Theo học chế tín chỉ và kỹ thuật dạy học trong đào tạo: Phần 2

Chương IV<br /> <br /> KỸ THUẬT DẠY HỌC TRONG ĐÀO TẠO<br /> THEO TÍN CHỈ<br /> IV.<br /> triển khai<br /> <br /> 1. Phương thức tổ chức giờ tín chỉ và kỹ thuật<br /> <br /> Bản chất của phương thức đào tạo theo tín chi như phần trên đã trình<br /> bày là tăng cường “dân chủ hóa” quá trình đào tạo và tôn trọng triết lý “lấy<br /> người học làm trung tâm” nên vấn đề đa dạng hóa phương thức tổ chức dạy<br /> học trở thành yêu cầu tự thân của phương thức đào tạo này. Với mỗi môn<br /> học cần đa dạng hoá phương thức tồ chức dạy học và kiểm ưa đánh giá kết<br /> quả học tập của môn học. Nội dung này gắn với việc triển khai các loại giờ<br /> tín chi (giờ lên lớp, giờ xemina - thảo luận; giờ hướng dẫn tự học và tư<br /> vấn...). Những nội dung này được công khai hoá để người học có thể lập kế<br /> hoạch tích lũy nội dung dạy học nói riêng, chương trình đào tạo nói chung<br /> để hoàn thành nhiệm vụ học tập và lấy văn bang theo nguyện vọng cá nhân<br /> Hình thức tố chức g iờ tín chi là cách thức tồ chức thực hiện các hoạt<br /> động của giảng viên và sinh viên ứng với cách tồ chức chương trình môn<br /> học hoặc bài học. Trong đó coi trọng khâu tự học, năng lực nghiên cứu, thực<br /> tập, thực hành, thực tế nhằm tích Iuỹ đủ khói lượng kiến thức theo yêu cầu<br /> của phương thức đào tạo này.<br /> Hình thức tổ chức giờ tín chi thực hiện theo tuần, bảng sau mô tả các<br /> hình thức tổ chức giờ tín chi cho môn học (tùy đặc điểm môn học mà có các<br /> hình thức phù hợp nhưng trong dạy học theo tín chi khuyến khích sử dụng<br /> tất cả hình thức trong bảng liệt kê dưới đây):<br /> Hình thức<br /> Tổ chức<br /> dạy học<br /> <br /> Xemina Lý<br /> thuyết thảo luận<br /> <br /> Làm<br /> việc<br /> nhóm<br /> <br /> Trên lớp<br /> <br /> +<br /> <br /> +<br /> <br /> +<br /> <br /> Ngoài lớp<br /> <br /> +<br /> <br /> +<br /> <br /> +<br /> <br /> 106<br /> <br /> Tự học,<br /> tự nghiên<br /> cứu<br /> <br /> +<br /> <br /> Tư vấn<br /> <br /> Thực<br /> hành<br /> <br /> +<br /> <br /> +<br /> <br /> +<br /> <br /> +<br /> <br /> Phương pháp dạy học là một yếu tố thể hiện rõ nhất sự khác biệt trong<br /> đào tạo nói chung và dạy và học nói riêng trong HCTC. Có nhiều ý kiến cho<br /> rằng không có phương pháp dạy và học riêng cho phương thức đào tạo niên<br /> chế hay HCTC vì đã dạy học ở đại học là dạy “cách nghiên cứu nội dung”;<br /> đây là một quan điểm luôn đúng trong lý luận dạy học đại học vì phương<br /> pháp không có mục đích tự thân! Tuy nhiên cách thức để thực hiện mục tiêu<br /> đào tạo nói chung và dạy học các môn học nói riêng trong HCTC mềm dẻo<br /> nên kéo theo tính đa dạng của phương pháp dạy học! Đe có thể triển khai<br /> được các nội dung dạy học theo yêu cầu của đào tạo theo HCTC giảng viên<br /> và sinh viên phải đổi mới cách dạy và cách học. Phương pháp dạy từ chỗ<br /> chuyển giao kiến thức đã được “đóng gói” cho người học sang dạy cách thu<br /> thập và xử lý thông tin theo mục tiêu bài học, môn học mà các nhà