Thông tin khoa học và công nghệ địa phương những vấn đề cần bàn luận (nghiên cứu cụ thể tại Quảng Nam)

THÔNG TIN KHOA H C VÀ CÔNG NGH<br /> A PHƯƠNG<br /> NH NG V N<br /> C N BÀN LU N (Nghiên c u c th t i Qu ng Nam)<br /> Ph m Ng c Sinh*<br /> 1. M<br /> <br /> u<br /> S phát tri n m nh m c a cu c cách m ng KH&CN, c bi t là công ngh thông tin<br /> (CNTT) ã tác ng sâu s c n m i lĩnh v c ho t ng c a xã h i, ưa th gi i t k nguyên<br /> công nghi p sang k nguyên thông tin và phát tri n kinh t tri th c. Thông tin KH&CN ư c<br /> ánh giá là m t ti m năng c bi t quan tr ng v i c i m là khi ư c s d ng, giá tr c a chúng<br /> càng ư c nhân lên và hi u qu mà chúng mang l i càng tăng. S h i t gi a thông tin, vi n<br /> thông, tin h c là xu hư ng quan tr ng trong xu th phát tri n ho t ng thông tin nói chung và<br /> thông tin KH&CN nói riêng.<br /> u tư cho thông tin KH&CN t ch ư c coi là u tư cho<br /> phúc l i xã h i chuy n thành u tư cho s phát tri n.<br /> Nh n th c t m quan tr ng ó, ng và Nhà nư c ngày càng quan tâm lãnh o y m nh<br /> thông tin KH&CN. Lu t KH&CN kh ng nh:“Chính ph<br /> u tư xây d ng m t h th ng thông tin<br /> KH&CN hi n i” và xem thông tin KH&CN là m t n i dung cơ b n c a qu n lý Nhà nư c v<br /> KH&CN. Chi n lư c phát tri n KH&CN Vi t Nam nh n m nh: “Nhà nư c tăng cư ng u tư,<br /> nâng c p, hi n i hóa các cơ s thông tin KH&CN hi n có, xây d ng và phát tri n h th ng<br /> thông tin KH&CN qu c gia liên thông v i qu c t ; khai thác có hi u qu các ngu n thông tin<br /> KH&CN trong và ngoài nư c, kh c ph c tình tr ng l c h u v thông tin hi n nay c a nư c ta.<br /> Xây d ng và phát tri n các ngân hàng d li u qu c gia v KH&CN, trư c h t là thông tin liên<br /> quan t i các k t qu nghiên c u ư c Nhà nư c c p kinh phí, các thông tin v s h u trí tu , s<br /> li u i u tra cơ b n v tài nguyên thiên nhiên và ti m l c KH&CN. y m nh vi c ph bi n thông<br /> tin KH&CN t i ngư i s d ng, chú tr ng thông tin ph c v doanh nghi p, phát tri n nông thôn,<br /> vùng sâu, vùng xa”. Ngh nh s 159/2004/N -CP ngày 31/8/2004 c a Chính ph v ho t ng<br /> thông tin KH&CN ã c th hoá vai trò c a nhà nư c trong vi c xây d ng và phát tri n h th ng<br /> thông tin KH&CN.<br /> i v i Qu ng Nam, th c hi n Ngh quy t 58/2006/NQ-H ND t nh ngày 20/7/2006 c a<br /> H ND t nh v Chi n lư c phát tri n KH&CN n năm 2015, t m nhìn 2020, UBND t nh ban<br /> hành “ án phát tri n thông tin KH&CN ph c v phát tri n kinh t - xã h i t nh Qu ng Nam”.<br /> Có th n i ây là bư c i m i quan tr ng c a thông tin KH&CN a phương.<br /> 2. S phát tri n c a thông tin KH&CN Qu ng Nam<br /> 2.1 Sơ lư t v<br /> i ngũ cán b KH&CN Qu ng Nam<br /> Tính n cu i năm 2008, cán b có trình<br /> t cao ng tr lên có 17.600 ngư i, tăng<br /> 258% so v i năm 1997; trong ó, i ngũ cán b sau i h c c a Qu ng Nam là 418 ngư i, ư c<br /> phân theo lĩnh v c công tác như sau:<br /> - S nghi p giáo d c và ào t o:<br /> 93 ngư i, chi m 22,2%<br /> - S nghi p Y t :<br /> 250 ngư i, chi m 59,8%<br /> - Kh i hành chính và s nghi p khác:<br /> 66 ngư i, chi m 15,8%<br /> - Kh i huy n và thành ph :<br /> 03 ngư i, chi m 0,7%<br /> *<br /> <br /> Phó Giám<br /> <br /> c S KH&CN t nh Qu ng Nam. Ch t ch H i Thông tin Tư li u t nh Qu ng Nam.<br /> <br /> - Kh i ng:<br /> 06 ngư i, chi m 1,4%<br /> Qua s li u trên, n i lên m t th c tr ng là: Riêng ngành giáo d c và y t ã chi m n<br /> 82% s cán b sau i h c toàn t nh. N u tính theo chuyên môn ào t o, thì các chuyên môn<br /> ngành y chi m n hơn 62% t ng s cán b sau i h c.<br /> i ngũ cán b sau i h c các ngành<br /> khác và hi n ang công tác t i các ơn v hành chính, s nghi p r t ít; nh t là các ơn v R&D.<br /> 2.2 Tình hình t ch c và công tác ph bi n ki n th c KH&CN Qu ng Nam<br /> 2.2.1 Các cơ quan thông tin KH&CN (thư ng xuyên)<br /> - Trung tâm ng d ng và Thông tin KH&CN Qu ng Nam (S KH&CN)<br /> - Liên hi p các h i KHKT t nh Qu ng Nam;<br /> - Trung tâm Truy n thông và giáo d c s c kho Qu ng Nam (S Y t Qu ng Nam);<br /> - Trung tâm Thông tin Môi trư ng (S Tài nguyên và Môi trư ng);<br /> - Trung tâm Khuy n công và Tư v n công nghi p (S Công thương)<br /> - Trung tâm Khuy n nông và Khuy n lâm (S Nông nghi p và Phát tri n nông thôn)<br /> 2.2.2 V kênh thông tin<br /> Theo kh o sát chung c a chúng tôi, hi n nay, t i Qu ng Nam (cũng như nhi u t nh khác)<br /> hi n có và ang phát tri n các kênh thông tin KH&CN sau:<br /> - Kênh thông tin do Nhà nư c b o tr và th c thi, g m: ph bi n ki n th c KH&CN,<br /> khuy n nông, khuy n ngư, khuy n công; tuyên truy n v dân s -chăm sóc s c kh e nhân dân; v<br /> ki n th c pháp lu t, v b o v môi trư ng...<br /> - Kênh thông tin cho các t ch c chính tr -xã h i, các t ch c ngh nghi p t ch c và th c<br /> thi, g m: phong trào giúp nhau s n xu t, phong trào h tr ki n th c, phong trào sinh viên tình<br /> nguy n... do các t ch c như oàn Thanh niên, H i Nông dân, H i Ph n , H i C u chi n binh,<br /> các h i chuyên ngành thu c Liên hi p các h i KHKT (như H i Làm vư n, H i Châm c u, H i<br /> Thông tin KH&CN...)<br /> - Kênh thông tin do các doanh nghi p t ch c th c hi n, như: ào t o ki n th c v ngh , v<br /> k thu t ph c v cho quá trình xây d ng và phát tri n d án liên quan n kinh t -xã h i<br /> - Kênh thông tin do các t ch c phi Chính ph b o tr , như ào t o ngh , phát tri n ngh<br /> nghi p...<br /> 2.2.3 V hình th c thông tin<br /> - Hình th c thông tin báo chí, g m T p chí Khoa h c & Sáng t o, Văn hóa Qu ng Nam và<br /> 21 b n tin, c san chuyên ngành; trong ó áng chú ý là các B n tin Nông nghi p, B n tin S c<br /> kho Qu ng Nam, B n tin Y dư c Qu ng Nam; B n tin H i Nông dân t nh, B n tin Công<br /> nghi p... Có m t ph n tham gia hình th c thông tin i n t .