TỔNG QUAN HOÁ SINH THẬN

Chia sẻ: Nguyễn Thắng | Ngày: | Loại File: PPT | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

53
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo dành cho giáo viên, sinh viên cao đẳng, đại học chuyên ngành y khoa - Tài liệu giúp cung cấp và củng cố kiến thức y khoa chuyên ngành.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: TỔNG QUAN HOÁ SINH THẬN

B µi gi¶ng Hãa sinh thËn B .S . NguyÔn Thu UyÓn
1 .§¹i c ¬ng * C Êu tró c thËn VÒ cÊu tróc vi thÓ, mçi thËn chøa kho¶ng mét triÖu ® n vÞ thËn gäi lµ ¬ nephron. Mçi nephron gåm cÇu thËn , èng l îng gÇn, quai Henle, èng lîn xa vµ èng gãp. Cuèi cïng ® vµo ® æ µi thËn, bÓ thËn… * C hø c n¨ng c¬ quan cã ThËn lµ thËn vai trß quan träng nhÊt trong viÖc ® th¶i c¸c µo chÊt cÆn b· cã h¹i hoÆc kh«ng cÇn thiÕt ra ngoµi c¬ thÓ th«ng CÊu t¹o ne p hro n qua viÖc bµi xuÊt níc Ngoµi ra thËn cßn ® ãng vai trß quan träng tiÓu. trong viÖc duy tr×c© b»ng néi m«i vµ chøc n n¨ng néi tiÕt
2 . C¸c ho ¹t ®é ng c hø c n¨ng c ña thËn. Hµng ngµy cã kho¶ng 1.000-1.500 lÝt m¸u qua thËn, 10% lîng m¸u ® lµm NV dinh dìng cho thËn cßn 90% lµm nhiÖm vô bµi tiÕt, tøc lµ t¹o ã níc tiÓu (NT). Cã 2 giai ® t¹o thµnh NT lµ: o¹n +Giai ® läc ë cÇu thËn o¹n +Giai ® t¸i hÊp thu vµ bµi tiÕt ë èng thËn o¹n § èi víi sù t¹o thµnh NT cã 3 chøc n¨ng cña thËn cÇn ® nghiªn cøu lµ: îc chøc n¨ng läc c ña c Çu thËn , chøc n¨ng t ¸i hÊp thu vµ chøc n¨ng b µi tiÕt cña èng thËn.
2 .1. Läc huyÕt t¬ng ë tiÓu c Çu thËn Bíc ® t¹o níc tiÓu lµ läc huyÕt t¬ ë tiÓu cÇu thËn, t¹o ra Çu ng dÞch siªu läc trong khoang Bawman, b× thêng 1 phót cã kho¶ng 1 nh lÝt m¸u(650ml HT) ® läc vµ cã kho¶ng 120 ml dÞch läc ® t¹o îc îc thµnh. S ù läc ë tiÓu cÇu thËn lµ mét hiÖn tîng vËt lý (siªu läc) , qu¸ tr× siªu läc phô thuéc chñ yÕu vµo ¸p lùc läc. ¸p lùc läc ® tÝnh nh îc theo c«ng thøc: P L = P M - (P K +P B) P L: ¸p lùc läc. P M: ¸p lùc thñy tÜnh trong tiÓu cÇu thËn (P M = huyÕt ¸p). 1/2 P K: ¸p lùc keo cña m¸u. • P L c ã thÓ Pg i¶m lùc thñy tÜnh P M: khi V Bawman. suy tim, co tiÓu §M B: ¸p d o : + Gi¶m ë khoang m¸u gi¶m, ® Õn B× thõ¬ P M =50 mmHg, P K =25mmHg, P B =5 mmHg. nh ng P LT¨ng P K : m¸u bÞ c« ® + =20mmHg. Æc. +T¨ng P B t¾c èng dÉn niÖu (viªm, sái, chÌn Ðp,...) • P L c ã thÓ t¨ng d o : +T¨ng PM ë tiÓu cÇu thËn khi ® qu¸ nhiÒu níc vµo c¬thÓ.... a + Gi¶m P K cña m¸u do m¸u bÞ pha lo·ng, mÊt nhiÒu protein...
C¸c y Õu tè ¶nh hë ng ®Õn s ù läc c ña c Çu thËn:  KÝ ch thíc cña ph©n tö ®îc läc : + KÝch thíc ph© tö ® läc cµng lín th×cµng khã qua MLCT. n îc + C¸c ph© tö protein TLPT >70.000 b× thêng kh«ng qua ® n nh îc MLCT. +C¸c dextran cã ® êng kÝnh 20 Å qua MLCT dÔ dµng, hÖ sè läc b»ng 1. Víi dextran ®êng kÝnh 42 Å cã hÖ sè läc gÇn b»ng 0.  T ×nh tr¹ng huyÕt ®é ng côc bé hay lu lîng m ¸u: + Lu lîng m¸u qua thËn lín th× ¸p suÊt cña m¸u lªn thµnh mao m¹ch lín vµ lµm gi¶m clearance cña c¸c ph© tö lín trung b× n nh. + S ù gi¶m lu lîng m¸u th× ngîc l¹i. Khi truyÒn angiotensin II vµo chuét g© gi¶m lu lîng m¸u vµo thËn thÊy cã sù t¨ng ® thanh th¶i y é albumin vµ g© protein niÖu. §iÒu nµy còng gi¶i thÝch protein niÖu y do t¨ng huyÕt ¸p.
C¸c y Õu tè ¶nh hë ng ®Õn s ù läc c ña c Çu thËn:  S ù tÝ ch ®iÖn cña ph©n tö prote in: +ë pH sinh häc, albumin gÇn nh mét polyanion +BÒ mÆt vµ trong líp mµng c¬b¶n cã nh÷ ® ng iÖn tÝch © thuéc 2 m lo¹i: * C¸c glycoprotein chøa nhiÒu gèc acid sialic. *C¸c proteoglycan cã nhiÒu nhãm sulphat nh heparin sulphat glycosaminglycan lµ thµnh phÇn mang ® iÖn tÝch © chÝnh trong m mµng c¬b¶n, nh÷ tÕ bµo néi m«,biÓu m« phñ ® mucoproytein ng Çy giau acid sialic. +KÕt luËn: líp polyanion lµ lùc c¶n ® víi c¸c protein mang ® èi iÖn tÝch  V© trß cña h×nh d¸ng ph©n tö: ai m. Nh÷ ph© tö cã cÊu tróc mÒm dÎo trong dung dÞch ® läc qua ML ng n îc dÔ dµng h¬ n.
2 .2. T¸i hÊp thu ë è ng thËn Thµnh phÇn cña níc tiÓu rÊt kh¸c víi thµnh phÇn cña NT ban ® Çu. § ã lµ kÕt qu¶ cña ho¹t ® éng cña èng thËn. B»ng c¸ch t¸i hÊp thu hoÆc bµi tiÕt, èng thËn lµm thay ® thµnh phÇn NT ban ® æi Çu, t¹o níc tiÓu cuèi cïng. Các chất được tái hấp thu ở ống thận rất khác nhau - Chất không được tái hấp thu: inulin, manitol, natri hyposulfit→ đo độ thanh thải của các chất này để đánh giá mức độ tổn thương của cầu thận. - Tái hấp thu hoàn toàn (glucose) - Tái hấp thu 99% (nước) Nước được tái hấp thu ở ống lượn gần, ống lượn xa, quai Helle và ống góp. ở ống lượn gần nước được tái hấp thu 80%, ở quai Helle và ống lượn xa 90% lượng nước còn lại được tái hấp thu, phụ thuộc vào ADH, một hormon chống bài niệu. - Tái hấp thu phần lớn (natri, clo, urê): ở ống lược gần 70% muối được tái h ấp thu, đòi hỏi năng lượng lớn Clo được tái hấp thu thụ động song song với natri. Urê được tái hấp thu đến 40 –50% - Chất được bài tiết ở cầu thận, ống thận và tái hấp thu ở ống thận: acid uric. - Tái hấp thu protein: 99% albumin lọc qua cầu thận được tái hấp thu ở ống lượn gần. Các protein có TLPT nhỏ (các chuỗi nhẹ lamda, kappa, lysozym, β2 – microglobulin, hormon) cũng được tái hấp thu hầu hết ở ống lượn gần
DÞch läc cÇu thËn tÝnh ra kho¶ng 160L/24h, sù THT cña èng thËn x¶y ra tÝch cùc kÕt qu¶ lµ lîng NT bµi xuÊt 1 ngµy chØ lµ 1,0-1,5L. • THT cã thÓ thô ® éng (chªnh lÖch n® cã thÓ chñ ® ), éng (tiªu hao n¨ng l îng). • 2 nhãm c¸c chÊt ® THT: îc 1- c¸c chÊt kh«ng cã ngìng THT. 2- cã ngìng THT: cã ngìng THT tèi ® (glucose, a.a, acid uric) a kh¶ n¨ng THT phô thuéc n®cña chÊt ® trong dÞch ã läc CT + T¸i hÊp thu g luc o s e : Glucose ® t¸i hÊp thu gÇn nh hoµn toµn ë èng lîn gÇn; lµ îc chÊt cã ngìng thËn cao (10 mmol/l). Glucose ® t¸i hÊp thu theo c¬ îc chÕ vËn chuyÓn tÝch cùc, kÌm theo sù t¸i hÊp thu Na+. + T¸i hÊp thu am ino ac id : A.a còng ® t¸i hÊp thu gÇn nh hoµn toµn, theo c¬chÕ îc vËn chuyÓn TC.
+ THT NA +, H2O c ïng v íi HCO 3
* C¸c yÕu tè ¶nh hë ng ®Õn t¸i hÊp thu ë è ng thËn: +T×nh tr¹ng tÕ b µo è ng thËn: tÕ bµo èng thËn tæn th¬ t¸i hÊp thu gi¶m g© ® niÖu; t¸i hÊp ng, ya thu t¨ng g© thiÓu niÖu hoÆc cã khi v« niÖu. y + Ho rm o n: Aldos te ron: lµm t¨ng t¸i hÊp thu Na+ vµ bµi tiÕt K+. ThiÕu aldosteron cã thÓ lµm gi¶m t¸i hÊp thu Na+ vµ níc, lµm c¬thÓ mÊt mét lîng lín Na+ , ® ång thêi lµm gi¶m bµi tiÕt K+, nång ® K+huyÕt é t¬ cã thÓ t¨ng. ng ADH: Cã t¸c dông tíi c¬chÕ t¸i hÊp thu níc kh«ng b¾t buéc; thiÕu ADH cã thÓ g© ® nh¹t. y ¸i + ¸p s uÊt thÈm thÊu huy Õt t¬ng : -¸p suÊt thÈm thÊu huyÕt t¬ gi¶m, nh ® mét lóc vµo c¬thÓ ng a mét lîng níc lín, m¸u sÏ bÞ pha lo·ng,.. lµm t¨ng dÞch läc cÇu thËn, gi¶m t¸i hÊp thu níc kh«ng b¾t buéc. -Khi ¸p suÊt thÈm thÊu huyÕt t¬ t¨ng, dÞch läc cÇu thËn gi¶m, ng ® ång thêi ADH sÏ tiÕt ra nhiÒu, lµm t¨ng t¸i hÊp thu níc kh«ng b¾t buéc. + C©n b »ng ac id b as e : • -C¬thÓ bÞ nhiÔm kiÒm sÏ lµm gi¶m t¸i hÊp thu Na+ vµ HCO3- . -C¬thÓ bÞ nhiÔm acid, ngîc l¹i, t¸i hÊp thu Na+ vµ HCO3- sÏ t¨ng.
2 .3. Bµi tiÕt ë è ng thËn: +Bµi tiÕt K+: TÕ bµo ¤LXvËn chuyÓn K+ tõ dÞch gian bµo vµo trong lßng èng thËn ® thay thÕ Na+ di chuyÓn theo chiÒu ngîc l¹i. Sù trao ® Ó æi gi÷ Na vµ K ® thùc hiÖn theo cïng mét c¬chÕ vµ ® ® a îc îc iÒu + + hßa bëi aldosteron. Aldosteron thóc ® sù trao ® gi÷ Na+ vµ Èy æi a K ; thiÕu aldosteron cã nguy c¬mÊt Na vµ tÝch tô K do gi¶m bµi + + + tiÕt K+ ë èng thËn. + Bµi tiÕt H+: C¬chÕ bµi tiÕt H+cña tÕ bµo èng thËn gièng nh bµi tiÕt H+ë tÕ bµo niªm m¹c d¹ dµy. Khi ® bµi tiÕt vµo lßng èng thËn , nÕu ë èng lîn gÇn sÏ cã ph¶n îc øng: H+ + HCO3- ↔ H2O + CO2 ë èng lîn xa sÏ cã ph¶n øng: H+ + HPO42- ↔ H2PO4- ↔ NH4+ H+ + NH3 H+ ph¶n øng víi NH3 ngay trong tÕ bµo èng thËn ; NH4+ ® h× îc nh thµnh sÏ khuyÕch t¸n vµo lßng èng thËn . Sù c¹nh tranh vµ bï trõ còng x¶y ra trong qu¸ tr× bµi tiÕt ë èng thËn. VÝ dô K+ vµ H+ , khi nh nång ® K+ huyÕt t¬ t¨ng, K+ sÏ ® bµi tiÕt nhiÒu lµm gi¶m bµi é ng îc +
* Mé t s è y Õu tè ¶nh hë ng ®Õn ho ¹t ®é ng b a× tiÕt c ña tÕ b µo è ng thËn: +T ×nh tr¹ng tÕ bµo è ng thËn : tÕ bµo èng thËn bÞ tæn th¬ bµi tiÕt ng, thay ® æi. +¶nh hë ng cña horm on : Aldosteron t¨ng bµi tiÕt K+ thiÕu aldosteron , g¶m bµi tiÕt K , H bµi tiÕt t¨ng lªn, níc tiÓu sÏ acid h¬n. + + +T ×nh tr¹ng c©n b»ng acidbas e trong c¬ thÓ : NhiÔm acid, enzym glutaminase ho¹t ® éng