Nghiïn cûáu - Trao àöíi<br />
<br />
<br />
THÛÅC TRAÅNG CÖNG TAÁC BIÏN MUÅC VAÂ GIAÃI PHAÁP KIÏÍM SOAÁT THÛ MUÅC<br />
ThS Phaåm Kim Thanh<br />
Àaåi hoåc Nöåi vuå Haâ Nöåi<br />
Toám tùæt: Baâi viïët àïì cêåp àïën sûå cêìn thiïët cuãa viïåc kiïím soaát thû muåc trong cöng taác biïn muåc<br />
taåi caác cú quan thöng tin-thû viïån (TT-TV) úã Viïåt Nam nhùçm chia seã dûä liïåu giûäa caác cú quan<br />
TT-TV vaâ taåo thuêån lúåi trong viïåc truy cêåp thöng tin àöëi vúái ngûúâi duâng tin. Trònh baây thûåc traång<br />
viïåc aáp duång caác tiïu chuêín thû muåc khaác nhau trong cöng taác biïn muåc taåi caác thû viïån úã Viïåt<br />
Nam, cuå thïí nhû: caác böå quy tùæc mö taã thû muåc, caác baãng phên loaåi, khöí mêîu dûä liïåu, àõnh chó<br />
muåc theo chuã àïì hoùåc tûâ khoáa. Àïí thûåc hiïån kiïím soaát tñnh nhêët quaán dûä liïåu, baâi viïët àïì xuêët<br />
viïåc aáp duång chung caác böå cöng cuå chuêín vïì biïn muåc vaâ caác khöí mêîu dûä liïåu theo nguyïn tùæc<br />
biïn muåc hiïån àaåi taåi caác cú quan TT-TV, àoá laâ: Nguyïn tùæc biïn muåc IFLA vïì “Yïu cêìu chûác<br />
nùng vïì biïíu ghi thû muåc” (FRBR); “Yïu cêìu chûác nùng vïì dûä liïåu kiïím soaát tñnh nhêët quaán”<br />
(FRAD); Yïu cêìu chûác nùng vïì dûä liïåu nhêët quaán theo chuã àïì (FRSAD).<br />
Tûâ khoáa: Biïn muåc; thûåc traång biïn muåc; kiïím soaát thû muåc; khöí mêîu dûä liïåu.<br />
Current cataloging issues in Vietnam and bibliographic control solution<br />
Summary: Analyzing the important role of bibliographic control step in the cataloging<br />
procedure in supporting Information - Library agencies in Vietnam to share data and create<br />
favourable conditions for users. Analyzing the problem of applying different bibliographic standards<br />
in the cataloguing procedure at libraries in Vietnam, in particular: bibliographic description rule<br />
sets, classification charts, formats, subject or keyword indexes. In order to implement the data<br />
authority control, the article recommends applying the cataloging standard toolkit and<br />
format of the modern cataloguing rules at information - library agencies, including: IFLA<br />
cataloguing regulations on “Functional Requirements for Bibliographic Records - FRBR”;<br />
Functional Requirements for Authority Data - FRAD; Functional Requirements for Subject<br />
Authority Data - FRSAD.<br />
Keywords: Cataloguing; cataloguing current status; bibliographic control; format.<br />
Àùåt vêën àïì xuêët baãn úã àêët nûúác cuãa mònh vaâ thiïët lêåp tïn<br />
Àûáng trûúác tònh traång buâng nöí thöng tin nhû cuãa taác giaã, vaâ dûä liïåu seä àûúåc chia seã vaâ taái sûã<br />
hiïån nay, lûúång taâi liïåu taåi caác cú quan TT-TV duång trïn khùæp thïë giúái.<br />
tùng lïn àaáng kïí, cöng taác biïn muåc cuäng vò thïë Nùm 2009, IFLA àûa ra caác Tuyïn böë<br />
trúã thaânh gaánh nùång vaâ khoá kiïím soaát. Nhêån Nguyïn tùæc Biïn muåc Quöëc tïë (ICP), laâ nïìn<br />
thûác àûúåc vêën àïì naây, tûâ nùm 1970, IFLA àaä taãng cho viïåc chia seã dûä liïåu thû muåc. IFLA<br />
thaânh lêåp vùn phoâng Kiïím soaát thû muåc toaân thöng qua cöng viïåc cuãa caác àún võ chuyïn<br />
cêìu sau nhiïìu nùm thaão luêån vïì têìm quan troång<br />
