Tìm hiểu về Khớp cắn cơ bản (Occlusion): Phần 2

Chia sẻ: 10 10 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:35

Thêm vào BST

Báo xấu

133
lượt xem 23
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu Khớp cắn cơ bản (Occlusion): Phần 2 - PGS.PTS. Mai Đình Hưng (soạn và dịch) tiếp tục cung cấp cho bạn đọc những nội dung về nha khoa, khớp cắn cơ bản, sự tương quan ốp vào nhau liên mặt cắn vào răng đối, sự áp khít của múi vào bờ viền, sự áp khít của rìa và rãnh, huyệt; sự chạm khớp cắn và tương quan liên múi của tất cả các răng trong các vị trí và cử động hàm dưới. Mời các bạn cùng tham khảo Tài liệu để có sự hiểu biết sâu hơn về khớp cắn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tìm hiểu về Khớp cắn cơ bản (Occlusion): Phần 2

A B C H×nh 34: T×nh tr¹ng c¾n trung t©m cña r¨ng cèi nhá thø hai vµ cèi lín thø nhÊt, nh×n tõ phÝa m¸. A: Nh×n th¼ng gãc ë tÇm mÆt c¾n c¸c r¨ng cèi lín ngang víi mÆt mói ngoµi c¸c r¨ng cèi díi. B: Chôp chÕch tõ díi lªn thÊy râ t¬ng quan ®Ønh mói (Cusp tips) vµ r×a tam gi¸c (triangular ridge) r¨ng cèi trªn víi huyÖt ph¸t triÓn mÆt m¸ r¨ng cèi díi (ë h×nh A kh«ng thÊy ®îc). C: Chôp tõ phÝa xa - ngoµi thÊy ®Ønh mói vµ huyÖt th¼ng hµng khÝt nhau h¬n. §ång thêi thÊy vµi chç kh«ng ch¹m khÝt ®Ó t¹o kho¶ng tho¸t. 36
H×nh 35: MÆt nhai c¸c r¨ng cèi cã h×nh gi¶i phÉu cuèn trßn chøng tá trong giai ®o¹n ph¸t triÓn men ®· cuén l¹i vµo trong c¸c huyÖt ph¸t triÓn. Do vËy, khi ngêi ta nhai vµ c¾n khÝt th× c¸c vïng ch¹m cã diÖn tÝch nhá hay chØ lµ c¸c ®iÓm. Cßn c¸c r·nh lµ n¬i tho¸t thøc ¨n. C¾c r¨ng cßn tèt kh«ng cã diÖn ph¼ng trªn mÆt nhai vµ 1/3 th©n r¨ng phÝa mÆt nhai. Sù giíi h¹n diÖn c¾n sÏ b¶o ®¶m sù nhai sinh lý . Sù t¬ng quan èp vµo nhau liªn mÆt c¾n vµo r¨ng ®èi. (Interocclusal offset Relationship of opposing Teeth) Mçi r¨ng cèi nhá hay cèi lín b×nh thêng cã mÆt nhai ch¹m khÝt víi mÆt nhai r¨ng cïng tªn ë hµm ®èi. (Xem h×nh 18) TiÕp xóc diÖn (Surface Contact) Khi c¾n trung t©m, c¸c diÖn sau ®©y sÏ ch¹m khÝt: - R×a c¾n r¨ng cöa díi ch¹m mÆt lìi r¨ng cöa trªn. Tuy nhiªn, còng cã ®«i chç cong. 37
Sù ¸p nhau gi÷a mói vµ hè (Cusp and Fossa Apposition), c¸c h×nh 36, h×nh 37 diÔn t¶ t¬ng quan hè - mói c¸c r¨ng cèi nhá vµ cèi lín. §ãng vai trß quan träng nhÊt lµ mói gÇn - trong, to vµ nhän, cña r¨ng 6 khÝt víi hè trung t©m (major fossa) r¨ng 6 ë t thÕ c¾n trung t©m. T¬ng quan nµy ngoµi t¸c dông nhai cßn cã t¸c dông "khãa" chèt vµ lµm æn ®Þnh khíp c¾n chung cho mét ngêi. T¬ng