Thúc đẩy dịch vụ tài chính chính thức tại Việt Nam hiện nay

Thúc đẩy dịch vụ tài chính chính thức<br /> tại Việt Nam hiện nay<br /> <br /> Bùi Thị Mến Phạm Thị Vân Huyền<br /> Khoa Tài chính, Học viện Ngân hàng Khoa Tài chính, Học viện Ngân hàng<br /> <br /> Lương Minh Hà<br /> Khoa Tài chính, Học viện Ngân hàng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Dịch vụ tài chính chính thức được hiểu là các dịch vụ được cung cấp bởi<br /> các tổ chức tài chính như tổ chức tín dụng (TCTD), ngân hàng thương mại<br /> (NHTM), tổ chức tài chính vi mô (TCVM), công ty bảo hiểm... Trong xu<br /> hướng kết hợp phân phối dịch vụ tài chính trên nền tảng công nghệ, các<br /> dịch vụ thanh toán và chuyền tiền có thể được cung ứng bởi các công ty<br /> công nghệ tài chính (fintech). Thúc đẩy tiếp cận dịch vụ tài chính chính<br /> thức là nội dung quan trọng trong chiến lược tài chính toàn diện của nhiều<br /> quốc gia bởi tầm quan trọng của nó đối với phát triển kinh tế, xóa đói giảm<br /> nghèo, giúp quốc gia đạt được cả hai mục đích giảm nghèo và tiếp tục tăng<br /> <br /> <br /> Motivating the formal financial services in Vietnam<br /> Abstract: Formal financial services including variety of providers such as commercial banks, credit organizations,<br /> micro financial organizations, insurance companies, etc. The services nowdays are integrated in to technological<br /> infrastructures of which payment services and transfer services are able to supplied by fintech companies. It<br /> has a lot to do with motivating the formal financial services due to the fact that formal financial facilites can<br /> enhance economic development as well as mitigate the poverty. In Vietnam, people in rural areas also have<br /> limitations in financial services accessment meanwhile the country has some advantages to develop financial<br /> inclusion. In this research, we explore the fact of how Vietnamese people use formal financial services and<br /> make an assessment on the circumstances of financial inclusions development in the country. Some insights<br /> and implications also presented at the end of the paper.<br /> Key words: formal financial services, shadow finance, fintech, financial services.<br /> <br /> <br /> Men Thi Bui, PhD.<br /> Email: menbt@hvnh.edu.vn<br /> Huyen Thi Van Pham, PhD.<br /> Email: huyenptv@hvnh.edu.vn<br /> Ha Minh Luong, MEc.<br /> Email: halm@hvnh.edu.vn<br /> Organization of all: Finance faculty, Banking Academy of Vietnam<br /> <br /> Bài viết là một phần của Đề tài nhánh, thuộc Đề tài nghiên cứu trọng điểm cấp quốc gia “Giải pháp thúc đẩy tài chính<br /> toàn diện tại Việt Nam” mã số KX.01.30/16-20, công bố năm 2019<br /> <br /> Ngày nhận: 21/06/2019 Ngày nhận bản sửa: 25/07/2019 Ngày duyệt đăng: 27/08/2019<br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng © Học viện Ngân hàng<br /> Số 208- Tháng 9. 2019 72 ISSN 1859 - 011X<br />  BÙI THỊ MẾN - PHẠM THỊ VÂN HUYỀN - LƯƠNG MINH HÀ<br /> <br /> <br /> <br /> trưởng. Việt Nam được đánh giá là quốc gia có những lợi thế nhất định để<br /> thúc đẩy tiếp cận tài chính nhưng người dân tại nhiều vùng miền vẫn thiếu<br /> tiếp cận đối với các dịch vụ tài chính chính thức. Bài viết tìm hiểu thực<br /> trạng tiếp cận và sử dụng các dịch vụ tài chính của người dân Việt Nam,<br /> qua đó đánh giá và đề xuất các kiến nghị nhằm thúc đẩy tiếp cận và sử dụng<br /> dịch vụ tài chính chính thức tại Việt Nam.<br /> Từ khóa: Dịch vụ tài chính, dịch vụ tài chính chính thức, tín dụng đen,<br /> fintech<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Tình hình sử dụng dịch vụ tài chính Các nguyên nhân chính đối với tiếp cận và<br /> chính thức của người dân Việt Nam sử dụng dịch vụ gửi tiền vào các tổ chức<br /> tài chính chính thức bao gồm: Địa bàn<br /> Trong báo cáo về tài chính toàn diện công quá xa; phát sinh thêm chi phí hoặc quá<br /> bố năm 2018, Ngân hàng Thế giới (WB) đắt; yêu cầu quá nhiều giấy tờ khi mở tài<br /> nhận định, nhiều người Việt Nam hiện khoản; không có niềm tin vào hệ thống tài<br /> nay không tham gia hệ thống tài chính chính (WB, 2018).