giáo dục<br /> thường gọi là dạy “cách học” . Trong phương thức học tập cùa HCTC, thực<br /> chất là chuyển triết lý dạy học lấy hoạt động dạy làm trọng tâm sang lấy<br /> hoạt động học là yếu tố chủ yếu, hoạt động dạy là để hướng dẫn hoạt động<br /> học, tạo điều kiện, môi trường cho người học tự tích luỹ kiến thức, kỹ năng<br /> môn học thông qua hoạt động tự học....Giáo viên có thể lựa chọn, vận dụng,<br /> triển khai các phương pháp trong dạy học ĐH nói chung mà phần trên đã đề<br /> cập. Tuy nhiên một vài lưu ý cần phải nêu ra ở mục này khi triển khai dạy<br /> học trong HCTC.<br /> Khi đã xác định được mục đích, nội dung, chương trình dạy học thì<br /> phương pháp dạy học quyết định chất lượng cùa quá trình dạy học nói riêng,<br /> qúa trình đào tạo nói chung. Vì vậy, vấn đề là giảng viên phải biết lựa chọn<br /> và kết hợp các phương pháp dạy học trẽn cơ sờ thực hiện được mục tiêu đó!<br /> Phải chọn “cách thức” nào để thực hiện được mục tiêu đào tạo nói<br /> chung và dạy học môn học nói riêng là sự sáng tạo của người dạy, nhưng<br /> các nhà lý luận dạy học đã có những lời khuyên là giáo viên cần nhận diện,<br /> thấu hiểu sâu sắc và nắm vững những đặc điểm hoạt động dạy và đậc điểm<br /> học trong phương thức đào tạo theo HCTC để có những quyết định phù hợp<br /> trong việc lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp với các hình thức dạy<br /> học bắt buộc phải có trong việc triển khai dạy học môn học trong HCTC:<br /> a)<br /> <br /> D ạy học lý thuyết trên lớp chủ yếu theo phương pháp “cây kiến<br /> <br /> th ứ c ”[14]<br /> Phương pháp “cây kiến thức” là cách gọi theo hình tượng của kỹ thuật<br /> dạy học được mô tà như sau: Coi nội dung dạy học của một bài học, thậm chí<br /> <br /> 107<br /> <br /> của môn học là một “cây kiến thức”, trong đó NI (nội dung cốt lõi) chính là<br /> gốc, thân và N2 (nội dung quan trọng theo mục tiêu dạy học) chính là cành<br /> lớn N3 (nội dung mở rộng và liên quan) chính là các nhánh cây lớn, nhò tạo<br /> nên dáng cây và lá cùa cây. Khi thực hiện phương pháp dạy học theo kiểu<br /> “Cây kiến thức”, G V là người chi cho s v “dáng cây kiến thức ” cần vẽ và vẽ<br /> mẫu goc-thân và cành lớn (tương ứng với nội dung N I& N 2 nêu trên), đồng<br /> thời chi dẫn và yêu cầu s v tự hoàn thành phần còn lại và G V kiêm định kết<br /> quả!<br /> Quy trình thực hiện phương pháp dạy học này gồm 4 công đoạn:<br /> + Công đoạn định hình “dáng cây kiến thức”: xác định N 1 - N2 - N3;<br /> + Công đoạn mô tả cây kiến thức cho sinh viên và vẽ m ẫu cho sinh<br /> viên, đồng thời hướng dẫn cách vẽ cây kiến thức cho sinh viên;<br /> + Công đoạn yêu cầu sinh viên tự hoàn thành “cây kiến thức” với các<br /> chi dẫn cụ thể cách vẽ và các công cụ cần thiết cho việc “vẽ” ;<br /> + Công đoạn kiểm chứng kết quả hoàn thành nhiệm vụ học tập (khảng<br /> định sinh viên đã “vẽ đúng cây cần vẽ”).