mön coá liïn quan vaâ UÃy ban cöë vêën nhùçm taåo<br />
cuãa viïåc chia seã dûä liïåu thû muåc quöëc tïë àïí giuáp<br />
ra, duy trò vaâ thuác àêíy caác tiïu chuêín vaâ hûúáng<br />
giaãm chi phñ vaâ múã röång húåp taác trïn toaân thïë<br />
dêîn taåo àiïìu kiïån chia seã dûä liïåu thû muåc vaâ<br />
giúái. Vùn phoâng naây àûúåc biïët àïën nhû laâ<br />
quyïìn truy cêåp dûä liïåu [2].<br />
Chûúng trònh Kiïím soaát thû muåc toaân cêìu vaâ<br />
MARC cöët loäi quöëc tïë cuãa IFLA (Universal Xu thïë höåi nhêåp hiïån nay àoâi hoãi caác cú<br />
Bibliographic Control and International quan TT-TV úã Viïåt Nam cuäng cêìn phaãi coá<br />
MARC Core Programme- UBCIM). Taåi thúâi nhûäng chuêín nghiïåp vuå quöëc gia vaâ theo kõp<br />
àiïím àoá, trïn lyá thuyïët laâ möîi cú quan biïn muåc vúái chuêín quöëc tïë trong viïåc kiïím soaát thöng<br />
quöëc gia seä taåo danh muåc cho caác taác phêím tin thû muåc.<br />
<br />
20 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015<br />
Nghiïn cûáu - Trao àöíi<br />
<br />
1. Thûåc traång cöng taác biïn muåc trong caác taã theo nguyïn tùæc “truyïìn khêíu”, tûác laâ ngûúâi<br />
cú quan thöng tin-thû viïån úã Viïåt Nam ài trûúác hûúáng dêîn ngûúâi àïën sau.<br />
Trong nhûäng nùm gêìn àêy, vêën àïì chuêín hoáa Trong cöng taác phên loaåi, hiïån caác thû viïån<br />
trong cöng taác biïn muåc úã Viïåt Nam bùæt àêìu àang sûã duång nhiïìu böå cöng cuå phên loaåi nhû:<br />
àûúåc quan têm. Viïåc xêy dûång chuêín nghiïåp vuå baãng phên loaåi BBK cuãa Liïn Xö, Baãng phên<br />
laâ möåt yïu cêìu bûác thiïët trong cöng taác biïn loaåi duâng cho caác thû viïån töíng húåp (baãng 19<br />
muåc taåi caác cú quan TT-TV úã Viïåt Nam. lúáp) do Thû viïån Quöëc gia biïn soaån, Baãng<br />
Thûåc tïë viïåc mö taã taâi nguyïn thöng tin taåi UDC cuãa Myä, Baãng phên loaåi duâng cho caác<br />
Viïåt Nam dûåa trïn nhûäng quy tùæc mö taã taâi trûúâng phöí thöng, Baãng phên loaåi DDC14<br />
liïåu sau: (DDC ruát goån) vaâ baãng DDC23 (baãng àêìy àuã)<br />
- Taâi liïåu hûúáng dêîn mö taã êën phêím: duâng àaä dõch sang tiïëng Viïåt.<br />
cho muåc luåc thû viïån (do Thû viïån Quöëc gia Viïåc nghiïn cûáu, khaão saát thûåc traång biïn<br />
biïn soaån nùm 1994). Quy tùæc naây àûúåc biïn muåc taåi möåt söë cú quan TT-TV lúán úã Viïåt Nam,<br />
soaån dûåa trïn Mö taã thû muåc tiïu chuêín quöëc tïë trong àoá coá caác cú quan TT-TV lúán trong hïå<br />
(ISBD), vaâ quy tùæc mö taã thû muåc cuãa Liïn Xö. thöëng thû viïån cöng cöång, trung têm TT-TV<br />
- Quy tùæc mö taã thû muåc do Thû viïån Khoa trûúâng àaåi hoåc, thû viïån quên àöåi, trung têm<br />
hoåc Kyä thuêåt Trung ûúng Biïn soaån nùm 1980 TT-TV thuöåc caác cú quan chuyïn ngaânh nhû:<br />
dûåa trïn ISBD. Àaâi Truyïìn hònh Viïåt Nam, Böå Nöng nghiïåp vaâ<br />
- Quy tùæc Biïn muåc Anh - Myä, xuêët baãn lêìn Phaát triïín Nöng thön, Thû viïån Quöëc höåi Viïåt<br />
thûá 2 (AACR2) do Trung têm Thöng tin Khoa Nam … àaä cho kïët quaã nhû sau:<br />
hoåc vaâ Cöng nghïå Quöëc gia (nay laâ Cuåc Thöng 1.1. AÁp duång quy tùæc mö taã<br />
tin KH&CN quöëc gia) dõch, xuêët baãn nùm 2009. Theo möåt khaão saát àöëi vúái 31 thû viïån taåi<br />
- Böå quy tùæc biïn muåc Anh - Myä ruát goån, Viïåt Nam cho thêëy, hiïån nay caác thû viïån Viïåt<br />