<br /> chính thức nhưng trên thực tế đang thực<br /> hiện nhiều giao dịch tài chính. Có khoảng Bảng 2 cho thấy, tỷ lệ người dân sử dụng<br /> 39% người trưởng thành thực hiện gửi tiền tài khoản bình quân của Việt Nam là<br /> tiết kiệm bên ngoài hệ thống chính thức, 30,8%, trong khi tại các nước Đông Á và<br /> cất tiền trong tủ, trong két hoặc sử dụng Thái Bình Dương tỷ lệ này vượt gần 2,3<br /> các hình thức không chính thức khác như lần so với Việt Nam; tại nhóm các nước<br /> “ngồi phường”, “chơi họ”. thu nhập trung bình thấp là 57,8%, cũng<br /> cao hơn nhiều so với Việt Nam. Nhưng xét<br /> Dựa trên kết quả thống kê này, có tới quá theo chỉ tiêu tỷ lệ tài khoản giao dịch qua<br /> nửa dân số gửi tiền hoặc nhận tiền gửi điện thoại thì tại Việt Nam đạt mức cao hơn<br /> bên ngoài hệ thống chính thức hoặc thanh khá nhiều: 3,5% so với 1,3% của các nước<br /> toán tiền học phí, tiền điện, nước bằng tiền Đông Á và Thái Bình Dương, dù thấp hơn<br /> mặt, tỷ lệ này cao nhất ở các địa bàn nông mức 5,3% của các nước thuộc nhóm trung<br /> thôn hoặc vùng núi, vùng xâu, vùng xa. bình thấp. Việt Nam là quốc gia thuộc<br /> <br /> <br /> Bảng 1. Tỷ lệ người dân gửi tiết kiệm của Việt Nam với các nước thu nhập trung bình thấp<br /> và trong khu vực năm 2018<br /> Đơn vị: %<br /> Tiêu chí Việt Nam Nước thu nhập Các nước Đông Á và<br /> trung bình thấp Thái Bình Dương<br /> Tiết kiệm cho tuổi già 18,0 13,2 23,2<br /> Tự cất trữ tiền 57,4 39,7 53,1<br /> Tiết kiệm tại quỹ tín dụng tư nhân 14,4 13,0 8,6<br /> Tiết kiệm tại tổ chức tài chính 14,5 15,9 30,6<br /> Nguồn: WB (2018), The Little Data Book on Financial Inclusion<br /> <br /> <br /> Số 208- Tháng 9. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 73<br />  Thúc đẩy dịch vụ tài chính chính thức tại Việt Nam hiện nay<br /> <br /> <br /> <br /> Bảng 2. Tỷ lệ người dân từ 15 tuổi trở lên sử dụng tài khoản của Việt Nam so với các nước<br /> năm 2018<br /> Đơn vị: %<br /> Nước thu nhập Các nước Đông Á và<br /> Tiêu chí Việt Nam<br /> trung bình thấp Thái Bình Dương<br /> Khu vực nông thôn 25,2 57,6 68,8<br /> Ngoài lực lượng lao động 19,8 50,8 59,8<br /> 40% nghèo nhất 20,3 50,7 59,3<br /> Phụ nữ 30,4 0,53 67,9<br /> Tài khoản giao dịch qua điện thoại 3,5 5,3 1,3<br /> Tài khoản tổ chức tài chính 0,3 56,1 70,3<br /> Tỷ lệ sử dụng tài khoản bình quân 30,8 57,8 70,6<br /> Nguồn: WB (2018), The Little Data Book on Financial Inclusion<br /> <br /> nhóm nước có dân số lớn nhưng tỉ lệ phổ vay mong muốn. Sự phát triển của mạng<br /> cập tài chính thấp. Để thấy rõ hơn thực tế lưới chi nhánh, phòng giao dịch của một<br /> tiếp cận và sử dụng các dịch vụ tài chính số NHTM, các điểm giao dịch của Quỹ tín<br /> chính thức ở Việt Nam, có thể nhìn nhận dụng, ngân hàng chính sách, tổ chức tài<br /> trước hết ở các nhóm dịch vụ tài chính cơ chính vi mô (TCVM) ở Việt Nam thời gian<br /> bản gồm dịch vụ tín dụng và thanh toán. qua đã góp phần cải thiện tỷ lệ người dân<br /> vay mượn từ các tổ chức tài chính ở Việt<br /> 1.1. Dịch vụ tín dụng Nam đạt mức tương đương các nước Đông<br /> Nam Á và Thái Bình Dương.<br /> Trên thực tế, các gói tín dụng và thủ<br /> tục cho vay các ngân hàng thương mại Thống kê ở Bảng 3 cho thấy, trong các<br /> (NHTM) và các tổ chức tín dụng thường hình thức vay mượn, tỷ lệ người dân đi<br /> có những tiêu chuẩn nhất định. Như vậy, vay từ tổ chức tài chính vẫn thấp hơn so<br /> nhóm đối tượng dưới chuẩn cấp tín dụng với các hình thức như vay từ gia đình, bạn<br /> của ngân hàng khó tiếp cận được và thường bè hoặc các phương thức vay khác. Điều<br /> phải tìm đến tín dụng đen. Ngay cả những này khá tương đồng với nhóm nước thu<br /> người có tiếp cận được thông tin về các gói nhập trung bình thấp hoặc các nước Đông<br /> tín dụng thì những yêu cầu đối với khoản Á và Thái Bình Dương. Vấn đề đặt ra là<br /> vay từ phía ngân hàng, tổ chức tín dụng có trong khi dịch vụ tín dụng do các tổ chức<br /> thể khiến họ không thể tiếp cận được khoản tài chính chính thức cung cấp lại ít được<br /> <br /> Bảng 3. Tỷ lệ người dân vay mượn của Việt Nam và các nước năm 2018<br /> Đơn vị: %<br /> Nước thu nhập Các nước Đông Á và Thái<br /> Tiêu chí Việt Nam<br /> trung bình thấp Bình Dương<br /> Từ gia đình hoặc bạn bè 29,5 30,4 29,6<br /> Từ tổ chức tài chính 21,7 9,8 21,5<br /> Vay khác 49,0 42,9 46,8<br /> Nguồn: WB (2018), The Little Data Book on Financial Inclusion<br /> <br /> <br /> <br /> 74 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 208- Tháng 9. 2019<br />  BÙI THỊ MẾN - PHẠM THỊ VÂN HUYỀN - LƯƠNG MINH HÀ<br /> <br /> <br /> <br /> sử dụng hơn so với các phương thức khác? Dễ tiếp cận, dễ sử dụng và đạt được số<br /> Các nguyên nhân được chỉ ra cũng tương tiền vay như kỳ vọng là điều giúp cho tín<br /> tự như trường hợp người dân gửi tiết kiệm, dụng đen có mức độ phủ sóng rộng khắp.<br /> cụ thể là: khoảng cách địa lý; điều kiện và Tín dụng đen tựa như các cơn bão lớn<br /> quy trình vay vốn (WB, 2018). nhỏ, nó càn quét từ thành phố lớn, các khu<br /> công nghiệp, khu chế xuất cho đến các<br /> Trước hết, về khoảng cách địa lý vùng nông thôn, vùng sâu vùng xa.