Toàn tập về C.Mác và Ph.Ăng-ghen - Tập 25 (Phần 1)

Chia sẻ: Vũ Huyền Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:391

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tập 25 bộ "Toàn tập C.Mác và Ph.Ăng-ghen" gồm tập III bộ "Tư bản" của C.Mác, Lời tựa và phần bổ sung của Ph.Ăng-ghen viết cho tập này. Tập III được Ph.Ăng-ghen biên tập và cho xuất bản vào năm 1894 sau khi Mác mất. Tập 25 được kết cấu thành 2 phần, phần 1 này trình bày những nội dung về: sự chuyển hóa giá trị thặng dư thành lợi nhuận và tỷ suất giá trị thặng dư thành tỷ suất lợi nhuận; sự hình thành tỷ suất lợi nhuận chung (tỷ suất lợi nhuận trung bình) và sự chuyển hóa giá trị của hàng hóa thành giá cả sản xuất;... Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Toàn tập về C.Mác và Ph.Ăng-ghen - Tập 25 (Phần 1)

7 Lêi nhµ xuÊt b¶n TËp 25 bé Toµn tËp C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen gåm tËp III bé "T b¶n" cña C.M¸c, Lêi tùa vµ phÇn bæ sung cña Ph.¡ng-ghen viÕt cho tËp nµy. TËp III ®îc Ph.¡ng-ghen biªn tËp vµ cho xuÊt b¶n vµo n¨m 1894 sau khi M¸c mÊt. Trong tËp III, M¸c nghiªn cøu toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, v¹ch ra c¸c h×nh th¸i kh¸c nhau cña gi¸ trÞ thÆng d, ph©n tÝch mét c¸ch s©u s¾c nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p nhÊt cña viÖc ph©n phèi gi¸ trÞ thÆng d gi÷a c¸c tËp ®oµn c¸c nhµ t b¶n. Nh Ph.¡ng-ghen ®· nãi, cïng víi viÖc ph¸t hiÖn ra quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö, viÖc ph¸t hiÖn gi¸ trÞ thÆng d, nghiªn cøu b¶n chÊt vµ t¸c dông cña nã trong sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n lµ c«ng lao vÜ ®¹i nhÊt cña M¸c. TËp nµy ®îc dÞch dùa vµo b¶n tiÕng Nga bé Toµn tËp C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, tËp 25 do Nhµ xuÊt b¶n s¸ch ChÝnh trÞ quèc gia Liªn X« xuÊt b¶n t¹i M¸t-xc¬-va n¨m 1961. TËp 25 ®îc in thµnh 2 tËp: tËp 25 (phÇn thø nhÊt) tõ ch¬ng I - XXVIII vµ tËp 25 (phÇn thø hai) tõ ch¬ng XXIX - LII. Ngoµi phÇn chÝnh v¨n, chóng t«i cßn in kÌm theo phÇn chó thÝch vµ c¸c b¶n chØ dÉn do ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin Liªn X« (tríc ®©y) biªn so¹n ®Ó b¹n ®äc tham kh¶o. §ång thêi víi viÖc xuÊt b¶n bé Toµn tËp C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, chóng t«i sÏ tæ chøc biªn so¹n s¸ch giíi thiÖu néi dung mçi tËp vµ c¸c t tëng c¬ b¶n trong t¸c phÈm chÝnh cña hai nhµ kinh ®iÓn. Th¸ng 4 - 1994 Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia
10 Lêi tùa lêi tùa 11 Lêi tùa ThÕ lµ ngµy nay t«i míi cã hoµn c¶nh xuÊt b¶n quyÓn thø ba nµy cña t¸c phÈm chñ yÕu cña M¸c, quyÓn kÕt thóc phÇn lý luËn cña t¸c phÈm Êy. Khi xuÊt b¶n quyÓn thø hai n¨m 1885, t«i ®· tëng quyÓn thø ba nµy lµ - cè nhiªn trõ mét vµi phÇn rÊt quan träng ra th× kh«ng kÓ - cã lÏ chØ cã nh÷ng khã ThÕ lµ ngµy nay t«i míi cã hoµn c¶nh xuÊt b¶n quyÓn thø ba kh¨n vÒ kü thuËt th«i. Mµ thùc tÕ còng ®óng nh vËy. Nhng nµy cña t¸c phÈm chñ yÕu cña M¸c, quyÓn kÕt thóc phÇn lý håi ®ã, t«i ®· kh«ng hÒ biÕt râ lµ sÏ gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n luËn cña t¸c phÈm Êy. Khi xuÊt b¶n quyÓn thø hai n¨m 1885, nh thÕ nµo ë chÝnh ngay nh÷ng phÇn quan träng nhÊt Êy t«i ®· cña toµn bé t¸c phÈm, còng nh t«i ®· kh«ng ngê tíi nh÷ng trë ng¹i kh¸c khiÕn cho viÖc hoµn thµnh quyÓn s¸ch ph¶i chËm l¹i l©u ®Õn nh thÕ. §iÒu trë ng¹i thø nhÊt vµ chñ yÕu lµ t«i bÞ kÐm m¾t; trong nhiÒu n¨m trêi, t×nh tr¹ng kÐm m¾t Êy ®· lµm gi¶m ®Õn møc ®é thÊp nhÊt thêi gian mµ t«i cã thÓ dµnh cho viÖc viÕt l¸ch; cho ®Õn ngµy nay còng vÉn thÕ, häa ho»n ra t«i míi cã thÓ cÇm bót viÕt díi ¸nh s¸ng nh©n t¹o mµ th«i. Thªm vµo ®ã, lµ nh÷ng c«ng viÖc kh¸c mµ t«i kh«ng thÓ g¸c l¹i ®îc: t¸i b¶n vµ dÞch c¸c t¸c phÈm tríc kia cña M¸c vµ cña t«i, nghÜa lµ ph¶i duyÖt l¹i, ®Ò tùa vµ bæ sung, nh÷ng viÖc nµy nhiÒu khi kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc nÕu kh«ng cã sù nghiªn cøu thªm n÷a, v.v.. Tríc hÕt ph¶i kÓ ®Õn viÖc xuÊt b¶n quyÓn thø nhÊt b»ng tiÕng Anh; v× rèt cuéc t«i ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ b¶n dÞch Êy, nªn lÇn xuÊt b¶n nµy ®· cho¸n mÊt nhiÒu th× giê cña t«i. Ngêi nµo ®· cã theo dâi Ýt nhiÒu sù ph¸t triÓn lín lao cña s¸ch b¸o x· héi chñ nghÜa quèc tÕ trong mêi n¨m gÇn ®©y vµ nhÊt lµ theo dâi sè lîng c¸c b¶n dÞch nh÷ng t¸c phÈm tríc
12 Lêi tùa lêi tùa 13 ®©y cña M¸c vµ cña t«i, tÊt sÏ ®ång ý víi t«i lµ t«i rÊt cã c¬ së phong trµo trong nhiÒu níc h¬n, còng nh theo dâi nh÷ng ®Ó lÊy lµm mõng r»ng sè ngo¹i ng÷ mµ t«i cã ®Ó gióp Ých cho b¸o chÝ ngµy cµng t¨ng thªm cßn nhiÒu h¬n thÕ n÷a, thµnh ngêi dÞch, vµ do ®ã, kh«ng thÓ nµo tõ chèi duyÖt c¸c b¶n dÞch thö trõ mïa ®«ng vµ ®Æc biÖt lµ trõ ba th¸ng ®Çu n¨m, t«i cña hä ®îc, lµ rÊt h¹n chÕ. Nhng sù ph¸t triÓn s¸ch b¸o nãi kh«ng sao lµm trßn ®îc nh÷ng c«ng t¸c ®ßi hái ph¶i tiÕn trªn chØ lµ mét biÓu hiÖn cña sù ph¸t triÓn t¬ng øng cña b¶n hµnh liªn tôc c¶ n¨m kh«ng ®îc gi¸n ®o¹n lóc nµo. Khi ngêi th©n phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ mµ th«i. Sù ph¸t triÓn ta ®· sèng h¬n b¶y m¬i tuæi, th× nh÷ng thí c©n n·o liªn nµy cña phong trµo ®· ®Ò ra cho t«i nh÷ng tr¸ch nhiÖm míi. tëng M©y-ne ho¹t ®éng mét c¸ch chËm ch¹p kh«ng sao söa Ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu ho¹t ®éng x· héi cña chóng t«i, M¸c ®îc, vµ ngêi ta kh«ng cßn kh¾c phôc ®îc nh÷ng sù gi¸n vµ t«i ®· ph¶i ®¶m nhiÖm phÇn lín c«ng t¸c liªn l¹c gi÷a c¸c ®o¹n trong c«ng t¸c lý luËn khã kh¨n mét c¸ch dÔ dµng vµ phong trµo x· héi chñ nghÜa vµ c«ng nh©n c¸c níc; toµn bé nhanh chãng nh ngµy tríc n÷a. V× vËy, nÕu mét c«ng viÖc phong trµo cµng lín m¹nh, th× c«ng t¸c Êy cµng t¨ng lªn. Nhng cña mïa ®«ng nµy kh«ng thÓ lµm xong ®îc th× sang mïa ®«ng nÕu lóc M¸c cßn sèng, «ng ®· ®¶m nhËn c¸i phÇn nÆng nhÊt sau l¹i ph¶i lµm trë l¹i hÇu nh tõ ®Çu; ®Æc biÖt ®èi víi phÇn trong lÜnh vùc nµy, th× sau khi «ng mÊt, chØ cã mét m×nh t«i thø V, phÇn khã nhÊt, th× t×nh h×nh chÝnh lµ nh thÕ. lµ g¸nh v¸c c¸i c«ng t¸c ngµy mét kh«ng ngõng t¨ng lªn Êy. B¹n ®äc sÏ nhËn thÊy qua nh÷ng ®iÓm nªu lªn sau nµy §ång thêi, nh÷ng sù liªn hÖ trùc tiÕp gi÷a c¸c ®¶ng c«ng nh©n r»ng, c«ng t¸c biªn tËp lÇn nµy ®· kh¸c mét c¸ch c¨n b¶n víi c¸c níc tõ ®ã trë ®i ®· trë thµnh nÒn nÕp, vµ ®ang mõng thay c«ng t¸c biªn tËp quyÓn thø hai. VÒ quyÓn thø ba, chØ cã mét lµ ngµy cµng trë thµnh nÒn nÕp h¬n; mÆc dÇu thÕ, ngêi ta b¶n s¬ th¶o th«i, h¬n n÷a l¹i lµ mét b¶n cã rÊt nhiÒu ®o¹n bá vÉn cßn nhí ®Õn sù gióp ®ì cña t«i qu¸ nhiÒu h¬n lµ t«i mong trèng. Th«ng thêng, nh÷ng ®o¹n ®Çu cña mçi phÇn ®Òu ®îc muèn, khi xuÊt ph¸t tõ lîi Ých c«ng t¸c lý luËn cña t«i. Nhng th¶o ra mét c¸ch kh¸ cÈn thËn vµ, thËm chÝ trong phÇn lín nh÷ng ngêi nh t«i, ®· ho¹t ®éng h¬n n¨m m¬i n¨m trong trêng hîp, lêi v¨n cña nh÷ng ®o¹n ®Çu Êy ®· ®îc gät giòa. phong trµo Êy, th× ph¶i coi nh÷ng nhiÖm vô do phong trµo Êy Nhng cµng vÒ sau, viÖc so¹n b¶n th¶o l¹i cµng s¬ lîc vµ ®Ò ra lµ mét nghÜa vô kh«ng thÓ tr× ho·n ®îc, mét nghÜa vô kh«ng ®Çy ®ñ, viÖc tr×nh bµy l¹i cµng cã nhiÒu ®o¹n bµn réng ph¶i thùc hiÖn ngay. Trong thêi ®¹i s«i næi cña chóng ta, ra vÒ nh÷ng ®iÓm thø yÕu n¶y ra trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, còng gièng håi thÕ kû XVI, trong lÜnh vùc nh÷ng lîi Ých x· h¬n n÷a viÖc s¾p xÕp mét c¸ch døt kho¸t c¸c tµi liÖu th× bÞ g¸c héi, ngêi ta chØ gÆp nh÷ng nhµ lý luËn thuÇn tóy ë bªn phÝa l¹i vÒ sau; nh÷ng ®o¹n v¨n diÔn ®¹t c¸c t tëng ®îc ghi l¹i thÕ lùc ph¶n ®éng mµ th«i; chÝnh v× vËy c¸c ngµi Êy kh«ng in statu nascendi 1* l¹i cµng dµi dßng vµ cµng lñng cñng. ë ph¶i lµ nh÷ng nhµ lý luËn thùc sù, mµ chØ lµ nh÷ng kÎ chuyªn nhiÒu chç, ch÷ viÕt vµ c¸ch tr×nh bµy ®Ó lé ra mét c¸ch qu¸ râ nghÒ ca tông ph¸i ph¶n ®éng Êy th«i. rµng sù x©m nhËp vµ ph¸t triÓn dÇn cña nh÷ng c¬n bÖnh do lao lùc qu¸ søc g©y nªn, nh÷ng c¬n bÖnh nµy lóc ®Çu ®· lµm V× t«i sèng ë Lu©n §«n, cho nªn vÒ mïa ®«ng, nh÷ng sù liªn cho c«ng viÖc cña t¸c gi¶ ngµy cµng trë thµnh khã kh¨n h¬n, hÖ nh thÕ víi c¸c ®¶ng phÇn nhiÒu lµ b»ng th tõ, nhng vÒ vµ cuèi cïng ®· lµm gi¸n ®o¹n h¼n c«ng viÖc Êy trong tõng mïa hÌ th× phÇn lín lµ b»ng nh÷ng cuéc tiÕp xóc trùc tiÕp. _____________________________________________________________________________________________ Thªm vµo ®ã lµ cµng ngµy t«i cµng ph¶i theo dâi bíc tiÕn cña 1* - trong qu¸ tr×nh chóng n¶y sinh.
14 Lêi tùa lêi tùa 15 thêi gian mét. §iÒu ®ã ch¼ng cã g× lµ l¹ c¶. Trong kho¶ng thêi gian tõ 1863 ®Õn 1867, M¸c kh«ng nh÷ng ®· hoµn thµnh viÖc s¬ th¶o hai quyÓn cuèi cïng cña bé "T b¶n" vµ chuÈn bÞ b¶n Das Kapital. th¶o cña quyÓn thø nhÊt ®Ó ®a in, mµ «ng cßn ®¶m nhiÖm c¸i c«ng t¸c lín lao g¾n liÒn víi viÖc s¸ng lËp vµ ph¸t triÓn Héi Liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ. V× thÕ, tõ nh÷ng n¨m 1864 - Kritik der politischen Oekonomie. 1865, nh÷ng triÖu chøng trÇm träng cña nh÷ng c¬n bÖnh ®ã ®· xuÊt hiÖn, lµm cho M¸c kh«ng thÓ tù m×nh hoµn thµnh Von ®îc quyÓn hai vµ quyÓn ba. C«ng viÖc ®Çu tiªn cña t«i lµ ®äc cho ngêi ta chÐp toµn bé nguyªn b¶n viÕt tay ®Ó cã mét b¶n sao dÔ ®äc, v× nguyªn b¶n Karl Marx. thêng lµ khã ®äc, ngay c¶ ®èi víi t«i n÷a. Riªng viÖc nµy còng ®· cho¸n kh¸ nhiÒu th× giê råi. ChØ cã lµm nh thÕ råi Dritter Band, erster Theil. míi cã thÓ b¾t ®Çu viÖc biªn tËp thùc sù ®îc. T«i ®ãng khung c«ng viÖc biªn tËp ë møc tèi cÇn thiÕt: nh÷ng ®o¹n nµo ý ®· râ råi Buch III: th× t«i cè hÕt søc gi÷ l¹i tÝnh chÊt cña b¶n s¬ th¶o ®Çu tiªn, t«i Der Gesammtprocess der kapitalistischen Produktion. thËm chÝ còng kh«ng xãa bá mét sè ®iÓm lÆp ®i lÆp l¹i, khi Kapitel I bis XXVIII. chóng ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò díi mét khÝa c¹nh míi hoÆc chÝ Ýt lµ tr×nh bµy vÊn ®Ò díi mét h×nh thøc kh¸c, nh ta thêng thÊy ë M¸c. Cßn ë nh÷ng chç nµo mµ nh÷ng ®iÓm söa ®æi vµ nh÷ng Herausgegeben von Friedrich Engels. ®iÓm thªm vµo cña t«i kh«ng ph¶i chØ thuÇn tóy cã tÝnh chÊt biªn tËp, hoÆc khi nµo t«i b¾t buéc ph¶i so¹n l¹i nh÷ng tµi liÖu thùc tÕ mµ M¸c ®· ®a ra, råi tù m×nh rót ra nh÷ng kÕt luËn, Da Recht der Uebersetzung ist vorbehalten. tuy lµ vÉn hÕt søc t«n träng tinh thÇn cña M¸c, th× c¶ ®o¹n Êy ®îc ®Ó vµo trong dÊu ngoÆc vu«ng 1* vµ cã chua ch÷ ®Çu cña tªn t«i. Trong nh÷ng chó thÝch cña t«i ë cuèi trang, ®«i khi Hamburg kh«ng cã nh÷ng dÊu mãc Êy; nhng ë tÊt c¶ nh÷ng chç t«i ®· Verlag von Otto Meissner. ký b»ng ch÷ c¸i ®Çu cña tªn t«i, th× t«i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ 1894. toµn bé lêi chó thÝch Êy. Còng nh ta thêng thÊy ®èi víi mét b¶n s¬ th¶o ®Çu tiªn, trong b¶n viÕt tay cã nhiÒu ®iÓm t¸c gi¶ ghi chó lµ sau nµy sÏ _____________________________________________________________________________________________ B×a trong cña phÇn I, tËp III bé "T b¶n" xuÊt b¶n lÇn ®Çu b»ng tiÕng §øc 1* Trong b¶n nµy, th× ®Æt trong dÊu «m.
16 Lêi tùa lêi tùa 17 ph¸t triÓn, nhng nh÷ng lêi høa Êy kh«ng ph¶i bao giê còng gi÷ ®îc. T«i vÉn ®Ó nguyªn nh÷ng chç ghi chó Êy, v× nã cho thÊy r»ng t¸c gi¶ cã ý ®Þnh sau nµy sÏ viÕt vÒ nh÷ng ®iÓm ®ã. B©y giê xin ®i vµo tõng vÊn ®Ò. VÒ phÇn thø nhÊt, b¶n th¶o chÝnh chØ cã thÓ dïng ®îc mét phÇn rÊt Ýt. Ngay tõ ®Çu, ngêi ta ®· thÊy ®Çy nh÷ng con tÝnh vÒ quan hÖ gi÷a tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ tû suÊt lîi nhuËn (tøc lµ néi dung ch¬ng III cña chóng ta), cßn chñ ®Ò ph¸t triÓn trong ch¬ng thø nhÊt cña chóng ta th× m·i sau nµy M¸c míi bµn ®Õn vµ còng lµ nh©n gÆp dÞp bµn qua mµ th«i. ë ®©y t«i ®· dùa vµo hai b¶n míi söa ph¸c qua, mçi b¶n gåm 8 trang khæ in folio 1*, nhng ngay c¶ nh÷ng b¶n nµy n÷a còng kh«ng ®îc th¶o ra mét c¸ch cã m¹ch l¹c ®Çy ®ñ. Ch¬ng thø nhÊt hiÖn nay lµ do tõ nh÷ng b¶n nµy mµ so¹n ra. Ch¬ng II lÊy trong b¶n th¶o chÝnh. VÒ ch¬ng III, t«i ®· t×m ra c¶ mét lo¹t tÝnh to¸n cha hoµn bÞ, l¹i cßn cã c¶ mét quyÓn vë toµn vÑn, gÇn nh ®Çy ®ñ, thuéc vÒ nh÷ng n¨m b¶y m¬i; quyÓn vë Êy tr×nh bµy mèi quan hÖ gi÷a tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ tû suÊt lîi nhuËn díi h×nh thøc nh÷ng ph¬ng tr×nh. ChÝnh «ng b¹n th©n cña t«i lµ Xa-mu-en Mo-r¬, ngêi ®· cã c«ng dÞch mét phÇn lín quyÓn thø nhÊt ra tiÕng Anh, ®· ®¶m nhËn viÖc chØnh lý néi dung quyÓn vë Êy cho t«i; vÒ viÖc ®ã «ng cã ®ñ t c¸ch h¬n t«i nhiÒu v× «ng nguyªn lµ mét nhµ to¸n häc ®îc ®µo t¹o ë Kem-brÝt-gi¬. ChÝnh b¶n tãm t¾t cña «ng, sau ®ã, ®· gióp cho t«i so¹n ch¬ng III, tuy r»ng thØnh tho¶ng t«i vÉn sö dông b¶n th¶o chÝnh. - VÒ ch¬ng IV th× chØ cã ®Çu ®Ò. Nhng v× vÊn ®Ò bµn ®Õn trong ®ã lµ: "¶nh hëng cña chu chuyÓn ®èi víi tû suÊt lîi nhuËn" cã mét ý nghÜa hÕt søc quan träng, cho nªn t«i ®· tù m×nh th¶o ra ch¬ng Êy, vµ chÝnh v× thÕ trong v¨n b¶n, t«i ®· ®Ó c¶ ch¬ng nµy vµo trong dÊu ngoÆc. §ång _____________________________________________________________________________________________ 1* - b»ng 1/2 tê in.
18 Lêi tùa lêi tùa 19 thêi t«i thÊy r»ng, muèn cho c«ng thøc tû suÊt lîi nhuËn ë n÷a vµ chØ hÕt søc chØnh lý l¹i nh÷ng tµi liÖu ®· cã, chØ ®a ch¬ng III cã mét gi¸ trÞ phæ biÕn, th× thùc ra nã ph¶i ®îc söa vµo nh÷ng ®iÓm bæ sung cÇn thiÕt th«i. Nhê lµm nh vËy mµ ®æi l¹i Ýt nhiÒu. Tõ ch¬ng V trë ®i, b¶n viÕt tay chÝnh lµ mïa xu©n n¨m 1893, t«i ®· cã thÓ hoµn thµnh ®îc phÇn c«ng nguån duy nhÊt ®èi víi ®o¹n cßn l¹i cña phÇn nµy, mÆc dÇu viÖc chñ yÕu vÒ phÇn Êy. ngay c¶ ë ®©y n÷a, vÉn cã nhiÒu chç cÇn ph¶i s¾p xÕp l¹i vµ Cßn vÒ c¸c ch¬ng, th× nh÷ng ch¬ng tõ XXI ®Õn XXIV ®· ph¶i cã nh÷ng ®iÓm bæ sung. ®îc th¶o l¹i vÒ c¨n b¶n. §èi víi nh÷ng ch¬ng XXV vµ XXVI, §èi víi ba phÇn tiÕp theo sau, t«i ®· cã thÓ theo hÇu hÕt ph¶i so¸t l¹i tµi liÖu thùc tÕ vµ thªm vµo mét sè tµi liÖu lÊy ë toµn bé nguyªn c¶o, trõ viÖc hoµn chØnh l¹i lêi v¨n. Mét sè chç kh¸c. VÒ nh÷ng ch¬ng XXVII vµ XXIX th× gÇn nh cã thÓ ®o¹n phÇn lín lµ nh÷ng ®o¹n nãi vÒ ¶nh hëng cña chu chÐp l¹i theo ®óng nh b¶n th¶o; tr¸i l¹i ch¬ng XXVIII ®ßi chuyÓn, ®· ®îc so¹n l¹i ®Ó ¨n khíp víi ch¬ng IV mµ t«i ®· hái ph¶i ®îc s¾p ®Æt l¹i mét c¸ch kh¸c. Nhng nh÷ng khã ®a vµo trong phÇn thø nhÊt. Nh÷ng ®o¹n Êy còng ®îc ®Ó vµo kh¨n thËt sù b¾t ®Çu tõ ch¬ng XXX. Tõ ®©y trë ®i, kh«ng trong dÊu ngoÆc vµ cã chua ch÷ c¸i ®Çu cña tªn t«i. nh÷ng cÇn ph¶i s¾p ®Æt l¹i mét c¸ch thÝch ®¸ng nh÷ng tµi liÖu Khã kh¨n lín nhÊt lµ phÇn V, phÇn bµn vÒ vÊn ®Ò phøc t¹p thùc tÕ, mµ cßn ph¶i s¾p ®Æt l¹i ngay c¶ m¹ch l¹c t tëng nhÊt cña toµn bé quyÓn nµy. Vµ chÝnh trong khi viÕt phÇn nµy, n÷a, m¹ch l¹c Êy lu«n lu«n bÞ gi¸n ®o¹n v× nh÷ng c©u chªm M¸c ®· bÞ mét c¬n èm nÆng mµ chóng t«i ®· nãi ë trªn. Cho vµo, nh÷ng ®o¹n bµn réng ra ngoµi ®Ò, v.v., ®Ó råi m·i sau míi nªn ë ®©y chóng ta kh«ng cã ®îc mét b¶n s¬ th¶o ®Çy ®ñ, ®îc ph¸t triÓn tiÕp ë ®o¹n kh¸c, thêng hoµn toµn cã tÝnh thËm chÝ còng kh«ng cã ®îc mét b¶n ®Ò c¬ng mµ ngêi ta chÊt ngÉu nhiªn. Nh vËy ch¬ng XXX ®· ®îc chØnh lý b»ng chØ cÇn ph¸t triÓn nh÷ng ®iÓm c¨n b¶n lµ ®îc, mµ ®©y chØ míi c¸ch s¾p xÕp l¹i, vµ b»ng c¸ch g¹t bá mét sè ®o¹n ®· dïng ë lµ mét sù khëi th¶o th«i, l¾m khi chØ lµ mét ®èng lén xén nh÷ng chç kh¸c. Tr¸i l¹i, ch¬ng XXXI ®· ®îc th¶o ra mét nh÷ng ®o¹n ghi chÐp, lêi nhËn xÐt vµ tµi liÖu su tÇm díi c¸ch cã hÖ thèng h¬n. Nhng sau ch¬ng ®ã, trong b¶n th¶o lµ h×nh thøc nh÷ng ®o¹n trÝch. Lóc ®Çu t«i ®· ®Þnh bæ sung phÇn mét phÇn dµi mang nhan ®Ò: "Sù lÉn lén", chØ bao gåm toµn nµy b»ng c¸ch lÊp nh÷ng lç hæng vµ viÕt l¹i c¸c ®o¹n míi chØ nh÷ng ®o¹n trÝch b¸o c¸o cña nghÞ viÖn vÒ c¸c cuéc khñng ®îc ph¸c qua, - nh t«i ®· lµm ®îc ®Õn mét møc ®é nµo ®Êy ho¶ng n¨m 1848 vµ 1857, trong ®ã tËp hîp c¶ nh÷ng lêi nghÞ ®èi víi phÇn thø nhÊt, - ®Ó cho trong phÇn Êy tÊt c¶ nh÷ng g× luËn cña hai m¬i ba nhµ kinh doanh vµ nhµ kinh tÕ häc, nãi t¸c gi¶ muèn nãi ®Õn cã c¶, Ýt nhÊt lµ vÒ ®¹i thÓ. T«i ®· lµm vÒ tiÒn tÖ vµ t b¶n, vÒ viÖc vµng ch¹y ra níc ngoµi, vÒ n¹n nh thÕ Ýt nhÊt lµ ba lÇn nhng ®Òu thÊt b¹i, vµ th× giê mÊt ®Çu c¬ qu¸ ®¸ng, v.v., ë mét sè chç cßn kÌm thªm nh÷ng lêi vµo ®ã lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu lµm cho viÖc b×nh luËn v¾n t¾t. C¸c c©u hái còng nh c¸c c©u tr¶ lêi cña xuÊt b¶n bÞ chËm trÔ. Cuèi cïng t«i míi hiÓu r»ng lµm nh thÕ nh÷ng ngêi nµy ®¹i biÓu mét c¸ch ®Çy ®ñ cho hÇu hÕt nh÷ng th× khã mµ thµnh c«ng ®îc. T«i sÏ ®i ®Õn chç ph¶i xem l¹i c¶ ý kiÕn lu hµnh thêi bÊy giê vÒ quan hÖ gi÷a tiÒn vµ t b¶n, vµ mét sè tµi liÖu rÊt lín bµn vÒ lÜnh vùc Êy, ®Ó råi cuèi cïng ®i M¸c víi th¸i ®é phª ph¸n vµ ch©m biÕm ®· cã ý ®Þnh bµn vÒ ®Õn mét c¸i g× ®Êy, nhng kh«ng cßn lµ quyÓn s¸ch cña M¸c. "sù lÉn lén" biÓu lé trong nh÷ng ý kiÕn Êy vÒ vÊn ®Ò: trªn thÞ T«i kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ bá kh«ng ®i theo híng ®ã trêng tiÒn tÖ, thÕ nµo lµ tiÒn vµ thÕ nµo lµ t b¶n. Sau nhiÒu