1988. dõch giaã Lêm Vônh Thïë, Phaåm Lïå Hûúng, Nam àang sûã duång nhiïìu quy tùæc mö taã. Coá<br />
xuêët baãn nùm 2002. 15/31 (46,5%) thû viïån sûã duång Quy tùæc biïn<br />
- TCVN 4743:1989 - Xûã lyá thöng tin, mö taã muåc Anh-Myä (AACR2), 13/31 (40,3%) thû<br />
thû muåc taâi liïåu, ban haânh nùm 1989: Quy àõnh viïån sûã duång Quy tùæc Mö taã thû muåc dûåa trïn<br />
vïì cöng taác mö taã thû muåc taâi liïåu. (ISBD), 3/31 (9,3%) thû viïån sûã duång “Taâi liïåu<br />
Hiïån nay, nhiïìu thû viïån àaä sûã duång Quy tùæc hûúáng dêîn mö taã êën phêím” (1994) do Thû viïån<br />
Biïn muåc Anh - Myä (AACR2) do Böå Vùn hoáa, Quöëc gia biïn soaån, 1/31 (3,1%) thû viïån mö taã<br />
Thöng tin, Thïí thao vaâ Du lõch khuyïën caáo aáp theo Tiïu chuêín Viïåt Nam (TCVN) vaâ 2/31<br />
duång nùm 2007, nhûng cuäng coân nhiïìu thû viïån (6,2%) thû viïån vêîn sûã duång quy tùæc do cú quan<br />
vêîn sûã duång “Taâi liïåu hûúáng dêîn mö taã êën tûå biïn soaån. Trong àoá, coá thû viïån aáp duång möåt<br />
phêím” do Thû viïån Quöëc gia, hoùåc Quy tùæc mö luác àöìng thúâi 3 quy tùæc: AACR2 (caã baãn àêìy àuã<br />
taã thû muåc do Thû viïån Khoa hoåc Kyä thuêåt vaâ ruát goån), Taâi liïåu hûúáng dêîn mö taã êën phêím<br />
Trung ûúng (nay laâ Thû viïån KH&CN quöëc gia cuãa Thû viïån Quöëc gia vaâ quy tùæc do cú quan tûå<br />
thuöåc Cuåc Thöng tin KH&CN quöëc gia) biïn biïn soaån.<br />
soaån. Möåt söë cú quan TT-TV vêîn sûã duång Trong 15 thû viïån lúán sûã duång Quy tùæc biïn<br />
TCVN4743-89, hoùåc quy tùæc do tûå cú quan biïn muåc Anh-Myä AACR2 coá 12 thû viïån sûã duång<br />
soaån ra, thêåm chñ vêîn töìn taåi thû viïån chûa sûã hoùåc baãn dõch tiïëng Viïåt nùm 2009 cuãa Trung<br />
duång böå quy tùæc àaä ban haânh maâ hûúáng dêîn mö têm Thöng tin KH&CN Quöëc gia, hoùåc sûã duång<br />
<br />
THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015 21<br />
Nghiïn cûáu - Trao àöíi<br />
<br />
song song caã Baãn dõch àêìy àuã 2009 vaâ Baãn ruát vúái khöí mêîu MARC21 naây thò hêìu hïët caác thû<br />
goån 2002 vaâ/hoùåc sûã duång àöìng thúâi caã baãn dõch viïån trong hïå thöëng cöng cöång, trong caác trûúâng<br />
àêìy àuã vaâ ruát goån tiïëng Viïåt vaâ baãn göëc tiïëng Anh àaåi hoåc, cao àùèng, trong hïå thöëng thû viïån quên<br />
(Anglo-American cataloguing rules, 2nd ed.), àöåi àïìu àaä aáp duång.<br />
coá 3 thû viïån chó sûã duång Quy tùæc biïn muåc Theo söë liïåu khaão saát thò 30/31 thû viïån àaä sûã<br />
Anh-Myä ruát goån 2002 (ÊËn baãn Viïåt-Ngûä). duång khöí mêîu MARC21 (chiïëm 96%), chó coá<br />
1.2. Sûã duång baãng phên loaåi Thû viïån Àaâi Truyïìn hònh Viïåt Nam laâ àang sûã<br />
Theo söë liïåu khaão saát thò coá 22/31 thû viïån sûã duång phêìn mïìm tûå xêy dûång, do vêåy khöng aáp<br />
duång DDC (chiïëm 71%), trong àoá chuã yïëu laâ duång àûúåc MARC21.<br />
caác thû viïån trong hïå thöëng cöng cöång, thû viïån Song song vúái MARC21, coá 8/31 thû viïån sûã<br />
caác trûúâng àaåi hoåc, thû viïån chuyïn ngaânh. Coá duång thïm khöí mêîu Dublin Core trong caác cú<br />
3/31 thû viïån chuyïn ngaânh sûã duång BBK súã dûä liïåu toaân vùn.<br />
(chiïëm 9,6%), 1/31 thû viïån sûã duång LCC (Thû Nhû vêåy, coá thïí thêëy caác thû viïån Viïåt Nam<br />