quan nµy quan träng h¬n lµ mói ngoµi gÇn 6 c¾n khÝt víi huyÖt ngoµi (buccal grooves) cña 6 , ®îc Angle lµm mèc ®Ó ph©n lo¹i khíp c¾n. A B C H×nh 36: C¾n khÝt trung t©m cña 4 r¨ng cèi nhá thø hai vµ cèi lín thø nhÊt A: Nh×n th¼ng gãc tõ mÆt lìi vµo mÆt trong r¨ng cèi lín hµm trªn. ë ®©y ta thÊy r¨ng cèi nhá thø hai hç trî r¨ng cèi lín c¾n trung t©m (by inclusion of the second molars) B: Nh×n chÕch tõ trªn xuèng ë mÆt trong ta cµng thÊy râ h¬n r¨ng 5 chen vµo mÆt nhai r¨ng 6 . Mói trong 5 c¾n khÝt vµo hè tam gi¸c xa r¨ng 5 , nöa th©n r¨ng 5 t¬ng øng víi hè tam gi¸c gÇn 6 . C: Nh×n mÆt trong, chÕch tõ phÝa xa, nÕu so víi h×nh B ta thÊy kho¶ng tho¸t râ h¬n khi c¸c r¨ng c¾n trung t©m. 38
A B C H×nh 37: C¾n trung t©m 4 r¨ng cèi nhá vµ r¨ng 6 A: Nh×n tõ mÆt lìi trùc tiÕp vµo mÆt trong r¨ng 5 B: Nh×n chÕch tõ trªn xuèng, tõ xa tíi ë mÆt trong thÊy râ mói cña cèi nhá trªn c¾n khÝt víi r¨ng díi: liªn quan tíi 5 vµ 6 , 4 vµ 5 C: Nh×n trùc diÖn tõ trªn xuèng, thÊy râ sù t¬ng øng mét r¨ng víi hai r¨ng khi c¾n trung t©m. Mói xa trong c¸c r¨ng cèi lín hµm trªn sÏ ¸p vµo hè tam gi¸c xa (distal triangular fossae) (H×nh 39) vµ r×a bê viÒn (marginal ridges) cña r¨ng cèi lín hµm díi (H×nh 40), thêng lµ víi r×a bê viÒn phÝa gÇn cña r¨ng ®èi lïi xa mét Ýt (thÝ dô: Mói xa trong r¨ng 6 víi r×a bê viÒn phÝa gÇn r¨ng 7 ). Mét t¬ng quan kh¸c kiÓu mói - hè cÇn ghi nhËn lµ sù c¾n khÝt cña mói trong kh¸ s¾c cña c¸c r¨ng cèi nhá hµm trªn víi hè tam gi¸c cña c¸c r¨ng cèi nhá hµm díi. 39
C¸c mói ngoµi r¨ng cèi díi c¾n khÝt víi c¸c hè r¨ng cèi trªn nh sau: - C¸c mói gÇn ngoµi r¨ng cèi lín díi c¾n khÝt víi c¸c hè xa (hay bê viÒn c¸c hè nµy) cña r¨ng cèi trªn cã tªn sè r¨ng chªnh mét sè vÒ phÝa tríc (ThÝ dô: r¨ng 6 víi 5 ). - C¸c mói xa ngoµi cña r¨ng cèi lín díi c¾n khÝt vµo hè trung t©m víi r¨ng cïng tªn hµm trªn. - §Ønh mói ngoµi cña 5 c¾n khÝt víi hè gÇn mÆt nhai cña 5 . - R¨ng 4 c¾n khÝt víi 4 vµ mét phÇn víi 3 . (H×nh 38 A, B, C) A B C H×nh 38: T¬ng quan khíp c¾n r¨ng thËt cña r¨ng nanh vµ r¨ng cèi nhá thø nhÊt, thø hai hµm trªn víi hai r¨ng cèi nhá vµ r¨ng cèi lín thø nhÊt hµm díi. A: Nh×n th¼ng gãc tõ mÆt m¸ cho thÊy d¹ng ®iÓn h×nh ¨n khíp. H×nh ¶nh khiÕn ta cã c¶m nhËn c¸c diÖn ¨n khíp nhiÒu h¬n lµ diÖn hë. B: Nh×n tõ díi lªn cho ta thÊy sù tiÕp xóc chØ lµ c¸c ®iÓm cña mói r¨ng díi víi bê viÒn cña r¨ng trªn t¹o ra c¸c kho¶ng trèng tho¸t thøc ¨n. C: Nh×n tõ phÝa xa lìi (distolingual view), sù xÕp r¨ng nh trªn cho ta thÊy kho¶ng tho¸t thøc ¨n më réng vÒ phÝa lìi. 40
