Thành phần loài cá phân bố ở đồng bằng sông Cửu Long được lưu trữ tại Bảo tàng Thuỷ sinh vật -Trường Đại học Nha Trang

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 4/2013<br /> <br /> THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC<br /> <br /> THÀNH PHẦN LOÀI CÁ PHÂN BỐ Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG<br /> ĐƯỢC LƯU GIỮ TẠI BẢO TÀNG THỦY SINH VẬT<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> FISH SPECIES COMPOSITION IN MEKONG DELTA AT MUSEUM<br /> OF AQUATIC CREATURES OF NHA TRANG UNIVERSITY<br /> Nguyễn Thị Thúy1, Trương Thị Bích Hồng2<br /> Ngày nhận bài: 17/4/2013; Ngày phản biện thông qua: 03/6/2013; Ngày duyệt đăng: 10/12/2013<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Hiện nay, Bảo tàng Thủy sinh vật - Viện Nuôi trồng thủy sản – Trường Đại học Nha Trang thu và lưu giữ được 18<br /> loài cá thuộc 9 họ nằm trong 5 bộ cá khác nhau ở đồng bằng sông Cửu Long. Trong đó, bộ cá vược [Perciformes] có<br /> số lượng loài nhiều nhất gồm 7 loài (chiếm 38.89%), bộ cá da trơn [Siluriformes] có 5 loài (chiếm 27.78%), bộ cá chép<br /> [Cypriniformes] (chiếm 16.67%), chúng đều là loài cá có sản lượng đánh bắt lớn và đem lại giá trị kinh tế cao, có 2 loài<br /> quý hiếm đang bị đe dọa, có trong sách đỏ Việt Nam cần được bảo vệ đó là cá hô (Catlocarpio siamensis Boulenger, 1898)<br /> và cá ét mọi (Morulius chrysophekadion Bleeker, 1850). Đặc biệt họ cá Pangasiidae trong bộ cá da trơn có 2 loài cá tra<br /> và cá ba sa được nuôi thương phẩm với quy mô lớn phục vụ xuất khẩu thủy sản, là họ cá kinh tế trong khu hệ cá nước ngọt<br /> ở đồng bằng sông Cửu Long.<br /> Từ khóa: Perciformes, Siluriformes, Cypriniformes, khu hệ cá nước ngọt, đồng bằng sông Cửu Long<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Currently, the Museum of Aquatic creatures - Institute of Aquaculture - Nha Trang University has collected and<br /> stored 18 fish species from Mekong Delta belonging to 9 families and 5 orders. In particular, Perciformes were the most<br /> dominant species with 7 species (38.89%), Siluriformes represented 5 species (27.78%), 3 species of Cypriniformes<br /> (16.67%) were identified. The previous species are the most aboundant and with high economic value in the Mekong<br /> Delta. According to Vietnam red Book, giant barb fish (Catlocarpio siamensis Boulenger, 1898) and black sharkminnow<br /> fish (Morulius chrysophekadion Bleeker, 1850) are rare, threatened and needs to be protected. Especially, 2 species of<br /> Pangasiidae including Tra and Basa catfish are commercially cultured on large scale for export purpose and they are<br /> considered as the most economic species of freshwater fish fauna in Mekong Delta.