viïån Taå Quang Bûãu), 5/31 thû viïån cöng cöång àaä choån khöí mêîu MARC21 daânh cho dûä liïåu thû<br />
sûã duång Khung phên loaåi 19 lúáp vaâ vêîn coá 1/31 muåc laâm khöí mêîu thû muåc vaâ caác phêìn mïìm<br />
thû viïån sûã duång UDC. Àùåc biïåt, coá thû viïån thûúng maåi phöí biïën hiïån nay àïìu aáp duång àûúåc<br />
Trûúâng Àaåi hoåc Luêåt sûã duång àöìng thúâi 3 khung khöí mêîu MARC21 daânh cho dûä liïåu thû muåc,<br />
phên loaåi: DDC, baãng 19 lúáp vaâ baãng phên loaåi àiïìu naây rêët thuêån tiïån cho viïåc xêy dûång, lûu<br />
do Thû viïån Trûúâng tûå biïn soaån. Coá 1 thû viïån trûä cú súã dûä liïåu trong caác thû viïån, cú quan<br />
(Viïån Dên töåc hoåc) khöng phên loaåi taâi nguyïn thöng tin trong nûúác. Tuy nhiïn, khöí mêîu<br />
vò hoå cho rùçng kyá hiïåu phên loaåi khöng coá hiïåu MARC21 aáp duång cho taâi liïåu êën phêím àõnh kyâ<br />
quaã sûã duång, thû viïån aáp duång viïåc tòm kiïëm vêîn chûa coá sûå thöëng nhêët trong caác biïíu ghi,<br />
theo chuã àïì vaâ töí chûác kho múã theo caác chuã àïì chuã yïëu múái aáp duång cho möåt söë taâi liïåu daång<br />
chuyïn ngaânh. saách, baãn àöì, tranh aãnh phöí biïën, coân rêët nhiïìu<br />
Nhòn chung, tyã lïå caác thû viïån sûã duång DDC daång taâi liïåu àùåc thuâ khaác chûa àûúåc aáp duång.<br />
laâ khaá cao. Khi baãn dõch DDC23 hoaân thaânh, Qua khaão saát trïn coá thïí thêëy, so vúái phên<br />
rêët nhiïìu cú quan TT-TV cuãa caác trûúâng àaåi loaåi taâi nguyïn vaâ khöí mêîu thû muåc thò quy tùæc<br />
hoåc, caác thû viïån chuyïn ngaânh àaä tiïën haânh aáp mö taã taâi nguyïn thöng tin hiïån nay chûa coá sûå<br />
duång. Baãn DDC23 àaä giaãi quyïët àûúåc nhûäng thöëng nhêët. Theo söë liïåu khaão saát, coá 23/31 caán<br />
khoá khùn, vûúáng mùæc trong viïåc chi tiïët nhûäng böå àûúåc hoãi àïìu mong muöën coá böå quy tùæc<br />
chó söë phên loaåi chuyïn ngaânh, àêy laâ böå phên thöëng nhêët àïí sûã duång chung cho viïåc biïn<br />
loaåi àöì söå, phuâ húåp vúái caác thû viïån töíng húåp muåc mö taã trong caác thû viïån úã Viïåt Nam hiïån<br />
cúä lúán vaâ caác thû viïån chuyïn ngaânh. Bûúác nay [1].<br />
àêìu, hïå thöëng cú quan TT-TV Viïåt Nam àaä sûã Coá ba phûúng phaáp biïn muåc àang töìn taåi úã<br />
duång böå phên loaåi chung vaâ tûâng bûúác höåi nhêåp Viïåt Nam hiïån nay, àoá laâ:<br />
vúái thïë giúái.<br />
+ Biïn muåc göëc: tûác laâ biïn muåc trïn xuêët<br />
1.3. Sûã duång khöí mêîu dûä liïåu baãn phêím hiïån coá trong tay. Àêy laâ hònh thûác<br />
Tûâ nùm 2004, Trung têm Thöng tin KH&CN biïn muåc phöí biïën nhêët trong caác cú quan<br />
Quöëc gia (Nay laâ Cuåc Thöng tin KH&CN quöëc TT-TV úã Viïåt Nam. Tñnh tñch cûåc cuãa phûúng<br />
gia) dõch vaâ phöí biïën Khöí mêîu biïn muåc àoåc phaáp biïn muåc naây laâ dïî laâm, tùng tñnh chuã àöång<br />
maáy MARC21 daânh cho biïíu ghi thû muåc. Àöëi cuãa caác caán böå biïn muåc. Haån chïë cuãa phûúng<br />
<br />
22 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015<br />
Nghiïn cûáu - Trao àöíi<br />
<br />
phaáp naây laâ laâm töën nhiïìu thúâi gian, cöng sûác, Coân Thû viïån KHTH Tp. Höì Chñ Minh sûã duång<br />
tiïìn cuãa cho cöng taác biïn muåc, thiïëu sûå thöëng Quy tùæc biïn muåc Anh - Myä (AACR2).<br />
