Thực trạng kiến thức và thực hành về tuân thủ điều trị của người bệnh lao tại Bệnh viện lao và bệnh phổi tỉnh Nam Định năm 2016

TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2018<br /> <br /> THỰC TRẠNG KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH VỀ TUÂN THỦ<br /> ĐIỀU TRỊ CỦA NGƢỜI BỆNH LAO TẠI BỆNH VIỆN LAO VÀ<br /> BỆNH PHỔI TỈNH NAM ĐỊNH NĂM 2016<br /> Vũ Văn Thành*; Nguyễn Thị Khánh*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: mô tả thực trạng kiến thức và thực hành về tuân thủ điều trị của người bệnh lao<br /> đang điều trị giai đoạn củng cố tại Bệnh viện Lao và Bệnh phổi tỉnh Nam Định năm 2016.<br /> Đối tượng và phương pháp: sử dụng phương pháp nghiên cứu mô tả cắt ngang, phỏng vấn<br /> trực tiếp 55 người bệnh lao đang điều trị giai đoạn củng cố tại Khoa Khám bệnh, bằng bộ công<br /> cụ được chuẩn bị trước. Kết quả: tỷ lệ người bệnh hiểu biết đầy đủ 4 nguyên tắc điều trị lao là<br /> 12,7%; trong đó, 38,2% người bệnh biết về nguyên tắc uống thuốc đúng cách và 49,1% người<br /> bệnh biết nguyên tắc uống đủ thời gian. Tỷ lệ người bệnh thực hành đúng về nguyên tắc uống<br /> thuốc đúng cách là 41,8% và thực hành uống thuốc đều đặn 63,6%. Kết luận: thực trạng kiến<br /> thức và thực hành về tuân thủ điều trị của người bệnh lao giai đoạn củng cố tại Bệnh viện Lao<br /> và Bệnh phổi Nam Định năm 2016 chưa tốt.<br /> * Từ khóa: Bệnh lao; Kiến thức; Thực hành; Tuân thủ điều trị.<br /> <br /> The Current Knowledge and Practice of Treament Adherence among<br /> Tuberculosis Patients at Namdinh Tuberculosis and Lung Disease<br /> Hospital in the Year 2016<br /> Summary<br /> Objectives: To describe the current knowledge and practice of treatment adherence among<br /> tuberculosis patient intensive treatment of Namdinh Tuberculosis and Lung disease Hospital in<br /> the year 2016. Subjects and methods: Cross-sectional study, questionnaire was conducted on<br /> tuberculosis patient intensive treatment, the name of patients was listed on the out-patient<br /> documents in Out-patient Department of the Namdinh Tuberculosis and Lung disease Hospital.<br /> Results: The proportion of patients fully understanding four treatment tuberculosis principles<br /> was 12.7%, in which only 38.2% of patients knew about the principle of taking right the medicine<br /> and 49.1% of patients knew principle of talking medicine right time. The proportion of patients<br /> who practice correctly the principle of taking right the medicine was 41.8% and the practice of<br /> taking regular medicine was 63.6%. Conclusions: The current of knowledge and practice of<br /> adherence treatment among tuberculosis patients at Namdinh Tuberculosis and Lung disease<br /> Hospital in the year 2016 was inadequacy.<br /> * Keywords: Tuberculosis; Knowledge; Practice; Treament adherence.