<br /> - Hình th c thông tin qua H i th o, t p hu n do các t ch c nhà nư c, t ch c chính tr -xã<br /> h i, ngh nghi p; các t ch c phi Chính ph và do s<br /> u tư c a các doanh nghi p, các<br /> tài<br /> khoa h c<br /> - Hình th c thông tin qua tài li u, như t rơi, các tài li u ư c t p hu n<br /> - Hình th c thông tin qua vi c h c t p, trao i kinh nghi m c a b n thân ngư i dân, do<br /> nhu c u t thân c a h<br /> hình thành s lan t a thông tin KH&CN thi t th c. Trong ó, y u t tri<br /> th c b n a luôn ư c truy n t và phát huy.<br /> <br /> 2.2.4 K t qu ph thông tin KH&CN ch y u (hay m t s lĩnh v c tr ng tâm) t nh Qu ng<br /> Nam ( ư c tính trung bình trong 3 năm, t 2007-2009):<br /> 2.2.4.1 Trong lĩnh v c công nghi p và ti u th công nghi p<br /> - Trung bình, m i năm t nh u tư 2,5 t<br /> ng cho công tác khuy n công và ư c phân b<br /> cho 18 huy n, thành ph . Riêng S Công thương (qua Trung tâm Khuy n công và Tư v n công<br /> nghi p t nh) ư c u tư 5 t<br /> ng (g m c ngu n kinh phí khuy n công Trung ương). Trong ó,<br /> kho ng 20% kinh phí dành cho h tr ào t o, t p hu n và ph bi n ki n th c khoa h c liên quan<br /> n các ngh mây tre an, m ngh tr m hương, m c, ng, d t chi u, cói, cơ khí, ch bi n thu<br /> h i s n... cho kho ng 4.000 lao ng nông thôn; và kho ng 40% kinh phí tr trang thi t b ph c<br /> v phát tri n làng ngh , trình di n mô hình làng ngh .<br /> - Liên minh HTX t nh Qu ng Nam ã u tư trung bình 10 l p/năm (trong hai năm 20082009) chuyên<br /> t p hu n, ph bi n và chuy n giao ti n b k thu t liên quan n x lý môi<br /> trư ng, phát tri n làng ngh và chăm sóc phát tri n r ng,..cho g n 250 lư t ngư i.<br /> 2.2.4.2 Trong lĩnh v c nông nghi p<br /> - H i Làm vư n t ch c ào t o ngh 01 tháng ư c 10 l p cho 400 ngư i tham d ; t<br /> ch c hơn 250 l p t p hu n cho 1.200 ngư i; i tư ng ch y u là nông dân, n i dung ch y u<br /> liên quan n ph bi n ti n b k thu t v cây tr ng, v t nuôi.<br /> - S KH&CN ã u tư b cơ s d li u thông tin KH&CN liên quan n nông nghi p,<br /> nông thôn v i g n 13.000 thông tin (phim, tài li u k thu t), m t b máy tính và m t ti vi/huy n;<br /> phát tri n T p chí Khoa h c & Sáng t o (12 s /năm), chuyên m c KH&CN hàng tu n và hàng<br /> tháng trên Báo Qu ng Nam, ài Phát thanh-Truy n hình<br /> 2.2.4.3 Trong lĩnh v c chăm sóc s c kh e nhân dân<br /> - Ngành Y t ã u tư và ch<br /> ng tham gia các d án v Phòng ch ng mù loà, phát tri n<br /> y t d a vào c ng ng, phát tri n h y t vùng,.. phát tri n a d ng các hình th c thông tin,<br /> tuyên truy n và ph bi n v chăm sóc s c kho nhân dân: xây d ng chuyên m c hàng tu n trên<br /> sóng ài Phát thanh-Truy n hình, xu t b n 80.000 b n t rơi, s tay, băng hình, băng ti ng,..