nhêët trong caác biïíu ghi biïn muåc, gêy khoá khùn Vïì phên loaåi, biïíu ghi CIP cuãa Thû viïån<br />
cho ngûúâi duâng tin. Quöëc gia Viïåt Nam sûã duång phên loaåi DDC<br />
+ Biïn muåc taåi nguöìn: laâ phûúng phaáp biïn nhûng trong thûåc tïë nhiïìu thû viïån vûâa vaâ nhoã<br />
muåc ngay trûúác khi xuêët baãn phêím ra àúâi. vêîn àang sûã duång nhiïìu baãng phên loaåi BBK,<br />
Phûúng phaáp naây thûåc hiïån àûúåc vúái sûå liïn kïët phên loaåi 19 lúáp… Biïíu ghi CIP cuãa Thû viïån<br />
giûäa caán böå thû viïån vaâ caác nhaâ xuêët baãn, nhaâ Quöëc gia xêy dûång àiïím truy cêåp àún giaãn bùçng<br />
saách. Muåc àñch cuãa caách biïn muåc naây laâ taåo ra caác tûâ khoáa, trong khi àoá nhiïìu thû viïån lúán àaä<br />
sûå nhêët quaán vïì biïn muåc giûäa caác cú quan chuyïín sang xêy dûång àiïím truy cêåp bùçng caác<br />
TT-TV vúái caác xuêët baãn phêím, taåo thuêån lúåi cho thuêåt ngûä chuã àïì vaâ tïn caác taác giaã tham gia xêy<br />
ngûúâi duâng tin. Àöëi vúái nhaâ xuêët baãn, cöng viïåc dûång nïn taác phêím. Àiïìu naây dêîn àïën sûå khöng<br />
naây coá yá nghôa trong viïåc quaãng baá saãn phêím thöëng nhêët trong sûã duång baãng phên loaåi dûä liïåu<br />
trûúác khi àïën àûúåc vúái cöng chuáng. biïn muåc taâi nguyïn, gêy khoá khùn trong viïåc<br />
+ Biïn muåc sao cheáp: laâ caách thûác sao cheáp chia seã thöng tin giûäa caác cú quan TT-TV, vaâ<br />
laåi caác biïíu ghi tûâ biïíu ghi biïn muåc nguöìn, khoá khùn trong viïåc tòm tin cuãa àöåc giaã.<br />
hoùåc biïíu ghi biïn muåc cuãa cú quan khaác. Thûåc Qua kïët quaã khaão saát, chó coá 7/31 (22,6%)<br />
tïë biïn muåc sao cheáp àang laâ xu hûúáng phöí biïën thû viïån sûã duång biïíu ghi CIP trong àoá kïí caã sûã<br />
úã caác nûúác trïn thïë giúái. Viïåc xêy dûång biïíu ghi duång CIP cuãa Thû viïån Quöëc höåi Myä àöëi vúái<br />
CIP nhùçm taåo thuêån lúåi cho biïn muåc sao cheáp saách ngoaåi vùn. Àiïìu àoá cho thêëy vêîn coân rêët ñt<br />
dûä liïåu trong caác cú quan TT-TV. thû viïån sûã duång biïíu ghi CIP.<br />
1.4. Sûã duång biïíu ghi biïn muåc taåi Qua nghiïn cûáu khaão saát thûåc traång trïn, coá<br />
nguöìn (CIP) thïí thêëy chûa coá khaã nùng chia seã dûä liïåu thû<br />
Muåc àñch cuãa viïåc taåo biïíu ghi biïn muåc taåi muåc giûäa caác cú quan TT-TV vaâ khoá khùn trong<br />
nguöìn (CIP) laâ höî trúå caác caán böå thû viïån trong viïåc tham khaão dûä liïåu CIP tûâ caác cú quan biïn<br />
hïå thöëng, giaãm búát thúâi gian, cöng sûác, chi phñ muåc nguöìn. Cöng taác biïn muåc naây àaä gêy ra<br />
cho cöng taác biïn muåc taâi nguyïn thöng tin cuãa laäng phñ àaáng kïí vïì nhên lûåc cuäng nhû vïì taâi<br />
mònh, thay vaâo àoá chó cêìn sao cheáp biïíu ghi vaâ chñnh trong cöng taác biïn muåc [1].<br />
àiïìn thïm caác dûä liïåu àùåc trûng riïng biïåt cuãa 2. Giaãi phaáp kiïím soaát thû muåc<br />
möîi cú quan TT-TV, hiïåu chónh thöng tin dûä Sûå khöng àöìng böå trong viïåc aáp duång caác<br />
liïåu phuâ húåp vúái thû viïån mònh. Biïíu ghi biïn chuêín biïn muåc àaä gêy nhiïìu khoá khùn cho caác<br />
muåc CIP nhùçm àaãm baão tñnh chñnh xaác vaâ tñnh cú quan TT-TV trong cöng taác xûã lyá taâi nguyïn,<br />
nhêët quaán trong CSDL cuãa caác cú quan TT-TV. laâm laäng phñ rêët lúán vïì taâi chñnh cuäng nhû vïì<br />
