha<br /> mẹ về nhận lễ, các con lần lƣợt tế rƣợu 3 lần<br /> <br /> 63(1): 8 - 12<br /> <br /> mời vong linh bố mẹ về ăn cơm trong tiếng<br /> nhạc chuông, thanh la nhịp 3,4 .<br /> LỄ TẾ ĐẠI “CHỦNG TẾ”<br /> Đây là lễ tế của con trai thờ tự, trƣờng hợp<br /> không có con trai thì con gái phải đứng chủ<br /> tang. Lễ này cũng là dịp cho các con cháu ở<br /> về chịu tang và dâng rƣợu lần cuối. Lễ vật<br /> cúng tế gồm có: 1con lợn, (khoảng một tạ<br /> trở lên) bày phủ phục trƣớc mâm lễ, trên có<br /> phủ mỡ chài, một mâm có chín hạt đựng lục<br /> phủ ngũ tạng của con lợn nhƣ: Lòng, gan,<br /> phổi, tiết, bánh dầy, một mâm vàng mã.<br /> Ngoài ra, Thầy tào còn làm động tác rắc gạo<br /> xung quanh quan tài rồi mang bát gạo ra<br /> ngoài của úp xuống sàn, chiếc bát biểu trƣng<br /> cho ngƣời vợ mang thai, hoạt động úp bát<br /> làm phép biểu trƣng của ngƣời thầy là sự vỡ<br /> ối, đau đẻ tái sinh ra linh hồn, thầy khấn xin<br /> các quan âm đón nhận lấy linh hồn. Toàn bộ<br /> anh em họ hàng tập trung rót rƣợu, cúng<br /> vĩnh biệt ngƣời quá cố lần cuối.<br /> LỄ TRA CỦA CẢI (TẾ LỤC PÁO VÀ TẾ<br /> LY TÀNG)<br /> Đây chính là nghi lễ chia của cải, nhà ở, đất<br /> đai cho ngƣời chết nhận sử dụng, tiếp tục<br /> làm ăn sinh sống ở thế giới bên kia và phù<br /> hộ cho gia đình. Lễ vật gồm một con lợn<br /> sống đã đƣợc làm sạch, đầu lợn phủ lá mỡ<br /> chài, cắm một con dao nhọn trên gáy, một<br /> mâm bánh dầy, một thúng gạo tẻ,1 đến 2 lít<br /> rƣợu trắng và một ít tiền lẻ.<br /> LỄ ĐƢA MA “ỌC TANG”<br /> Lễ đƣa ma (đƣa vong) của đồng bào Nùng<br /> thƣờng diễn ra vào lúc sáng sớm. Trƣớc giờ<br /> đƣa ma, con cháu, họ hàng tập trung đông<br /> đủ trƣớc linh cữu. Thầy tào làm phép quét<br /> nhà tiễn linh vong hồn ngƣời chết, rồi xuất<br /> ngựa hoặc xuất kiệu cho cõng hình nhân<br /> (tƣợng trƣng cho ngƣời cõng linh hồn ngƣời<br /> chết về mƣờng trời) giao cho con cháu mang<br /> ra sân chuẩn bị hoá. Đến giờ xuất vong, Thầy<br /> tào làm lễ trải dài vải trắng từ quan tài đến bàn<br /> thờ thánh để tế lễ, xin phép đƣa hồn cho ngƣời<br /> chết đi. Con trai trƣởng thay mặt cho gia đình<br /> hoặc thầy phụ buộc một dây vải trắng gói bài<br /> vị bên trong, vòng dấu nhân qua lƣng, thắt<br /> trƣớc ngực thầy tƣợng trƣng cho chiếc địu<br /> <br /> 11<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Lê Thị Thanh Vân<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> cõng hồn ngƣời mất sang thế giới bên kia.<br /> Thầy niệm chú vào chiếc thuổng và bó đuốc,<br /> dùng thuổng xỏ vào quai dậu, lấy con gà, bát<br /> hƣơng trên nắp quan tài thả vào dậu, giao cho<br /> ngƣời con gái gánh đi trƣớc để dọn đƣờng ra<br /> huyệt và một ngƣời con gái khác bỏ tiền vàng<br /> mã vào vạt áo cùng đi, vừa đi vừa sắc để tống<br /> khứ ma quỷ bám vào làm trì nặng quan tài,<br /> đồng thời để ngăn linh vong hết đƣờng về với<br /> tổ tiên.<br /> Các anh em, con cháu bám vào dải vải đi<br /> vòng quanh quan tài 3 lƣợt, một vòng, con<br /> cháu cúi lạy một lần. Thầy tào thổi đèn,<br /> ngƣời con gái cả lại thắp lại với ý níu giữ,<br /> không muốn rời xa cha mẹ. Nếu cả bố mẹ đã<br /> mất, Thầy tào đi quanh quan tài 3 vòng và<br /> thổi tắt 4 đèn trên 4 góc quan tài. Bên ngoài<br /> tiếng trống vang nổi lên, con cháu vội vàng<br /> thu dải vải trắng, ngƣời hàng phƣờng cùng<br /> nhấc quan tài ra cửa, Sau đó, ngƣời con trai<br /> nằm thủ phục