<br /> 350.000 B n tin S c kho Qu ng Nam, 150.000 B n tin y dư c; nói chuy n v chăm sóc s c kho<br /> cho g n 3.000 lư t ngư i và toàn b h c sinh 51 trư ng h c các c p Thăng Bình; tư v n v s c<br /> kho qua i n tho i 108 cho 1.500 lư t, qua thư cho 500 lư t ngư i h i; t ch c t p hu n k<br /> năng, ph bi n thông tin khoa h c v y t g n 250 l p cho toàn b<br /> i ngũ y t c p huy n và xã.<br /> K p th i ph bi n và thông tin v các b nh d ch ang phát tri n (cúm A-H1/N1) cho toàn b cán<br /> b lãnh o t nh và các Trư ng Cao ng, i h c trên a bàn t nh.<br /> - Công tác tuyên truy n, ph bi n và giáo d c v phòng ch ng s t rét, bư u c t p trung<br /> vùng núi: L c lư ng y t cơ s , b<br /> i biên phòng và qua chuyên m c ài Phát thanh-Truy n<br /> hình toàn t nh ã t ch c kho ng 12,5 ngàn l n cho g n 450.000 ngư i tham d . Trung tâm<br /> Phòng ch ng s t rét và bư u c t nh t ch c 280 l n v truy n thông cơ ng, chi u phim...cho<br /> 130.000 ngư i; t ch c in n và phát hành các hình th c s tay, t rơi.. v i t ng kho ng 15.000<br /> b n.<br /> 2.2.4.4 Các oàn th chính tr -xã h i, ngh nghi p tham gia công tác ph bi n ti n b k<br /> thu t cho h i viên, oàn viên<br /> - Liên hi p các h i KHKT t nh: Các h i thành viên c a Liên hi p h i ã t ch c g n 170<br /> l p t p hu n ph bi n ki n th c v KHKT cho g n 5.000 i tư ng là các h i viên, i ngũ cán<br /> b k thu t, bà con nhân dân toàn t nh<br /> <br /> - T ch c oàn TNCS H Chí MInh toàn t nh: Trong 03 năm l i ây ã t ch c 515 l p<br /> t p hu n ti n b k thu t cho 98.000 lư t oàn viên, thanh niên; 322 i m trình di n mô hình ng<br /> d ng ti n b k thu t cho 33.000 lư t oàn viên, thanh niên trong lĩnh v c nông thôn;<br /> D án làng Thanh niên l p nghi p A S do Trung ương oàn và T nh oàn Qu ng Nam<br /> th c hi n t năm 2002-2006 ã góp g n to l n trong vi c n nh s n xu t và i s ng ng bào<br /> C’Tu trong vùng, c th :<br /> u tư 03 t /17 t t ng u tư dành cho vi c t ch c t p hu n, hư ng<br /> d n k thu t tr ng, chăm sóc cây, con, v k thu t i n dân d ng, v k thu t thêu, d t, an mây<br /> tre...ph c v s n xu t & i s ng.<br /> Ngoài ra, qua kênh Chương trình Thanh niên tình nguy n, nhi u ti n b k thu t ã u c<br /> hư ng d n cho bà con nhân dân; nh t là vùng ng bào dân t c, vùng khó khăn.<br /> - H i Nông dân Vi t Nam toàn t nh, trung bình hàng năm t ch c 55 l p cho kho ng<br /> 35.000 lư t nông dân v cây tr ng, v t nuôi, phòng b nh, s n xu t s ch hơn,...<br /> - H i Liên hi p Ph n toàn t nh t ch c hàng trăm l p t p hu n, h i th o, hư ng d n k<br /> thu t cho 98.383 h i viên; ch riêng năm 2008 ã t ch c 138.000 lư t h i viên.