<br /> Keywords: Perciformes, Siluriformes, Cypriniformes, freshwater fish fauna, Mekong Delta<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Nhiệm vụ chính của Bảo tàng là phục vụ hoạt<br /> động đào tạo, nghiên cứu khoa học cho cán bộ và<br /> sinh viên Viện Nuôi trồng thủy sản. Bên cạnh đó<br /> phòng còn trưng bày các mẫu thủy sinh vật phân<br /> bố trên toàn quốc và được các nhà nghiên cứu đầu<br /> ngành định danh. Những mẫu vật này không chỉ<br /> được các nhà khoa học thuộc lĩnh vực thủy sản quan<br /> tâm mà còn thu hút một lượng lớn khách tham quan<br /> <br /> 1<br /> <br /> là sinh viên trong và ngoài trường. Do đó, việc thu<br /> mẫu và xây dựng các bộ mẫu về các loài thủy sinh<br /> vật sẽ phục vụ đắc lực cho công tác dạy học, nghiên<br /> cứu và tham quan.<br /> Khu hệ cá nước ngọt ở đồng bằng sông Cửu<br /> Long đóng vai trò quan trọng cho nghề khai thác<br /> cá nội địa và đẩy mạnh phát triển nghề nuôi cá bè.<br /> Nhưng hiện nay, đồng bằng sông Cửu Long là một<br /> trong những vùng bị tác động bởi hình thức nuôi<br /> <br /> KS. Nguyễn Thị Thuý, 2 ThS. Trương Thị Bích Hồng: Viện Nuôi trồng thủy sản - Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 39<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> lồng bè và kết hợp với khai thác quá mức (khai thác<br /> cá chưa trưởng thành, cá bố mẹ trong mùa sinh<br /> sản trên đường di cư và tại bãi đẻ) trên sông làm<br /> mất đi đường di cư sinh sản tự nhiên, một số bãi<br /> đẻ và khu vực kiếm mồi của cá. Vì vậy, sản lượng<br /> khai thác của vùng đồng bằng sông Cửu Long<br /> chỉ còn khoảng 40-50% so với thời kỳ trước năm<br /> 1975 [8]. Một số loài cá được đưa vào sách đỏ Việt<br /> Nam ở mức độ T như cá hô (Catlocarpio siamensis<br /> Boulenger, 1898) và cá ét mọi (Morulius<br /> chrysophekadion Bleeker, 1850) [6]. Do đó, định<br /> danh và lưu giữ cá ở đồng bằng sông Cửu Long<br /> nhằm cung cấp dẫn liệu ban đầu về thành phần<br /> loài, đặc điểm phân bố góp phần cho việc quy<br /> hoạch, khai thác và bảo vệ nguồn lợi tự nhiên và đa<br /> dạng thành phần loài lưu giữ tại Bảo tàng.<br /> II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> - Thời gian nghiên cứu: từ tháng 05/2012 đến<br /> tháng 8/2012.<br /> - Địa điểm nghiên cứu: Bảo tàng Thủy sinh vật.<br /> - Phương pháp bảo quản: Mẫu sau khi thu, cố<br /> định trong dung dịch chứa nồng độ formol 8-10%,<br /> chuyển về Phòng Thủy sinh vật mẫu vật - Viện Nuôi<br /> trồng thủy sản – Trường Đại học Nha Trang, tiến<br /> hành cân đo, quan sát các chỉ tiêu hình thái. Định<br /> loại theo tài liệu phân loại của các tác giả: Roberts<br /> và Vidthayanon, 1991; Ferraris, 2007; Mai Đình Yên<br /> và ctv.,1992; Pouyaud và ctv., 2004 [2][3][5]. Mẫu<br /> được lưu giữ bằng formol 10%.<br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> Thành phần loài cá thu được ở đồng bằng sông<br /> Cửu Long trong năm 2008-2009 từ đề tài xây dựng<br /> Bảo tàng Thủy sinh vật: 18 loài thuộc 9 họ và 5 bộ.<br /> Đặc điểm mô tả các loài cá được sắp xếp theo<br /> từng giống.