<br /> * Trường Đại học Điều dưỡng Nam Định<br /> Người phản hồi (Corresponding): Vũ Văn Thành (vuthanhdhdd@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 10/12/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 18/01/2018<br /> Ngày bài báo được đăng: 09/03/2018<br /> <br /> 32<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2018<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Trong những năm gần đây, vấn đề tuân<br /> thủ của người bệnh nhận được sự quan<br /> tâm của các nhà cung cấp dịch vụ y tế,<br /> chủ yếu do thực tế là hiệu quả áp dụng<br /> các biện pháp điều trị bệnh mạn tính<br /> không thể thực hiện được nếu người<br /> bệnh không tuân thủ điều trị. Trong điều<br /> trị bệnh lao, việc tuân thủ được giải quyết<br /> tích cực, sẽ cải thiện đáng kể tỷ lệ điều trị<br /> thành công cho người bệnh [6]. Ngược lại,<br /> không tuân thủ điều trị bệnh lao có thể dẫn<br /> đến kéo dài thời gian lây nhiễm, tái phát,<br /> xuất hiện kháng thuốc, tăng tỷ lệ mắc<br /> bệnh và tử vong [2]. Vấn đề cấp thiết nhất<br /> trong điều trị lao đó là tỷ lệ người bệnh<br /> không tuân thủ điều trị vẫn rất cao.<br /> Theo Nwankwo (2015) [8], 50% người<br /> bệnh lao không tuân thủ điều trị. Nghiên<br /> cứu tại Việt Nam của Nguyễn Xuân Tình<br /> (2013) [6], tỷ lệ người bệnh không tuân<br /> thủ tất cả nguyên tắc điều trị là 63,6%.<br /> Hậu quả là tỷ lệ vi khuẩn lao kháng thuốc<br /> ngày càng tăng. Trong năm 2015, ước tính<br /> có 3,3% ca lao kháng thuốc mới, tương<br /> đương khoảng 480.000 trường hợp,<br /> 20% ca được điều trị trước đây có kháng<br /> thuốc trên toàn thế giới và khoảng<br /> 190.000 ca tử vong do vi khuẩn kháng<br /> thuốc chống lao [8].<br /> Việt Nam đứng thứ 12 trong số 22 nước<br /> có gánh nặng bệnh lao cao trên toàn cầu<br /> và đứng thứ 14 trong số 27 nước có gánh<br /> nặng bệnh lao kháng thuốc cao trên thế<br /> giới [4]. Công tác chống lao ở nước ta<br /> được chính phủ xác định là một trong<br /> những Chương trình mục tiêu Quốc gia<br /> phòng chống các bệnh dịch nguy hiểm.<br /> Từ 1997 đến nay, thực hiện Chiến lược<br /> <br /> Chương trình Chống lao Quốc gia (DOTS)<br /> đã và đang hình thành mạng lưới chống<br /> lao rộng khắp trong toàn quốc [1].<br /> Nam Định là tỉnh đặc trưng cho vùng<br /> đồng bằng nam sông Hồng, có tỷ lệ mắc<br /> lao khá cao. Năm 2015 đã phát hiện<br /> 1.951 trường hợp, riêng lao phổi AFB (+)<br /> được phát hiện là 1.116 trường hợp.<br /> Trong số người bệnh lao phổi AFB (+),<br /> 862 trường hợp (91,4%) được điều trị<br /> khỏi, số người bệnh bỏ điều trị là 16 và<br /> thất bại điều trị 3. Tại Bệnh viện Lao và<br /> Bệnh phổi tỉnh Nam Định, trong năm 2015<br /> đã điều trị khỏi cho 193 trường hợp lao<br /> phổi AFB (+), 5 người bệnh bỏ điều trị.<br /> Mặc dù số người bệnh phát hiện có xu<br /> hướng giảm, nhưng tỷ lệ lao kháng thuốc<br /> được phát hiện lại tăng. Năm 2014 có<br /> 32 trường hợp lao kháng thuốc, đến năm<br /> 2015, bệnh viện đã phát hiện và điều trị<br /> lao kháng thuốc cho 58 trường hợp.<br /> Xuất phát từ thực tế trên, chúng tôi<br /> tiến hành đề tài này nhằm: Mô tả thực<br /> trạng kiến thức và thực hành về tuân thủ<br /> điều trị của người bệnh lao đang điều trị<br /> giai đoạn củng cố tại Bệnh viện Lao và<br /> Bệnh phổi tỉnh Nam Định năm 2016.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> - Tiêu chuẩn lựa chọn: người mắc lao<br /> ≥ 18 tuổi đang điều trị lao giai đoạn củng<br /> cố và đồng ý tham gia nghiên cứu<br /> - Tiêu chuẩn loại trừ: người bệnh đồng<br /> nhiễm lao và HIV, người bệnh lao kèm<br /> theo các bệnh cấp tính khác, người bệnh<br /> không có khả năng giao tiếp.