20 Lêi tùa lêi tùa 21 lÇn lµm thö, t«i ®· ®i ®Õn chç tin ch¾c r»ng kh«ng thÓ nµo b»ng ch¬ng XXXVII, liÒn sau ®ã lµ c¸c ch¬ng XLV - XLVII, chØnh lý ch¬ng nµy ®îc; c¸c tµi liÖu, nhÊt lµ khi cã kÌm theo ®Ó råi kÕt thóc víi c¸c ch¬ng XXXVIII - XLIV. C¸i ®· lµm cho nh÷ng lêi b×nh luËn cña M¸c, th× t«i ®· ®em sö dông vµo t«i tèn c«ng nhÊt, ®ã lµ nh÷ng b¶ng ®Þa t« chªnh lÖch II, do chç nh÷ng chç nµo mµ m¹ch l¹c cña ®o¹n tr×nh bµy cho phÐp. trong ch¬ng XLIII tuyÖt nhiªn kh«ng cã mét ®o¹n nµo nghiªn PhÇn sau ®ã t¬ng ®èi cã trËt tù; t«i ®· ®em xÕp nã vµo cøu vÒ trêng hîp thø ba cña lo¹i ®Þa t« Êy, mµ trêng hîp nµy ch¬ng XXXII; nhng liÒn sau ®ã l¹i cã mét mí tµi liÖu trÝch ë ®¸ng lÏ ph¶i ®îc bµn ®Õn ë ®©y. nh÷ng b¸o c¸o cña nghÞ viÖn vÒ tÊt c¶ mäi vÊn ®Ò tr×nh bµy Trong nh÷ng n¨m b¶y m¬i, M¸c ®· tiÕn hµnh nh÷ng cuéc trong phÇn Êy; nh÷ng ®o¹n trÝch ®ã xen lÉn víi nh÷ng lêi nhËn nghiªn cøu ®Æc biÖt, hoµn toµn míi, ®Ó viÕt phÇn nãi vÒ ®Þa t« xÐt dµi hay ng¾n cña c¸c t¸c gi¶. VÒ cuèi, nh÷ng ®o¹n trÝch vµ nµy. Trong mÊy n¨m rßng, «ng ®· nghiªn cøu trong nguyªn nh÷ng lêi b×nh luËn dÇn dÇn cµng tËp trung vµo sù vËn ®éng b¶n Nga nh÷ng tµi liÖu thèng kª vµ c¸c tµi liÖu xuÊt b¶n kh¸c cña kim lo¹i tiÒn tÖ vµ sù lªn xuèng cña thÞ gi¸ hèi ®o¸i vµ nãi vÒ chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt, lµ nh÷ng tµi liÖu tÊt nhiªn còng l¹i kÕt thóc b»ng ®ñ thø ®o¹n chua thªm. Ngîc l¹i, kh«ng thÓ thiÕu ®îc sau cuéc "c¶i c¸ch" n¨m 1861 ë níc Nga ch¬ng "Nh÷ng quan hÖ tiÒn tÖ t b¶n chñ nghÜa" (ch¬ng mµ c¸c b¹n ngêi Nga ®· cung cÊp cho «ng mét c¸ch rÊt ®Çy XXXVI) ®· ®îc th¶o ra mét c¸ch hoµn chØnh. ®ñ; M¸c ®· trÝch ghi l¹i nh÷ng tµi liÖu ®ã1 vµ cã ý ®Þnh sÏ sö Víi tÊt c¶ nh÷ng tµi liÖu Êy, kÓ tõ ®o¹n "Sù lÉn lén" trë ®i dông khi nµo «ng chØnh lý l¹i phÇn nµy. Do tÝnh chÊt nhiÒu vµ trong chõng mùc nh÷ng tµi liÖu Êy cha ®îc sö dông ë h×nh nhiÒu vÎ cña chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt còng nh cña sù nh÷ng phÇn tríc, t«i ®· dïng vµo c¸c ch¬ng XXXIII - XXXV. bãc lét nh÷ng ngêi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë Nga, nªn trong Cè nhiªn, ®iÒu ®ã sÏ kh«ng thÓ lµm ®îc nÕu t«i kh«ng thªm phÇn nãi vÒ ®Þa t«, níc Nga ph¶i ®ãng mét vai trß gièng nh vµo nhiÒu ®o¹n dµi nh»m b¶o ®¶m m¹ch l¹c cña t tëng. Khi vai trß cña níc Anh trong quyÓn thø nhÊt, khi nghiªn cøu lao nµo nh÷ng phÇn bæ sung Êy kh«ng ph¶i chØ thuÇn tóy lµ vÒ ®éng lµm thuª trong c«ng nghiÖp. TiÕc thay, M¸c ®· kh«ng mÆt h×nh thøc, th× ®Òu ghi râ t«i lµ t¸c gi¶ cña nh÷ng phÇn Êy. thùc hiÖn ®îc ý ®Þnh Êy. B»ng c¸ch Êy, t«i ®· xÕp ®îc vµo trong v¨n b¶n tÊt c¶ nh÷ng Cuèi cïng, phÇn thø b¶y ®· ®îc th¶o ra mét c¸ch ®Çy ®ñ, g× do t¸c gi¶ viÕt vÒ vÊn ®Ò nµy. Kh«ng cã g× bÞ bá qua, chØ trõ nhng chØ míi lµ s¬ th¶o th«i; mét sè ®o¹n cña phÇn Êy ph¶i mét Ýt ®o¹n trÝch dÉn, hoÆc gi¶ v× nã chØ lÆp l¹i nh÷ng ®iÒu ®· ®îc c¾t ra míi cã thÓ ®a in ®îc. VÒ ch¬ng cuèi cïng th× chØ ®îc nªu ë n¬i kh¸c, hoÆc gi¶ v× nã ®ông ®Õn nh÷ng ®iÓm mµ cã ®o¹n ®Çu th«i. M¸c ®· dù ®Þnh tr×nh bµy trong ch¬ng Êy ba b¶n th¶o kh«ng bµn ®Õn tØ mØ. giai cÊp lín cña x· héi t b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn - ®Þa chñ, PhÇn nãi vÒ ®Þa t« ®· ®îc th¶o ra mét c¸ch ®Çy ®ñ h¬n nhµ t b¶n, ngêi c«ng nh©n lµm thuª - t¬ng øng víi ba h×nh nhiÒu, mÆc dÇu nã tuyÖt nhiªn cha ®îc s¾p xÕp æn tháa, ®iÒu th¸i thu nhËp chñ yÕu: ®Þa t«, lîi nhuËn, tiÒn c«ng; vµ tÊt ®ã còng ®· lé râ trong viÖc M¸c c¶m thÊy cÇn thiÕt ph¶i tãm nhiªn, g¾n liÒn víi sù tån t¹i cña c¸c giai cÊp Êy lµ cuéc ®Êu t¾t l¹i ®Ò c¬ng cña toµn bé phÇn ®ã trong ch¬ng XLIII (trong tranh giai cÊp, s¶n vËt thùc tÕ nhÊt ®Þnh cña thêi kú t b¶n b¶n th¶o, ®o¹n cuèi cïng cña phÇn nãi vÒ ®Þa t«). §èi víi viÖc chñ nghÜa. M¸c thêng cã thãi quen lµ ®Ó ®Õn khi chØnh lý lÇn xuÊt b¶n, nh thÕ l¹i cµng tiÖn, lµ v× b¶n viÕt tay b¾t ®Çu cuèi cïng, ngay tríc khi ®a in, th× míi viÕt nh÷ng ®iÒu kh¸i
22 Lêi tùa lêi tùa 23 qu¸t cã tÝnh tæng kÕt nh thÕ, v× bao giê còng vËy, nh÷ng sù Khi nµo cã ®iÒu kiÖn, t«i sÏ b¾t tay so¹n quyÓn thø t, kiÖn lÞch sö míi nhÊt sÏ cung cÊp cho «ng nh÷ng thÝ dô rót ra quyÓn nãi vÒ lÞch sö c¸c häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ thÆng d4. tõ thùc tiÔn nãng hæi nhÊt ®Ó chøng minh cho nh÷ng luËn Trong lêi tùa viÕt cho quyÓn II bé "T s¶n", t«i ®· ph¶i ®iÓm cña m×nh. thanh to¸n víi nh÷ng ngµi håi bÊy giê la ã om sßm, muèn t×m Còng nh tríc kia ë quyÓn II, ë ®©y nh÷ng trÝch dÉn vµ thÊy ë "R«-bÐc-tót c¸i nguån bÝ mËt cña häc thuyÕt M¸c vµ lµ nh÷ng ®iÒu dÉn chøng Ýt h¬n nhiÒu so víi quyÓn thø nhÊt: mét ngêi v« song ®i tríc M¸c". T«i ®· dµnh cho hä mét c¬ héi Nh÷ng trÝch dÉn lÊy trong quyÓn thø nhÊt lµ nªu theo sè trang ®Ó chØ ra xem "khoa kinh tÕ chÝnh trÞ cña R«-bÐc-tót cã thÓ cña c¸c b¶n in lÇn thø hai vµ lÇn thø ba 1*. ë nh÷ng n¬i b¶n ®em l¹i nh÷ng g×"; t«i ®· mêi hä chøng minh r»ng "tû suÊt lîi th¶o ghi lµ ph¶i tham kh¶o nh÷ng kiÕn gi¶i lý luËn cña c¸c nhuËn trung b×nh ngang nhau cã thÓ vµ ph¶i h×nh thµnh nh nhµ kinh tÕ häc tríc ®©y, th× phÇn nhiÒu chØ nªu cã tªn ngêi, thÕ nµo mµ kh«ng nh÷ng kh«ng vi ph¹m quy luËt gi¸ trÞ, tr¸i cßn b¶n th©n ®o¹n trÝch dÉn th× l¹i ®Ó ®Õn lóc biªn tËp cuèi l¹i cßn dùa trªn quy luËt gi¸ trÞ". ChÝnh c¸i ngµi Êy lóc bÊy cïng míi ®a vµo. Cè nhiªn t«i kh«ng thÓ thay ®æi tÝ g× vÒ giê, v× nh÷ng lý do chñ quan hay kh¸ch quan, nhng nãi chung ®iÓm nµy. Trong sè c¸c b¸o c¸o cña nghÞ viÖn, chØ cã bèn b¶n lµ hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ nh÷ng lý do khoa häc, ®· t©ng bèc inh ®· ®îc M¸c sö dông, nhng b¶n nµo còng ®Òu ®îc sö dông ái R«-bÐc-tót tèt bông thµnh mét ng«i sao vÜ ®¹i bËc nhÊt trong kh¸ nhiÒu. Nh÷ng b¶n b¸o c¸o Êy lµ: khoa kinh tÕ häc, chÝnh c¸c ngµi Êy, tÊt c¶ kh«ng trõ mét ngµi 1) Reports from Committees (of the House of Commons), nµo, ®· kh«ng d¸m tr¶ lêi l¹i. Tr¸i l¹i, cã nh÷ng ngêi kh¸c l¹i vol. VIII, "Commercial Distress", vol. II, Part I, 1847 - 1848. ®Ó c«ng nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy. Minutes of Evidence. - §îc trÝch dÉn víi nhan ®Ò lµ: Trong bµi phª b×nh cña «ng vÒ tËp II ("Conrads Jahrbücher"5, Commercial Distress, 1847 - 1848. XI, 1885, S. 452 - 465), gi¸o s V. Lª-xÝt cã nªu vÊn ®Ò lªn, mÆc 2) Secret Committee of the House of Lords on Commercial dÇu «ng kh«ng cã ý ®Þnh gi¶i ®¸p trùc tiÕp vÊn ®Ò. ¤ng nãi: Distress, 1847, Reports printed 1848. Evidence printed 1857 "NÕu ngêi ta xÐt mét c¸ch riªng rÏ c¸c thø hµng hãa kh¸c nhau vµ nÕu (v× trong n¨m 1848 nã bÞ coi lµ qu¸ mÊt uy tÝn). §îc dÉn víi gi¸ trÞ cña chóng ph¶i ngang víi gi¸ trÞ trao ®æi cña chóng vµ gi¸ trÞ trao ®æi nµy nhan ®Ò lµ: C.D. 1848 - 18572. l¹i ph¶i ngang víi hay lµ tû lÖ víi gi¸ c¶ cña chóng, th× kh«ng thÓ nµo gi¶i quyÕt ®îc m©u thuÉn Êy" (m©u thuÉn gi÷a quy luËt gi¸ trÞ cña Ri-c¸c-®« - 3) Reports on Bank Acts, 1857. - Còng trong n¨m 1858. - M¸c vµ tû suÊt lîi nhuËn trung b×nh ngang nhau). B¸o c¸o cña tiÓu ban cña H¹ nghÞ viÖn vÒ ¶nh hëng cña Theo Lª-xÝt, chØ cã thÓ gi¶i quyÕt ®iÒu ®ã nÕu nh nh÷ng ®¹o luËt ng©n hµng n¨m 1844 vµ 1845. Cã kÌm theo "®èi víi c¸c hµng hãa c¸ biÖt, ngêi ta bá lèi ®o gi¸ trÞ b»ng lao ®éng vµ nÕu nh÷ng lêi khai cña c¸c nh©n chøng. §îc dÉn víi nhan ®Ò lµ: ngêi ta chØ xÐt toµn bé s¶n phÈm hµng hãa, vµ sù ph©n phèi hµng hãa trong B.A. (vµ ®«i khi lµ B.C. 1857 hay 1858)3. toµn bé c¸c giai cÊp c¸c nhµ t b¶n vµ c«ng nh©n... Giai cÊp c«ng nh©n chØ _____________________________________________________________________________________________ nhËn ®îc mét phÇn nµo ®ã cña tæng s¶n phÈm... PhÇn kia th× thuéc vÒ giai 1* Trong tËp nµy nh÷ng trÝch dÉn lÊy theo lÇn xuÊt b¶n thø t b»ng tiÕng cÊp c¸c nhµ t b¶n vµ lµ s¶n phÈm thÆng d theo nghÜa cña M¸c vµ, bëi vËy, §øc, cã chØ râ sè trang t¬ng øng trong tËp 23 cña bé Toµn tËp C.M¸c vµ lµ... gi¸ trÞ thÆng d. Nh÷ng thµnh viªn cña giai cÊp c¸c nhµ t b¶n chia tay Ph.¡ng-ghen, tiÕng ViÖt, xuÊt b¶n lÇn nµy. nhau toµn bé gi¸ trÞ thÆng d Êy, kh«ng ph¶i tû lÖ víi sè c«ng nh©n mµ hä sö
24 Lêi tùa lêi tùa 25 dông, mµ lµ tû lÖ víi sè lîng t b¶n mµ mçi nhµ t b¶n ®· bá ra, h¬n n÷a còng t¨ng thªm mét sè phÇn tr¨m nµo ®ã vµo gi¸ thµnh cña hµng hãa. ChØ cã ruéng ®Êt còng ®îc kÓ lµ gi¸ trÞ - t b¶n". c«ng nh©n lµ kh«ng thÓ lµm c¸i viÖc t¨ng thªm gi¸ trÞ nh thÕ; do vÞ trÝ bÊt lîi cña anh ®èi víi nhµ t b¶n, anh buéc ph¶i b¸n lao ®éng cña m×nh theo gi¸ mµ Nh÷ng gi¸ trÞ trªn ý niÖm mµ M¸c nªu ra, do sè ®¬n vÞ lao b¶n th©n anh ®· ph¶i chi ra cho lao ®éng Êy, tøc lµ cho nh÷ng t liÖu sinh ho¹t ®éng chøa ®ùng trong hµng hãa quy ®Þnh, th× kh«ng ¨n khíp cÇn thiÕt... nh vËy, nh÷ng sù n©ng cao gi¸ c¶ Êy vÉn gi÷ trän vÑn ý nghÜa cña víi gi¸ c¶; nhng chóng cã thÓ ®îc chóng ®èi víi nh÷ng ngêi lµm thuª mua hµng vµ ®a ®Õn kÕt qu¶ lµ chuyÓn mét phÇn gi¸ trÞ cña tæng s¶n phÈm sang tay giai cÊp c¸c nhµ t b¶n". "coi lµ khëi ®iÓm cña mét sù chuyÓn hãa ®a ®Õn nh÷ng gi¸ c¶ hiÖn thùc. Nh÷ng gi¸ c¶ hiÖn thùc nµy lµ do sù kiÖn sau ®©y quy ®Þnh: nh÷ng t b¶n Ch¼ng cÇn ph¶i cã mét sù ®éng n·o lín lao g× còng hiÓu b»ng nhau ®ßi hái nh÷ng lîi nhuËn b»ng nhau". ®îc r»ng lèi gi¶i thÝch theo quan ®iÓm cña c¸c "nhµ kinh tÕ KÕt qu¶ cña t×nh h×nh Êy lµ ®èi víi nh÷ng hµng hãa cña hä, häc tÇm thêng" nh thÕ vÒ lîi nhuËn cña t b¶n, trªn thùc mét sè nhµ t b¶n sÏ thu ®îc nh÷ng gi¸ trÞ cao h¬n gi¸ trÞ tiÔn còng ®a ®Õn nh÷ng kÕt luËn gièng nh kÕt luËn cña trªn ý niÖm cña nh÷ng hµng hãa ®ã, ngîc l¹i mét sè nhµ t häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ thÆng d cña M¸c; r»ng theo quan b¶n sÏ thu ®îc nh÷ng gi¸ c¶ thÊp h¬n. niÖm cña Lª-xÝt, c«ng nh©n còng ë ®óng vµo c¸i "vÞ trÝ bÊt "Nhng v× trong néi bé giai cÊp c¸c nhµ t b¶n, nh÷ng sù tæn thÊt vµ lîi" nh M¸c ®· quan niÖm; r»ng c«ng nh©n ®Òu bÞ ®¸nh lõa nh÷ng sù t¨ng thªm vÒ gi¸ trÞ thÆng d sÏ bï trõ lÉn cho nhau, nªn tæng nh vËy c¶, v× mçi ngêi kh«ng lao ®éng ®Òu cã thÓ tha hå lîng cña gi¸ trÞ thÆng d còng vÉn gièng nh khi tÊt c¶ mäi gi¸ c¶ ®Òu tû lÖ b¸n cao h¬n gi¸ c¶, chØ cã c«ng nh©n lµ kh«ng thÓ lµm nh víi gi¸ trÞ trªn ý niÖm cña hµng hãa". thÕ ®îc th«i; vµ trªn c¬ së lý luËn Êy, ngêi ta cã thÓ x©y Chóng ta thÊy r»ng, ë ®©y, vÊn ®Ò cha ph¶i lµ ®· ®îc gi¶i dùng nªn Ýt nhÊt lµ mét thø chñ nghÜa x· héi tÇm thêng, quyÕt, nhng vÒ ®¹i thÓ còng ®· ®îc ®Æt ra mét c¸ch ®óng còng n«ng c¹n nh chñ nghÜa x· héi ®· ®îc x©y dùng ngay ®¾n, mÆc dÇu kh«ng râ rµng vµ n«ng c¹n. ThËt ra, nh thÕ ë níc Anh nµy, trªn c¬ së häc thuyÕt cña Gi©y-v¬n - Men-g¬ còng ®· vît qu¸ ®iÒu mµ chóng ta cã thÓ tr«ng ®îi ë mét vÒ gi¸ trÞ sö dông vµ tÝnh h÷u dông giíi h¹n6 . T«i cßn cho ngêi tù xng mét c¸ch kiªu h·nh lµ mét "nhµ kinh tÕ häc tÇm r»ng, nÕu «ng Gioãc-gi¬ BÐc-na S©u biÕt ®îc thuyÕt lîi thêng" nh t¸c gi¶ nµy; ®iÒu ®ã qu¶ thËt lµ l¹ lïng nÕu ngêi nhuËn Êy, «ng ta sÏ cã thÓ ®a c¶ hai tay ra chép lÊy, g¹t bá ta ®em so s¸nh víi nh÷ng chiÕn c«ng cña nh÷ng nhµ kinh tÕ Gi©y-v¬n vµ C¸c-l¬ Men-g¬ ra ®Ó råi x©y dùng l¹i trªn t¶ng häc tÇm thêng kh¸c mµ sau nµy chóng ta sÏ cã dÞp nãi ®Õn. ®¸ ®ã nhµ thê Pha-bi-an cña t¬ng lai. Thùc ra, kinh tÕ häc tÇm thêng cña Lª-xÝt thuéc mét lo¹i ®Æc ThËt ra, thuyÕt Êy chØ lµm c¸i viÖc lÆp l¹i lý luËn cña biÖt. T¸c gi¶ nãi r»ng cè nhiªn lµ cã thÓ chøng minh thu nhËp M¸c mµ th«i. LÊy ë ®©u ra nh÷ng kho¶n t¨ng thªm gi¸ c¶ do t b¶n ®em l¹i theo c¸ch M¸c ®· lµm, nhng ch¼ng cã g× b¾t nh thÕ? ë "tæng s¶n phÈm" cña c«ng nh©n. Vµ chÝnh do buéc ngêi ta ph¶i theo quan ®iÓm Êy c¶. Tr¸i l¹i, khoa kinh tÕ chç c«ng nh©n buéc ph¶i b¸n c¸i hµng hãa "lao ®éng", hay häc tÇm thêng cã mét lèi gi¶i thÝch Ýt ra còng cßn cã thÓ chÊp nh M¸c gäi, lµ søc lao ®éng, h¹ h¬n gi¸ c¶ cña nã. Bëi v× nhËn ®îc h¬n: nÕu ®Æc tÝnh chung cña tÊt c¶ mäi hµng hãa lµ ®îc b¸n ra "Nh÷ng nhµ b¸n hµng t b¶n chñ nghÜa, ngêi s¶n xuÊt nguyªn liÖu, chñ ®¾t h¬n chi phÝ s¶n xuÊt cña chóng, vµ nÕu lao ®éng lµ mét xëng, th¬ng nh©n b¸n bu«n, th¬ng nh©n b¸n lÎ ®Òu kiÕm ®îc l·i trong ngo¹i lÖ duy nhÊt n»m ngoµi quy t¾c Êy v× lao ®éng lu«n ho¹t ®éng kinh doanh cña hä, v× ai còng b¸n ®¾t h¬n gi¸ m×nh mua, do ®ã, ai lu«n ®îc b¸n ra theo chi phÝ s¶n xuÊt cña nã, th× tÊt nhiªn
26 Lêi tùa lêi tùa 27 nã ®îc b¸n ra h¹ h¬n c¸i gi¸ c¶ lµ th«ng lÖ trong c¸i thÕ d Êy, h¾n ph¶i øng t b¶n cña h¾n vµo s¶n xuÊt; nghÜa lµ h¾n giíi cña khoa kinh tÕ häc tÇm thêng Êy. VËy lîi nhuËn ph¶i sö dông mét sè lîng lao ®éng ®· vËt hãa nµo ®ã míi cã phô thªm mµ nhµ t b¶n hay giai cÊp c¸c nhµ t b¶n do ®ã thÓ chiÕm h÷u ®îc s¶n phÈm thÆng d Êy. VËy ®èi víi nhµ t ®· thu ®îc chÝnh lµ ë chç - vµ xÐt cho cïng, còng chØ nhê b¶n, t b¶n mµ h¾n øng ra ®ã ®¹i biÓu cho sè lîng lao ®éng thÕ mµ cã thÓ cã ®îc - c«ng nh©n, khi ®· t¸i s¶n xuÊt ra vËt hãa, cÇn thiÕt vÒ mÆt x· héi, ®Ó cung cÊp cho h¾n s¶n vËt ngang gi¸ cña lao ®éng cña anh, cßn buéc ph¶i s¶n xuÊt phÈm thÆng d Êy. §èi víi bÊt cø nhµ t b¶n c«ng nghiÖp nµo ra mét s¶n phÈm mµ anh kh«ng ®îc tr¶ c«ng: nghÜa lµ s¶n kh¸c th× còng ®Òu nh vËy c¶. Nhng, v× theo quy luËt gi¸ trÞ, phÈm thÆng d, s¶n phÈm cña lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ c«ng, s¶n phÈm ®îc trao ®æi víi nhau tû lÖ víi lao ®éng x· héi cÇn gi¸ trÞ thÆng d. Lª-xÝt lµ mét ngêi cùc kú thËn träng vÒ thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm Êy, vµ h¬n n÷a, v× ®èi víi mÆt chän lùa lêi ¨n tiÕng nãi. Ch¼ng cã chç nµo «ng ta nãi nhµ t b¶n, lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm thÆng th¼ng ra r»ng quan niÖm trªn ®©y lµ quan niÖm cña «ng ta d cña h¾n l¹i chÝnh lµ lao ®éng qu¸ khø ®· ®îc tÝch lòy c¶; nhng, nÕu ®ã lµ quan niÖm cña «ng ta, th× râ rµng «ng trong t b¶n cña h¾n, cho nªn nh÷ng s¶n phÈm thÆng d ®îc ta sÏ kh«ng cßn lµ mét trong sè nh÷ng nhµ kinh tÕ häc tÇm trao ®æi víi nhau mét c¸ch tû lÖ víi nh÷ng t b¶n cÇn dïng ®Ó thêng nä, - vÒ nh÷ng ngêi nµy chÝnh Lª-xÝt còng nãi s¶n xuÊt ra chóng, chø kh«ng ph¶i tû lÖ víi lao ®éng ®· thËt sù r»ng, theo con m¾t cña M¸c th× mçi ngêi trong bän hä vËt hãa trong s¶n phÈm thÆng d Êy. VËy phÇn thuéc vÒ mçi "kh¸ nhÊt còng chØ lµ mét ngêi ngu xuÈn kh«ng thÓ cøu ®¬n vÞ t b¶n lµ b»ng tæng sè tÊt c¶ nh÷ng gi¸ trÞ thÆng d ®· ch÷a næi mµ th«i", - mµ l¹i lµ mét ngêi m¸cxÝt c¶i trang s¶n xuÊt ®îc, chia cho tæng sè nh÷ng t b¶n ®· ®îc sö dông lµm nhµ kinh tÕ häc tÇm thêng. Cßn nh sù c¶i trang Êy vµo môc ®Ých Êy. Do ®ã, nh÷ng t b¶n b»ng nhau, trong cïng ®· ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch cã ý thøc hay kh«ng, th× ®ã lµ mét kho¶ng thêi gian, sÏ mang l¹i nh÷ng lîi nhuËn b»ng mét vÊn ®Ò t©m lý mµ ë ®©y chóng ta kh«ng cÇn chó ý ®Õn. nhau; ngêi ta cã ®îc kÕt qu¶ Êy b»ng c¸ch céng chi phÝ s¶n Ngêi nµo muèn t×m hiÓu vÊn ®Ò Êy, cã lÏ còng cã thÓ t×m xuÊt - ®îc tÝnh ra theo c¸ch Êy - cña s¶n phÈm thÆng d, tøc hiÓu ®îc v× sao cã mét lóc nµo ®ã, mét ngêi ch¾c ch¾n lµ lµ lîi nhuËn trung b×nh, víi chi phÝ s¶n xuÊt cña s¶n phÈm th«ng minh nh Lª-xÝt, l¹i cã thÓ bªnh vùc mét ®iÒu v« ®îc tr¶ c«ng, vµ b»ng c¸ch b¸n c¶ hai s¶n phÈm, c¸i ®îc tr¶ nghÜa nh chÕ ®é song kim b¶n vÞ ®îc 7 . c«ng vµ c¸i kh«ng ®îc tr¶ c«ng, theo gi¸ c¶ ®· ®îc t¨ng lªn nh thÕ. Tû suÊt lîi nhuËn trung b×nh ®· h×nh thµnh, mÆc dÇu Ngêi ®Çu tiªn ®· thËt sù ®i t×m mét gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò nh SmÝt nghÜ, nh÷ng gi¸ c¶ trung b×nh cña nh÷ng hµng hãa nµy lµ b¸c sÜ C«n-r¸t SmÝt, trong cuèn: "Die Durchsch - c¸ biÖt lµ do quy luËt gi¸ trÞ quyÕt ®Þnh. nittsprofittraite auf Grundlagedes Marx'schen Werthgesetzes". Stuttgart, Dietz, 1889. SmÝt cè t×m c¸ch lµm cho nh÷ng chi tiÕt Lèi lËp luËn nµy thËt lµ cùc kú khÐo lÐo; nã hoµn toµn rËp trong sù h×nh thµnh gi¸ c¶ thÞ trêng phï hîp c¶ víi quy luËt theo mÉu mùc lËp luËn cña Hª-ghen; nhng nã gièng víi phÇn gi¸ trÞ lÉn víi tû suÊt lîi nhuËn trung b×nh. Trong s¶n phÈm lín nh÷ng lËp luËn kiÓu Hª-ghen ë chç nã kh«ng ®óng. Gi÷a cña m×nh, nhµ t b¶n c«ng nghiÖp thu ®îc, mét lµ kho¶n bï s¶n phÈm thÆng d vµ s¶n phÈm ®îc tr¶ c«ng, kh«ng cã g× l¹i sè t b¶n mµ h¾n ®· øng ra, hai lµ sè s¶n phÈm thÆng d kh¸c nhau c¶: nÕu quy luËt gi¸ trÞ còng ph¶i cã t¸c dông trùc mµ h¾n ®· kh«ng tr¶ c«ng. Nhng, ®Ó cã ®îc s¶n phÈm thÆng tiÕp ®èi víi gi¸ c¶ trung b×nh, th× c¶ s¶n phÈm thÆng d lÉn