H×nh 39: S¬ ®å t¬ng quan mói ®ì (supporting cusps) víi hè xa (distal fossae) cña r¨ng cèi nhá vµ cèi lín. Sù ¸p khÝt cña mói vµo bê viÒn (Cusp and Embrasure Apposition) H×nh 40 m« t¶ sù ¸p khÝt cña mói vµ bê viÒn c¸c r¨ng ®èi khi c¾n trung t©m. Sù ¸p khÝt nµy thêng Ýt ®îc chó ý. Mét vµi ®Ønh mói ¸p khÝt vµo kho¶ng kh«ng bê viÒn. Mét sè mói kh¸c ¨n khÝt mét phÇn víi viÒn hoÆc gê cña mói ®èi (cusps or marginal cusp ridges) gièng kiÓu cìi ngùa. 41
H×nh 40: T¬ng quan mói - ®ì víi r×a bê viÒn (marginal ridges) Sù ¸p khÝt cña r×a vµ r·nh, huyÖt (Ridges and Sulcus. Grooves Apposition) CÇn nh¾c l¹i r»ng r×a tam gi¸c (triangular ridges) lµ phÇn liªn tiÕp cña ô men tõ ®Ønh mói ch¹y xuèng vïng tròng mÆt nhai, thêng tËn hÕt ë hè (fossae) hay huyÖt ph¸t triÓn (developmental grooves). (H×nh 28 ®Õn H×nh 30) R·nh (Sulcus) lµ nh÷ng ®êng lâm gi÷a c¸c r×a men, chóng hîp nhau l¹i thµnh huyÖt ph¸t triÓn ë ®¸y c¸c thung lòng men nµy. C¸c huyÖt nµy cã khi ch¹y tiÕp ra mÆt ngoµi vµ mÆt trong th©n r¨ng. Sù c¾n khÝt chÝnh cña r×a vµ r·nh (ridges and sulcus occlusion) lµ r×a tam gi¸c cña c¸c mói ngoµi r¨ng cèi lín hµm trªn víi c¸c huyÖt phÝa mÆt ngoµi ë c¸c r·nh c¸c r¨ng cèi lín hµm díi (H×nh 28 vµ H×nh 32). Mét vïng c¾n khÝt n÷a còng quan träng lµ r×a tam gi¸c mói xa trong (triangular ridge of the distolingual cusp) cña r¨ng cèi lín thø nhÊt hµm díi c¾n 42
khÝt víi r·nh huyÖt trong (lingual groove sulcus) cña r¨ng cèi lín thø nhÊt hµm trªn (H×nh 33C). Sù ch¹m cña r×a vµ r·nh cã t¸c dông nhiÒu ë cö ®éng c¾n, khi nhai sang bªn (lateral occlusal movements) còng nh khi c¾n khÝt trung t©m lµ sù ch¹m gi÷a r×a chÐo ngang (the oblique tranverse ridge) (sù kÐo dµi cña r×a tam gi¸c cña mói xa ngoµi ch¹y tíi mói gÇn trong) cña r¨ng cèi lín thø nhÊt hµm trªn víi c¸c hè vµ r·nh cña mÆt nhai r¨ng cèi díi. R×a nµy ¨n khíp víi r·nh t¹o trªn mÆt nhai r¨ng 6 bëi sù nèi liÒn cña huyÖt xa - ngoµi, huyÖt trung t©m vµ huyÖt ph¸t triÓn trong (distobuccal, central, and lingual developmental grooves). NÕu ta coi sù ¨n khíp r×a vµ r·nh lµ quan träng nhÊt lµm khëi ®iÓm th× mét khíp c¾n lý tëng, theo Hellman (1941) liÖt kª ®îc 138 ®iÓm ch¹m khíp c¾n cña tÊt c¶ c¸c kiÓu (occlusal contact points) cña 32 r¨ng: 1- MÆt lìi c¸c r¨ng cöa vµ r¨ng nanh hµm trªn: 6 2- MÆt m«i c¸c r¨ng cöa vµ r¨ng nanh hµm díi: 6 3- R×a tam gi¸c mói ngoµi r¨ng cèi nhá vµ cèi lín hµm trªn: 16 4- R×a tam gi¸c c¸c mói trong r¨ng cèi nhá vµ cèi lín hµm