dƣới đất tƣợng trƣng bắc cầu<br /> 3 lƣợt (hai lần trƣớc quay ngƣời hƣớng mặt<br /> về nhà, một lần quay vào, một lần quay<br /> mình hƣớng mặt ra hƣớng mộ) sau mỗi lƣợt<br /> đứng đây, con trai cả phải đi thẳng dƣới sự<br /> hỗ trợ của thầy, không đƣợc ngoái đầu lại,<br /> vừa đi vừa vãi tiền giấy dọc đƣờng, dẫn linh<br /> hồn đi, không về quấy quả gia đình<br /> Các chàng rể mang các loại cây tiền, cây<br /> vàng bạc ra nghĩa địa, đứng cạnh huyệt<br /> xong chờ ở đó, các cô con gái mang dậu,<br /> vại, bát, hƣơng đặt cạnh huyệt rồi đi lấp kín,<br /> vì sợ linh hồn tản mạn do xúc động dễ bị tổn<br /> hại.<br /> LỄ TẾ THỔ THẦN HẠ HUYỆT “TỂ SAN<br /> TỲ LY” (NÙNG PHÀN SLÌNH)<br /> Trƣớc khi hạ huyệt, ngƣời Nùng cũng nhƣ<br /> các dân tộc khác đều phải làm lễ cúng thổ<br /> thần, mời thổ thần ăn cỗ xin phép đƣợc an<br /> táng ngƣời chết tại địa điểm này, sau đó<br /> giao nhà của ngƣời chết cho ông thần thổ<br /> địa cai quản để ngƣời chết về với tổ tiên có<br /> nơi ăn chốn ở, hạ huyệt xong thƣờng làm lễ<br /> tế. Sau khi hạ huyệt tang quyến cùng thầy<br /> làm lễ hoá sớ, nhà táng, linh sa, tiền giấy,<br /> vàng mã, tƣ trang, vật dụng để ngƣời chết<br /> đem vật dụng mà ngƣời chết đem theo về<br /> <br /> 63(1): 8 - 12<br /> <br /> trời, thầy làm lễ tế thổ thần bàn giao linh<br /> hồn cho thổ địa, nhờ thần cho linh hồn về<br /> với tổ tiên. Trong nghi lễ tế thổ thần hạ huyệt<br /> của ngƣời Nùng Phàn Slình ở Đồng Hỷ, thầy<br /> chủ và trƣởng nam hoặc một cháu nội trong<br /> gia đình phải xuống huyệt làm lễ, con cháu<br /> đƣa lễ vật xuống huyệt mộ, thầy thắp hƣơng<br /> tế tổ thần xin cho phép đƣợc hạ huyệt, sau<br /> đó thầy cởi bỏ bài vị giao cho ngƣời con trai<br /> cả hay ngƣời cháu và hoá tờ sớ.<br /> Ngoài ra, còn có một số lễ khác nhƣ: Lễ hồi<br /> phúc lộc "thói phúc thói lộc", tục để tang<br /> (Lễ dựng lều "khay tu mả", Lễ cúng bốn<br /> mươi ngày, bốn chín ngày, Lễ cúng một 100<br /> ngày "pác dần rè ăn ", Lễ cúng một năm<br /> "khúp bẩy", Lễ cúng mãn tang, Tết đắp mộ,<br /> Lễ quất mả (cải táng) ).<br /> TÓM LẠI<br /> Đám tang của ngƣời Nùng không chỉ mang<br /> tính chất tôn giáo tín ngƣỡng mà điều nổi<br /> bật vẫn là quan niệm về đạo hiếu, việc đến<br /> công, báo đức vẫn là điểm chủ yếu xuyên<br /> suất từ đầu đến cuối của một đám ma. Ngày<br /> nay với chủ trƣơng thực hiện nếp sống văn<br /> hoá mới, mặc dù những lễ nghi đó về cơ bản<br /> vẫn đƣợc duy trì, song nhiều thủ tục, nghi lễ<br /> rƣờm rà đã giảm, bớt không còn nặng nề<br /> nhƣ trƣớc.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1]. Ba mươi năm gìn giữ và phát huy vốn di sản<br /> văn hoá các dân tộc Việt Nam (1995), Nxb Văn<br /> hoá dân tộc, Hà Nội.<br /> [2]. Ban Tƣ tƣởng - Văn hoá Trung ƣơng, Vấn<br /> đề dân tộc và chính sách dân tộc của Đảng cộng<br /> sản Việt Nam (2001), Nxb Giáo dục, Hà Nội.<br /> [3]. Ban chấp hành Đảng bộ huyện Đồng Hỷ,<br /> Lịch sử Đảng bộ huyện Đồng Hỷ (1930 - 1945),<br /> (1997), Huyện uỷ Đồng Hỷ.<br /> [4]. GS Bế Viết Đẳng, PGS Khổng Diễn, PTS<br /> Phạm Quang Hoan, PGS Nguyễn Văn Huy,<br /> Nguyễn Anh Ngọc, Các dân tộc Tày – Nùng ở<br /> Việt Nam(1992), Viện Dân tộc học, Hà Nội.<br /> [5]. Bộ văn hoá Thông tin- Bảo Tàng văn hoá<br /> các dân tộc Việt Nam, 45 năm Bảo Tàng văn<br /> hoá các dân tộc Việt Nam, Thái Nguyên (2005).<br /> <br /> 12<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />