trí tuệ kinh doanh và lý thuyết trò chơi - phần 2

CHƯƠNG 8: TRÁNH THIỆT CHỌN LỢI<br /> GIỮA HAI CÁI HẠI, CHỌN CÁI HẠI ÍT HƠN<br /> • TINH HOA TRÍ TUỆ<br /> Khi đứng trước hai lựa chọn tồi và không có cách gì hay hơn có thể giúp bạn vừa thoát khỏi tình thế<br /> vừa bảo toàn được uy tín, bạn chỉ có thể chọn cái hại ít hơn.<br /> • GIAI THOẠI<br /> Chiến Quốc sách có ghi lại một câu chuyện như sau:<br /> Ngũ Tử Tư, nhà quân sự kiệt xuất của nước Ngô thời Xuân Thu, là người tính tình kiên cường. Tổ phụ<br /> ông là Ngũ Cử, cha ông là Ngũ Xa, anh trai là Ngũ Thượng, đều là những trung thần nước Sở. Năm<br /> Chu Cảnh Vương thứ 23 (năm 522 trước Công nguyên), Sở Bình Vương do nghi ngờ thái tử "ngoại<br /> giao chư hầu, tương nhân vi loạn" (ngoại giao với các nước chư hầu để làm loạn) đã trút giận lên Ngũ<br /> Xa, thầy dạy học của thái tử, lừa Ngũ Xa và Ngũ Thượng đến Sính đô rồi cho người sát hại. Thế nên,<br /> Ngũ Tử Tư đã một mình chạy trốn sang nước Ngô.<br /> Chạy đến biên giới thì Ngũ Tử Tư bị quan trấn giữ cửa ải bắt được. Người này bảo Ngũ Tử Tư:<br /> "Nhà ngươi là tội phạm bỏ trốn, ta buộc phải giải ngươi về chỗ vua Sở!". Ngũ Tử Tư nói: "Không sai,<br /> đúng là vua Sở đang cho người lùng bắt tôi. Nhưng anh có biết vì sao không? Là bởi có người nói với<br /> vua Sở rằng tôi có một viên ngọc quí. Vua Sở vẫn muốn chiếm viên ngọc đó, không may là tôi làm mất<br /> nó rồi. Nhưng nhà vua không tin, khăng khăng cho rằng tôi lừa dối ngài. Không còn cách nào khác nên<br /> tôi mới phải bỏ trốn. Giờ nếu anh đem giao nộp tôi cho vua Sở, tôi sẽ nói với nhà vua rằng anh đã<br /> cướp viên ngọc đó rồi nuốt chửng vào bụng. Để có viên ngọc ấy, vua Sở ắt sẽ ra lệnh cho người giết<br /> anh, rồi mổ bụng moi ruột anh ra tìm ngọc. Lúc đó, tôi sống cũng chẳng được, mà anh chết lại càng<br /> thảm hơn". Quan trấn giữ của ải tin lời Ngũ Tử Tư nói là thật, vô cùng khiếp sợ, đã thả Ngũ Tử Tư đi.<br /> Cuối cùng, Ngũ Tử Tư trốn thoát sang nước Ngô.<br /> • PHÂN TÍCH THEO LÝ THUYẾT TRÒ CHƠI<br /> Bị Sở vương truy bắt, Ngũ Tử Tư rơi vào tình thế lưỡng nan: hoặc để viên quan trấn giữ cửa ải<br /> dẫn giải mình đến chỗ vua Sở, hoặc tìm cách uy hiếp đối phương để thoát thân. Nếu chọn cách đầu,<br /> Ngũ Tử Tư ắt sẽ mất mạng; chọn cách sau, danh tiếng và chữ tín của Ngũ Tử Tư tiêu tan. Và cuối<br /> cùng, ông đã chọn cách sau, bởi đó chính là lựa chọn ít thiệt hại hơn.<br /> Trong lý thuyết trò chơi, sách lược Ngũ Tử Tư áp dụng trên đây có tên gọi là song đề tù nhân hay<br /> còn gọi là thế tiến thoái lưỡng nan của người tù. Đây là lý thuyết nhập môn kinh điển nhất trong lý<br /> thuyết trò chơi, được nhà toán học Albert W. Tucker, giáo sư thỉnh giảng của Đại học Stanford, đưa ra<br /> vào năm 1950. Mô hình cơ bản của lý thuyết này là:<br /> Một tên nhà giàu nọ bị sát hại ngay trong chính nhà