<br /> <br /> Khoảng cách giữa những người dùng và Số liệu ước tính trong vòng 4 năm từ<br /> các nhà cung cấp làm gia tăng chi phí đối 2013- 2017 được công bố tại Hội nghị trực<br /> với dịch vụ đó, dễ thấy nhất là chi phí đi tuyến triển khai chính sách tín dụng phục<br /> lại. Trong hoạt động tín dụng, khoảng vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn, hạn<br /> cách quá lớn giữa chi nhánh ngân hàng, chế tín dụng đen của Ngân hàng Nhà nước<br /> điểm giao dịch của các tổ chức cho vay Việt Nam (NHNN) cho thấy, cả nước có<br /> quá lớn so với nơi ở hoặc trụ sở của khách khoảng 7.624 vụ phạm tội liên quan đến<br /> hàng là rào cản tiếp cận dịch vụ cho vay tín dụng đen, trong đó 56 vụ giết người,<br /> (WorldBank A.N., 2013). Các ngân hàng 398 vụ cố ý gây thương tích, 629 vụ cướp<br /> càng ở xa khách hàng của mình thì càng tài sản, 1.809 vụ lừa đảo. Tính riêng trong<br /> khiến cho sự không hài lòng của khách năm 2018, cả nước chứng kiến tới 84 vụ<br /> hàng tăng lên. giết người, 855 vụ cố tình gây thương tích,<br /> 105 vụ cướp tài sản và trên 1.309 vụ lừa<br /> Hai là, điều kiện và quy trình vay vốn đảo chiếm đoạt tài sản liên quan đến tín<br /> dụng đen (Tuổi trẻ, 2018). Nhìn chung,<br /> Tại Việt Nam, quy trình cho vay của các khuyến khích và cải thiện các điều kiện để<br /> tổ chức tín dụng (TCTD) được cải thiện người dân tiếp cận được với những khoản<br /> đáng kể, khách hàng có thể tiếp cận một vay do các tổ chức tài chính chính thức<br /> số sản phẩm vay, thậm chí là tức thì. Tuy cung cấp đang trở nên vô cùng cần thiết.<br /> nhiên, những ràng buộc để đảm bảo giảm<br /> thiểu rủi ro khiến cho ngân hàng, tổ chức 1.2. Dịch vụ thanh toán<br /> tài chính phải thắt chặt các điều kiện vay.<br /> Trong khi đó, các đối tượng cho vay theo Các giao dịch thanh toán chính thức được<br /> hình thức tín dụng đen đã biết tận dụng lợi cung ứng bởi các NHTM hoặc các công<br /> thế cho vay nhanh, không cần thẩm định, ty được NHNN cấp phép cung ứng dịch<br /> thủ tục đơn giản để đánh vào tâm lý của vụ trung gian thanh toán. Tính đến tháng<br /> đại bộ phân dân chúng. Với tín dụng đen, 02/2019, trên trang web chính thức của<br /> người vay không phải chờ đợi lâu, các tờ NHNN cho thấy, bên cạnh các ngân hàng,<br /> rơi, quảng cáo, số điện thoại của người có 29 đơn vị được cấp phép cung cấp dịch<br /> cho vay dán, treo khắp nơi, từ gốc cây cổ vụ trung gian thanh toán gồm: Napas,<br /> thụ trên đường đến từng con hẻm trong Vnpay, M_Service, Bankpay, Viet Union;<br /> phố; ở các vùng nông thôn, người dân sẽ Vietnam Esports; Ecpay; Zion; Vnpt Epay;<br /> nhìn thấy các quảng cáo rao vặt ngay trên Viet Phu Payment; Baokim E-Commerce;<br /> bức tường rào hay cổng nhà của họ. Còn Vimo Technoloty; Vtc; Moca; Fpt Wallet;<br /> nếu dùng di động hoặc các thiết bị kết nối M-Pay; Onepay; Wepay; Nganluong;<br /> mạng thì thông tin còn dễ dàng gấp bội. 1pay; VNPT- Media; People Care; Viettel;<br /> <br /> <br /> Số 208- Tháng 9. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 75<br />  Thúc đẩy dịch vụ tài chính chính thức tại Việt Nam hiện nay<br /> <br /> <br /> <br /> Vinatti; Vimass; Smart Net; Edenred; lại, có khá nhiều dịch vụ đã triển khai các<br /> Paytech. Trong số các tổ chức trung gian hình thức thanh toán không dùng tiền mặt<br /> thanh toán phi ngân hàng tại Việt Nam như thanh toán điện, nước, thanh toán<br /> này, một số doanh nghiệp có sự hợp tác phí internet, truyền hình cáp, thuê bao di<br /> với các tập đoàn nước ngoài, thậm chí động, nộp thuế… thì ở đó vẫn còn một<br /> vốn nước ngoài chiếm trên 50% (NHNN, bộ phận người dân (kể cả người có điện<br /> 2018). Các nhà đầu tư nước ngoài tham thoại thông minh) ra đại lý thanh toán tiền<br /> gia vào thị trường trung gian thanh toán mặt trực tiếp, mua thẻ cào, cào trực tiếp<br /> ở Việt Nam giúp thúc đẩy thị trường này chứ không nhờ đến dịch vụ thanh toán<br /> phát triển, các đơn vị này tựa như cánh của ngân hàng hay các công ty fintech với<br /> tay nối dài của hệ thống ngân hàng để tiếp vai trò là đơn vị được cấp phép trung gian<br /> cận và cung cấp các dịch vụ thanh toán thanh toán. Thống kê của WB vào tháng<br /> mới cho khách hàng. Sự phát triển của hệ 7/2018, Việt Nam là quốc gia có lượng<br /> thống thanh toán không dùng tiền mặt là giao dịch phi tiền mặt thấp nhất trong khu<br /> tất yếu, nhằm đáp ứng nhu cầu của dân cư vực khi chỉ đạt 4,9%, trong khi tỷ lệ này<br /> và