<br /> 1. Giống Pangasianodon<br /> - Loài Pangasianodon hypophthalmus Sauvage,<br /> 1878 (hình 1).<br /> - Tên thường gọi: Cá tra.<br /> - Thân dài, hẹp ngang; đầu nhỏ vừa phải; Miệng<br /> rộng, có răng sắc nhọn trên các xương hàm, xương<br /> lá mía và xương khẩu cái; Mắt tương đối to; Có 2<br /> đôi râu, trong đó râu hàm trên ngắn hơn ½ chiều dài<br /> đầu, râu hàm dưới ngắn hơn chiều dài đầu; Gai trên<br /> cùng mang thưa và ngắn; Vây lưng và vây ngực có<br /> gai cứng mang răng cửa ở mặt sau; vây hậu môn<br /> tương đối dài; Da trơn không có vảy; Thân màu<br /> xám, hơi xanh trên lưng.<br /> - Sống ở nước ngọt, thường gặp ở tầng đáy,<br /> tầng giữa và tầng mặt, là loài di cư trong sông.<br /> <br /> 40 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Số 4/2013<br /> - Giá trị kinh tế: hiện nay nguồn lợi cá tra bột<br /> trong thủy vực tự nhiên đã giảm sút nghiêm trọng.<br /> Nguồn giống chủ yếu do các trại giống nhân tạo<br /> cung cấp cho nghề nuôi cả khu vực đồng bằng sông<br /> Cửu Long.<br /> 2. Giống Pangasius<br /> 2.1. Loài Pangasius bocourti Sauvage, 1880 (hình 2)<br /> - Tên thường gọi: Cá ba sa.<br /> - Cá có thân hình dẹt vừa phải, đầu dẹp bằng,<br /> trán rộng, răng nhỏ mịn.<br /> - Sống ở nước ngọt, thường gặp ở tầng đáy,<br /> tầng giữa và tầng mặt.<br /> - Giá trị kinh tế: là đối tượng nuôi bè quan trọng<br /> ở đồng bằng sông Cửu Long, là một trong những<br /> loài cá thuộc họ Pangasiidae di cư vượt thác Khône<br /> [4][8] và bị khai thác với số lượng lớn trong quá trình<br /> di cư này.<br /> 2.2. Loài Pangasius conchophilus Robert &<br /> Vidthayanon, 1991 (hình 3)<br /> - Tên thường gọi: Cá hú.<br /> - Thân dài, dẹp ngang dần về phía đuôi; Đầu và<br /> miệng hơi rộng, hàm trên nhô ra; Mắt tương đối nhỏ,<br /> nằm lệch về phía dưới của đầu và trên góc miệng;<br /> Răng xương lá mía hình khối chữ nhật rõ, răng khẩu<br /> cái ở mỗi bên; Có 2 đôi râu, râu hàm trên dài đến<br /> gốc vây ngực, râu hàm dưới ngắn hơn; Gai vây lưng<br /> và vây ngực to khỏe.<br /> - Sống ở nước ngọt, thường gặp ở tầng đáy,<br /> tầng giữa và tầng mặt, di cư trong sông.<br /> - Giá trị kinh tế: là một trong những loài cá quan<br /> trọng đối với một số nghề đánh cá nhất định quanh<br /> thác Khône vào đầu mùa lũ từ tháng 5 đến tháng 7,<br /> và nghề đánh lưới rê dọc theo đoạn giữa sông Mê<br /> Kông [4]. Thịt ngon có giá trị kinh tế và được nuôi<br /> phổ biến.<br /> 2.3. Loài Pangasius larnaudii Bocourt, 1866 (hình 4)<br /> - Tên thường gọi: Cá bông lau.<br /> - Thân dẹp ngang dần về phía đuôi; Đầu dài và<br /> nhọn; Viền lưng cong, lườn bụng tròn; Mõm rộng,<br /> hàm trên hơi nhô ra; Mắt nhỏ, có mi mỡ và nằm<br /> phía trên đường ngang qua góc miệng; Có 2 lỗ mũi;<br /> Răng xương lá mía và xương khẩu cái gồm 4 đốm;<br /> Có 2 đôi râu.<br /> - Sống thuỷ vực nước ngọt, di cư trong sông.<br /> - Giá trị kinh tế: là một trong những loài cá quan<br /> trọng nhất trong nghề đánh cá vào mùa mưa (tháng<br /> 5-6) khi chúng di cư theo đường Hu Sôm Nhay, một<br /> sông nhánh nhiều bậc của thác Khône [8].