díi: 16 5- Bê vßng phÝa m¸ (buccal embrasure) r¨ng cèi nhá vµ r¨ng cèi lín hµm díi: 8 6- Bê vßng phÝa lìi (Lingual embrasure) r¨ng cèi nhá vµ r¨ng cèi lín hµm 10 trªn (bao gåm c¶ bê vßng r¨ng nanh vµ r¨ng cèi nhá thø nhÊt ¨n khíp r¨ng cèi hµm díi) 7- §Ønh mói phÝa lìi (Lingual cusp points) r¨ng cèi nhá vµ r¨ng cèi lín hµm trªn 16 8- §Ønh mói ngoµi (Buccal cusp points) r¨ng cèi nhá vµ r¨ng cèi lín hµm díi 16 9- Hè xa c¸c r¨ng cèi nhá 8 10- Hè trung t©m c¸c r¨ng cèi lín 12 11- Hè gÇn c¸c r¨ng cèi lín hµm díi 6 12- Hè xa c¸c r¨ng cèi lín hµm trªn 6 13- HuyÖt phÝa lìi (Lingual grooves) r¨ng cèi lín hµm trªn 6 14- HuyÖt phÝa m¸ (Buccal grooves) r¨ng cèi lín hµm díi 6 43
H×nh 41: diÔn ®¹t mét khíp c¾n lý tëng. A: R¨ng hµm trªn víi ®êng c¸c chÊm chång lªn cña r¨ng díi (nh×n tõ díi lªn). C¸c ®êng liÒn t« ®Ëm vµ dÊu T lµ r×a c¾n vµ ®Ønh c¸c mói. B: H×nh c¸c r¨ng díi víi c¸c ®êng chÊm cña r¨ng trªn chång lªn khi c¾n khÝt, chó ý r»ng c¸c ®êng chÐo t« ®Ëm cña r¨ng trªn lµ h×nh vµ vÞ trÝ c¸c gê chÐo (oblique ridges). 44
Sù ch¹m khíp c¾n vµ t¬ng quan liªn mói cña tÊt c¶ c¸c r¨ng trong c¸c vÞ trÝ vµ cö ®éng hµm díi (Occlusal Contact and Intercusp Relations of All the Teeth during the Various Mandibular Positions and Movements) Hµm díi cã thÓ cö ®éng theo mäi híng ®Ó t¹o sù t¬ng quan ch¹m khíp ë c¸c vÞ trÝ kh¸c nhau b»ng cö ®éng låi cÇu trong æ ch¶o. C¸c cö ®éng gåm cã: - Sang bªn vµ sang bªn ra tríc. - §a hµm ra tríc - §a hµm ra sau §a hµm sang bªn vµ sang bªn ra tríc cã thÓ sang ph¶i hay sang tr¸i. Thêng ta chØ m« t¶ ®a hµm sang bªn mµ kh«ng m« t¶ ®a hµm sang bªn ra tríc vµ c¸c cö ®éng c¬ b¶n lµm gi¶m c¸c cö ®éng sang bªn, cö ®éng ra tríc vµ cö ®éng lïi hµm ra sau. Khi cö ®éng ®a hµm díi sang ph¶i (Right lateral movement) th× hµm díi h¹ xuèng (depressed), cung r¨ng xa nhau ra, råi hµm díi ®a sang ph¶i vµ lµm c¸c r¨ng c¾n khÝt bªn ph¶i gäi lµ bªn lµm viÖc (working side) (H×nh 42A). Bªn tr¸i gäi lµ bªn th¨ng b»ng (Balancing side) hay lµ Kh«ng lµm viÖc (Nonworking side), c¸c r¨ng cã thÓ ch¹m nhau hoÆc kh«ng ch¹m nhau (H×nh 42C).  45
H×nh 42: T¬ng quan khíp c¾n r¨ng cèi lín 1 trong chu tr×nh vËn ®éng c¾n (xem thªm h×nh 52) A: Ch¹m khíp ban ®Çu phÝa bªn ph¶i B: C¾n trung t©m C: T thÕ c¾n cuèi cïng sang ph¶i tríc khi hµm díi h¹ xuèng ®Ó b¾t ®Çu chu tr×nh nhai míi. NÕu bªn th¨ng b»ng cã ch¹m khíp c¾n th× c¸c r¨ng còng ch¹m nhau t¬ng tù. Quan niÖm khíp c¾n lý tëng m« t¶ c¸c ®iÓm ch¹m khi ®a hµm sang bªn theo h×nh 43. 46