doanh nghiệp. Mặc dù vậy, người dân ở Trung Quốc là 26,1%, còn Thái Lan là<br /> vẫn chưa thay đổi thói quen dùng tiền mặt 59,7%. Tổng Cục Thuế Việt Nam công bố<br /> và còn e ngại khi tiếp cận với công nghệ số liệu hàng năm về việc nộp thuế điện tử<br /> thanh toán mới. Ngoài ra, cơ sở hạ tầng đã chỉ ra rằng, dù nộp thuế điện tử được<br /> thanh toán vẫn tập trung ở khu vực đô thị triển khai từ năm 2014 với 95% doanh<br /> và chưa vươn tới một cách đồng đều tại nghiệp đã đăng ký, số thuế thực tế được<br /> các khu vực nông thôn. Người dân đi chợ thu từ phương thức này tăng từ 55% lên<br /> truyền thống hoặc chi trả các sinh hoạt phí 70% tiền nộp vào Ngân sách (Tiền Phong,<br /> thường ngày vẫn ưa dùng tiền mặt. 2019). Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp vẫn<br /> có tâm lý thích nộp trực tiếp hơn là qua tài<br /> So sánh các phương thức thanh toán khoản và tới ngày cuối cùng của thời hạn<br /> không dùng tiền mặt, tỷ lệ dân chúng sử nộp thuế mới đi nộp.<br /> dụng các hình thức thanh toán kỹ thuật<br /> số đạt ở mức cao hơn các phương thức Nghị quyết 02/NQ-CP ngày 01/01/2019<br /> khác. Dù vậy, tỷ lệ này vẫn thấp hơn mức của Chính phủ nhằm tạo sự chuyển biến về<br /> trung bình của các quốc gia thuộc nhóm môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực<br /> thu nhập trung bình thấp. Ở các thành phố cạnh tranh và năng suất lao động. Một trong<br /> lớn của Việt Nam, nơi hạ tầng thanh toán những nội dung của Nghị quyết này là việc<br /> được cải thiện hơn so với địa bàn khác đẩy nhanh thanh toán không dùng tiền mặt,<br /> thì cũng vẫn còn đó một số nhu cầu thanh yêu cầu không dùng tiền mặt thanh toán<br /> toán không dùng tiền mặt của người dân tiền điện, nước, học phí ở đô thị trước tháng<br /> không được đáp ứng đầy đủ. Bằng chứng 12/2019, cho thấy những quyết tâm của Nhà<br /> là, ngay tại nhiều quận, huyện của Hà nước Việt Nam trong việc giảm dần tiền mặt<br /> Nội, các phụ huynh có con học tại một trong thanh toán của người dân.<br /> số trường tiểu học công lập, trung học cơ<br /> sở công lập mong muốn được thanh toán 2. Đánh giá chung về thực trạng các<br /> học phí cho con cái họ qua các phương dịch vụ tài chính chính thức ở Việt Nam<br /> thức không dùng tiền mặt là không thể<br /> do nhà trường vẫn thu tiền mặt. Ngược Qua nghiên cứu thực tế tình hình cung cấp<br /> <br /> <br /> 76 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 208- Tháng 9. 2019<br />  BÙI THỊ MẾN - PHẠM THỊ VÂN HUYỀN - LƯƠNG MINH HÀ<br /> <br /> <br /> <br /> và sử dụng của dân chúng đối với dịch vụ Để người dân Việt Nam có thể được<br /> tài chính chính thức ở Việt Nam cho thấy tiếp cận và sử dụng các dịch vụ tài chính<br /> các vấn đề nổi cộm bao gồm: chính thức cần có thời gian, tùy vào từng<br /> thời điểm để áp dụng các biện pháp cụ<br /> - Chính sách đối với nhà cung cấp được thể. Trong những năm tiếp theo, các chủ<br /> ban hành theo chủ thể (đối với TCTD, đối trương, chính sách mới về lĩnh vực tài<br /> với tổ chức TCVM, đối với các công ty chính, đặc biệt là đề xuất ban hành và<br /> fintech...) chưa tính đến tính chất tương thực hiện Khung chiến lược quốc gia về<br /> đồng hoặc mức độ rủi ro của từng nhóm tài chính toàn diện sẽ là nền tảng pháp<br /> dịch vụ tài chính. Chẳng hạn, đối tượng lý quan trọng để triển khai mục tiêu tiếp<br /> và phương thức cho vay của ngân hàng và cận tài chính đến tất cả các nhóm dân cư<br /> công ty tài chính khác nhau nên mức độ và doanh nghiệp, trong đó có đối tượng<br /> rủi ro của khoản vay cũng rất khác nhau. nghèo, doanh nghiệp siêu nhỏ.<br /> Các công ty tài chính hướng đến nhóm đối<br /> tượng dưới chuẩn cấp tín dụng của ngân 3.1. Thúc đẩy người dân<br /> hàng. Đồng thời, cung cấp các khoản vay<br /> nhỏ, không tài sản bảo đảm, thủ tục lại Thứ nhất, khuyến khích người dân mở tài<br /> đơn giản, nhanh chóng,… Hoạt động này khoản giao dịch. Để đảm bảo mỗi người<br /> đi kèm với rủi ro lớn, chi phí đầu vào và dân, ít nhất là những người trưởng thành<br /> chi phí phục vụ cao. Tuy nhiên, các quy có thể tiếp cận và sử dụng các dịch vụ tài<br /> định pháp lý nhằm hạn chế các rủi ro này chính chính thức là thúc đẩy họ mở tài<br /> cũng chưa đầy đủ mà tập trung chủ yếu khoản giao dịch. Việc mỗi cá nhân sở hữu<br /> trong nhóm quy định về thanh toán đối với tài khoản giao dịch đóng vai trò hết sức<br /> các tổ chức tài chính phi ngân hàng được quan trọng, bởi nó cho phép họ có thể gửi<br /> NHNN cấp phép trung gian thanh toán. và nhận tiền, cũng như mở ra cơ hội cho<br /> việc sử dụng các dịch vụ tài chính khác.