<br /> 3. Giống Mystus<br /> - Loài Mystus rhegma Fowler, 1935 (hình 5)<br /> - Tên thường gọi: Cá chốt sọc.<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> - Đầu nhỏ, hình nón, mặt dưới hơn dẹp; Mõm<br /> tù; Miệng dưới, không co duỗi được, nằm trên mặt<br /> phẳng ngang; Có 4 đôi râu, râu mép dài nhất và kéo<br /> dài quá ngọn vi hậu môn; Thân dài, dẹp bên; Gai vi<br /> ngực to và dài hơn chiều dài gai vi lưng; Thân có 3<br /> sọc sậm chạy dọc theo chiều chiều dọc; Phần giữa<br /> các sọc này có màu trắng; Mặt bụng của thân và<br /> đầu có màu trắng bạc; Râu mép màu xám đen, các<br /> râu khác màu nhạt hơn; Sống đáy.<br /> - Giá trị kinh tế: chưa cao.<br /> 4. Giống Oxyeleotris<br /> 4.1. Loài Oxyeleotris marmorata Bleeker, 1852<br /> (hình 6)<br /> - Tên thường gọi: Cá bống tượng.<br /> - Thân mập, phần trước hơi dẹp bằng, phần<br /> sau hơi dẹp bên, đường lưng lõm xuống ở trán;<br /> Đầu to, rộng, dẹp bằng, chiều rộng của đầu bằng<br /> hoặc lớn hơn cao thân; Mõm dài, nhọn hướng lên<br /> trên, giữa mõm có u nhô cao; Miệng trên rộng, hàm<br /> dưới dài hơn hàm trên và đưa ra phía trước; Răng<br /> nhọn, gốc răng to, xếp thưa thành nhiều hàng trên<br /> mỗi hàm; Không có râu; Mắt tròn, nhỏ, lệch về mặt<br /> lưng của đầu; Lưỡi rất phát triển, dẹp bằng, đầu<br /> lưỡi tròn.<br /> - Cá sống tầng đáy, ban ngày ít hoạt động và<br /> thường vùi mình dưới bùn, ban đêm hoạt động bắt<br /> mồi tích cực. Cá ưa ẩn náu nơi cây cỏ rậm ven bờ<br /> và rình bắt mồi. Khi gặp nguy hiểm cá có thể vùi sâu<br /> trong bùn 1m và sống được nhiều giờ. Cá được tìm<br /> thấy ở các lưu vực thuộc hệ thống sông Cửu Long<br /> và sông Đồng Nai.<br /> - Giá trị kinh tế: Cá có kích thước tương đối<br /> lớn, thịt rất ngon, có giá trị kinh tế cao, là đối tượng<br /> được nghiên cứu thành công trong sản xuất giống<br /> nhân tạo. Hiện nay cá bống tượng có nhu cầu cho<br /> xuất khẩu với giá cao nhất trong các loài cá nuôi<br /> nước ngọt.<br /> 4.2. Loài Oxyeleotris siamensis Gunther, 1861 (hình 7)<br /> - Tên thường gọi: Cá bống dừa.<br /> - Thân hình trụ tròn, đuôi dẹp ngang; Đầu hơi<br /> dẹp đứng, rộng; Mõm tù, ngắn và trần; Mắt to, miệng<br /> rộng và xiên; Hàm dưới nhô ra, răng nhiều hàng<br /> trên mỗi hàm, hàng ngoài; Khởi điểm vây lưng thứ<br /> nhất sau vây ngực và vây bụng; Vây ngực hình bầu<br /> dục dài, vây đuôi tròn; Sống ở vùng ven biển cửa<br /> sông, có thể di chuyển vào vùng nước ngọt kiếm ăn<br /> và sinh sống. Cá được tìm thấy ở vùng hạ lưu cửa<br /> sông thuộc các tỉnh Nam Bộ.<br /> - Giá trị kinh tế: Thịt cá thơm ngon có ý nghĩa<br /> kinh tế cho khu vực. Loài này có thể sử dụng làm<br /> cá cảnh.<br /> <br /> Số 4/2013<br /> 5. Giống Pseudapocryptes<br /> - Loài Pseudapocryptes elongates Cuvier,<br /> 1816 (hình 8)<br /> - Tên thường gọi: Cá bống kèo.