<br /> Chúng ta sẽ lần lược trinh bày kỹ thuật triển khai các công đoạn này:<br /> - Định hình “cây kiến thức” là việc giảng viên trước khi lên lớp phải<br /> xác định rõ mục tiêu bài học cho đối tượng dạy học cụ thể. M ôn học hay bài<br /> học có tẽn giống nhau nhưng mục tiêu không nhất thiết giống nhau cho mọi<br /> đối tượng học (ví dụ môn vật lý phân từ cho khoa' sinh và môn vật lý phân<br /> tà cho khoa vật lý chắc chắn có mục tiêu không hoàn toàn giống nhau). Dựa<br /> trên mục tiêu đã xác định, trình độ của đối tượng người học và yêu cầu môn<br /> học cho đối tượng cụ thể này, giảng viên xác định cấu trúc nội dung N1-N2N3 của bài học, môn học và tỉ lệ giữa chúng; đó chính là “dáng cây kiến<br /> thức” cần yêu cầu sinh viên “vẽ” .<br /> - Khi lên lớp việc đầu tiên là “mô tả cây kiến thức” thực chất là trình<br /> bày cấu trúc nội dung N1-N2-N3 của bài học (môn học) và chuyển tải cho<br /> người học N1-N2 (hay vẽ mẫu cho sinh viên gốc và thân cây và một số cành<br /> lớn để rõ dáng cây) thông qua việc sử dụng các phưcmg pháp dạy học đã trình<br /> bày ờ phần trên. Hướng dẫn cho sinh viên cách vẽ các phần còn lại của cây<br /> kiến thức này (chì rõ nguồn học liệu và cách tìm kiến, xử lý kiến thức để họ<br /> tự hoàn thành nhiệm vụ học tập thông qua tự học, tự nghiên cứu ngoài lớp).<br /> - Xác định các tiêu chí và yêu cầu cụ thể cho sinh viên tự vẽ và hoàn<br /> thành cây kiến thức cho bản thân (thực chất là hướng dẫn cách thức và<br /> 108<br /> <br /> yêu cầu cụ thể công việc của hai giờ tự học ngoài lóp phục vụ một giờ học<br /> trên lớp theo đúng định nghĩa một tiết học tín chì của học chế tín chỉ). Hoạt<br /> động này có thể theo nhóm hoặc làm việc cá nhân từng sinh viên và yêu cầu<br /> mỗi sinh viên hoàn thành sản phẩm nộp cho giảng viên (kiểu bài tập tuần,<br /> bài tập đánh giá thường xuyên).<br /> - Ờ tiết học tiếp theo việc đầu tiên là giảng viên thu lại sản phẩm (cây<br /> kiến thức m à các sinh viên đã tự vẽ cho mình) cùa sinh viên và thảo luận,<br /> đánh giá kết quả; biến giờ học thành giờ xemina; cho sinh viên phản biện<br /> kết quả của nhau và giảng viên kết luận nội dung cần chiếm lĩnh cùa bài học<br /> (khảng định “cây kiến thức” đã được người học “vẽ” đúng yêu cầu).<br /> Với cách dạy học như vậy buộc sinh viên phải tự học nếu không sẽ<br /> không hoàn thành nhiệm vụ học tập và đó là cách dạy điển hình trong học<br /> chế tín chi.<br /> b) D ạy học trên lớp thông qua các giờ xemina - thảo luận<br /> - X cmina là một hình thức tổ chức thực hiện giờ tín chi bắt buộc sau<br /> các giờ lý thuyết. Đe thực hiện giờ xemina, giảng viên cần chuẩn bị các vấn<br /> đề cho sinh viên tự nghiên cứu và trình bày (mà trong các tiết học lý thuyết<br /> gọi là yêu cầu tụ “vẽ cây kiến thức”). Các vấn đề lý thuyết trong giờ xemina<br /> được sinh viên tự nghiên cứu mờ rộng, đi sâu hoặc vận dụng vào thực tiễn.<br /> Giảng viên đóng vai trò hướng dẫn, định hướng, đánh giá và tổng kết.<br /> - Thảo luận Iilióm lù hình thức tổ chức thực hiện giờ tín chi bat buộc<br /> nhằm giải quyết các vấn đề mang tính vận dụng, phân tích, tổng hợp hay<br /> đánh giá, đòi hỏi có sự góp sức cùa tập thể.