<br /> 33<br /> <br /> TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2018<br /> * Thời gian và địa điểm nghiên cứu:<br /> Thời gian: từ tháng 4 - 2016 đến<br /> 10 - 2016.<br /> Địa điểm: Khoa Khám bệnh, Bệnh viện<br /> Lao và Bệnh phổi tỉnh Nam Định.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> * Thiết kế nghiên cứu:<br /> Sử dụng phương pháp nghiên cứu mô<br /> tả cắt ngang.<br /> * Mẫu và phương pháp chọn mẫu:<br /> Sử dụng phương pháp chọn mẫu toàn<br /> bộ những người bệnh đủ tiêu chuẩn tham<br /> gia nghiên cứu từ 4 - 2016 đến 10 - 2016.<br /> Tổng số đối tượng đủ tiêu chuẩn tham gia<br /> nghiên cứu là 55 người bệnh mắc lao điều<br /> trị giai đoạn củng cố, đang được quản lý<br /> điều trị tại Khoa Khám bệnh, Bệnh viện<br /> Lao và Bệnh phổi tỉnh Nam Định.<br /> * Công cụ và phương pháp thu thập<br /> số liệu:<br /> Công cụ thu thập số liệu: xây dựng<br /> phiếu khảo sát trên cơ sở “Tài liệu hướng<br /> dẫn chẩn đoán, phòng và điều trị bệnh<br /> lao” của Bộ Y tế ban hành năm 2015 [1]<br /> và tham khảo nghiên cứu của Uông Thị<br /> Mai Loan [4].<br /> Các bước thực hiện nghiên cứu:<br /> + Bước 1: lựa chọn người bệnh đủ tiêu<br /> chuẩn đưa vào nghiên cứu.<br /> + Bước 2: giới thiệu mục đích, ý nghĩa,<br /> phương pháp và quyền lợi của người<br /> tham gia vào nghiên cứu. Nếu đồng ý,<br /> người bệnh ký vào bản đồng thuận và<br /> được phổ biến về hình thức tham gia<br /> nghiên cứu, sau đó hướng dẫn về cách<br /> trả lời các thông tin trong phiếu khảo sát.<br /> 34<br /> <br /> + Bước 3: điều tra viên sẽ đánh giá<br /> kiến thức và thực hành tuân thủ điều trị<br /> của người bệnh bằng phương pháp phỏng<br /> vấn trực tiếp, thông qua phiếu khảo sát<br /> chuẩn bị trước tại phòng tư vấn khoa<br /> khám bệnh hoặc tại nhà người bệnh.<br /> * Tiêu chuẩn đánh giá:<br /> - Đánh giá kiến thức của người bệnh<br /> lao về các nguyên tắc điều trị: đánh giá<br /> kiến thức gồm 11 câu hỏi, mỗi câu trả lời<br /> đúng được 1 điểm, sai hoặc không biết<br /> 0 điểm. Kiến thức tốt khi số điểm ≥ 10<br /> điểm, kiến thức chưa tốt khi số điểm<br /> < 10 điểm.<br /> - Đánh giá thực hành tuân thủ đúng<br /> 3 nguyên tắc điều trị: gồm 5 câu hỏi 1 lựa<br /> chọn, mỗi câu thực hành đúng được<br /> 1 điểm, sai 0 điểm. Nếu được 5 điểm,<br /> tuân thủ đúng, dưới 5 điểm tuân thủ<br /> chưa đúng.<br /> - Xác định trả lời đúng/không đúng<br /> dựa trên các nguyên tắc điều trị bệnh lao<br /> trong tài liệu chính thống trong và ngoài<br /> nước gồm: Tài liệu Hướng dẫn chẩn<br /> đoán, điều trị và dự phòng bệnh lao của<br /> Bộ Y tế [1]; Bệnh lao mọi người cần biết<br /> của Chương trình Chống lao Quốc gia<br /> 2011; Hướng dẫn Điều trị bệnh Lao của<br /> Tổ chức Y tế Thế giới.<br /> * Quản lý, xử lý và phân tích số liệu:<br /> Số liệu sau khi được thu thập được làm<br /> sạch và nhập bằng phần mềm Epidata<br /> 3.1. Quá trình nhập liệu được nhập 2 lần<br /> riêng biệt bằng 2 người khác nhau, sau<br /> đó so sánh giữa 2 bản số liệu để tìm ra<br /> những sai sót và sửa chữa. Các số liệu<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2018<br /> được xử lý bằng phần mềm SPSS trước<br /> khi đưa vào phân tích. Sử dụng tần số,<br /> tỷ lệ phần trăm và bảng để tóm tắt các<br /> biến số.