<br /> - Cá có thân hình trụ dài, dẹp dần về phía đuôi;<br /> Đầu hơi nhọn. mõm tù và trần; Nếp gấp mõm có hai<br /> lá bên nhỏ; Mắt nhỏ nằm sát nhau trên đỉnh đầu và<br /> không có cuống.<br /> - Sống chui rúc trong bùn và đào hang để trú.<br /> Cá di chuyển theo con nước, khi tìm được nơi thích<br /> hợp sẽ đào hang để ở lại.<br /> - Cá tập trung trong vùng đồng bằng sông Cửu<br /> Long, nhất là tại Sóc Trăng, Bạc liêu, Cà Mau, Kiên<br /> Giang, thích hợp với các ao hồ, kênh, mương nước<br /> lợ. Cá còn được nuôi tại các ruộng muối.<br /> - Giá trị kinh tế: Thịt cá bống kèo rất được ưa<br /> chuộng. Thịt có hương vị riêng, trắng ngon và giá trị<br /> dinh dưỡng cao.<br /> 6. Giống Channa<br /> 6.1. Loài Channa micropeltes Cuvier, 1831 (hình 9)<br /> - Tên thường gọi: Cá lóc bông.<br /> - Thân dài, phần trước tròn, phần sau dẹp bên;<br /> Đầu dài, đỉnh đầu phẳng; Phần trán giữa 2 mắt rộng,<br /> phẳng; Mõm nhọn, ngắn; Răng nanh bén nhọn và<br /> xếp thành một hàng trên hàm, trên xương khẩu cái,<br /> xương lá mía; Không có râu; Lỗ mũi trước mở ra<br /> bằng một ống ngắn; Mắt tròn nằm lệch về phía trên<br /> của đầu và gần chót mõm hơn gân điểm cuối nắp<br /> mang; Vảy nhỏ phủ khắp thân và đầu; Vây đuôi tròn;<br /> Phần lưng có màu xám nâu và bụng có màu trắng.<br /> - Sống phổ biến ở đồng ruộng, kênh rạch, ao<br /> hồ, đầm, sông, thích nghi được cả với môi trường<br /> nước đục, tù, ... Vào mùa hè cá thường hoạt động<br /> va bắt mồi ở tầng mặt. Mùa đông cá hoạt động ở<br /> tầng nước sâu hơn.<br /> - Giá trị kinh tế: là đối tượng nuôi quan trọng và<br /> là nguồn thực phẩm tốt cho người dân.<br /> 6.2. Loài Channa striata (hình 10)<br /> - Tên thường gọi: Cá lóc đen.<br /> - Thân tròn dài, đuôi dẹp bên; Vây lưng có<br /> 40 - 46 cái, vây hậu môn có 28 - 30 vây, vảy đường<br /> bên 41 - 55 cái.<br /> - Sống độ sâu sinh sống từ 0 đến 30 m trong<br /> các sông, suối, ao, hồ và trong các ao nuôi nhân<br /> tạo. Chúng sinh sống ở tầng nước giữa và thấp,<br /> hay được tìm thấy trong các ao hồ có nhiều rong cỏ<br /> và nước đục.<br /> - Giá trị kinh tế: đối tượng nuôi khá quan trọng,<br /> phổ biến và là nguồn thực phẩm tốt cho người tiêu<br /> dùng trong cả nước. Hiện nay, bên cạnh cá Lóc<br /> bông, cá Lóc đen là đối tượng được nuôi nhiều<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 41<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> trong các ao, giai và bè ở vùng đồng bằng sông<br /> Cửu Long.<br /> 7. Giống Osphronemus<br /> 7.1. Loài Osphronemus goramy Lacepede, 1801<br /> (hình 11)<br /> - Tên thường gọi: Cá tai tượng.<br /> - Thân hình đẹp, cao, miệng nhỏ trễ; Gốc vây<br /> lưng ở xa phía sau gốc vây ngực và trên hay ở sau<br /> gốc vây hậu môn; Vây ngực có 1 gai và năm nhánh,<br /> nhánh đầu biến thành một nhánh dài; Vảy to; Cá có<br /> màu xám nhạt và có một chấm đen ở vây ngực, cá<br /> nhỏ có nhiều sọc xiên.