mình, cảnh sát bắt được hai nghi can tên là A<br /> và B. Do hai nghi can không có đủ chứng cớ để chứng mình vô tội nên cảnh sát quyết định cho cách li<br /> cả hai để lấy lời khai. Trong quá trình thẩm vấn, A và B đều là bị cáo, nếu một trong hai tên nói thật<br /> thì tên kia là kẻ nói dối, tên nói thật sẽ nhận mức án 5 năm tù, còn tên nói dối là 10 năm tù. Còn nếu cả<br /> hai tên đều thành thực thú nhận tội lỗi thì mỗi tên sẽ nhận được 15 năm tù. Tất nhiên, còn một khả năng<br /> nữa tuy cảnh sát không nói song cả A và B cũng đều biết và đã thống nhất với nhau từ trước, đó là nếu<br /> cả hai đều không thành khẩn nhận tội thi chúng sẽ được thả tự do bởi phía cảnh sát thiếu chứng cứ<br /> <br /> buộc tội.<br /> Là người lí trí, khi rơi vào tình thế lưỡng nan như hai nghi phạm trên, bạn cần cân nhắc các mặt<br /> lợi hại, được mất giữa các khả năng để lựa chọn một sách lược phù hợp, có thể giảm thiểu tổn thất cho<br /> mình.<br /> <br /> ĐỪNG VÌ GIỮ THỂ DIỆN MÀ ĐÁNH MẤT CƠ HỘI<br /> • TINH HOA TRÍ TUỆ<br /> Khi thể diện và cơ hội mâu thuẫn nhau, đa số mọi người đều chọn giữ thể diện. Song trong một vài<br /> trường hợp, chiến thuật quay đầu lại rất có ích cho bạn. Bởi nếu không quay đầu, bạn sẽ đánh mất<br /> không ít cơ hội tốt cho bản thân.<br /> • GIAI THOẠI<br /> Vị huấn luyện viên nọ rất có năng lực, nhưng từ khi ông về dẫn dắt, đội bóng vốn đã rất tệ vẫn<br /> giậm chân tại chỗ. Chủ đội bóng này là kẻ ăn xổi ở thì, chỉ muốn đội bóng của mình nhanh tăng thứ<br /> hạng nên đã nhiều lần can thiệp vào công việc của huấn luyện viên trưởng. Một vài cầu thủ năng lực<br /> tầm tầm được nhận vào đội bóng nhờ biết cách quan hệ, một số huấn luyện viên xoàng cũng được mời<br /> về phụ tá huấn luyện viên trưởng. Nhưng tư tưởng, chiến lược và chiến thuật tiên tiến của huấn luyện<br /> viên trưởng thường bị gạt bỏ. Mỗi lần đội bóng ra sân thi đấu, chủ câu lạc bộ đều chỉ muốn đội mình<br /> chiến thắng, nhưng lại không giao toàn bộ quyền chỉ đạo cho huấn luyện viên trưởng. Ông này vừa mới<br /> mạnh dạn chỉ đạo các cầu thủ tiến công đã bị mắng là làm liều nên mấy lần đội bóng dẫn trước đối<br /> phương rồi lập tức rút về sân phòng thủ mà đến phút cuối vẫn bị đối phương san bằng tỉ số hay thậm<br /> chí bị lội ngược dòng. Nếu thắng, thành tích là của chung; nếu thua, vị huấn luyện viên là kẻ đầu tiên<br /> phải giơ đầu chịu báng trước dư luận.<br /> Sau cùng, vì uy tín và lòng tự trọng nghề nghiệp của bản thân, huấn luyện viên trưởng nộp đơn xin<br /> từ chức. Trong buổi họp báo công bố tin "chia tay", ông vẫn giữ nét mặt tươi cười, thân thiện, không<br /> hề oán trách phía câu lạc bộ dù chỉ một lời.