<br /> - Các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ phát Nhờ vào tỷ lệ sở hữu điện thoại di động<br /> triển nhưng mật độ cao chủ yếu ở khu vực của người dân Việt Nam ở mức cao so với<br /> trung tâm. khu vực và chủ yếu là điện thoại thông<br /> minh là điều kiện giúp người dân tiến gần<br /> - Cơ sở hạ tầng thanh toán phát triển hơn đến các giao dịch qua tài khoản.<br /> nhưng không đồng đều giữa thành thị và<br /> nông thôn. Số lượng nhà cung cấp gia tăng Thứ hai, thúc đẩy người dân sử dụng dịch<br /> với sản phẩm thanh toán phong phú dựa vụ phù hợp với nhu cầu và điều kiện của họ<br /> trên nền tảng công nghệ là chủ yếu. thông qua cải thiện nhận thức của dân chúng<br /> dựa trên đặc thù của từng nhóm dân cư.<br /> - Tỷ lệ người trưởng thành ở Việt Nam có<br /> tài khoản giao dịch không nhiều, đây là Đối với người dân ở khu vực thành thị:<br /> rào cản lớn nhất trong tiếp cận và sử dụng Khu vực thành thị là nơi tập trung nhiều<br /> các dịch vụ tài chính. người có thu nhập cao, ổn định, trình độ<br /> dân trí cao, dễ tiếp cận các loại hình dịch<br /> 3. Một số kiến nghị nhằm thúc đẩy dịch vụ tài chính, nhờ đó người dân có thể lựa<br /> vụ tài chính chính thức cho người dân chọn các sản phẩm phù hợp. Thế nhưng,<br /> Việt Nam quá nhiều sản phẩm cũng khiến người<br /> <br /> <br /> Số 208- Tháng 9. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 77<br />  Thúc đẩy dịch vụ tài chính chính thức tại Việt Nam hiện nay<br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1. Cơ chế thúc đẩy dịch vụ tài chính chính thức<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguồn: Tác giả tự tổng hợp<br /> <br /> <br /> sử dụng gặp khó khăn khi ra quyết định. tương thích cao với đặc trưng của khách<br /> Chiến lược về phát triển các sản phẩm kỹ hàng tiếp nhận dịch vụ ở khu vực thành<br /> thuật số và ứng dụng di động tỏ ra có độ thị. Ở khu vực thành thị, tỷ lệ sử dụng các<br /> <br /> <br /> 78 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 208- Tháng 9. 2019<br />  BÙI THỊ MẾN - PHẠM THỊ VÂN HUYỀN - LƯƠNG MINH HÀ<br /> <br /> <br /> <br /> thiết bị thông minh và mạng di động để thiết bị, công nghệ; mở rộng phạm vi ảnh<br /> tiếp cận các dịch vụ tài chính cao hơn khu hưởng. Ngược lại, khi nền kinh tế lâm vào<br /> vực nông thôn (WB, 2017). Bởi những đối suy thoái, khủng hoảng, các trung gian tài<br /> tượng này có trình độ am hiểu kỹ thuật, chính sẽ ít có điều kiện tái đầu tư cho mở<br /> ngoại ngữ, có thu nhập trung bình cao rộng mức độ tiếp cận khách hàng, nhất là<br /> hơn. Sự phát triển của mạng xã hội cũng những đối tượng như doanh nghiệp vừa và<br /> góp phần lan tỏa ảnh hưởng của dịch vụ nhỏ hay các cá nhân ở vùng sâu vùng xa.<br /> ngân hàng số tới một lượng lớn hơn khách<br /> hàng ở khu vực thành thị. Do vậy, giải 3.2. Thúc đẩy các nhà cung cấp dịch vụ<br /> pháp cung ứng đa dạng và đầy đủ các loại tài chính chính thức<br /> hình sản phẩm và dịch vụ, đi kèm các ứng<br /> dụng, tiện ích từ công nghệ số cần được Khi người dân có nhu cầu về dịch vụ tài<br /> đặc biệt quan tâm ở khu vực thành thị. chính, các nhà cung cấp dịch vụ tài chính<br /> trở thành người cung ứng dịch vụ. Việc<br /> Đối với người dân sống ở các khu vực thúc đẩy các nhà cung cấp dịch vụ tài<br /> khác: Khoảng cách địa lý quá xa, chi phí chính chính thức là cơ chế tốt giúp người<br /> mở tài khoản cao so với thu nhập, giấy tờ dân giảm bớt dần các dịch vụ tài chính phi<br /> thủ tục khó hoàn thiện và vì giáo dục tài chính thức đầy rủi ro, biện pháp thúc đẩy<br /> chính chưa bao trùm nên dẫn tới sự thiếu là phải dần tạo ra các dịch vụ tài chính phù<br /> tin tưởng vào các nhà cung cấp sản phẩm, hợp với người dùng và giá cả hợp lý.<br /> dịch vụ (Klapper, L., Lusardi, A., và Van<br /> Oudheusden, P., 2015). Khách hàng có NHTM được xem là đối tượng chủ chốt ở<br /> xu hướng thích giao dịch ở những ngân khu vực các nước đang phát triển, nhưng<br /> hàng gần nhà hoặc nằm trong tuyến đường với đặc thù của mình, các ngân hàng sẽ tập<br /> di chuyển hàng ngày của họ. Do vậy, đi trung phục vụ cho nhóm khách hàng ở trên<br /> lại khó khăn và xa điểm giao dịch ở nông ngưỡng nghèo, người có thu nhập ổn định.<br /> thôn gây không ít trở ngại cho khách hàng Như vậy, ở các phân khúc khách hàng từ<br /> vốn dĩ đã yếu về kỹ thuật, năng lực tài ngưỡng nghèo trở xuống cần có các mô<br /> chính. Khách hàng ở khu vực này cũng có hình cung cấp dịch vụ phù hợp với thu<br /> thể dễ tin tưởng vào các dịch vụ môi giới nhập và nhận thức của dân chúng.