<br /> - Là loài cá có khả năng thích nghi đặc biệt với<br /> điều kiện khắc nghiệt của môi trường. Ở vùng đồng<br /> bằng Nam bộ Việt Nam, sống ở vùng nước lặng,<br /> nhiều cây thuỷ sinh.<br /> - Giá trị kinh tế: chưa cao.<br /> 7.2. Loài Trichogaster pectoralis (hình 12)<br /> - Tên thường gọi: Cá sặc rằn.<br /> - Thân cá dẹp bên; Đầu nhỏ, dẹp bên, mõm<br /> ngắn; Không có râu; Mắt lớn vừa nằm trên trục giữa<br /> thân, gần chót mõm hơn gần điểm cuối nắp mang;<br /> Lỗ mang lớn vừa, màng mang hai bên dính nhau<br /> nhưng không dính với eo mang; Vảy lược, phủ khắp<br /> thân và đầu; Vây đuôi chẻ 2, rãnh chẻ cạn và phần<br /> cuối của 2 thùy vây đuôi tròn.<br /> - Sống ở ao hồ, kênh rạch,.. có thể sống được<br /> ở vùng nước lợ, nơi có nồng độ muối thấp. Là đối<br /> tượng nuôi.<br /> - Giá trị kinh tế: cá có giá trị kinh tế cao, là loài<br /> cá to nhất trong số các loài cá của giống này.<br /> 8. Giống Barbodes<br /> 8.1. Loài Barbodes gonionotus Bleeker, 1850 (hình 13)<br /> - Tên thường gọi: Cá mè vinh.<br /> - Thân dẹp bên, có dạng hình thoi; Đầu nhỏ<br /> dạng hình nón; Mõm tù, ngắn, miệng trước, hẹp<br /> bên. Góc miệng chạm với đường thảng đứng kẻ từ<br /> bờ trước của mắt, rạch miệng xiên; Có 2 đôi râu: râu<br /> mõm và râu mép, râu kém phát triển; Mắt to, lệch về<br /> nửa trên của đầu và gân chót mõm hơn gần điểm<br /> cuối của nắp mang.<br /> - Sống ở các kênh rạch, sông ngòi Nam Bộ, đặc<br /> biệt là đồng bằng sông Cửu long, sông Sài Gòn,<br /> sông Đồng Nai.<br /> - Giá trị kinh tế: có giá trị kinh tế tại đồng bằng<br /> sông Cửu Long. Cá có thịt cá thơm ngon và được<br /> khai thác trong tự nhiên quanh năm; Sản lượng<br /> tự nhiên khá cao, là loài cá có giá trị kinh tế cho<br /> khu vực.<br /> <br /> 42 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Số 4/2013<br /> 8.2. Loài Barbonymus altus Günther, 1868 (hình 14)<br /> - Tên thường gọi: Cá he vàng.<br /> - Thân hình thoi cao, hơi dẹp; Đầu nhỏ; Mắt to,<br /> lồi; Miệng nhỏ, môi mỏng; Có 2 đôi râu rất phát triển;<br /> Vảy to; Đường bên hơi cong về phía bụng; Khởi<br /> điểm vây lưng hơi trước vây bụng; Tia đơn cuối to,<br /> hóa xương và có răng cưa; Vây lưng và vây hậu<br /> môn có vảy nhỏ ở gốc; Lưng xám đen, bụng bạc.<br /> - Sống trong mực cạn độ 0,5 đến 1 m tính từ<br /> mặt nước, nước đứng (hồ) cho tới nơi nước chảy<br /> mạnh (sông).<br /> - Giá trị kinh tế: có giá trị kinh tế cao, sản lượng<br /> lớn.<br /> 8.3. Loài Catlocarpio siamensis Boulenger, 1898<br /> (hình 15)<br /> - Tên thường gọi: Cá hô.<br /> - Phần trước thân hơi tròn và cao, phần sau<br /> dẹp bên; Cao thân khoảng 1/3 dài chuẩn; Đầu rất to,<br /> đỉnh đầu rộng, giữa mắt và mõm của phần lưng đầu<br /> lõm xuống; Không râu; Khe mang rộng; Thân phủ<br /> vảy tròn to; Đầu và lưng nâu xám hoặc ánh xanh,<br /> lợt dần xuống bụng trắng bạc; Vảy trên thân xanh<br /> đen tạo thành dạng mạng lưới; Vây lưng cao, tia<br /> đơn không hóa xương, gốc phủ vảy nhỏ; Vây ngực,<br /> vây bụng và vây hậu môn ngắn; Vây hậu môn cũng<br /> có phủ vảy nhỏ ở gốc; Các vây màu đỏ có viền đen;<br /> Cá có kích thước lớn.