<br /> Kể từ khi huấn luyện viên trưởng ra đi, lối chơi của đội bóng càng thêm phần bảo thủ, mọi người<br /> chỉ nhằm đến mục tiêu "thủ hòa". Do thiếu khí thế, không có tinh thần chiến đấu, luôn bị đối phương<br /> dồn vào thế bị động nên thành tích của đội cũng mau chóng trượt dốc. Sau cùng, ban giám đốc của câu<br /> lạc bộ đã hiểu ra, các biện pháp hành chính không thể nào thay thế được một vị huấn luyện viên chuyên<br /> nghiệp. Cuối buổi họ bàn lấy biểu quyết chung, câu lạc bộ thống nhất sẽ mời vị huấn luyện viên cũ trở<br /> về đảm nhận vai trò dẫn dắt đội bóng, đồng thời cam kết sẽ không can thiệp vào bất cứ chỉ định, phân<br /> công nào của ông nữa.<br /> • PHÂN TÍCH THEO LÝ THUYẾT TRÒ CHƠI<br /> Trong thực tế, ta vẫn thường hay gặp những tình huống kiểu thế này: Nhân viên A của công ty B<br /> phải nghỉ việc vì chủ. Một tuần sau chủ công ty gọi điện đến cho nhân viên A giải thích lí do sa thải và<br /> mời anh ta quay về song nhân viên A đã tức giận từ chối. Câu hỏi đặt ra ở đây là nhân viên này có nên<br /> <br /> vì sự tức giận nhất thời mà bỏ qua cơ hội hay tạm gác khúc mắc này sang một bên để tiến tới? Sẽ có<br /> không ít người chọn cách đầu tiên với lời giải thích rằng ngựa hay không quay đầu ăn cỏ cũ. Song<br /> trong một vài trường hợp, chiến thuật quay đầu lại rất có ích cho bạn. Bởi nếu một mực giữ thể diện,<br /> bạn sẽ đánh mất không ít cơ hội xoay chuyển tình thế có lợi cho mình.<br /> <br /> ĐỪNG VÌ NHÂN TỪ MÀ DUNG DƯỠNG CÁI ÁC<br /> • TINH HOA TRÍ TUỆ<br /> Trong trò chơi đối chọi, một khi đã chọn cách tiến công thì đừng mềm lòng. Vì sự mềm lòng có khi gây<br /> hại cho mình lẫn người khác.<br /> • GIAI THOẠI<br /> Một con sói lẻn vào bãi chăn, định đánh cắp một con cừu mang đi. Chó săn đánh hơi sói liền chạy ra<br /> đuổi. Thấy đối phương to và dữ qua, sói tự lượng sức mình, biết bản thân không thể đánh bại cũng<br /> chẳng thể chạy thoát. Nó liền nằm rạp xuống đất, vừa khóc vừa kêu than, thề thốt rằng sẽ không bao<br /> giờ còn dám bén mảng vào đây trộm cừu nữa. Chó săn nghe sói thề thốt, khóc lóc thảm thương nên đã<br /> động lòng, tha cho sói. Không ngờ khi chó săn vừa quay đầu lại, con sói đã chồm lên ngoạm một<br /> miếng to vào ngay cổ họng chó săn. Trước lúc chết, chó săn hối hận nghĩ: "Lẽ ra mình không nên động<br /> lòng trước lời van xin của sói!".<br /> • PHÂN TÍCH THEO LÝ THUYẾT TRÒ CHƠI<br /> Ở phần trên, ta có đề cập đến trường hợp khi hai đối thủ gặp nhau nơi ngõ hẹp, muốn tránh tổn<br /> thất, mỗi bên đều có hai lựa chọn là: tự rút lui hoặc tiến công. Nhưng một khi đã chọn cách tiến công<br /> thì đừng mềm lòng. Bởi sự mềm lòng sẽ chỉ làm hại người hại ta.<br /> Song trên thực tế lại có không ít người hành xử như con chó săn trong câu chuyện trên. Họ cứ<br /> tưởng lòng nhân từ của mình sẽ cảm hóa được kẻ khác mà đâu hay điều đó chẳng những không khiến<br /> đối phương động lòng mà còn tạo thêm nhiều cơ hội để họ tái phạm. Khi gặp phải người ác, tốt nhất<br /> nên hành xử khôn ngoan và "mạnh tay" dạy bảo họ.<br /> <br />