<br /> - L c lư ng biên phòng ã t ch c khám ch a b nh, hư ng d n ng bào C’Tu chăm sóc<br /> s c kh e ban u; hư ng d n áp d ng các ti n b k thu t<br /> s n xu t; hư ng d n s d ng các<br /> thi t b i n dân d ng, truy n hình...v i hàng ngàn lư t ngư i.<br /> - Các t ch c phi Chính ph tài tr<br /> c l p, như T ch c C u tr và phát tri n qu c t<br /> Nh t B n (FIDR) u tư 10.000 USD cho vi c khôi ph c, phát tri n ngh d t th c m c a ng<br /> bào C’Tu t i 17 thôn 2 xã Cà Dy, Tà Bhing, thôn Zara (xã Tà Bhing). Huy n ông Giang, ngh<br /> d t th c m ư c khôi ph c m nh m t i thôn h roòng (xã Tà Lu), thôn PaZĩnh, Chơ Net (xã A<br /> Tiêng). Các công o n d t th c m hoàn toàn ư c th c hi n b ng phương pháp th công, t khâu<br /> tr ng nguyên li u ( ay, gai, bông) n khâu khéo s i, nhu m màu, thêu d t và b trí hoa văn.<br /> Riêng v i công o n d t th c m,<br /> th c hi n hoàn ch nh m t s n ph m, ngư i ph n C’Tu phi<br /> làm vi c c t l c trong nhi u ngày li n, th m chí phi m t hơn m t tháng.<br /> Ngoài ra, nhi u t ch c khác như Chương trình T m nhìn Th gi i, Chương trình tài tr<br /> c a<br /> c (DED), D án TÍn d ng Vi t- B , D án tín d ng nông thôn Vi t- Pháp... ã quan tâm n<br /> ph bi n ti n b k thu t cho các i tư ng là nông dân hư ng th d án.<br /> 2.2.5 ánh giá khái quát v thông tin KH&CN t nh Qu ng Nam<br /> 2.2.5.1 Nh ng thành công<br /> - Công tác truy n bá, ph bi n thông tin KH&CN ã góp ph n to l n, quan tr ng vào quá<br /> trình phát tri n s n xu t, nâng cao cu c s ng c a ngư i dân. Qua ó, có ý nghĩa quan tr ng vào<br /> quá trình chuy n d ch cơ c u kinh t c a các a phương.<br /> ng th i, ã góp ph n quan tr ng vào<br /> vi c nâng cao dân trí, góp ph n thúc y ti n b xã h i cho nhân dân, là cơ s hình thành nên<br /> phong trào “làm theo khoa h c” lan to trong dân.<br /> - Công tác truy n bá, ph bi n thông tin KH&CN ã ư c s quan tâm c a c h th ng<br /> chính tr , c a các t ch c phi Chính ph ; trong ó vai trò c a các t ch c R&D, c a i ngũ cán<br /> b KH&CN r t quan tr ng và t nhi u thành công.<br /> - H th ng các kênh thông tin ã “vào cu c” khá ng b và hi u qu . Các n ph m thông<br /> tin KH&CN, liên quan n KH&CN như các b n tin chuyên ngành, các chuyên m c KH&CN... ã<br /> góp ph n to l n vào vi c qu ng bá, tuyên truy n và gi i thi u các ti n b KHKT.<br /> 2.2.5.2 Nh ng y u kém<br /> <br /> - Vi c biên so n tài li u KH&CN v n còn mang tính hàn lâm, ít thông d ng và chưa có<br /> kh o sát nh t nh, chưa sát l m v i yêu c u và trình<br /> dân trí c a nhân dân. Còn x y ra tình<br /> tr ng khi cán b<br /> n thì ki n th c KH&CN n, cán b i thì ki n th c i theo; không b n v ng,<br /> ít chú tr ng n v n<br /> n nh và phát tri n.