<br /> - Cá hô thường sinh sống trên các dòng sông<br /> lón, nhưng cũng có thể đi vào các ao hồ, kênh<br /> rạch, các vùng ngập liên hệ với sống lớn. Cá lớn<br /> thường sống ở sông lớn, cá nhỏ đi vào các ao đầm<br /> ven sông.<br /> - Giá trị kinh tế: cá có kích thước lớn thuộc loại<br /> cá quý, thịt ngon có giá trị dinh dưỡng cao [6].<br /> 9. Giống Macrognathus<br /> 9.1. Loài Macrognathus aculeatus Bloch, 1786 (hình 16)<br /> - Tên thường gọi: Cá chạch lá tre.<br /> - Thân dài, phía trước hơi tròn, phía sau dẹp<br /> ngang; Đầu ngắn nhỏ, mõm nhọn dài; Đường bên<br /> liên tục, vảy rất nhỏ; Vây lưng gồm các gai cứng<br /> nằm rời nhau ở phía trước, phần tia mềm ở phía<br /> sau; Vây ngực tròn, vây đuôi nhỏ và không có vây<br /> bụng; Lưng và hông có màu xám nâu; Sống ở<br /> tầng đáy.<br /> - Giá trị kinh tế: cá có sản lượng lớn và giá trị<br /> kinh tế cao.<br /> 9.2. Loài Morulius chrysophekadion Bleeker, 1850<br /> (hình 17)<br /> - Tên thường gọi: Cá ét mọi.<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> - Cá có thân thon dài, dẹt bên; Đầu nhỏ, mõm<br /> tù, đầu mõm có nhiều đốt ừng; Miệng ở phía dưới,<br /> nằm trên mặt phẳng ngang, vòng cung; Môi phát<br /> triển; Rãnh sau môi trên và môi dưới sâu và liên tục;<br /> Có hai đôi râu, râu mõm và râu mép dài bằng nhau<br /> và tương đương với đường kính mắt; Các vây đều<br /> cao, vảy tròn phủ khắp thân; Thân cá có màu đen<br /> xám ở mặt lưng, màu trắng mám ở mặt bụng; Các<br /> vây có màu đen.<br /> - Cá sống ở trung lưu, hạ lưu sông các ao hồ<br /> liên hệ với sông.<br /> - Cá thành thục di cư vào vùng ngập để đẻ<br /> trứng. Cá bột và cá con ở lại vùng ngập trong suốt<br /> mùa lũ. Khi nước bắt đầu rút, cá con và cá trưởng<br /> thành đều quay về sông chính để ẩn náu trong suốt<br /> mùa khô. Ở trung lưu sông Mekong, cá di cư ngược<br /> dòng vào các nhánh chính.<br /> - Giá trị kinh tế: thịt ngon, cá lớn đạt đến 5kg,<br /> có giá trị kinh tế, sản lượng khá nhiều ở hạ lưu sông<br /> [3]. Là loài cá cần được bảo vệ.<br /> 10. Giống Osteochilus<br /> - Loài Osteochilus melanopleurus Bleeker,<br /> 1852 (hình 18)<br /> - Tên thường gọi: Cá mè hôi.<br /> - Thân dẹp bên; Đầu nhỏ hơi dẹp bên; Mõm tù,<br /> trơn láng không có nốt sừng; Môi trên có nhiều gai;<br /> Có 2 đôi râu: râu mõm và râu mép; Râu mõm ngắn<br /> <br /> Số 4/2013<br /> hơn râu mép và tương đương với đường kính mắt;<br /> Đường lưng hơi lõm ở trán; Vảy tròn nhỏ phủ khắp<br /> toàn thân, đầu không có vảy; Vây đuôi chẻ hai, rãnh<br /> chẻ tương đương 2/3 chiều dài gốc vây đuôi; Mặt<br /> lưng của thân và đầu màu xám xanh hơi ửng lên<br /> màu hương và lợt dần xuống mặt bụng, bụng cá<br /> màu trắng bạc; Cá sống từ tầng giữa đến tầng đáy<br /> của sông, kênh rạch.