28 Lêi tùa lêi tùa 29 КАПИТАЛЪ s¶n phÈm ®îc tr¶ c«ng ®Òu sÏ ph¶i b¸n ra tû lÖ víi sè lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®· bá ra ®Ó s¶n xuÊt chóng. Ngay tõ ®Çu, quy luËt gi¸ trÞ ngîc h¼n víi c¸i quan ®iÓm do lèi suy nghÜ t b¶n chñ nghÜa ®Î ra, quan ®iÓm cho r»ng lao ®éng qu¸ khø kРИΤИКА ПОЛИТИЧΕСКОЙ ЭКОНОМΙИ tÝch lòy - tøc lµ t b¶n - kh«ng ph¶i chØ ®¬n thuÇn lµ mét tæng sè gi¸ trÞ cã s½n nµo ®ã, mµ cßn cã ®Æc tÝnh s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ n÷a, v× nã lµ nh©n tè cña sù s¶n xuÊt ra lîi nhuËn vµ cña sù СОЧИНЕНІЕ h×nh thµnh ra lîi nhuËn, vµ nh vËy, nã lµ nguån sinh ra mét sè gi¸ trÞ nhiÒu h¬n sè gi¸ trÞ mµ b¶n th©n nã cã. Quy luËt gi¸ trÞ x¸c ®Þnh mét c¸ch v÷ng ch¾c r»ng chØ lao ®éng sèng míi cã КАРЛА МАРКСА ®Æc tÝnh Êy th«i. Ai còng biÕt râ r»ng c¸c nhµ t b¶n ®Òu mong ®¹t ®îc - tû lÖ víi ®¹i lîng t b¶n cña hä - nh÷ng lîi nhuËn изданное подъ редакціей Φридриxа Энгельса b»ng nhau vµ nh vËy lµ hä coi sè t b¶n øng ra lµ mét thø chi →→→→→→ phÝ s¶n xuÊt ra lîi nhuËn cña hä. Nhng khi SmÝt dïng quan niÖm Êy ®Ó lµm cho nh÷ng gi¸ c¶, tÝnh theo tû suÊt lîi nhuËn Πереводъ съ нъмецкаго trung b×nh, phï hîp víi quy luËt gi¸ trÞ, th× nh thÕ lµ «ng ta ®· xãa bá chÝnh ngay quy luËt gi¸ trÞ, b»ng c¸ch ®em g¾n vµo ТОМЪ ТРЕТІЙ quy luËt gi¸ trÞ mét kh¸i niÖm hoµn toµn m©u thuÉn víi quy Книга ІІІ luËt Êy, xem ®ã lµ mét nh©n tè quyÕt ®Þnh. ПРОЦЕССЪ КΑПИТΑЛИСТИЧЕСКΑГО ПРОИЗΒОДСТΒΑ HoÆc gi¶ lao ®éng tÝch lòy cïng víi lao ®éng sèng, s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ. Trong trêng hîp Êy, quy luËt gi¸ trÞ kh«ng cã hiÖu ΒЗЯТЬІЙ ΒЪ ЦѢЛОМЪ. lùc n÷a. HoÆc gi¶ lao ®éng tÝch lòy kh«ng s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ. Nh vËy, sù chøng minh cña SmÝt kh«ng phï hîp víi quy luËt gi¸ trÞ. Trong khi SmÝt ®· gÇn t×m thÊy gi¶i ph¸p th× «ng ta l¹i ®i trÖch ®êng, v× «ng ta cho r»ng ph¶i t×m cho b»ng ®îc С.-ПЕТЕРБУРГЪ mét c«ng thøc to¸n häc, khiÕn cho ngêi ta chøng minh 1896 ®îc r»ng gi¸ c¶ trung b×nh cña mçi hµng hãa riªng lÎ lµ phï hîp víi quy luËt gi¸ trÞ. Nhng, nÕu «ng ta ®· ®i nhÇm ®êng khi gÇn tíi ®Ých, th× phÇn cßn l¹i cña tËp s¸ch cña «ng ta l¹i chøng tá r»ng tõ trong hai quyÓn ®Çu cña bé "T B×a trong cña tËp III bé "T b¶n", b¶n" «ng ta ®· biÕt rót ra mét c¸ch th«ng minh ®Õn møc xuÊt b¶n lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga
30 Lêi tùa lêi tùa 31 nµo nh÷ng kÕt luËn tiÕp n÷a. ¤ng ta ®· cã vinh dù tù m×nh xuÊt b¶n lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga t×m ra ®îc lèi gi¶i thÝch ®óng ®¾n vÒ xu híng h¹ thÊp cña tû suÊt lîi nhuËn, xu híng mµ cho m·i tíi lóc bÊy giê ngêi ta còng vÉn cha gi¶i thÝch ®îc, xu híng mµ M¸c gi¶i thÝch ë phÇn thø ba trong quyÓn III - còng nh «ng ta ®· t×m thÊy lîi nhuËn th¬ng nghiÖp lµ do gi¸ trÞ thÆng d c«ng nghiÖp mµ cã, vµ c¶ mét lo¹t nhËn xÐt vÒ lîi tøc vµ ®Þa t«, trong ®ã «ng ta ®· nãi tríc ®îc mét sè ®iÒu mµ M¸c ph¸t triÓn trong c¸c phÇn thø t vµ thø n¨m cña quyÓn III. Trong mét t¸c phÈm sau ®ã (B¸o "Neue Zeit", 1892 - 1893, No No 3 vµ 4), SmÝt cè ®i ®Õn c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò b»ng mét con ®êng kh¸c. Con ®êng Êy ®· ®a «ng ta ®Õn chç cho r»ng chÝnh c¹nh tranh ®· thiÕt lËp nªn tû suÊt lîi nhuËn trung b×nh, b»ng c¸ch b¾t t b¶n chuyÓn tõ nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt cã lîi nhuËn thÊp sang nh÷ng ngµnh kh¸c cã lîi nhuËn cao. C¹nh tranh cã t¸c dông to lín lµ san b»ng c¸c lîi nhuËn, ®ã kh«ng ph¶i lµ ®iÒu míi mÎ g×. Nhng SmÝt cè chøng minh r»ng viÖc san b»ng lîi nhuËn Êy còng chÝnh lµ viÖc h¹ gi¸ b¸n cña nh÷ng hµng hãa ®· s¶n xuÊt thõa, xuèng ngang c¸i tiªu chuÈn gi¸ trÞ mµ quy luËt gi¸ trÞ cho phÐp x· héi tr¶ cho nh÷ng hµng hãa Êy. Cßn nh t¹i sao c¶ con ®êng nµy n÷a còng kh«ng thÓ ®a «ng ta tíi ®Ých, th× nh÷ng sù gi¶i thÝch cña M¸c vÒ vÊn ®Ò Êy, ngay trong quyÓn s¸ch cña «ng, còng ®· nãi lªn mét c¸ch ®Çy ®ñ råi. Sau SmÝt, P. Phi-r¬-men lµ ngêi ®Ò cËp vÊn ®Ò Êy ("Conrads Jahrbücher", dritte Folge, III, S. 793). T«i sÏ kh«ng nãi chi tiÕt vÒ nh÷ng ®iÒu nhËn xÐt cña «ng ta vÒ c¸c khÝa c¹nh kh¸c trong sù tr×nh bµy cña M¸c. Nh÷ng ®iÒu nhËn xÐt Êy lµ do sù hiÓu nhÇm r»ng M¸c ®Þnh nghÜa ë nh÷ng ®o¹n mµ thùc ra «ng ®ang ph¸t triÓn; vµ nãi chung, ngêi ta ph¶i t×m trong c¸c tríc t¸c cña M¸c nh÷ng c©u ®Þnh nghÜa cã s½n, cã gi¸ trÞ vÜnh viÔn. DÜ nhiªn, mét khi c¸c sù vËt vµ nh÷ng quan
32 Lêi tùa lêi tùa 33 hÖ qua l¹i gi÷a chóng víi nhau ®îc xem kh«ng ph¶i lµ cè ®Þnh, khèi lîng lîi nhuËn ®èi víi mçi nhµ t b¶n c¸ biÖt sÏ chØ ®Þnh, mµ ë trong qu¸ tr×nh biÕn ®æi, th× nh÷ng ph¶n ¸nh cña tïy thuéc vµo lîng t b¶n cña h¾n mµ th«i. MÆt kh¸c, lîi chóng vµo t tëng, nh÷ng kh¸i niÖm, còng ph¶i chÞu sù biÕn nhuËn lµ do gi¸ trÞ thÆng d, tøc lµ lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ chuyÓn vµ thay ®æi; trong nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy, chóng sÏ kh«ng c«ng, cÊu t¹o nªn. VËy sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d (mµ ®¹i bÞ ®ãng khung trong nh÷ng ®Þnh nghÜa cøng nh¾c, mµ sÏ ®îc lîng ®îc quyÕt ®Þnh bëi sù bãc lét lao ®éng) thµnh lîi nhuËn ph¸t triÓn theo qu¸ tr×nh lÞch sö hay qu¸ tr×nh l«-gÝch cña sù (mµ ®¹i lîng ®îc quyÕt ®Þnh bëi khèi lîng t b¶n cÇn thiÕt h×nh thµnh cña chóng. Do ®ã, ngêi ta hiÓu râ v× sao, ë ®Çu ®Ó ®¹t môc ®Ých Êy) diÔn ra nh thÕ nµo? quyÓn thø nhÊt, M¸c ®· xuÊt ph¸t tõ s¶n xuÊt hµng hãa gi¶n "§¬n gi¶n nh thÕ nµy: trong tÊt c¶ nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt mµ tû sè gi÷a... ®¬n, mµ «ng coi lµ ®iÒu kiÖn lÞch sö tiªn quyÕt, ®Ó råi sau ®ã, t b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn lµ lín nhÊt, th× hµng hãa sÏ ®îc b¸n ra trong qu¸ tr×nh tr×nh bµy tiÕp theo «ng chuyÓn tõ c¬ së Êy ®Õn cao h¬n gi¸ trÞ cña chóng, nh thÕ còng cã nghÜa lµ trong nh÷ng ngµnh s¶n chç ph©n tÝch t b¶n; ngêi ta còng hiÓu v× sao M¸c ®· xuÊt xuÊt mµ tû sè gi÷a t b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn = c : v lµ bÐ nhÊt, th× hµng hãa sÏ ®îc b¸n ra h¹ h¬n gi¸ trÞ cña chóng; chØ cã n¬i nµo tû sè c : v lµ ph¸t chÝnh ngay tõ hµng hãa gi¶n ®¬n chø kh«ng trùc tiÕp mét con sè trung b×nh nhÊt ®Þnh, th× hµng hãa míi ®îc b¸n ra theo gi¸ trÞ xuÊt ph¸t tõ hµng hãa ®· bÞ chñ nghÜa t b¶n lµm thay ®æi, tøc thËt cña chóng. Ph¶i ch¨ng sù kh«ng nhÊt trÝ Êy gi÷a nh÷ng gi¸ c¶ c¸ biÖt lµ tõ mét h×nh th¸i, ®øng vÒ mÆt l«-gÝch vµ lÞch sö mµ nãi, lµ vµ gi¸ trÞ t¬ng øng cña mçi thø hµng hãa ®ã, lµ mét sù b¸c bá nguyªn lý gi¸ c¸i cã sau. §iÒu ®ã, Phi-r¬-men hoµn toµn kh«ng thÓ nµo hiÓu trÞ? Hoµn toµn kh«ng ph¶i. V× gi¸ c¶ cña mét sè hµng hãa nµy lªn cao h¬n ®îc. Nhng chóng ta h·y g¹t ra mét bªn nh÷ng c¸i ®ã vµ gi¸ trÞ cña chóng, trong khi ®ã th× gi¸ c¶ nh÷ng hµng hãa kh¸c l¹i xuèng nh÷ng ®iÒu thø yÕu kh¸c lµ nh÷ng c¸i cßn cã thÓ g©y ra nhiÒu thÊp h¬n gi¸ trÞ cña chóng trong cïng mét møc ®é nh thÕ, nªn tæng sè gi¸ sù ph¶n ®èi, vµ chóng ta h·y ®i th¼ng vµo thùc chÊt cña vÊn c¶ vÉn b»ng tæng sè gi¸ trÞ... vµ cuèi cïng sù kh«ng nhÊt trÝ Êy biÕn mÊt". Sù kh«ng ¨n khíp Êy lµ mét "sù rèi lo¹n"; "trong c¸c khoa häc chÝnh x¸c, thêng ®Ò. Trong khi lý luËn d¹y cho Phi-r¬-men r»ng, víi mét tû suÊt thêng ngêi ta kh«ng coi mét sù rèi lo¹n cã thÓ tÝnh to¸n ®îc lµ sù b¸c bá gi¸ trÞ thÆng d nhÊt ®Þnh, gi¸ trÞ thÆng d tû lÖ víi sè lîng mét quy luËt" [tr. 806, 808]. søc lao ®éng ®îc sö dông, th× kinh nghiÖm l¹i v¹ch ra cho «ng NÕu ngêi ta so s¸nh nh÷ng ®iÒu trªn ®©y víi nh÷ng ta thÊy r»ng, víi mét tû suÊt lîi nhuËn trung b×nh nhÊt ®Þnh, ®o¹n t¬ng øng cña ch¬ng IX, ngêi ta sÏ thÊy r»ng, ë ®©y lîi nhuËn l¹i tû lÖ víi ®¹i lîng cña tæng t b¶n ®· ®Çu t. Phi-r¬-men gi¶i thÝch ®iÒu ®ã b»ng c¸ch nãi r»ng lîi nhuËn Phi-r¬-men thËt sù ®· ®ông ®Õn ®iÓm quyÕt ®Þnh. Sù tiÕp chØ lµ mét hiÖn tîng cã tÝnh chÊt íc lÖ (theo Phi-r¬-men, ®iÒu ®ãn l¹nh nh¹t vµ kh«ng thÝch ®¸ng ®èi víi bµi viÕt quan ®ã cã nghÜa lµ: g¾n liÒn víi mét h×nh th¸i x· héi nhÊt ®Þnh, träng ®Õn nh thÕ cña Phi-r¬-men chøng tá r»ng ngay c¶ sau cïng tån t¹i vµ mÊt ®i víi h×nh th¸i x· héi Êy); sù tån t¹i cña sù ph¸t hiÖn cña «ng ta, cßn cÇn ph¶i cã nhiÒu kh©u trung lîi nhuËn chØ g¾n liÒn víi t b¶n; t b¶n nµy khi cã ®ñ søc gian n÷a th× «ng ta míi cã thÓ rót ra ®îc mét c¸ch ®Çy ®ñ m¹nh ®Ó bãp nÆn ®îc mét mãn lîi nhuËn, th× còng bÞ sù c¹nh gi¶i ph¸p cô thÓ cña vÊn ®Ò. MÆc dÇu cã nhiÒu ngêi quan tranh buéc ph¶i nhËn mét tû suÊt lîi nhuËn ngang nhau ®èi t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy, nhng ai còng sî bÞ báng tay kh«ng víi tÊt c¶ mäi t b¶n. NÕu kh«ng cã tû suÊt lîi nhuËn ngang d¸m ®ông ®Õn. Vµ së dÜ nh thÕ, kh«ng ph¶i chØ v× c¸i h×nh nhau th× còng kh«ng thÓ cã s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa; h×nh th¸i dë dang cña sù ph¸t hiÖn cña Phi-r¬-men, mµ cßn v× sù th¸i s¶n xuÊt Êy gi¶ ®Þnh r»ng, víi mét tû suÊt lîi nhuËn nhÊt thiÕu sãt râ rÖt cña «ng ta c¶ trong viÖc nhËn thøc sù tr×nh