t¨ng, NH3 sinh ra nhiÒu, kÕt hîp víi nhiÒu H+ ® t¹o NH4+ vµ ® bµi xuÊt ra theo níc tiÓu. Ó îc +Mé t s è e nz ym ¶nh hëng trùc tiÕp tíi qu¸ tr× bµi tiÕt ë èng thËn: nh Carbonic anhydrase (CA) xóc t¸c ph¶n øng: CA - H+ + HCO 3 H 2 O + CO 2 CA bÞ øc chÕ (dÉn chÊt sulfamid), bµi tiÕt H+ gi¶m, nång ® Na+, K+vµ é HCO3 níc tiÓu t¨ng, H2PO4 vµ NH4 níc tiÓu gi¶m, NT lóc nµy - - + kiÒm h¬n. Glutaminase Glutaminase : xóc t¸c ph¶n øng t¹o NH3 Glutamin Acid glutamic + NH 3 NH3 kÕt hîp víi H+ gióp cho thËn ® th¶i H+duy tr×c© b»ng acid- µo n base.
3 . §Æc ®iÓm c huyÓn hãa c ña thËn ChuyÓn hãa chÊt x¶y ra ë thËn rÊt m¹nh nh»m cung cÊp n¨ng lîng cho thËn häat ®éng (thËn sö dông 10% oxy cña toàn c¬thÓ).ThËn giµu enzym cña chu tr× Krebs, tho¸i biÕn G vµ L chiÕm u thÕ. nh  ChuyÓn ho¸ G: chñ yÕu là con ® êng ®êng ph© c¸c hexoseP vµ trioseP n, cã thÓ bÞ khö P nhê phosphatase, thËn cã kh¶ n¨ng t© t¹o ® n êng, t¹o glu tù do (G6Pase ® Æc hiÖu), chu tr× pentose x¶y ra kh«ng m¹nh. nh  ChuyÓn ho¸ L: c¸c lecithin ® khö phosphat nhê glycerophosphatase, c¸c îc chÊt cetonic ® tho¸i ho¸ hoàn toàn. îc  ChuyÓn ho¸ P : thËn cã nhiÒu hÖ thèng enzym khö amin nh D-amino acid oxidase, L amino acid oxidase, xóc t¸c ph¶n øng khö acid amin t¹o ra c¸c ∝ cetonic acid t¬ øng, gi¶i phãng NH3 díi d¹ng NH4+. ng
4. c ¸c c hø c n¨ng c ña thËn 4.1. Chø c n¨ng ®µo th¶i Nhê c¸c ho¹t ® éng chøc n¨ng, thËn ® th¶i c¸c chÊt chuyÓn hãa, µo ® Æc biÖt lµ c¸c gèc acid v« c¬(SO4-, HPO42- , PO43-,...), c¸c chÊt ngo¹i lai (thuèc...) Mçi ngµy thËn ® th¶i ra khái c¬thÓ 1 mmol H+ thÓ träng; b»ng µo /kg c¸ch liªn kÕt víi NH3: H+ + NH3 = NH4+ hoÆc liªn kÕt víi HPO42- : H+ + HPO42- = H2PO4- ThËn lµ c¬quan duy nhÊt bµi tiÕt H+ theo c¬chÕ trªn. 4.2. Vai trò của thận trong thăng bằng acid – base - Thận đào thải các acid không bay hơi: acid lactic, thể cetonic, acid sulfuric, acid phosphoric, - Thận tái hấp thu bicarbonat. - Thận tân tạo ion bicarbonat - Thận bài tiết ion H+dưới dạng muối amon
4.3. Chức phận nội tiết Thận còn có vai trò điều hằng định nội môi, thăng bàng nước, điện giải, và huyết áp thông qua hệ thống Renin – angiotensin – aldosteron. 