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> * Đặc điểm chung của đối tượng<br /> nghiên cứu (n = 55):<br /> - Nhóm tuổi:<br /> 18 - 29 tuổi: 12 BN (21,8%); 30 - 49 tuổi:<br /> 19 BN (34,5%); 50 - 59 tuổi: 10 BN (18,2%);<br /> ≥ 60: 14 BN (25,4%). Nghiên cứu của<br /> chúng tôi, tỷ lệ người bệnh trong độ tuổi<br /> lao động (từ 18 - 59 tuổi) chiếm 74,6%,<br /> tương đương với kết quả của Nguyễn<br /> Đăng Trường [7]. 36/55 người (65,5%)<br /> bệnh tham gia nghiên cứu chẩn đoán mắc<br /> lao phổi.<br /> - Giới tính:<br /> Nam: 36 BN (65,5%); nữ: 19 BN (35,5%),<br /> phù hợp với kết quả của Hoàng Hà (2014)<br /> tại Thái Nguyên, nam chiếm 64,29%.<br /> - Tình trạng mắc bệnh:<br /> Lần đầu: 47 BN (85,5%); tái phát: 8 BN<br /> (14,5%).<br /> - Thể mắc bệnh: lao phổi: 36 BN (65,5%);<br /> lao ngoài phổi: 19 BN (35,5%). Kết quả<br /> này tương đối phù hợp với nghiên cứu<br /> của Nguyễn Kim Quy (2011) tại quận<br /> quận Hoàn Kiếm, Thành phố Hà Nội, tỷ lệ<br /> người bệnh lao phổi là 70,9%.<br /> - Tình hình kinh tế:<br /> Nghèo: 11 BN (20%); không nghèo:<br /> 44 BN (80%), phù hợp với nghiên cứu của<br /> Uông Thị Mai Loan [4] tại Hà Nội, tỷ lệ<br /> hộ nghèo chiếm 23,6%<br /> <br /> Bảng 1: Mức độ hiểu biết các nguyên<br /> tắc điều trị (NTĐT) (n = 55).<br /> Mức độ hiểu biết các NTĐT<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> Biết 4 nguyên tắc<br /> <br /> 7<br /> <br /> 12,7<br /> <br /> Biết 3 nguyên tắc<br /> <br /> 16<br /> <br /> 29,1<br /> <br /> Biết 2 nguyên tắc<br /> <br /> 18<br /> <br /> 32,7<br /> <br /> Biết 1 nguyên tắc<br /> <br /> 10<br /> <br /> 18,2<br /> <br /> Không biết nguyên tắc nào<br /> <br /> 4<br /> <br /> 7,3<br /> <br /> 55<br /> <br /> 100<br /> <br /> Tổng số<br /> <br /> Bảng 2: Mức độ hiểu biết từng nguyên<br /> tắc điều trị (n = 55).<br /> Mức độ hiểu biết các NTĐT<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> Uống thuốc đúng liều<br /> <br /> 44<br /> <br /> 80<br /> <br /> Uống thuốc đều đặn<br /> <br /> 44<br /> <br /> 80<br /> <br /> Uống thuốc đúng cách<br /> <br /> 21<br /> <br /> 38,2<br /> <br /> Uống thuốc đủ thời gian<br /> <br /> 27<br /> <br /> 49,1<br /> <br /> Tỷ lệ người bệnh biết nguyên tắc uống<br /> đúng liều và đều đặn đạt 80%. Kết quả<br /> của Nguyễn Xuân Tình [6]: đúng liều 88,1%,<br /> đều đặn 77,5%, đúng cách 83,4%, đủ thời<br /> gian 71,5%. Qua so sánh chúng tôi thấy<br /> kết quả này so với nghiên cứu trước đây<br /> có nguyên tắc đạt tỷ lệ thấp hơn, có nguyên<br /> tắc đạt tỷ lệ cao hơn, nhưng nhìn chung<br /> hiểu biết về từng nguyên tắc vẫn còn thấp.<br /> * Kiến thức về tác hại của việc không<br /> tuân thủ điều trị (n = 55):<br /> Tỷ lệ kháng thuốc được người bệnh<br /> trả lời đúng cao nhất với 31 BN (56,4%);<br /> tác hại “bệnh không khỏi, nặng lên”:<br /> 12 BN (21,8%), có để lại di chứng hoặc<br /> 35<br /> <br /> TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2018<br /> tử vong 5 BN (9,1%); chỉ có 5,5% người<br /> cho rằng không tuân thủ điều trị sẽ tiếp<br /> tục trở thành nguồn lây cho người khác.