ÚÃ Viïåt Nam, hiïån nay coá Thû viïån KHTH nhên lûåc àïí thûåc hiïån cöng viïåc naây. Àöëi vúái<br />
Tp. Höì Chñ Minh vaâ Thû viïån Quöëc gia Viïåt baån àoåc, àêy laâ möåt trúã ngaåi, khoá khùn trong<br />
Nam thûåc hiïån biïn muåc taåi nguöìn (CIP). Tuy viïåc tra cûáu tòm tin. Ngaây nay, baån àoåc tra cûáu<br />
nhiïn, caã hai cú quan thû viïån naây sûã duång hai cú súã dûä liïåu trûåc tuyïën taåi caác cú quan TT-TV,<br />
quy tùæc biïn muåc mö taã khaác nhau, taåi Thû viïån viïåc aáp duång quy tùæc biïn muåc thöëng nhêët nhùçm<br />
Quöëc gia Viïåt Nam vêîn sûã duång “Taâi liïåu hûúáng taåo thuêån lúåi, tùng hiïåu quaã tra cûáu tòm tin.<br />
dêîn mö taã êën phêím” (1994) vúái nhiïìu quy àõnh Àïí giaãi quyïët àûúåc baâi toaán thöëng nhêët vaâ<br />
riïng do Thû viïån Quöëc gia Viïåt Nam quy àõnh; chia seã dûä liïåu giûäa caác cú quan TT-TV trong<br />
<br />
THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015 23<br />
Nghiïn cûáu - Trao àöíi<br />
<br />
vaâ ngoaâi nûúác, caác cú quan cêìn tùng cûúâng quan TT-TV. Nhû vêåy, àïí coá böå quy tùæc mö taã<br />
kiïím soaát thû muåc theo chuêín quöëc gia vaâ tiïën phuâ húåp vúái tònh hònh thûåc tïë biïn muåc cuãa Viïåt<br />
túái chuêín quöëc tïë, àoá laâ: Chuêín vïì mö taã hònh Nam vaâ àaãm baão quy tùæc biïn muåc quöëc tïë thò<br />
thûác taâi nguyïn, chuêín vïì nöåi dung cuãa taâi caác thû viïån lúán nïn dõch RDA sang tiïëng Viïåt<br />
nguyïn thöng tin (phên loaåi, àõnh chuã àïì), àïí thuêån tiïån cho viïåc nghiïn cûáu. Cêìn biïn<br />
chuêín vïì kyä thuêåt lûu trûä vaâ tra cûáu, trao àöíi taâi soaån laåi böå quy tùæc theo hûúáng RDA nhûng phuâ<br />
nguyïn thöng tin (khöí mêîu MARC21). Àïí àaåt húåp vúái tònh hònh xuêët baãn, thûåc tïë taâi liïåu trong<br />
àûúåc àiïìu naây caác cú quan TT-TV cêìn coá caác cú quan TT-TV taåi Viïåt Nam.<br />
nhûäng giaãi phaáp tñch cûåc àïí nhanh choáng àûa - Caác thû viïån nïn sûã duång chung caác baãng<br />
thû viïån àïën gêìn nhau hún vaâ gêìn vúái ngûúâi phên loaåi àïí thuêån tiïån trong trao àöíi dûä liïåu.<br />
duâng tin hún, àoá laâ: Kinh nghiïåm cuãa Thû viïån Quöëc höåi Myä laâ hiïån<br />
- Caác cú quan TT-TV hiïån nay, cêìn nhanh taåi duâng song song hai baãng phên loaåi: Baãng<br />
choáng coá böå quy tùæc mö taã tiïu chuêín àïí thöëng phên loaåi do Thû viïån Quöëc höåi Myä biïn soaån<br />
nhêët trong cöng taác biïn muåc, phuâ húåp vúái tònh (LCC) àïí duâng trong nöåi böå thû viïån, traánh xaáo<br />
hònh thûåc tiïîn xuêët baãn cuãa Viïåt Nam vaâ àaáp tröån khi sùæp xïëp taâi nguyïn thöng tin, coân baãng<br />
ûáng yïu cêìu höåi nhêåp quöëc tïë. Baãn quy tùæc biïn phên loaåi DDC nhùçm trao àöíi dûä liïåu giûäa caác<br />
muåc Anh - Myä ra àúâi àaä goáp phêìn tñch cûåc laâm thû viïån.<br />
chuyïín biïën cöng taác mö taã taâi liïåu, giaãi quyïët - Caác thû viïån nïn aáp duång baãng Tiïu àïì chuã<br />
àûúåc bêët cêåp àöëi vúái caác baãn quy tùæc hiïån coá úã àïì phuâ húåp vúái kho taâi liïåu cuãa mònh. Trïn thûåc<br />
trong nûúác, dêìn theo quy tùæc biïn muåc cuãa caác tïë, vúái caác cú quan TT-TV lúán hiïån nay, vúái<br />
nûúác tiïn tiïën, bûúác àêìu chia seã àûúåc dûä liïåu vöën taâi nguyïn túái haâng triïåu tïn thò viïåc sûã<br />