34 Lêi tùa lêi tùa 35 bµy cña M¸c, còng nh cña sù phª ph¸n tæng qu¸t cña b¶n ë ®©y? ¤ng Giu-li-ót V«n-ph¬ tù hµo vÒ ph¸t hiÖn thiªn tµi cña th©n «ng ta ®èi víi sù tr×nh bµy Êy cña M¸c, mét sù phª ph¸n m×nh ®Õn nçi «ng ta kh«ng thÓ nµo kh«ng nãi lªn nh÷ng lêi dùa trªn nhËn thøc Êy. khen ngîi truy tÆng M¸c vµ khen ngîi nh÷ng c©u nãi hÕt søc Cø mçi lÇn cã dÞp ®Ó tù lµm mÊt uy tÝn trong mét vÊn ®Ò v« nghÜa lý cña chÝnh m×nh nh khã kh¨n th× «ng gi¸o s Giu-li-ót V«n-ph¬ ë Xuy-rÝch kh«ng "lµ mét b»ng chøng míi vÒ sù s©u s¾c vµ s¸ng suèt cña «ng (M¸c) khi bao giê v¾ng mÆt c¶. ¤ng ta nãi víi chóng ta r»ng ("Conrads «ng ph¸c ra c¸i häc thuyÕt phª ph¸n nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa"! Jahrbücher", dritte Folge, II, S. 352 und ff.) toµn bé vÊn ®Ò sÏ Nhng ®o¹n tiÕp cßn hay h¬n: ¤ng V«n-ph¬ nãi: gi¶i quyÕt b»ng gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi. Sù s¶n xuÊt ra gi¸ "Ri-c¸c-®« ®· ®Ò ra hai luËn ®iÓm. Thø nhÊt: t b¶n bá ra b»ng nhau th× trÞ thÆng d t¬ng ®èi dùa trªn sù t¨ng thªm t b¶n bÊt biÕn gi¸ trÞ thÆng d (lîi nhuËn) còng b»ng nhau; thø hai: lao ®éng bá ra b»ng so víi t b¶n kh¶ biÕn. nhau th× gi¸ trÞ thÆng d (lîi nhuËn) còng b»ng nhau (vÒ khèi lîng). Vµ vÊn ®Ò ®Æt ra lµ c¸i nä ¨n khíp víi c¸i kia nh thÕ nµo. Song M¸c ®· kh«ng thõa "Muèn t¨ng thªm t b¶n bÊt biÕn, ph¶i dùa vµo ®iÒu kiÖn lµ t¨ng thªm nhËn c¸ch ®Æt vÊn ®Ò nh vËy. ¤ng ®· chøng minh mét c¸ch râ rµng (trong søc s¶n xuÊt cña c«ng nh©n. Nhng v× sù t¨ng thªm søc s¶n xuÊt Êy (b»ng quyÓn thø ba) r»ng lêi quyÕt ®o¸n thø hai nãi trªn kh«ng ph¶i lµ hËu qu¶ tÊt c¸ch gi¶m bít gi¸ sinh ho¹t cña ngêi c«ng nh©n) ®a ®Õn sù t¨ng thªm yÕu cña quy luËt gi¸ trÞ, mµ thËm chÝ cßn m©u thuÉn víi quy luËt gi¸ trÞ cña gi¸ trÞ thÆng d, nªn ®· h×nh thµnh quan hÖ trùc tiÕp gi÷a sù t¨ng lªn cña «ng vµ do ®ã... ph¶i ®îc døt kho¸t g¹t bá ®i" [tr. 366]. gi¸ trÞ thÆng d vµ sù t¨ng lªn cña phÇn t b¶n bÊt biÓn trong tæng t b¶n. T b¶n bÊt biÕn t¨ng lªn chøng tá lµ søc s¶n xuÊt cña lao ®éng t¨ng thªm. Vµ sau ®ã V«n-ph¬ xÐt xem trong hai chóng t«i, ai ®· nhÇm VËy, khi nµo t b¶n bÊt biÕn t¨ng lªn mµ t b¶n kh¶ biÕn vÉn y nguyªn, lÉn, M¸c hay t«i. Cßn viÖc «ng ta ®ang ch×m ®¾m trong sù sai th× gi¸ trÞ thÆng d - ®óng nh ý kiÕn cña M¸c - tÊt nhiªn sÏ t¨ng lªn. VÊn ®Ò ®Æt ra cho chóng ta chÝnh lµ nh thÕ" [tr. 358]. lÇm, th× cè nhiªn «ng ta kh«ng hÒ nghÜ ®Õn. ThËt ra, trong hµng tr¨m ®o¹n trong quyÓn I cña «ng, M¸c NÕu nãi thªm mét lêi nµo n÷a vÒ c¸i ®o¹n tuyÖt trÇn ®ã, ®· nãi tr¸i h¼n l¹i; thËt ra, nãi r»ng theo M¸c th× khi t b¶n th× sÏ lµm tæn th¬ng ®Õn c¸c b¹n ®äc cña t«i vµ kh«ng hiÓu kh¶ biÕn gi¶m bít, gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi t¨ng lªn mét ®îc tÊt c¶ tÝnh chÊt nùc cêi cña sù viÖc. T«i chØ xin nãi c¸ch tû lÖ víi møc ®é t¨ng lªn cña t b¶n bÊt biÕn, lµ nãi mét thªm ®iÒu nµy: còng t¸o b¹o nh khi «ng ®· nãi c©u "M¸c c¸ch qu¸i gë, qu¸i gë ®Õn nçi ta kh«ng cã danh tõ tÕ nhÞ nµo ®· chøng minh mét c¸ch râ rµng trong quyÓn thø ba", ®Ó cã thÓ diÔn t¶ ®îc; nãi ®óng ra, cø mçi dßng, «ng Giu-li-ót V«n-ph¬ ®· n¾m lÊy c¬ héi nµy ®Ó kÓ l¹i c©u chuyÖn ngåi lª V«n-ph¬ l¹i tá ra lµ «ng ta kh«ng hiÓu tÝ g× c¶ vÒ gi¸ trÞ thÆng ®«i m¸ch gi÷a c¸c gi¸o s, nãi r»ng tríc t¸c cña C«n-r¸t d t¬ng ®èi còng nh vÒ gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi, dï ®ã lµ SmÝt nãi ë trªn "®· ®îc ¡ng-ghen trùc tiÕp gµ cho" [tr. hiÓu mét c¸ch t¬ng ®èi hay hiÓu mét c¸ch tuyÖt ®èi; chÝnh 366]. ¤ng Giu-li-ót V«n-ph¬ ¬i! Trong c¸i giíi mµ «ng sèng «ng ta còng ®· nãi: vµ ho¹t ®éng, cã lÏ ngêi ta cã c¸i thãi quen lµ: ngêi nµo "Tho¹t nh×n, qu¶ thËt, ngêi ta cã c¶m gi¸c lµ ®øng tríc mét mí c«ng khai ®Ò ra mét vÊn ®Ò cho nh÷ng ngêi kh¸c, th× ®ång nh÷ng ®iÒu v« nghÜa" [tr. 361]. thêi còng rØ tai cho c¸c b¹n th©n cña m×nh biÕt c¸ch tr¶ lêi TiÖn ®©y, xin nãi r»ng ®ã lµ nhËn xÐt duy nhÊt ®óng trong vÊn ®Ò Êy. T«i s½n lßng tin r»ng b¶n th©n «ng còng d¸m lµm suèt c¶ bµi b¸o cña «ng ta. Nhng nh÷ng c¸i ®ã cã quan hÖ g× nh thÕ l¾m. Lêi tùa nµy ®ñ chøng tá víi «ng r»ng, trong
36 Lêi tùa lêi tùa 37 c¸i giíi mµ t«i lui tíi, ngêi ta kh«ng cÇn h¹ m×nh xuèng hÕt trªn m×nh ngµi L«-ri-a illustre 1* nh÷ng c¸i l«ng c«ng ®· dïng nh÷ng ph¬ng ph¸p tåi tÖ ®Õn nh thÕ ®©u. ¨n c¾p ®îc. M¸c võa míi mÊt xong th× «ng A-ki-lª L«-ri-a ®· véi vµng Nhng tÊt c¶ ®iÒu ®ã chØ lµ mét ®iÓn h×nh nhá vÒ c¸c thñ nãi vÒ M¸c trong mét bµi ®¨ng trªn tê "Nuova Antologia" ®o¹n cña «ng L«-ri-a. ¤ng ta qu¶ quyÕt víi chóng ta r»ng hÕt (th¸ng T 1883)8; tríc hÕt, «ng ta ®a ra mét tiÓu sö ®Çy rÉy th¶y mäi lý luËn cña M¸c ®Òu dùa trªn mét sù ngôy biÖn cã ý nh÷ng tµi liÖu kh«ng ®óng sù thËt, råi tiÕp ®ã «ng ta phª ph¸n thøc (un consaputo sofisma); r»ng M¸c ®· kh«ng tõ bá nh÷ng ho¹t ®éng x· héi, chÝnh trÞ vµ v¨n häc cña M¸c. Trong bµi b¸o suy luËn sai lÇm ngay c¶ khi M¸c ®· thõa nhËn r»ng ®ã lµ Êy, quan niÖm duy vËt lÞch sö cña M¸c ®· bÞ t¸c gi¶ xuyªn t¹c nh÷ng suy luËn sai lÇm (sapendoli tali), v.v.. B»ng c¶ mét lo¹t vµ lµm biÕn chÊt mét c¸ch kh«ng chót ng¹i ngïng, ®Õn nçi nh÷ng ®iÒu bÞa ®Æt ®ª tiÖn nh vËy, sau khi ®· ®a ra cho b¹n ngêi ta dÔ dµng ®o¸n ®îc r»ng t¸c gi¶ nh»m mét môc ®Ých ®äc cña «ng ta tÊt c¶ nh÷ng g× cÇn thiÕt nh»m lµm cho hä coi to t¸t g× ®Êy. Môc ®Ých mong muèn Êy ®· ®¹t ®îc: n¨m 1886, M¸c lµ mét kÎ h¸m danh lîi µ la 2* L«-ri-a, ngêi muèn ®¹t tíi còng chÝnh «ng L«-ri-a Êy ®· xuÊt b¶n quyÓn s¸ch "La Teoria nh÷ng hiÖu qu¶ nhá nhen cña m×nh còng b»ng nh÷ng m¸nh khãe bÞp bîm nhá nhen v« dông nh vÞ gi¸o s ngêi Pa-®u economica della costituzione politica", trong ®ã «ng ta loan b¸o cña chóng ta ®· lµm, giê ®©y «ng ta cã thÓ më ra cho hä thÊy cho nh÷ng ngêi ®¬ng thêi bÞ kinh ng¹c biÕt - nh lµ mét sù mét ®iÒu bÝ mËt quan träng, ®iÒu ®ã ®ång thêi còng ®a ph¸t hiÖn cña b¶n th©n «ng ta - c¸i lý luËn cña M¸c vÒ lÞch sö, chóng ta trë vÒ vÊn ®Ò tû suÊt lîi nhuËn. lý luËn mµ n¨m 1883 «ng ta ®· xuyªn t¹c mét c¸ch rÊt triÖt ®Ó vµ rÊt cã dông ý. TÊt nhiªn lµ ë ®©y, lý luËn cña M¸c ®· bÞ h¹ ¤ng L«-ri-a nãi: M¸c cho r»ng khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d xuèng tr×nh ®é cña mét kÎ phi-li-xtanh; nh÷ng dÉn chøng, s¶n xuÊt ra trong mét xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp t b¶n chñ nghÜa nh÷ng thÝ dô lÞch sö dÉn ra ®Òu ®Çy rÉy nh÷ng sai lÇm mµ (ë ®©y «ng L«-ri-a ®ång nhÊt gi¸ trÞ thÆng d víi lîi nhuËn) tïy ngay ®èi víi mét cËu häc sinh líp bèn ngêi ta còng kh«ng thÓ thuéc vµo t b¶n kh¶ biÕn ®îc sö dông ë ®ã, v× t b¶n bÊt biÕn kh«ng mang l¹i mét lîi nhuËn nµo c¶. §iÒu ®ã tr¸i víi sù thËt. tha thø ®îc; nhng c¸i ®ã ®èi víi «ng cã quan hÖ g×? Sù ph¸t V×, trong thùc tiÔn lîi nhuËn kh«ng tû lÖ víi t b¶n kh¶ biÕn, hiÖn ra r»ng bÊt cø ë ®©u vµ bÊt cø lóc nµo, t×nh h×nh chÝnh mµ lµ tû lÖ víi tæng t b¶n. B¶n th©n M¸c còng hiÓu nh vËy (I, trÞ vµ c¸c biÕn cè ®Òu cã thÓ gi¶i thÝch ®îc b»ng t×nh h×nh ch¬ng XI9) vµ thõa nhËn r»ng xÐt bÒ ngoµi th× c¸c sù kiÖn m©u kinh tÕ t¬ng øng, ®iÒu ®ã, nh cuèn s¸ch nãi trªn ®· chøng thuÉn víi lý luËn cña m×nh. ¤ng ®· gi¶i quyÕt m©u thuÉn Êy minh, hoµn toµn kh«ng ph¶i do M¸c t×m ra n¨m 1845, mµ nh thÕ nµo? ¤ng giíi thiÖu víi c¸c b¹n ®äc cña m×nh xem chÝnh lµ do «ng L«-ri-a ph¸t hiÖn ra n¨m 1886. Ýt ra «ng ta quyÓn sau, cha xuÊt b¶n. VÒ quyÓn nµy, L«-ri-a ®· loan b¸o còng ®· may m¾n lµm cho ®ång bµo cña ta tin nh vËy, - vµ c¶ tríc cho c¸c b¹n ®äc cña «ng ta biÕt r»ng «ng ta kh«ng tin lµ mét vµi ngêi Ph¸p n÷a, tõ khi quyÓn s¸ch cña «ng ta ®îc M¸c l¹i cã thÓ cã ý ®Þnh - dï chØ lµ trong chèc l¸t - viÕt tËp s¸ch xuÊt b¶n b»ng tiÕng Ph¸p. Vµ giê ®©y ë níc I-ta-li-a, «ng ta cã Êy; vµ b©y giê «ng ta reo lªn mét c¸ch ®¾c th¾ng: thÓ vªnh v¸o tù xng lµ t¸c gi¶ cña mét häc thuyÕt míi vÒ lÞch _____________________________________________________________________________________________ sö, mét häc thuyÕt ®· më ra mét kû nguyªn míi, cho ®Õn lóc 1* - næi tiÕng. nh÷ng ngêi x· héi chñ nghÜa ë níc nµy cã c¬ héi ®Ó nhæ trôi 2* - theo kiÓu.