<br /> - Giá trị kinh tế: cá có thịt ngon, có giá trị kinh<br /> tế cao.<br /> IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ<br /> 1. Kết luận<br /> Đã thu mẫu, định loại và lưu giữ được 18 loài cá<br /> thuộc 9 họ và 5 bộ: bộ cá vược [Perciforme] có số<br /> lượng loài nhiều nhất có 7 loài (chiếm 38.89%), bộ<br /> cá da trơn [Siluriformes] có 5 loài (27.78chiếm%), bộ<br /> cá chép [Cypriniformes] có 3 loài (chiếm 16.67%),<br /> bộ lươn [Synbranchiformes] có 2 loài chiếm 11.11%,<br /> bộ cá thiểu [Cypriniformes] ít nhất chỉ có 1 loài<br /> (chiếm 5.56%).<br /> 2. Kiến nghị<br /> Tiến hành thu mẫu, định loại và lưu giữ các loài<br /> còn lại phân bố ở sông Mekong để làm phong phú<br /> cho Bảo tàng Thủy sinh vật - Viện Nuôi trồng thủy<br /> sản - Trường Đại học Nha Trang.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> Tiếng Việt<br /> 1.<br /> <br /> Trịnh Ngọc Tuấn, 2005. Nghiên cứu hiện trạng khai thác, nuôi trồng thủy sản ở Việt Nam và đề xuất phương pháp xử lý<br /> nước thải.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Mai Đình Yên, N.V.Trọng, N.V.Thiện, L.H.Yến, H.B.Loan, 1992. Định loại cá nước ngọt Nam bộ. NXB Khoa học và Kỹ<br /> thuật, Hà Nội, 343tr.<br /> <br /> 3.<br /> <br /> Sách đỏ Việt Nam, phần Động vật. Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường, Hà Nội 1992, 396tr.<br /> <br /> 4.<br /> <br /> Baird, I. G., 1998. Preliminary fishery stock assessment results from Ban Hang Khone, Khong District, Champassak<br /> province, Southern Lao PDR. Technical Report. Environmental Protection and Community Development in the Siphadone<br /> Wetland, Champassak Province, Lao PDR. Funded by European Union, implemented by CESVI, 12pp.<br /> <br /> 5.<br /> <br /> Ferraris, C.J., 2007. Checklist of Catfishes, recent and fossil (Osteichthyes, Siluriformes), and catalogue of siluriform primary<br /> types. Zootaxa 1418 ©2007 Magnolis Press. 628pp.<br /> <br /> 6.<br /> <br /> Pouyaud L., Gustiano R., Teugels G.G., 2002. Systematic revision of the Pangasius polyuranodon (Silurifornes, Pangasiidae)<br /> with description of two new species . Cybium, 26: 243-252.<br /> <br /> 7.<br /> <br /> Roberts, T.R & Chavalit Vidthayanon, 1991. Systematic revision of the asian catfish family Pangasiidae, with biological<br /> observations and descriptions of three new spcies. Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia 143:<br /> 97-144.<br /> <br /> 8.<br /> <br /> Singanouvong, D., C.Soulignavong, K.Vonghachak, B.Saadsy and T.J.Warren., 1996. The main wet-season migration through<br /> Hoo Som Yai, a steep-gradient channel at the great fault line on the Mekong River, Champassak Province, Southern Lao PDR.<br /> IDRC Fisheries Ecology Technical Report No.4.115pp.<br /> <br /> 9.<br /> <br /> www.fishbase.org<br /> <br /> Tiếng Anh<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 43<br /> <br />