<br /> hoặc bị kẻ xấu lợi dụng, dẫn tới mất tiền,<br /> tiềm ẩn rủi ro vỡ nợ hơn. Ở những khu Ngân hàng hợp tác xã, ngân hàng chính<br /> vực này, người dân lại có nhu cầu rất lớn sách, ngân hàng nông nghiệp, các quỹ tín<br /> về vay vốn phục vụ hoạt động sản xuất dụng nhân dân, tổ chức TCVM, đặc biệt,<br /> kinh doanh nông nghiệp, phát triển kinh tế ngân hàng chính sách đóng một vai trò<br /> hộ gia đình hoặc phụ vụ đời sống thường chính trong hệ thống ngân hàng đối với<br /> ngày. Vì vậy, trước hết cần ưu tiên nguồn việc cung cấp dịch vụ tài chính cho người<br /> vốn để đáp ứng cho người dân cải thiện nghèo (TS. Trần Hữu Ý, 2018). Đồng<br /> sinh kế của họ. Nguồn vốn cung ứng cho thời cũng là tổ chức tài chính có mạng<br /> người dân nông thôn gồm cả vốn nội và lưới rộng lớn tại khu vực nông thôn và<br /> vốn ngoại. Tuy nhiên, khi nền kinh tế phát các chính phủ thường sử dụng họ chỉ để<br /> triển và tăng trưởng, nguồn vốn sẽ dồi dào thúc đẩy tín dụng và tiết kiệm tại những<br /> hơn do các định chế tài chính ăn nên làm vùng ít mang lại lợi ích thương mại và để<br /> ra, có điều kiện thuận lợi để đầu tư trang thực hiện những chương trình xã hội. Tuy<br /> <br /> <br /> Số 208- Tháng 9. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 79<br />  Thúc đẩy dịch vụ tài chính chính thức tại Việt Nam hiện nay<br /> <br /> <br /> <br /> nhiên, dù có mạng lưới rộng khắp, các tổ mất phí, công nghệ có thể giúp dịch vụ trở<br /> chức này vẫn chịu những áp lực do chi phí thành chấp nhận được với cả những khách<br /> hoạt động cao, việc tạo ra dịch vụ tốt với hàng thu nhập thấp, và điều này khiến cho<br /> giá cả phù hợp với người nghèo là rào cản nhiều người sử dụng hơn, kể cả ở vùng<br /> lớn, nhất là vấn đề lãi suất cho vay vốn. sâu vùng xa, vùng nông thôn, miễn là<br /> Trừ trường hợp có hỗ trợ của Nhà nước người dân có tài khoản ngân hàng.<br /> như đối với trường hợp của Ngân hàng<br /> Chính sách xã hội. Điều này có thể dễ Thứ ba, an toàn hơn vì khi không sử dụng<br /> quan sát thấy thông qua biểu lãi suất huy đến tiền mặt, công nghệ blockchain cho<br /> động và cho vay của Ngân hàng Chính phép ghi nhận thông tin mã hóa có độ<br /> sách xã hội so với khối NHTM cổ phần, kiểm chứng chéo cao, và một khi đã ghi<br /> nhất là khi so với NHTM cổ phần tư nhân. nhận tệp tin (block) vào chuỗi (chain) thì<br /> sẽ không một cá nhân đơn lẻ nào có thể<br /> Ngân hàng đại lý hay các công ty tài chính, sửa được trừ phi đạt được đồng thuận của<br /> công ty fintech có vai trò lan tỏa và đem tất cả các bên liên quan (Tapscott, D., và<br /> dịch vụ tài chính trở nên gần gũi, dễ dàng Tapscott, A., 2016).<br /> tiếp cận, với chi phí rẻ hơn cho các đối<br /> tượng chưa thể trực tiếp đến các trung gian Thứ tư, sản phẩm và kênh phân phối đổi<br /> tài chính như NHTM. Ưu thế của dịch vụ mới đa dạng nhờ vào mô hình kinh doanh<br /> tài chính dạng này thể hiện ở khả năng tiếp dựa trên công nghệ có thể mở ra nhiều<br /> cận tức thì, chi phí thấp, an toàn, sản phẩm sản phẩm và phương thức phân phối mới<br /> và kênh phân phối đa dạng, cụ thể: dễ dàng sử dụng và thêm nhiều giá trị gia<br /> tăng đối với các sản phẩm truyền thống<br /> Thứ nhất, khả năng tiếp cận tức thì do dịch (Lee, I., và Shin, Y. J., 2018). Máy ATM<br /> vụ được cung cấp dựa vào nền tảng công lắp thêm thiết bị âm thanh có thể giúp<br /> nghệ, người dân tải các phần mềm trong người mù chữ hay người khuyết tật tiếp<br /> kho ứng dụng dùng cho điện thoại hoặc cận được chúng mà trước đây họ bị loại<br /> các thiết bị có kết nối internet mà không trừ. Điện thoại đem lại nhiều tiện ích và<br /> cần phải đến điểm giao dịch như các giao cải thiện tình trạng bất cân xứng thông tin,<br /> dịch truyền thống, điều này giúp lược bỏ góp phần tăng cường tài chính toàn diện<br /> rào cản về khoảng cách địa lý. và phát triển kinh tế bền vững (Joshua<br /> Yindenaba Abor, Mohammed Amidu và<br /> Thứ hai, chi phí hợp lý vì tiết kiệm chi phí Haruna Issahaku, 2018). Nhưng các sản<br /> hoạt động như việc đầu tư vào ứng dụng phẩm trên các nền tảng điện thoại thông<br /> thay vì chi phí để mở rộng mạng lưới chi minh như tài chính qua điện thoại (tài trợ,<br /> nhánh, phòng giao dịch nên các doanh vay tín dụng, tiết kiệm), ngân hàng điện<br /> nghiệp này thường đưa ra sản phẩm tài tử (giao dịch, thông tin sao kê), thanh<br /> chính với giá thấp hơn nhiều so với giao toán (cá nhân- cá nhân, cá nhân- chính<br /> dịch tương tự nhưng thực hiện qua ngân phủ, doanh nghiệp- doanh nghiệp) vẫn<br /> hàng (Phạm Xuân Hòe và Nguyễn Thị chưa thực sự đầy đủ và đa dạng ở các<br /> Minh Ngọc, 2017). Ví dụ, khách hàng nước đang phát triển như Đông Nam Á<br /> chuyển tiền trong hệ thống ngân hàng có hay Châu Phi, so với khu vực các nền<br /> thể chịu phí, nhưng nếu chuyển tiền trên kinh tế phát triển ở Châu Âu hoặc Bắc<br /> Moca, Zalopay… thì hoàn toàn không Mỹ (Donovan, K, 2012). Sự vào cuộc của<br /> <br /> <br /> 80 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 208- Tháng 9. 