38 Lêi tùa lêi tùa 39 "T«i ®· cã lý khi kh¼ng ®Þnh r»ng tËp s¸ch thø hai Êy, - tËp s¸ch mµ M¸c xuÊt" (®¸ng lÏ ph¶i nãi t b¶n th¬ng nghiÖp) "cã thÓ ®ßi hái ë nh÷ng nhµ t kh«ng ngõng ®em ra däa c¸c ®èi thñ cña m×nh, nhng l¹i kh«ng bao giê xuÊt b¶n ®îc lîi Êy mét mãn lîi tøc" (®¸ng lÏ ph¶i nãi lµ lîi nhuËn) "cao h¬n vµ do b¶n, - rÊt cã thÓ lµ mét thñ ®o¹n kh«n khÐo mµ M¸c dïng ®Õn mçi lÇn «ng Êy ®ã t¹o nªn sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c nhµ t b¶n c«ng nghiÖp kh¸c nhau... Ch¼ng kh«ng cã ®ñ nh÷ng lý lÏ khoa häc (un ingegnoso spediente ideato dal Marx a h¹n, nÕu c¸c nhµ t b¶n c«ng nghiÖp A, B, C mçi ngêi dïng 100 ngµy lao sostiluzione degli argomenti scientifici)". ®éng vµ ®Çu t vµo s¶n xuÊt lµ 0, 100, 200 t b¶n bÊt biÕn, cßn tiÒn c«ng cho B©y giê, nÕu ai cßn cha chÞu r»ng M¸c còng ®øng ë c¸i møc 100 ngµy lao ®éng chØ chøa ®ùng cã 50 ngµy lao ®éng, th× mçi nhµ t b¶n sÏ cã bÞp bîm khoa häc, nh L«-ri-a illustre, th× ngêi ®ã qu¶ lµ mét gi¸ trÞ thÆng d lµ 50 ngµy lao ®éng vµ tû suÊt lîi nhuËn lªn tíi 100% ®èi víi A, 33,3% ®èi víi B, 20% ®èi víi C. Nhng nÕu mét nhµ t b¶n thø t lµ D tuyÖt ®èi kh«ng thÓ söa ch÷a ®îc. tÝch lòy mét t b¶n kh«ng s¶n xuÊt 300, t b¶n Êy ®ßi hái A mét mãn lîi tøc" Chóng ta ®· biÕt r»ng, theo «ng L«-ri-a, lý luËn cña M¸c vÒ (lîi nhuËn) "cã gi¸ trÞ lµ 40 ngµy lao ®éng vµ ®ßi hái B mét mãn lîi tøc lµ 20 gi¸ trÞ thÆng d lµ hoµn toµn kh«ng phï hîp víi thùc tÕ cña tû ngµy lao ®éng, th× tû suÊt lîi nhuËn cña c¸c nhµ t b¶n lµ A vµ B, còng nh tû suÊt lîi nhuËn trung b×nh chung. ChÝnh lóc bÊy giê quyÓn II suÊt lîi nhuËn cña C, sÏ h¹ xuèng thµnh 20% vµ t b¶n 300 cña D sÏ mang l¹i ®îc xuÊt b¶n vµ ®ång thêi t«i còng ®· c«ng khai ®Æt vÊn ®Ò mét lîi nhuËn lµ 60, tøc lµ mét tû suÊt lîi nhuËn b»ng 20%, ngang víi tû suÊt lîi nhuËn cña c¸c nhµ t b¶n kh¸c". chÝnh ngay ®iÓm nµy10. NÕu nh «ng L«-ri-a lµ mét ngêi §øc nhót nh¸t nh chóng ta, th× cã lÏ «ng ta sÏ c¶m thÊy lóng ChÝnh víi mét sù khÐo lÐo l¹ lïng nh thÕ mµ trong chíp tóng Ýt nhiÒu. Nhng «ng ta l¹i lµ mét ngêi ph¬ng Nam t¸o m¾t L«-ri-a illustre ®· gi¶i quyÕt ®îc c¸i vÊn ®Ò mµ mêi n¨m b¹o, sinh trëng ë mét xø khÝ hËu nãng, ë ®Êy, nh «ng ta cã vÒ tríc «ng ®· tõng tuyªn bè lµ kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®îc. thÓ kh¼ng ®Þnh, th¸i ®é tr¾ng trîn 1* ®Õn mét møc ®é nµo ®Êy §¸ng tiÕc lµ «ng ta ®· kh«ng tiÕt lé cho chóng ta c¸i bÝ quyÕt lµ mét ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn. VÊn ®Ò tû suÊt lîi nhuËn ®îc cã thÓ gi¶i nghÜa cho chóng ta thÊy do ®©u mµ "t b¶n kh«ng ®Æt ra tríc c«ng chóng. ¤ng L«-ri-a ®· c«ng khai tuyªn bè s¶n xuÊt" l¹i cã quyÒn lùc kh«ng nh÷ng lÊy mÊt cña nh÷ng r»ng ®ã lµ vÊn ®Ò kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®îc. ChÝnh v× thÕ «ng nhµ c«ng nghiÖp c¸i phÇn lîi nhuËn siªu ng¹ch vît qu¸ tû ta sÏ l¹i vît c¶ b¶n th©n «ng ta, khi «ng ta c«ng khai gi¶i suÊt lîi nhuËn trung b×nh thuéc vÒ hä, mµ cßn gi÷ c¸i phÇn ®ã quyÕt vÊn ®Ò nµy. l¹i trong tói, còng gièng nh ®Þa chñ bá tói, díi h×nh th¸i ®Þa Sù viÖc kú l¹ Êy ®· diÔn ra trong nh÷ng tËp "Conrads t«, lîi nhuËn phô thªm cña ngêi thuª ruéng ®Êt cña h¾n. Sù Jahrbücher", neue Folge, Bd. XX, [1890], S. 272 und ff., díi thËt, nh vËy th× nh÷ng nhµ bu«n sÏ thu ®îc cña nh÷ng nhµ h×nh thøc mét bµi viÕt vÒ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña C«n-r¸t c«ng nghiÖp mét mãn tiÒn cèng hoµn toµn gièng nh ®Þa t« vµ SmÝt ®· nãi trªn ®©y. Sau khi nhê SmÝt mµ hiÓu biÕt ®îc sÏ thiÕt lËp nªn tû suÊt lîi nhuËn trung b×nh b»ng c¸ch ®ã. DÜ nguån gèc cña lîi nhuËn th¬ng nghiÖp, «ng L«-ri-a thÊy mäi nhiªn, kh«ng ai lµ kh«ng biÕt r»ng t b¶n th¬ng nghiÖp qu¶ ®iÒu bçng nhiªn trë thµnh rÊt s¸ng tá. lµ mét nh©n tè hÕt søc c¨n b¶n trong viÖc thiÕt lËp nªn tû suÊt lîi nhuËn chung. Nhng ph¶i thËt sù lµ mét nhµ cÇm bót m¹o "V× viÖc quy ®Þnh gi¸ trÞ b»ng thêi gian lao ®éng lµm lîi cho nh÷ng nhµ t hiÓm, th©m t©m xem khinh toµn bé khoa kinh tÕ häc chÝnh trÞ, b¶n nµo ®· bá phÇn lín t b¶n cña hä ra ®Ó tr¶ tiÒn c«ng, nªn t b¶n kh«ng s¶n míi d¸m tù cho m×nh c¸i quyÒn kh¼ng ®Þnh r»ng t b¶n th¬ng _____________________________________________________________________________________________ nghiÖp cã ma lùc thu hót hÕt c¶ sè gi¸ trÞ thÆng d vît qu¸ 1* C¸ch ch¬i ch÷ kh«ng thÓ dÞch ®îc: "Unverfrorenheit" võa cã nghÜa lµ "tr¾ng trîn", võa cã nghÜa lµ "kh«ng thÓ ®«ng l¹i thµnh b¨ng". tû suÊt lîi nhuËn chung - h¬n n÷a cßn thu hót gi¸ trÞ thÆng
40 Lêi tùa lêi tùa 41 d Êy tríc khi tû suÊt lîi nhuËn chung h×nh thµnh - vµ cè nhanh tay chiÕm ®o¹t lÊy c«ng tr×nh cña ngêi kh¸c, qu¶ng chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d Êy thµnh ®Þa t« cho m×nh, mµ c¸o mét c¸ch tr¬ trÏn ®Õn khã chÞu, tæ chøc chiÕn th¾ng dùa kh«ng cÇn cã mét chót së h÷u ruéng ®Êt nµo c¶. L«-ri-a còng vµo sù rïm beng cña b¹n bÌ - vÒ nh÷ng mÆt nãi trªn, mÊy ai l¹i lµm cho chóng ta kinh ng¹c ch¼ng kÐm, khi «ng ta cho b× kÞp «ng L«-ri-a? r»ng t b¶n th¬ng nghiÖp bao giê còng t×m ra ®îc nh÷ng Níc I-ta-li-a lµ xø së cña tÊt c¶ c¸i g× cæ ®iÓn. KÓ tõ thêi nhµ c«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ thÆng d võa khíp víi tû suÊt lîi ®¹i vÜ ®¹i mµ b×nh minh cña thÕ giíi cËn ®¹i b¾t ®Çu më ra ë nhuËn trung b×nh, vµ t b¶n th¬ng nghiÖp ®· lÊy lµm vinh ®Êy, th× níc I-ta-li-a ®· s¶n sinh ra nh÷ng nh©n vËt vÜ ®¹i cã dù lµ ®· gi¶m nhÑ ®îc phÇn nµo sè phËn cña nh÷ng n¹n tÝnh chÊt hoµn mü cæ ®iÓn kh«ng ai s¸nh kÞp, tõ §an-t¬ ®Õn nh©n ®¸ng th¬ng Êy cña quy luËt cña M¸c vÒ gi¸ trÞ, b»ng Ga-ri-ban-®i. Nhng, ngîc l¹i, nh÷ng thêi kú nhôc nh· vµ bÞ c¸ch b¸n nh÷ng s¶n phÈm cña hä mµ kh«ng lÊy tiÒn, thËm níc ngoµi thèng trÞ còng ®Ó l¹i cho níc I-ta-li-a nh÷ng chÝ kh«ng mét mãn tiÒn hoa hång nµo c¶. Tù m×nh còng ph¶i nh©n vËt cæ ®iÓn kh¸c; trong ®ã hai nh©n vËt ®Æc biÖt ®iÓn lµ mét tay lµm trß ¶o thuËt lµnh nghÒ nh thÕ nµo th× míi h×nh lµ: Xga-na-re-l¬ vµ §un-ca-ma-ra11. L«-ri-a illustre cña tëng tîng ®îc r»ng M¸c ®· ph¶i cÇn dïng ®Õn nh÷ng trß chóng ta lµ hiÖn th©n cña sù thèng nhÊt cã tÝnh chÊt cæ ¶o thuËt tåi tµn ®Õn nh thÕ! ®iÓn gi÷a hai nh©n vËt Êy. Nhng, sù quang vinh cña L«-ri-a illustre cña chóng ta chØ §Ó kÕt thóc, t«i xin ®a c¸c b¹n ®äc cña t«i sang bªn kia lé ra mét c¸ch ®Çy ®ñ nÕu chóng ta so s¸nh «ng ta víi nh÷ng ®¹i d¬ng. ë Niu Oãc, «ng b¸c sÜ y khoa Ghª-oãc Sti-b¬-linh ngêi ph¬ng b¾c ganh ®ua víi «ng ta, ch¼ng h¹n víi «ng còng ®· t×m ra ®îc mét c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, h¬n n÷a l¹i Giu-li-ót V«n-ph¬, tuy r»ng c¶ «ng nµy n÷a còng kh«ng ph¶i lµ mét c¸ch gi¶i quyÕt cùc kú ®¬n gi¶n. §¬n gi¶n ®Õn nçi ë bªn lµ míi næi tiÕng tõ h«m qua. Bªn c¹nh c¸i «ng ngêi I-ta-li-a kia, kia hay ë bªn nµy ®¹i d¬ng, kh«ng cã ai muèn thõa nhËn nã «ng V«n-ph¬ nµy thËt lµ mét nhãc con, dï ta cã xÐt c¶ quyÓn c¶. §iÒu ®ã ®· khiÕn cho «ng Sti-b¬-linh ®ïng ®ïng næi giËn s¸ch dµy cña «ng ta viÕt vÒ "Sozialismus und kapitalistische vµ «ng ta ®· phµn nµn vÒ sù bÊt c«ng Êy mét c¸ch rÊt chua Gesellschaftsordnung" th× còng vËy! ¤ng nµy qu¶ thËt lµ qu¸ ch¸t trong v« sè tËp s¸ch nhá vµ bµi b¸o xuÊt b¶n ë bªn nµy bÊt tµi, t«i cã thÓ nãi lµ qu¸ khiªm tèn, nÕu ®em so víi sù vµ bªn kia ®¹i d¬ng. Trªn tê "Neue Zeit" ngêi ta còng ®· ng¹o m¹n cao c¶ cña vÞ thÇy kia, khi vÞ thÇy ®ã nhËn ®Þnh mét nãi râ víi «ng ta r»ng12 toµn bé gi¶i ph¸p cña «ng ta dùa trªn c¸ch hoµn toµn dÜ nhiªn r»ng M¸c, còng nh nh÷ng kÎ kh¸c, nh÷ng con tÝnh nhÇm. Nhng ®iÒu ®ã còng kh«ng ®ñ ®Ó lµm ch¼ng qua còng hoµn toµn lµ mét nhµ ngôy biÖn cã ý thøc, cho «ng ta lo l¾ng. Cã ngêi nãi, M¸c còng ®· m¾c ph¶i mét nhµ suy luËn sai lÇm, mét kÎ huªnh hoang, mét tªn bÞp nh÷ng sai lÇm vÒ tÝnh to¸n, nhng trong nhiÒu trêng hîp bîm, nh b¶n th©n «ng L«-ri-a vËy; r»ng mçi lÇn M¸c bÝ, M¸c M¸c vÉn lu«n lu«n cã lý. VËy chóng ta h·y xÐt gi¶i ph¸p cña l¹i høa hÑn víi c«ng chóng sÏ kÕt thóc lý luËn cña m×nh trong Sti-b¬-linh mét c¸ch tØ mØ h¬n. mét tËp sau, tËp mµ M¸c kh«ng thÓ vµ kh«ng muèn xuÊt b¶n, "Chóng ta h·y gi¶ thiÕt hai nhµ m¸y ho¹t ®éng víi mét sè t b¶n nh nhau nh b¶n th©n M¸c thõa hiÓu! ThËt lµ hÕt søc t¸o b¹o, mµ còng trong cïng mét thêi gian, nhng tû lÖ gi÷a t b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn lµ mÒm dÎo nh l¬n ®Ó cã thÓ luån qua nh÷ng t×nh thÕ bÕ l¹i kh¸c nhau. Gi¶ thö y lµ tæng t b¶n (c + v), vµ x lµ hiÖu sè gi÷a t b¶n bÊt t¾c, dòng c¶m bÊt chÊp c¶ nh÷ng qu¶ ®Êm ngêi ta thôi cho, biÕn vµ kh¶ biÕn. Trong nhµ m¸y I, y = c + v; trong nhµ m¸y II, y = (c - v) + (v