qua cöíng Z39.50 àöëi vúái saách tiïëng Anh xuêët duång böå tûâ khoáa seä khöng coân thñch húåp búãi leä<br />
baãn úã Myä. Tuy nhiïn, caác nhaâ thû viïån hoåc úã tûâ khoáa göìm caác thuêåt ngûä àún leã, khi tòm tin<br />
Myä, Öxtrêylia, Canaàa… àaä súám nhêån thêëy theo tiïu chñ kïët húåp seä khoá khùn vúái nhiïìu söë<br />
nhûäng haån chïë cuãa AACR2 vaâ àïën nay baãn quy lûúång tûâ khoáa àûúåc kïët húåp, kïët quaã tòm tin laâ<br />
tùæc “Mö taã vaâ truy cêåp taâi nguyïn” (RDA) àaä ra thiïëu chñnh xaác. Coân viïåc tòm tin theo tiïu àïì<br />
àúâi. Quy tùæc RDA triïåt àïí tuên theo nguyïn tùæc chuã àïì laâ tòm tin tiïìn kïët húåp, àiïìu naây àaä laâm<br />
biïn muåc quöëc tïë múái do IFLA àûa ra, àoá laâ: àa daång caách tòm kiïëm thöng tin. Khaão saát thûåc<br />
Nguyïn tùæc biïn muåc IFLA vïì “Yïu cêìu chûác tïë viïåc tòm tin cuãa ngûúâi duâng, thò àa söë ngûúâi<br />
nùng vïì biïíu ghi thû muåc” (FRBR) vaâ “Yïu cêìu duâng tin sûã duång tiïu àïì chuã àïì àïí tòm kiïëm<br />
chûác nùng vïì dûä liïåu kiïím soaát tñnh nhêët quaán” thöng tin. Viïåc xêy dûång caác baãng chuã àïì cuäng<br />
(FRAD); Yïu cêìu chûác nùng vïì dûä liïåu nhêët nïn theo caác khung chuã àïì lúán: Tiïu àïì chuã àïì<br />
quaán theo chuã àïì (FRSAD). Böå quy tùæc RDA rêët daânh cho caác thû viïån töíng húåp; Tiïu àïì chuã àïì<br />
àöì söå, phuâ húåp vúái nhûäng cú quan TT-TV cúä lúán vïì Khoa hoåc tûå nhiïn vaâ Cöng nghïå; Tiïu àïì<br />
cuãa Myä vaâ caác nûúác phaát triïín vúái nhûäng böå sûu chuã àïì vïì Khoa hoåc Xaä höåi-Nghïå thuêåt. Chia<br />
têåp khöíng löì vaâ àa daång vïì hònh thûác taâi liïåu [4]. theo caách chia nhoám nhû vêåy seä phuâ húåp vúái<br />
Àïí aáp duång àûúåc böå quy tùæc naây laâ àiïìu khoá tònh hònh sûã duång vaâ dïî daâng biïn soaån. Viïåc<br />
khùn vúái caác thû viïån Viïåt Nam vúái quy mö xêy dûång Tiïu àïì chuã àïì àöì söå nhû Tiïu àïì chuã<br />
nhoã. Mùåt khaác, cuäng nhû AACR2 vaâ caác cöng àïì cuãa Quöëc höåi Myä laâ khoá khùn, vaâ khöng cêìn<br />
cuå biïn muåc àûúåc dõch tûâ tiïëng Anh thò vêën àïì thiïët vúái caác cú quan thöng tin chuyïn ngaânh.<br />
baãn quyïìn laâ yïëu töë caãn trúã trong viïåc phöí biïën Coân nïëu dõch böå tiïu àïì chuã àïì naây cho caác thû<br />
röång raäi caác böå cöng cuå biïn muåc vúái caác cú viïån Viïåt Nam sûã duång seä khöng thûåc tiïîn vò<br />
<br />
24 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015<br />
Nghiïn cûáu - Trao àöíi<br />
<br />
Myä laâ nûúác phaát triïín nhêët thïë giúái, quan àiïím viïån vaâ caác trûúâng àaåi hoåc àûúåc àaâo taåo vïì<br />
vïì chñnh trõ, phaát triïín vïì khoa hoåc kyä thuêåt TT-TV. Àïí böå cöng cuå ài vaâo thûåc tïë cêìn phaãi<br />
khaác nhiïìu so vúái Viïåt Nam. coá àöåi nguä nhên lûåc trònh àöå cao cuãa nhiïìu cú<br />
- Àöëi vúái khöí mêîu MARC21 coá nùm àõnh quan töí chûác cuâng tham gia soaån thaão múái àaãm<br />
daång sau: Khöí mêîu MARC21 cho dûä liïåu thû baão tñnh khaách quan, chêët lûúång vaâ dïî daâng phöí<br />
muåc (Bibliographic Data), MARC21 cho dûä biïën röång raäi ngay sau khi ra àúâi. Caán böå tham<br />
liïåu nhêët quaán (Authority Data), MARC21 cho gia trûåc tiïëp soaån thaão phaãi bao göìm: àöåi nguä<br />
dûä liïåu nùæm giûä (Holdings Data), MARC21 cho caác giaãng viïn trûåc tiïëp daåy böå mön, coá àêìy àuã<br />