H×nh 43: C¸c ®iÓm ch¹m khíp c¾n khi ®a hµm sang bªn tõ c¾n trung t©m. A: C¸c ®iÓm ch¹m ë r¨ng hµm trªn khi ®a hµm sang ph¶i B: C¸c ®iÓm ch¹m ë r¨ng hµm díi bëi hµm trªn khi ®a hµm sang ph¶i 47
Tuy nhiªn, trong thùc tÕ ë r¨ng ngêi thÊy cã c¸c lo¹i ®iÓm ch¹m kh¸c nhau khi ®a hµm sang bªn bao gåm: - Chøc n¨ng nhãm (group function) - Híng dÉn bëi r¨ng nanh (cuspid guide) - Phèi hîp ch¹m cña r¨ng nanh, r¨ng cèi nhá, r¨ng cèi lín (combination contacts) Khíp c¾n chøc n¨ng nhãm khi cö ®éng hµm sang bªn cã nhiÒu ®iÓm ch¹m ë bªn lµm viÖc h¬n lo¹i khíp c¾n híng dÉn bëi r¨ng nanh (H×nh 44 vµ h×nh 45). Nh vËy, ®iÓm ch¹m bªn lµm viÖc khi ®a hµm sang bªn cã thÓ lµ mét hay nhiÒu ®iÓm (H×nh 46). Mäi ngêi ®Òu ®ång ý r»ng khi cö ®éng hµm sang bªn kh«ng nhÊt thiÕt cÇn cã ch¹m bªn th¨ng b»ng. Do ®ã, sù ch¹m bªn th¨ng b»ng kh«ng ®îc xem lµ yÕu tè ®Ó c¶n trë khíp c¾n (occlusal interference). C¶n trë khíp c¾n bªn th¨ng b»ng (a balancing side interference) lµ khi cã ch¹m vµ v× sù ch¹m nµy mµ bªn lµm viÖc c¸c r¨ng trît nhÑ lªn nhau hoÆc rêi xa ra khíp c¾n (disclusion), nhai kh«ng cã hiÖu qu¶. C¶n trë khíp c¾n bªn lµm viÖc (working side interference) lµ sù ch¹m nµy ë bªn lµm viÖc g©y ra kh«ng ch¹m nhau (disclusion) hay lµm di chuyÓn c¸c r¨ng lung lay bªn lµm viÖc. Khi cö ®éng ®a hµm díi ra tríc (Protrusive movement) Khi ®a hµm díi ra tríc th× ®Çu tiªn hµm díi h¹ xuèng, sau ®ã ®a trùc tiÕp ra phÝa tríc ®Ó vïng r¨ng cöa c¾n vµo nhau thuËn lîi nhÊt ®Ó c¾n thøc ¨n. §éng t¸c ®a hµm díi ra tríc ®Ó c¾n lu«n nèi tiÕp bëi ®éng t¸c lïi hµm díi vÒ khíp c¾n trung t©m. §éng t¸c lïi hµm díi tõ khíp c¾n trung t©m tíi vÞ trÝ t¬ng quan trung t©m (centric occlusion to centric relation) mµ ë ®ã låi cÇu n»m xa vµ cao nhÊt trong æ ch¶o (kh«ng tham chiÕu r¨ng nghÜa lµ r¨ng cã thÓ cã hay kh«ng, r¨ng cã thÓ ch¹m hay kh«ng, thêng hay x¶y ra ë ngêi bÞ bÖnh nghiÕn r¨ng (bruxism). ë ngêi b×nh thêng khi nhai, nuèt thØnh tho¶ng míi cã, trõ khi hai vÞ trÝ c¾n trung t©m vµ t¬ng quan trung t©m trïng nhau, nghÜa lµ khi c¾n mói ch¹m tèi ®a x¶y ra ë t thÕ t¬ng quan trung t©m. 48
NÕu cã sù c¶n trë khi ®a hµm ra sau, ®a hµm sang bªn hay c¾n ngËm khÝt hµm sÏ ®îc thÓ hiÖn ë qu¸ tr×nh ®¸p øng thÇn kinh - c¬ (neuromuscular responses). Ta cã thÓ ®o ph¸t hiÖn thÊy ®îc b»ng ph¬ng ph¸p ®iÖn ký c¬ (electro myography) vµ kh¸m l©m sµng. Tuy vËy, ngay c¶ khi ®· lo¹i bá c¸c c¶n trë khíp c¾n b»ng ph¬ng ph¸p chØnh khíp (occlusal adjustment) th× hµm díi còng kh«ng c¾n khÝt ngay vµo vÞ trÝ lïi