2019<br />  BÙI THỊ MẾN - PHẠM THỊ VÂN HUYỀN - LƯƠNG MINH HÀ<br /> <br /> <br /> <br /> công nghệ mới nhất giúp các ngân hàng (NHNN, 2017).<br /> tối giản quy trình, mô hình ngân hàng<br /> truyền thống phụ thuộc vào mạng lưới Một vấn đề không thể bỏ qua là Nhà nước<br /> chi nhánh sẽ dần được chuyển sang mô phải đảm bảo tích hợp với hệ thống cơ sở<br /> hình tích hợp các dịch vụ ngân hàng điện dữ liệu định danh quốc gia thống nhất.<br /> tử, giúp khách hàng không cần đến các Muốn làm được điều đó cần thực hiện<br /> điểm giao dịch mà vẫn có thể thực hiện từ điều đơn giản nhất như đảm bảo cho<br /> các nhu cầu cá nhân như thanh toán, tiết những biểu mẫu và quy trình xác thực<br /> kiệm, chuyển tiền… Theo kết quả của nhân thân và chứng minh nơi cư trú cần<br /> khảo sát “Dịch vụ Ngân hàng, hành vi sử đơn giản và linh hoạt hơn, điều này sẽ<br /> dụng của người dùng và xu hướng tại Việt phát huy lợi ích to lớn. Những quy định<br /> Nam” của Tập đoàn Dữ liệu quốc tế năm liên quan đến phòng chống rửa tiền, tài<br /> 2017, các giải pháp về ngân hàng điện tử trợ khủng bố cũng cần được xem xét đến<br /> (e-banking) đang ngày càng được sử dụng như một yếu tố phục vụ cho tài chính toàn<br /> phổ biến hơn và được đánh giá cao về tính diện (NHNN, 2017). Bên cạnh đó, nhiều<br /> tiện lợi và tiết kiệm thời gian, với 81% nhà cung cấp dịch vụ mới chưa chịu sự<br /> người dùng sử dụng các giải pháp ngân giám sát của các cơ quan quản lý, chẳng<br /> hàng điện tử so với 21% trong năm 2015. hạn như các nhà bán lẻ cấp tín dụng mua<br /> hàng, những đơn vị nhận làm đại lý hoặc<br /> 3.3. Thúc đẩy phương thức phân phối các công ty vận hành mạng điện thoại di<br /> dịch vụ tài chính chính thức, đảm bảo động (SBV, 2017). Điều quan trọng là các<br /> phù hợp cho mọi người dân cơ quan quản lý phải hợp tác với nhau để<br /> đảm bảo một sân chơi công bằng cho tất<br /> Để phát huy tối đa hiệu quả của các cả các nhà cung cấp dịch vụ tài chính và<br /> phương thức phân phối dịch vụ tài chính có được cách tiếp cận thống nhất, bất kể<br /> chính thức thì thể chế chính sách liên quan đó là tổ chức loại nào (NHNN, 2017).<br /> cần được sửa đổi phù hợp. Vấn đề trước<br /> tiên là sự đối xử công bằng trong các quy Mặt khác, chính sách thuế được thiết kế và<br /> định pháp lý giữa các phương thức cung thực thi theo hướng không cản trở sự đầu<br /> cấp dịch vụ tài chính. Nói cách khác, cần tư vào công nghệ (Nguyễn Bá Phú, 2011).<br /> tạo sự đối xử pháp luật như nhau đối với Cân nhắc những khuyến khích thuế và trợ<br /> cả ngân hàng và phi ngân hàng nếu cùng cấp cho các nhà cung cấp dịch vụ tài chính<br /> cung cấp những sản phẩm, dịch vụ tương để xây dựng và chia sẻ hạ tầng ở những<br /> tự và quản lý những dịch vụ tài chính theo khu vực chưa được phục vụ.<br /> mức độ rủi ro cụ thể của chúng chứ không<br /> phải là theo nhóm nhà cung cấp dịch vụ, Cuối cùng, thúc đẩy triển khai Chiến lược<br /> loại hình tổ chức (NHNN, 2017). Kế đến, quốc gia về tài chính toàn diện. Chiến lược<br /> Nhà nước cần nới lỏng những hạn chế đối quốc gia về tài chính toàn diện thực chất<br /> với các loại hình không trực tiếp huy động là một cách tiếp cận tổng thể để đảm bảo<br /> tiền gửi nhưng tham gia vào mạng lưới cho mọi người dân trong nền kinh tế tiếp<br /> cung ứng dịch vụ tài chính với biện pháp cận và sử dụng các dịch vụ tài chính chính<br /> phù hợp với đặc thù rủi ro của loại hình thức một cách thuận tiện và phù hợp, bền<br /> này, cụ thể là các doanh nghiệp phi tài vững. Chiến lược này thống nhất các trụ<br /> chính được cấp phép trung gian thanh toán cột để thúc đẩy phát triển tài chính toàn<br /> <br /> <br /> Số 208- Tháng 9. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 81<br />  Thúc đẩy dịch vụ tài chính chính thức tại Việt Nam hiện nay<br /> <br /> <br /> <br /> diện hiệu quả và bền vững. Dự thảo chiến cao hơn tỷ lệ nghèo bình quân cả nước;<br /> lược quốc gia về tài chính toàn diện ở Việt bảo vệ người tiêu dùng và phổ biến kiến<br /> Nam hình thành chú trọng đến thúc đẩy thức tài chính giúp thế hệ người tiêu dùng<br /> phát triển dịch vụ tài chính trên nền tảng mới được trang bị tốt hơn với dịch vụ tài<br /> công nghệ số bao gồm chuyển các chương chính hiện đại. Thực hiện chiến lược này<br /> trình thanh toán của chính phủ sang sử là sự đảm bảo chính thức nhằm thúc đẩy<br /> dụng các dịch vụ và nền tảng công nghệ quá trình mọi người dân và doanh nghiệp<br /> số; cung cấp dịch vụ tài chính tới các vùng đều được tiếp cận và sử dụng dịch vụ tài<br /> nông thôn và dân tộc thiểu số còn lạc hậu chính chính thức một cách thuận tiện với<br /> hoặc những địa phương có tỉ lệ nghèo còn chi phí hợp lý. ■<br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> 1. Abor, J. Y., Amidu, M., và Issahaku, H. (2018). Mobile telephony, financial inclusion and inclusive growth. Journal<br /> of African Business, 19(3), 430-453<br /> 2. Abor, Joshua Yindenaba, Mohammed Amidu, and Haruna Issahaku. “Mobile telephony, financial inclusion and<br /> inclusive growth.” Journal of African Business 19.3 (2018): 430-453<br /> 3. Demirguc-Kunt, A., Klapper, L., Singer, D., & Van Oudheusden, P. (2015). The global findex database 2014:<br /> Measuring financial inclusion around the world. The World Bank<br /> 4. Donovan, K. (2012). Mobile money for financial inclusion. Information and Communications for<br /> Development, 61(1), 61-73<br /> 5. Abor, J. Y., Amidu, M., và Issahaku, H. (2018). Mobile telephony, financial inclusion and inclusive growth. Journal<br /> of African Business, 19(3), 430-453<br /> 6. IDG Việt Nam (2017) Khảo sát “Dịch vụ ngân hàng, hành vi sử dụng của người dùng và xu hướng tại Việt Nam”<br /> 7. Klapper, L., Lusardi, A., và Van Oudheusden, P. (2015). Financial literacy around the world. World Bank.<br /> Washington DC: World Bank.<br /> 8. Lee, I., & Shin, Y. J. (2018). Fintech: Ecosystem, business models, investment decisions, and challenges. Business<br /> Horizons, 61(1), 35-46<br /> 9. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2018) Hội nghị trực tuyến triển khai Nghị định 116/2018/NĐ-CP của Chính phủ<br /> về chính sách tín dụng phục vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn và các giải pháp của ngành Ngân hàng góp phần hạn<br /> chế tín dụng đen.<br /> 10. Nguyễn Bá Phú, Thuế đối với lĩnh vực khoa học công nghệ - Một số vấn đề đặt ra và cần điều chỉnh, Kiểm toán<br /> Nhà nước Việt Nam, 28/7/2011, truy cập tại https://www.sav.gov.vn<br /> 11. Nghị quyết số 02/NQ-CP của Chính phủ "Về tiếp tục thực hiện những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cải thiện môi<br /> trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia năm 2019 và định hướng đến năm 2021" ngày 1/1/2019<br /> 12. Phạm Xuân Hòe, Nguyễn Thị Minh Ngọc, Start-up của FINTECH, cơ hội hợp tác và thách thức cạnh tranh đối với<br /> ngân hàng, SBV, 1/11/2017, truy cập tại https://www.sbv.gov.vn<br /> 13. Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, Tổng cục Thuế (2014), Báo cáo tổng hợp điều tra Etax 2014.<br /> 14. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Sơ lược về Tài chính toàn diện, 29/7/2017, truy cập tại http://khoahocnganhang.<br /> org.vn/news/vi/so-luoc-ve-tai-chinh-toan-dien/<br /> 15. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Trung gian thanh toán: “mở” có kiểm soát, 5/10/2018 truy cập tại https://www.<br /> sbv.gov.vn/webcenter/portal/vi/menu/rm/apph/tbnh/<br /> 16. Tapscott, D., & Tapscott, A. (2016). Blockchain revolution: how the technology behind bitcoin is changing money,<br /> business, and the world. Penguin.<br /> 17. Tiền Phong, Chính phủ yêu cầu không dùng tiền mặt trả tiền điện, nước, học phí, 3/1/2019, truy cập tại https://<br /> www.msn.com/vi-vn/money/news/chính-phủ-yêu-cầu-không-dùng-tiền-mặt-trả-tiền-điện-nước-học-phí/ar-BBRKchQ<br /> 18. Trần Hữu Ý, Vai trò của Ngân hàng Chính sách xã hội trong thúc đẩy tài chính toàn diện, góp phần giảm nghèo<br /> bền vững, Báo điện tử Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, 3/1/2018, truy cập tại https://www.sbv.gov.vn<br /> 19. Tuổi trẻ, 4 năm, phát hiện hơn 7.600 vụ phạm tội liên quan đến tín dụng đen, 12/2018, truy cập tại https://tuoitre.<br /> vn/4-nam-phat-hien-hon-7-600-vu-pham-toi-lien-quan-den-tin-dung-den-20181226113014261.htm+bank&btnG=<br /> 20. World Bank Group. (2013). Global financial development report 2014: Financial inclusion (Vol. 2). World Bank<br /> Publications.<br /> 21. World bank (2017), “The Global Findex 2017”<br /> 22. World bank (2018), “The Little Data Book on Financial Inclusion 2018”.<br /> <br /> <br /> <br /> 82 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 208- Tháng 9. 2019<br />