<br /> - Các cơ quan, các t ch c (chính ph và phi chính ph ), do nhi u nguyên nhân khác nhau,<br /> nên chưa thư ng xuyên t ch c nhi u l p t p hu n, chuy n t i nhi u tài li u KH&CN, xây d ng<br /> các chuyên m c liên quan trên các cơ quan thông tin i chúng<br /> Theo s li u th ng kê sơ b , hàng năm ( ư c tính t 2007-2009), toàn t nh có kho ng<br /> 350.000 lư t ngư i ư c tham gia các l p t p hu n, ph bi n ti n b KHKT các lĩnh v c, chi m<br /> 25% dân s toàn t nh, và chi m kho ng 35% ngư i trong<br /> tu i lao ng. Trong các i tư ng<br /> tham gia t p hu n, lao ng nông thôn chi m cơ b n.<br /> Hình th c thông tin chưa th t s h p d n, thu hút; trong ó, áng chú ý là vi c t ch c<br /> hư ng d n ng d ng KH&CN b ng phim khoa h c chưa chú tr ng, th m chí chưa th c hi n. Cơ<br /> s d li u v thông tin KH&CN hi n có chưa ư c khai thác thư ng xuyên và hi u qu . Các t<br /> báo, b n tin liên quan n chuyên môn sâu chưa nhi u.<br /> -M ts<br /> a bàn xa, i l i khó khăn. Bên c nh ó, ngu n kinh phí u tư cho công tác<br /> thông tin, tuyên truy n, ph bi n ti n b k thu t còn h n ch so v i yêu c u c a ngư i dân.<br /> i ngũ cán b KH&CN, nh t là i ngũ cán b có trình<br /> sau i h c ít tham gia ph<br /> bi n, trưy n bá ki n th c KH&CN ph c v s n xu t c a nhân dân; ít cho công trình, tác ph m báo<br /> chí liên quan n KH&CN ư c công b .<br /> Hi n nay, kho ng 90% cán b sau<br /> i h c làm vi c trong ngành Y t (ch y u là b nh<br /> vi n), giáo d c, kh i hành chính, ng... nghĩa là cơ b n làm qu n lý, không tr c ti p làm trong<br /> lĩnh v c liên quan n công tác thư ng xuyên ph bi n ki n th c KH&CN.<br /> 3. Gi i pháp phát tri n thông tin KH&CN t nh Qu ng Nam nói riêng (các t nh b n nói<br /> chung)<br /> 3.1 Th ng nh t quan i m<br /> 3.1.1 Phát tri n thông tin KH&CN nói riêng là phát tri n ngu n tài nguyên m i, là phát tri n tài<br /> s n Qu c gia. ây trách nhi m c a ng, Nhà nư c và h th ng chính tr .<br /> 3.1.2. Thông tin KH&CN là thông tin công ích, nh m m c ích phát tri n, nâng cao dân trí, ph c<br /> v kinh t -xã h i, xây d ng nông thôn m i.<br /> (Toàn b các quan i m này ã ư c th hi n rõ trong các văn b n c a<br /> ng, Nhà nư c;<br /> mà m i nh t là Ngh quy t Trung ương 7 v<br /> i ngũ trí th c, Quy t nh c a Chính ph v xây<br /> d ng nông thôn m i...)<br /> 3.2 Gi i pháp xây d ng và phát tri n thông tin KH&CN a phương<br /> 3.2.1 Hoàn thi n văn b n quy ph m pháp lu t<br /> Ph i nói r ng, t khi có Ngh nh 159 c a Chính ph v thông tin KH&CN trong th i kỳ<br /> công nghi p hoá, hi n i hoá n nay; chúng ta chưa làm ư c gì<br /> phát tri n m ng này. C n<br /> hoàn thi n văn b n này theo hư ng:<br /> - Cơ c u t ch c, cơ ch tài chính<br /> th c hi n công tác thông tin KH&CN (các Thông tư<br /> liên quan n lĩnh v c này s m ban hành)<br /> - Các t ch c thông tin KH&CN a phương c n u tư m nh (và ph i xác nh trong văn<br /> b n ch<br /> o liên B K ho ch- u tư và KH&CN m t cách c th v ngu n kinh phí u tư phát<br /> tri n ti m l c KH&CN hàng năm)<br /> <br />