cÇn thiÕt ®óng mµ vÉn cã sù trît nhÑ ("slide in centric") vÒ trung t©m. Sù trît nhÑ nµy kh«ng ®¸ng kÓ (CELENZA, 1973). Liªn quan c¾n sang bªn cña c¸c r¨ng (Lateral Occlusal Relations of the Teeth) Khi c¾n sang bªn ph¶i hay bªn tr¸i, c¸c r¨ng hµm díi ch¹m c¸c r¨ng trªn tõ phÝa bªn råi vÒ c¾n trung t©m. C¸c r¨ng nanh, cèi nhá, cèi lín ë mét bªn hµm díi sÏ ch¹m mÆt ngoµi (Occlusal contact facial) ë viÒn mói ngoµi (facial cusp ridges) ®©u ®ã n¬i 1/3 phÝa mÆt nhai (occlusal thirds) (H×nh 43) Nh÷ng ®iÓm nµy cña r¨ng hµm díi ch¹m c¸c r¨ng hµm trªn ë c¸c ®iÓm phÝa mÆt lìi cña bê viÒn mói ngoµi. C¸c r¨ng cöa gi÷a vµ cöa bªn bªn lµm viÖc thêng lµ kh«ng ch¹m cïng mét lóc. NÕu cã ch¹m th× phÇn ngoµi r×a c¾n r¨ng cöa díi ch¹m phÇn trong (lìi) r×a c¾n r¨ng cöa trªn. Trong qu¸ tr×nh ®éng t¸c ch¹m, trît (nhai) tõ ®iÓm ë phÝa ngoµi nhÊt tíi vÞ trÝ c¾n trung t©m. C¸c r¨ng ¨n khíp c¸c mói (intercuspate) vµ trît trªn nhau theo ®êng híng gÇn nh song song víi gê chÐo (oblique ridge) cña r¨ng cèi lín thø nhÊt hµm trªn. Gê chÐo cña r¨ng cèi lín thø nhÊt hµm trªn ch¹m c¾n mÆt nhai víi r·nh lµm bëi c¸c huyÖt xa - ngoµi vµ huyÖt ph¸t triÓn cña mÆt nhai r¨ng cèi lín thø nhÊt hµm díi. Khi r¨ng mét bªn hµm di ®éng tõ t¬ng quan bªn (ch¹m bªn) trît ®Õn c¾n trung t©m th× c¸c mói vµ gê (cusp of ridges) sÏ miÕt vµo nhau. Mói vµ gê (gåm c¶ bê viÒn - marginal ridges) cña r¨ng nanh vµ c¸c r¨ng cèi hµm díi sÏ ch¹m liªn quan mói (intercusping relationship) víi mói vµ gê cung r¨ng hµm trªn. 49
Th©n r¨ng cã cÊu t¹o sao cho mói vµ gê trît nhai lªn nhau mµ kh«ng bÞ c¶n trë. Ngoµi ra, th©n r¨ng cßn cã cÊu t¹o sao cho híng vÒ ch©n ®Õ cña ch©n r¨ng (turned on the root bases) ®Ó t¹o thuËn lîi cho c¸c ®éng t¸c gÊp khóc khi nhai cña mói trªn - mói díi (H×nh 51). §Ønh mói r¨ng nanh hµm díi ch¹m trît ë bê viÒn phÝa lìi c¹nh c¾n (linguoincisal embrasure) cña r¨ng cöa bªn vµ r¨ng nanh hµm trªn. §Ønh mói thêng ch¹m víi mét trong c¸c gê bªn (marginal ridges) cña bê viÒn phÝa lìi. H×nh 44: Khíp c¾n chøc n¨ng nhãm bªn lµm viÖc nhiÒu ®iÓm ch¹m H×nh 45: Khíp c¾n híng dÉn bëi r¨ng nanh giai ®o¹n kh«ng cã ®iÓm ch¹m cña r¨ng cèi nhá vµ lín khi cö ®éng hµm sang ph¶i 50
H×nh 46: Bªn th¨ng b»ng. Trêng hîp nµy c¸c ®iÓm ch¹m kh«ng c¶n trë g©y hë c¾n (disclusion) bªn lµm viÖc ë tÊt c¶ c¸c ®iÓm khíp c¾n sang bªn H×nh 47: Hai vÞ trÝ t¬ng quan cña r¨ng kh¸c nhau: A: T¬ng quan trung t©m B: C¾n trung t©m hay khíp c¾n mói ch¹m tèi ®a 51