<br /> Để thực hiện hoạt động này, giảng viên phải chuẩn bị các vấn đề mang<br /> tính ứng dụng cao, có thể tiếp cận dưới nhiều góc độ khác nhau và hướng<br /> dẫn để các nhóm sinh viên thực hiện.<br /> <br /> IV.2. Một số kiểu giờ lên lóp lý thuyết phát huy tác<br /> dụng trong học chế tín chỉ<br /> Trong dạy học theo tín chi, môn học được chia ra làm các nội dung<br /> học tập cho từng tuần (một môn học có 3 tín chỉ một tuần chi được lên lớp 3<br /> tiết, kéo dài trong suốt một học kỳ). Loại giờ cho các tuần khác nhau không<br /> hoàn toàn giống nhau vì trình tự nội dung môn học đi theo logic của chương<br /> trình chi tiết của m ôn học đó. Có khuyến cáo nên phân biệt các “loại giờ dạy<br /> học” cho các tuần khác nhau của học kỳ- và sử đụng các “loại giờ lên lớp<br /> lý thuyết” không hoàn toàn giống nhau:<br /> <br /> 109<br /> <br /> a) G iờ lý thuyết định hướng - loại g iờ thường sử dụng tuần đầu môn<br /> học hay đầu các nội dung lớn của môn học<br /> Đây là loại giờ lên lớp lý thuyết chủ yếu cung cấp những nội dung,<br /> thông tin mang tính định hướng, khái quát nhất về môn học; nội dung lớn<br /> của m ôn học.<br /> Các nội dung chính của giờ lý thuyết định hướng cho đầu m ôn học<br /> (tuần đàu tiên; tuần đầu chương...). Nội dung và kỹ thuật triển khai loại giờ<br /> dạy học này như sau:<br /> - Giới thiệu đề cương môn học (lịch trinh, nội dung, mục tiêu, các<br /> hình thức dạy học, phương pháp học, hình thức, tiêu chí kiểm tra đánh giá,<br /> nguồn học liệu...);<br /> - Giới thiệu các trường phái, vấn đề đang nghiên cứu, hướng phát<br /> triển cùa môn học/ ngành học...;<br /> - Xác định nhu cầu học tập, tổ chức các nhóm học tập, định hướng lập<br /> kế hoạch học tập, kế hoạch hỗ trợ học tập.<br /> Trong giờ lý thuyết định hướng, vai trò quản lý, điều khiển của người<br /> dạy được đặt lên hàng đầu.<br /> b) G iờ ¡ý thuyết giải quyết vấn đề, thường sử dụng đ ể chuyển tải ND<br /> D H - thường là các g iờ dạy học ờ các tuần 2,3 đến tuần gần cuối kỳ (lúc<br /> môn học sẽ kết thúc)<br /> Phương pháp dạy học cho các giờ dạy học này chính là phương pháp<br /> “cây kiến thức” đã trình bày ờ trên. Các nội dung dạy học sẽ không được<br /> giảng viên giới thiệu, trình bày từ đầu đến cuối dưới dạng có sẵn (theo bài<br /> giảng, giáo trình theo kiểu chuyển giao kiến thức đã được “đóng gói”), mà<br /> được lồng ghép vào trong các tình huống cụ thể (khoảng từ 3-4 tình huống<br /> vấn đề). Dưới sự hướng dẫn cùa giảng viên, sinh viên sẽ trao đồi, tự đề xuất,<br /> tim ra hướng giải quyết. Các nội dung môn học dành cho giờ lý thuyểt-vấn<br /> đề có thể được mở rộng, phát triển thành nhiệm vụ học tập cho các hình<br /> thức dạy học ngoài giờ lên lớp (tự học, tự nghiên cứu...).<br /> c) G iờ lý thuyết - tư vấn (thường sử dụng trong các g iờ thào luận)<br /> thường là xen lẫn với các loại g iờ lên lớp giải quyết vấn đề<br /> Với loại giờ dạy học này, giảng viên có thề đóng vai chuyên gia (hoặc<br /> mời chuyên gia) lên lớp làm việc với sinh viên, lựa chọn m ột số nội dung<br /> (hoặc chuyên đề) có tính liên hệ thực tiễn và ứng dụng cao. M ục đích của<br /> <br /> 110<br /> <br />