42 Lêi tùa lêi tùa 43 m ¤ng Sti-b¬-linh ®· kh«ng ng¹i tèn c«ng tèn cña ®Ó x©y + x). VËy trong nhµ m¸y I, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d b»ng v vµ trong nhµ m¸y II dùng, trªn sù sai lÇm cña m×nh, c¶ mét ®èng nh÷ng phÐp tÝnh e b»ng v + x . T«i gäi tæng sè gi¸ trÞ thÆng d (m) mµ tæng t b¶n y hay c + v ®· mµ sau ®ã «ng ta tr×nh bµy cho c«ng chóng thëng thøc. §Ó t¨ng thªm trong kho¶ng thêi gian gi¶ thiÕt, lµ lîi nhuËn (p); vËy p = m. Do ®ã cho «ng ta yªn lßng, t«i cã thÓ qu¶ quyÕt víi «ng ta r»ng hÇu p m hÕt nh÷ng con tÝnh cña «ng ta ®Òu sai lÇm nh thÕ c¶ vµ mçi tû suÊt lîi nhuËn trong nhµ m¸y I b»ng y' hay c + v' vµ trong nhµ m¸y II còng khi mµ ngÉu nhiªn nh÷ng con tÝnh Êy kh«ng sai, th× chóng p m m l¹i chøng minh mét ®iÒu kh¸c h¼n c¸i mµ «ng ta muèn chøng vËy: y' hay (c - x) + (v + x) , nghÜa lµ còng b»ng c + v . Do ®ã, bµi tÝnh ®îc gi¶i minh. Ch¼ng h¹n, «ng ta ®· chøng minh sù gi¶m bít thËt sù quyÕt, cho ta thÊy lµ trªn c¬ së quy luËt gi¸ trÞ, víi mét sè t b¶n bá ra b»ng cña tû suÊt lîi nhuËn b»ng c¸ch so s¸nh nh÷ng b¶n b¸o c¸o nhau vµ thêi gian b»ng nhau, nhng ngîc l¹i, víi nh÷ng sè lîng kh¸c nhau vÒ lao ®éng sèng, th× do sù thay ®æi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d mµ cã ®îc mét tû cña níc Mü vÒ viÖc ®iÒu tra tµi s¶n n¨m 1870 vµ 1880; nhng suÊt lîi nhuËn trung b×nh b»ng nhau (G.C. Stiebeling. "Das Werthgesetz und «ng ta l¹i gi¶i thÝch ®iÒu ®ã mét c¸ch hoµn toµn sai lÇm, vµ die Profitrate". New York [1890, S. 1]). cho r»ng cÇn ph¶i c¨n cø vµo thùc tiÔn ®Ó ®Ýnh chÝnh l¹i c¸i Dï con tÝnh trªn ®©y lµ hay vµ râ rµng ®Õn mÊy ch¨ng n÷a, lý luËn cña M¸c vÒ mét tû suÊt lîi nhuËn lu«n lu«n cè ®Þnh vµ nhng chóng ta còng vÉn buéc lßng ph¶i hái «ng b¸c sÜ kh«ng thay ®æi. Nhng c¨n cø ngay vµo phÇn thø ba cña quyÓn III díi ®©y, ta sÏ thÊy r»ng c¸i "tû suÊt lîi nhuËn cè ®Þnh" mµ Sti-b¬-linh mét ®iÒu: lµm thÕ nµo mµ «ng ta biÕt ®îc r»ng ngêi ta g¸n cho M¸c lµ mét sù bÞa ®Æt thuÇn tóy, vµ xu híng tæng sè gi¸ trÞ thÆng d do nhµ m¸y I s¶n xuÊt ra l¹i võa ®óng b»ng tû suÊt lîi nhuËn dùa trªn nh÷ng nguyªn nh©n tr¸i h¼n víi tæng sè gi¸ trÞ thÆng d s¶n xuÊt ra trong nhµ m¸y II? ¤ng nh÷ng nguyªn nh©n mµ b¸c sÜ Sti-b¬-linh ®· nªu lªn. §µnh ta nãi râ víi chóng ta r»ng tÊt c¶ mäi nh©n tè kh¸c cña con r»ng b¸c sÜ Sti-b¬-linh cã ®Çy thiÖn ý, nhng khi ngêi ta tÝnh, tøc lµ c, v, y vµ x, ®Òu cã mét ®¹i lîng nh nhau ®èi muèn nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò khoa häc, th× tríc hÕt ph¶i víi c¶ hai nhµ m¸y; nhng ®èi víi m th× «ng ta l¹i kh«ng nãi tËp ®äc nh÷ng t¸c phÈm mµ ngêi ta muèn sö dông, theo tinh mét lêi nµo c¶. §iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ do «ng ta ®· thÇn cña t¸c gi¶ ®· viÕt nh÷ng t¸c phÈm Êy; nhÊt lµ tr¸nh dïng ch÷ m theo lèi ®¹i sè ®Ó chØ hai sè lîng gi¸ trÞ thÆng d kh«ng ®îc thªm th¾t nh÷ng c¸i kh«ng cã ë trong Êy. nãi ë ®©y. Tr¸i l¹i, ®ã chÝnh lµ c¸i cÇn ph¶i chøng minh v× «ng KÕt qu¶ cña sù nghiªn cøu cña chóng ta lµ: ë ®©y còng thÕ, Sti-b¬-linh ®· kh«ng do dù mµ b¶o r»ng lîi nhuËn p víi gi¸ ®èi víi vÊn ®Ò chóng ta nghiªn cøu, chØ cã trêng ph¸i cña trÞ thÆng d lµ mét. ChØ cã thÓ cã hai trêng hîp: hoÆc lµ c¶ hai M¸c lµ ®· mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc. Khi nµo m ®Òu b»ng nhau, mçi mét nhµ m¸y s¶n xuÊt mét sè lîng gi¸ Phi-r¬-men vµ C«n-r¸t SmÝt ®äc quyÓn III nµy, th× mçi «ng trÞ thÆng d gièng nhau, tøc lµ, víi mét tæng t b¶n gièng ®Òu cã thÓ hoµn toµn tháa m·n vÒ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn nhau th× cã ®îc mét sè lîng lîi nhuËn gièng nhau; trong cøu riªng cña m×nh. trêng hîp Êy, «ng Sti-b¬-linh ®· ®Ò ra tríc c¸i ®iÒu mµ «ng ta cßn ph¶i chøng minh; hoÆc lµ nhµ m¸y nµy s¶n xuÊt ra Ph. ¡ng-ghen mét khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d lín h¬n nhµ m¸y kia; trong trêng hîp nµy, toµn bé con tÝnh cña «ng ta sÏ sôp ®æ. Lu©n §«n, ngµy 4 th¸ng Mêi 1894
46 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d.. . Ch¬ng I. - chi phÝ s¶n xuÊt vµ lîi nhuËn 47 PhÇn thø nhÊt Sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d thµnh lîi nhuËn vµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d thµnh tû suÊt lîi nhuËn ch¬ng I chi phÝ s¶n xuÊt vµ lîi nhuËn Trong quyÓn I, chóng ta ®· nghiªn cøu c¸c mÆt cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, nghiªn cøu riªng b¶n th©n qu¸ tr×nh ®ã víi t c¸ch lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ, trong sù nghiªn cøu Êy, chóng ta ®· kh«ng kÓ ®Õn tÊt c¶ nh÷ng ¶nh hëng thø yÕu do nh÷ng nh©n tè ë bªn ngoµi qu¸ tr×nh Êy g©y ra. Nhng ®êi sèng cña t b¶n cßn vît ra ngoµi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc tiÕp Êy. Trong thÕ giíi hiÖn thùc, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc tiÕp cßn ®îc bæ sung b»ng qu¸ tr×nh lu th«ng, qu¸ tr×nh nµy lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña quyÓn II. Trong quyÓn nµy - cô thÓ lµ trong phÇn thø ba, khi nghiªn cøu qu¸ tr×nh lu th«ng vÒ ph¬ng diÖn lµ mét qu¸ tr×nh trung gian cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi, - chóng ta ®· thÊy r»ng qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, xÐt toµn bé, lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ qu¸ tr×nh lu th«ng. Trong quyÓn III nµy, kh«ng thÓ nµo l¹i cø nãi nh÷ng ®iÓm
48 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d.. . Ch¬ng I. - chi phÝ s¶n xuÊt vµ lîi nhuËn 49 chung chung vÒ sù thèng nhÊt Êy n÷a. Tr¸i l¹i, cÇn ph¶i t×m ra vµ m« t¶ ®îc nh÷ng h×nh th¸i cô thÓ ®Î ra tõ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t b¶n víi t c¸ch lµ mét chØnh thÓ. ChÝnh díi nh÷ng h×nh th¸i cô thÓ Êy mµ c¸c t b¶n ®· ®èi diÖn víi nhau trong sù vËn ®éng hiÖn thùc cña chóng, cßn h×nh th¸i cña t b¶n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc tiÕp, còng nh h×nh th¸i cña nã trong qu¸ tr×nh lu th«ng, th× chØ lµ nh÷ng giai ®o¹n c¸ biÖt nÕu ®em so víi nh÷ng h×nh th¸i cô thÓ ®ã. VËy nh÷ng biÕn thÓ cña t b¶n, nh chóng t«i tr×nh bµy trong quyÓn nµy, sÏ tõng bíc mét tiÕn gÇn ®Õn c¸i h×nh th¸i mµ chóng thÓ hiÖn ra ë bÒ mÆt cña x· héi, trong sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c t b¶n kh¸c nhau, trong sù c¹nh tranh vµ trong ý thøc th«ng thêng cña b¶n th©n nh÷ng nh©n viªn s¶n xuÊt. Gi¸ trÞ cña bÊt cø mét hµng hãa nµo s¶n xuÊt theo kiÓu t b¶n chñ nghÜa còng ®Òu biÓu thÞ b»ng c«ng thøc W = c + v + m. NÕu trong gi¸ trÞ Êy, chóng ta ®em trõ gi¸ trÞ thÆng d m ®i, th× sÏ chØ cßn l¹i cã c¸i ngang gi¸, hay c¸i gi¸ trÞ n»m trong hµng hãa bï l¹i gi¸ trÞ - t b¶n c + v ®îc chØ ra díi h×nh th¸i c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. NÕu viÖc chÕ t¹o mét hµng hãa nµo ®ã ®ßi hái ph¶i bá ra mét t b¶n lµ 500 p.xt. ch¼ng h¹n, trong ®ã cã 20 p.xt. ®Ó bï l¹i hao mßn cña t liÖu lao ®éng, 380 p.xt. chi vµo vËt liÖu s¶n xuÊt, 100 p.xt. vµo viÖc mua søc lao ®éng, vµ gi¶ thö tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ 100%, th× gi¸ trÞ cña s¶n phÈm sÏ lµ 400 c + 100 v + 100 m = 600 p.xt.. Sau khi ®· trõ ®i 100 p.xt. gi¸ trÞ thÆng d, th× cßn l¹i mét gi¸ trÞ - hµng hãa lµ 500 p.xt., gi¸ trÞ nµy chØ bï l¹i sè t b¶n 500 p.xt. ®· bá ra. PhÇn gi¸ trÞ Êy cña hµng hãa, bï l¹i gi¸ c¶ cña nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt ®· tiªu dïng vµ gi¸ c¶ cña søc lao ®éng ®· ®îc sö dông, - chØ bï l¹i sè chi phÝ mµ b¶n th©n nhµ