H×nh A H×nh B D B H×nh 48: §êng chiÕu lé tr×nh cña mói n©ng ®ì (Supporting cusps) trªn r¨ng cèi lín thø nhÊt hµm trªn (A) vµ hµm díi (B), nghÜa lµ cña mói gÇn trong (Mesial lingual cusp) cña r¨ng 6 trªn vµ mói xa ngoµi (Distal buccal cusp) cña r¨ng 6 díi. P: lé tr×nh ®a hµm ra tríc B: lé tr×nh bªn th¨ng b»ng W: lé tr×nh bªn lµm viÖc Gê gÇn cña mói r¨ng nanh hµm díi thêng kh«ng ch¹m khi cö ®éng sang bªn. Gê xa cña r¨ng nanh hµm díi ch¹m gê gÇn cña mói r¨ng nanh hµm trªn. §Ønh mói cña r¨ng cèi nhá hµm díi trît trªn bê viÒn mÆt c¾n (occlusal embrasure) cña 3 vµ 4 (H×nh 49 vµ H×nh 50) H×nh 49: Liªn quan nhai cña c¸c mói, gê mói vµ bê viÒn A: R¨ng 4 víi 4 vµ 3 khi s¾p ch¹m c¾n, nh×n tõ phÝa lìi. B: Cña 6 liªn quan víi 6 khi s¾p ch¹m c¾n, nh×n tõ phÝa lìi. 52
H×nh 50: Liªn kÕt cïng víi r¨ng nanh, c¸c r¨ng cèi nhá vµ 6 hµm trªn lµm thµnh cung r¨ng hµm trªn. C¸c mòi tªn chØ híng vËn ®éng cña c¸c r¨ng hµm díi trªn r¨ng hµm trªn trong chu kú nhai. Bê viÒn lín r¨ng nanh vµ cèi nhá n»m phÝa trªn gê bªn vÒ phÝa mÆt nhai. Mòi tªn gÇn song song víi gê chÐo cña r¨ng 6 . H×nh 51: Ph¹m vi mÆt nhai cña 4 r¨ng cèi nhá thø nhÊt hµm trªn ph¶i víi mÆt xa vµ mÆt lìi ®îc kiÓm so¸t (surveyed) bëi gãc vu«ng xa - lìi (by a right angle distolingually) A: §êng A lµ ®êng kÎ biÓu hiÖn ranh giíi mÆt gÇn gÊp gãc, gÇn song song víi ®êng ®øng däc (vertical line) cña gãc vu«ng phÝa xa. CÊu t¹o nµy cho phÐp r¨ng 4 quan hÖ nhai ®óng víi mÆt bªn xa cña r¨ng nanh hµm trªn. C¶ hai t¹o nªn bê viÒn phÝa lìi cña cung r¨ng. B: §êng B gÊp gãc nhiÒu h¬n biÓu hiÖn mÆt xa ®Ó cho mói vµ bê cã thÓ ®îc r¨ng díi trît dÔ dµng khi nhai sang bªn. C: §êng C diÔn ®¹t gãc xa - ngoµi vµ gÇn ngoµi phï hîp víi ®êng vßng cung r¨ng kh«ng lµm thay ®æi vÞ trÝ chøc n¨ng cña th©n vµ ch©n r¨ng. D: Hai thÝ dô mÆt nhai r¨ng 4 (r¨ng thËt) kh¸c nhau nhng ®Òu cã c¸c ®Æc ®iÓm nªu trªn. 53
Gê gÇn ngoµi r¨ng 4 ch¹m gê mói phÝa xa r¨ng 3 . Gê xa ngoµi ( 4 ch¹m dèc (sên) mÆt nhai phÝa gÇn (mesio - occlusal slope) cña mói ngoµi r¨ng 4 . Mói ngoµi r¨ng 5 trît trªn bê viÒn mÆt nhai råi tíi bê viÒn mÆt nhai phÝa lìi cña r¨ng 4 vµ 5 . Bê viÒn gÇn ngoµi cña mói ngoµi 5 ch¹m sên mÆt nhai phÝa xa cña mói ngoµi r¨ng 4 vµ bê viÒn xa ngoµi cña mói ngoµi 5 ch¹m sên mÆt nhai phÝa gÇn cña mói ngoµi r¨ng 5 . C¸c mói phÝa lìi cña tÊt c¶ c¸c r¨ng cèi nhai kh«ng ch¹m cho tíi khi ®Õn vÞ trÝ c¾n trung t©m. Sau ®ã chØ cã sù ch¹m ë c¸c mói trong r¨ng cèi nhá hµm trªn víi mói xa trong cña r¨ng cèi 5 (nÕu r¨ng nµy cã 3 mói (three - cusp type)) (H×nh 