dûä liïåu vïì phên loaåi (Classification Data), vaâ kiïën thûác vïì lyá luêån vaâ thûåc tiïîn; caác chuyïn gia<br />
MARC21 cho thöng tin cöång àöìng (Community trong caác cú quan TT-TV, coá kinh nghiïåm nghïì<br />
Information). Trong àoá, caác cú quan TT-TV úã nghiïåp àuáng vúái lônh vûåc nghiïn cûáu. Têët caã caác<br />
Viïåt Nam hiïån nay múái sûã duång khöí mêîu caán böå naây phaãi coá trònh àöå ngoaåi ngûä tiïëng Anh<br />
MARC21 cho dûä liïåu thû muåc. Viïåc aáp duång àaãm baão dõch thuêåt töët àaáp ûáng viïåc tham khaão<br />
khöí mêîu MARC21 cho dûä liïåu thû muåc cuäng taâi liïåu tûâ nûúác ngoaâi.<br />
nïn àûúåc thöëng nhêët trong caác trûúâng dûä liïåu vaâ Coá àûúåc nhûäng böå cöng cuå àaåt tiïu chuêín seä<br />
aáp duång vúái têët caã caác daång taâi nguyïn thöng tin taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho caác cú quan TT-TV<br />
hiïån coá trong thû viïån [3]. cuãa Viïåt Nam thûåc hiïån töët caác nguyïn tùæc biïn<br />
Cêìn nhanh choáng aáp duång caác Khöí mêîu trao muåc do IFLA àûa ra, àoá laâ tuên thuã: Nguyïn tùæc<br />
àöíi MARC21, Khöí mêîu MARC21 cho dûä liïåu biïn muåc IFLA vïì “Yïu cêìu chûác nùng vïì biïíu<br />
nhêët quaán, khöí mêîu MARC21 cho thöng tin ghi thû muåc” (FRBR) vaâ “Yïu cêìu chûác nùng<br />
nùæm giûä, Khöí mêîu cho dûä liïåu phên loaåi vaâ Khöí vïì dûä liïåu kiïím soaát tñnh nhêët quaán” (FRAD);<br />
mêîu MARC21 cho thöng tin cöång àöìng cho dûä Yïu cêìu chûác nùng vïì dûä liïåu nhêët quaán theo<br />
liïåu biïn muåc nhùçm chuêín hoáa, kiïím soaát vaâ chuã àïì (FRSAD); Böå cöng cuå chuêín seä àaåt<br />
thöëng nhêët dûä liïåu. àûúåc kïët quaã trong kiïím soaát dûä liïåu, àaãm baão<br />
- Viïåc xêy dûång caác tiïu chuêín biïn muåc àoâi àûúåc muåc tiïu chia seã dûä liïåu, liïn kïët cú quan<br />
hoãi phaãi coá têåp húåp àöåi nguä caán böå tûâ nhiïìu cú TT-TV, àaåt hiïåu quaã cao trong viïåc biïn muåc<br />
quan TT-TV lúán àaåi diïån cho tûâng hïå thöëng thû taåi nguöìn [7].<br />
<br />
Taâi liïåu tham khaão<br />
1. Thû viïån Quöëc gia Viïåt Nam. Thûåc traång 5. Vuä Dûúng Thuyá Ngaâ. Quan niïåm vïì chuêín<br />
cöng taác biïn muåc: Baáo caáo Nghiïn cûáu khoa hoáa trong xûã lyá taâi liïåu vaâ nhûäng biïån phaáp àaãm<br />
hoåc, 2013. baão chuêín hoáa trong xûã lyá taâi liïåu úã Viïåt Nam hiïån<br />
nay. - Taåp chñ Thû viïån Viïåt Nam söë, 2010, 4(24),<br />
2. http://www.ifla.org/publications.<br />
tr.15-18.<br />
3. http://www.loc.gov/marc 6. Nguyïîn Vùn Haânh. Vïì chuêín hoáa cöng taác<br />
4. Phaåm Kim Thanh (2012). Nghiïn cûáu khaác thû viïån àaåi hoåc úã Viïåt Nam. - Taåp chñ Thû viïån<br />
biïåt giûäa “Resource description and access” vaâ Viïåt Nam, söë 4(24), 2010, tr.10-14.<br />
quy tùæc mö taã Anh - Myä (AACR2)- Àõnh hûúáng aáp 7. Cao Minh Kiïím. Giúái thiïåu nguyïn tùæc biïn<br />
duång vaâo Thû viïån Quöëc gia Viïåt Nam: Luêån vùn muåc quöëc tïë múái. - Taåp chñ Thû viïån Viïåt Nam, söë<br />
thaåc syä. 3(23), 2010, tr.28-38.<br />
(Ngaây Toâa soaån nhêån àûúåc baâi: 08-02-2015; Ngaây phaãn biïån<br />
àaánh giaá: 18-4-2015; Ngaây chêëp nhêån àùng: 20-6-2015).<br />
<br />
THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015 25<br />