<br /> Bảng 3: Mức độ thực hành đúng từng<br /> NTĐT (n = 55).<br /> Thực hành tuân thủ<br /> điều trị<br /> <br /> Bảng 4: Mức độ kiến thức và thực hành<br /> của người bệnh về tuân thủ điều trị.<br /> Số lƣợng<br /> (n = 55)<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> (%)<br /> <br /> Đạt<br /> <br /> 16<br /> <br /> 29,1<br /> <br /> Không đạt<br /> <br /> 39<br /> <br /> 70,9<br /> <br /> Nội dung<br /> Kiến thức<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> Uống thuốc đúng liều<br /> <br /> 51<br /> <br /> 92,7<br /> <br /> Thực hành<br /> <br /> Uống thuốc đều đặn<br /> <br /> 35<br /> <br /> 63,6<br /> <br /> Đúng<br /> <br /> 15<br /> <br /> 27,3<br /> <br /> Uống thuốc đúng cách:<br /> <br /> 23<br /> <br /> 41,8<br /> <br /> Chưa đúng<br /> <br /> 40<br /> <br /> 72,7<br /> <br /> Uống đúng 1 lần/1 ngày<br /> <br /> 54<br /> <br /> 98,2<br /> <br /> Uống trước khi ăn 1 giờ<br /> hoặc sau khi ăn 2 giờ<br /> <br /> 29<br /> <br /> 52,7<br /> <br /> Uống tất cả các liều thuốc<br /> cùng một khoảng thời gian<br /> nhất định trong ngày<br /> <br /> 36<br /> <br /> 65,5<br /> <br /> Trong 3 nguyên tắc, nguyên tắc đúng<br /> liều đạt tỷ lệ cao nhất (92,7%). 63,6%<br /> người bệnh uống thuốc đều đặn, không<br /> bỏ thuốc một ngày nào. Trong nguyên tắc<br /> uống thuốc đúng cách, tiêu chí uống thuốc<br /> lao chỉ 1 lần/1 ngày đạt 98,2%. Nghiên cứu<br /> này cho thấy 41,8% uống thuốc đúng cách<br /> tức là thực hiện uống thuốc một lần duy<br /> nhất trong ngày vào một thời điểm nhất<br /> định và xa bữa ăn. Theo Nguyễn Xuân Tình<br /> [6], tỷ lệ người bệnh uống thuốc đúng<br /> cách đạt 64,6%. Xem xét từ tỷ lệ hiểu biết<br /> về nguyên tắc uống thuốc đúng cách,<br /> nghiên cứu của chúng tôi chỉ có 38,2%,<br /> thấp hơn nhiều so với các nghiên cứu<br /> trước đây. Thiếu hiểu biết về kiến thức<br /> dẫn đến tỷ lệ thực hành nguyên tắc này<br /> rất thấp. Do đó, chương trình can thiệp<br /> giáo dục sức khỏe cần tập trung hơn về<br /> giáo dục nguyên tắc uống thuốc đúng cách<br /> cho người bệnh.<br /> 36<br /> <br /> 29,1% người bệnh có kiến thức đạt.<br /> Trong nghiên cứu của Nwankwo, tỷ lệ<br /> người bệnh có kiến thức tốt 59,9%,<br /> 41,1% người bệnh có kiến thức chưa tốt;<br /> đó là những người vô gia cư, bệnh lao kết<br /> hợp với HIV và tù nhân [8]. So với nghiên<br /> cứu của Nwankwo (2015), nghiên cứu<br /> của chúng tôi có tỷ lệ thấp hơn. Điều này<br /> có thể giải thích, do khác biệt về sự phát<br /> triển giữa các vùng miền nên việc tiếp cận<br /> truyền thông khác nhau, dẫn đến mức độ<br /> kiến thức của từng đối tượng trong các<br /> nghiên cứu cũng khác nhau. Tỷ lệ người<br /> thực hành đúng các nguyên tắc điều trị<br /> 27,3%. Kết quả của chúng tôi tương tự<br /> với nghiên cứu của Nguyễn Xuân Tình [6]<br /> là 36,4%, của Dương Đình Đức [2] là 35,7%.<br /> KẾT LUẬN<br /> Thực trạng kiến thức và thực hành về<br /> tuân thủ điều trị của người mắc bệnh lao<br /> đang điều trị giai đoạn củng cố chưa tốt:<br /> - Tỷ lệ người bệnh hiểu biết đầy đủ<br /> 04 nguyên tắc điều trị chỉ chiếm 12,7%.<br /> Trong đó, 38,2% người bệnh biết nguyên tắc<br /> <br />