36B). C¸c r¨ng cèi lín khi nhai sang bªn th× ch¹m c¾n nhiÒu h¬n v× cÊu t¹o mÆt nhai phøc t¹p cña chóng. Nh võa x¸c ®Þnh ë phÇn trªn, cö ®éng sang bªn t¬ng quan c¾n cña r¨ng nanh vµ cèi nhá cã ®Æc ®iÓm lµ: mói, gê mói, r·nh vµ bê viÒn chÞu sù liªn quan chÆt chÏ víi nhau. C¸c mói vµ c¸c chç gê cña c¸c r¨ng trªn mét hµm trît gi÷a hay trªn (between or over) c¸c mói vµ bê viÒn hay r·nh c¸c r¨ng hµm ®èi diÖn. H×nh thÓ c¸c r¨ng vµ vÞ trÝ trªn cung r¨ng sÏ thÝch nghi thuËn lîi víi yªu cÇu trªn. §õng lÇm tëng r»ng mói cña mét r¨ng sÏ trît lóc lªn, lóc xuèng trªn sên cña mói r¨ng ®èi diÖn. C¸c mói, gê, hè, bê viÒn lµm thµnh cung r¨ng khíp c¾n (form of occlusion) phèi hîp nhau vµ kh«ng c¶n trë nhau. Chu kú nhai (occlusal cycle) vïng r¨ng cèi khi cö ®éng hµm sang ph¶i hay sang tr¸i Khi cö ®éng nhai sang bªn, hµm díi h¹ xuèng sang phÝa ph¶i hay tr¸i cña khíp c¾n trung t©m. §Ó tiÕp tôc chu kú nhai vµ trë l¹i vÞ trÝ c¾n trung t©m, phÇn mÆt nhai phÝa m¸ cña c¸c r¨ng cèi lín hµm díi sÏ ch¹m phÇn mÆt nhai c¸c r¨ng cèi lín hµm trªn ë phÝa trong ®Ønh mói ngoµi vµ ch¹m víi viÒn tam gi¸c (triangular ridges) 54
dèc nói tõng mçi bªn, råi tiÕp tôc ch¹m trît chu kú ®Ó vÒ vÞ trÝ c¾n trung t©m. (H×nh 42 vµ h×nh 52) Tõ nh÷ng vÞ trÝ ch¹m ®Çu tiªn cña r¨ng cèi hµm díi trît vÒ vÞ trÝ c¾n trung t©m víi r¨ng cèi hµm trªn, sau ®ã lµ thêi gian nghØ t¹m thêi. VËn ®éng nhai tiÕp tôc víi sù ch¹m trît (sliding contact) tíi lóc sên mÆt nhai phÝa lìi (linguo-occlusal slopes) cña phÇn ngoµi c¸c r¨ng cèi lín hµm díi vît qua khái ®iÓm chãt ch¹m nhau víi sên mÆt nhai phÝa lìi cña phÇn trong (lìi) cña r¨ng cèi hµm trªn (H×nh 52). Khi c¸c r¨ng cèi kh«ng ch¹m nhau n÷a, hµm díi h¹ thÊp xuèng trong mét ®éng t¸c vßng trë l¹i mét chu kú kh¸c ®a hµm sang bªn ®Ó nhai (H×nh 42). H×nh 52: Chu kú nhai cña r¨ng cèi thø nhÊt nh×n tõ phÝa gÇn (hµm bªn ph¶i) r¨ng 6 t« ®Ëm lµ vÞ trÝ c¾n trung t©m. H×nh r¨ng 6 chÊm mê lµ c¸c vÞ trÝ kh¸c nhau trong chu kú nhai. Hai mòi tªn ng¾n A vµ B vu«ng gãc víi mÆt nhai r¨ng 6 x¸c ®Þnh kho¶ng ch¹m trît tõ lóc ch¹m ban ®Çu ®Õn khi ch¹m lóc chãt ®Ó l¹i b¾t ®Çu chu kú nhai sau. §o¹n ®êng thùc tÕ ch¹m khi nhai cña r¨ng cèi lín hµm díi víi mÆt nhai r¨ng cèi hµm trªn trong giíi h¹n tõ ®iÓm ch¹m thø nhÊt ®Õn ®iÓm ch¹m cuèi rÊt ng¾n. Sau khi ch¹m lÇn ®Çu, r¨ng l¹i rêi nhau tõng lóc trªn ®o¹n ®êng nhai ®Ó tíi n¬i ch¹m chãt (so s¸nh A vµ C ë H×nh 42). Theo BEYRON (1964) khi ®o vïng r¨ng cöa ®o¹n ch¹m chØ lµ 2,8 mm trªn ngêi thæ d©n óc. 55