4.3.1. Hệ thống Renin – angiotensin – aldosteron Hệ thống bên cạnh cầu thận tổng hợp bài tiết ra một protein enzym là renin, có tác dụng thuỷ phân protein. Renin có trọng lượng phân tử 40.000. * Sự điều hoà bài tiết và giải phóng renin: - Hệ thống thần kinh giao cảm và catecholamin điều hoà giải phóng renin qua trung gian của chất cảm thụ beta adrenergic (chất giải phóng adrenalin). Hệ giao cảm bị kích thích gây tăng bài xuất renin. - Thay đổi áp suất tiểu động mạch: hạ huyết áp, lưu lượng máu đến thận giảm làm tăng sự bài tiết renin. - Tăng nồng độ Na+ ở tế bào ống thận làm giảm bài tiết renin và ngược lại. - Angiotensin II ức chế ngược lại sự bài tiết renin, có vai trò quan trọng trong điều hoà hệ thống renin – angiotensin
Angiotensinogen 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 asp-Arg-Val-Tyr-Ile-His-Pro-Phe-His-Leu-Leu-Val-Tyr-Ser-R Renin Angiotensin I 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 asp-Arg-Val-Tyr-Ile-His-Pro-Phe-His-Leu Enzym chuyển Angiotensin II 1 2345678 asp-Arg-Val-Tyr-Ile-His-Pro-Phe Amino peptidase Angiotensin III 2345678 Arg-Val-Tyr-Ile-His-Pro-Phe Angiotensinase Sản phẩm không hoạt động 34 5678 Val-Tyr Ile-His-Pro-Phe Hình 18.5. Sự hình thành và thoái hoá Angiotensin I,II và III.
Kích thích hệ giao cảm Tăng Natri tế bào ống thận Angiotensinogen ↓ (-) (+) ↓ ← ↓ ← (+) Hạ HA Angiotensin RENIN ← → ↓ (+) Hạ Natri tế bào ống thận Angiotensin II (-) Hình 18.6. Cơ chế điều hoà bài suất Renin
* Sự điều hoà tổng hợp và bài tiết aldosteron - Nồng độ Na+ máu: tổng hợp aldosteron ↑ khi nồng độ natri máu hạ. Khi natri máu hạ hơn 10mEq/l, aldosteron ↑ bằng cách chuyển corticosteron thành aldosteron. - Nồng độ kali máu: Kali máu ↑ kích thích sự chuyển cholesterol thành pregnenolon để thành aldosteron. - Nồng độ natri trong máu ↑ (áp suất thẩm thấu khu vực ngoài tế bào ↑ (→ vùng dưới đồi) gây ↑ bài suất ADH→ ↑ tái hấp thu nước ở ống thận, tác dụng trở lại với sự bài tiết renin Corticosteron Cholesterrol Hạ Na+/máu Tăng Na+/máu →→ ← ←Tăng K+ ↓ ↓ ↓ ↓ ↑ADH Aldosteron↑ Renin →// ↑ ↓ Angiotensin II → → Hình 18.7. Điều hoà bài tiết aldosteron
4.3.2. Sự tổng hợp yếu tố tạo hồng cầu của thận Khi thiếu oxy, tế bào cạnh tiểu cầu thận tiết ra REF, giúp t ạo chất tạo hồng cầu (erythropoietin – Ep), có tác dụng kích thích t ế bào tiền hồng cầu phát triển thành hồng cầu GAN → α Globulin 1 (tiền Ep) → Ep ↑ HUYẾT TƯƠNG REF ↑ REF Protein kinase (+) THẬN ↑ ADP ATP ↑ PGE2 → ↓ ATP Tiền REF AMPv →↑ Protein kinase(_) Hình18. 8. Tổng hợp yếu tố tạo hồng cầu của thận REF (renal erythropoietin factor) và chất tạo hồng cầu (erythropoietin – Ep)