truy tìm căn nguyên tăng trưởng: phần 2

PHẦN III<br /> CON NGƯỜI HÀNH ĐỘNG VÌ ĐỘNG CƠ<br /> Trong phần II, chúng ta đã biết không có một công thức thần kỳ nào có thể biến<br /> người nghèo trở thành giàu có. Viện trợ, đầu tư, giáo dục, kiểm soát dân số, điều<br /> chỉnh chính sách cho vay hay xóa nợ đều không phải là liều thuốc tiên cho tăng<br /> trưởng. Nguyên nhân là do các công thức nêu trên đã không dựa trên nguyên tắc cơ<br /> bản của kinh tế học: đó là con người hành động vì động cơ. Ở phần III này, chúng ta<br /> sẽ thấy, ngay cả khi chính phủ không cản trở thị trường tự do, người nghèo cũng<br /> không có động cơ để thoát khỏi nghèo khổ. Để vượt qua những điều không may<br /> mắn và thoát nghèo, người nghèo cần nhận được các động cơ trực tiếp do chính phủ<br /> tạo nên. Đôi khi sự thiếu may mắn chứ không phải chính sách tồi tệ mới là nguyên<br /> nhân của tình trạng này. Trong phần này, chúng ta sẽ tìm hiểu các chính phủ đã<br /> ngăn cản thị trường tự do và tạo ra những động cơ triệt tiêu tăng trưởng như thế<br /> nào. Một trong những hoạt động hủy hoại nền kinh tế của chính phủ là tham<br /> nhũng. Tạo ra động cơ chống tham nhũng và khuyến khích thị trường tự do thường<br /> đòi hỏi chính phủ phải có những chính sách cải cách thể chế cơ bản, những chính<br /> sách này sẽ buộc chính phủ chịu trách nhiệm trước luật pháp và trước các công dân<br /> của mình. Ngay cả khi nguyên nhân rắc rối bắt nguồn từ chính sách của chính phủ<br /> hay nạn tham nhũng thì chúng ta cũng chẳng làm được gì nhiều vì các viên chức<br /> chính phủ có động cơ để đưa ra những chính sách hủy hoại nền kinh tế. Sự bất bình<br /> đẳng và phân biệt dân tộc càng làm tăng khả năng chính phủ sử dụng các chính<br /> sách hủy hoại nền kinh tế, bởi vì khi đó chính phủ sẽ hành động vì lợi ích của một<br /> tầng lớp hay nhóm dân tộc nhất định chứ không phải vì lợi ích của cả quốc gia. Để<br /> đảm bảo tăng trưởng kinh tế, chính phủ cần có những nỗ lực có ý thức trong việc<br /> cung cấp các dịch vụ y tế, giáo dục và cơ sở hạ tầng. Thất bại trong tăng trưởng xảy<br /> ra khi chúng ta, thông qua chính phủ, hoặc đã “làm những gì chúng ta lẽ ra không<br /> nên làm” hoặc là “không làm những gì mà chúng ta nên làm”.<br /> Tạo ra động cơ phù hợp không phải là một công thức phát triển mới, thần kỳ,<br /> mà là một nguyên tắc được tiến hành từng bước, trong đó cần gạt bỏ hết những<br /> động cơ sai lầm gắn liền với lợi ích của một nhóm nào đó và tạo điều kiện để ngày<br /> càng nhiều cá nhân có thể tiếp cận các động cơ đúng đắn. Cũng giống như chặt bỏ<br /> những bụi gai trên con đường đi tới phát triển, nó là một quá trình đấu tranh đầy<br /> khó khăn để mở rộng thêm từng khoảng trống phong quang. Đôi khi chúng ta thấy<br /> rất khó khăn và không thể tiến lên được. Sự chồng chéo giữa các động cơ của chính<br /> phủ, nhà viện trợ và người dân khiến việc tạo ra động cơ đúng đắn trở nên khó<br /> khăn. Tất nhiên, quan điểm tăng trưởng dựa trên động cơ có thể dẫn đến những sai<br /> lầm tương tự như các công thức thần kỳ từng thất bại trước đó. Chỉ ra thất bại rất dễ,<br /> nhưng để đưa ra ý tưởng thành công thì lại không hề đơn giản. Tuy nhiên, giờ đây<br /> chúng ta có lợi thế hơn những người đi trước vì: (i) chúng ta đã có 40 năm kinh<br /> nghiệm để có thể rút ra những thành công và thất bại; (ii) khoa học kinh tế đã xây<br /> <br /> dựng thành công các công cụ phân tích, giúp đưa những hiểu biết sâu sắc hơn vào<br /> tăng trưởng.<br /> <br /> Ai có sẽ được nhận<br /> Kẻ không sẽ mất đi<br /> Kinh Thánh đã nói vậy<br /> Và đến nay vẫn thế.<br /> – Billie Holiday, “Chúa phù hộ đứa bé”<br /> Tiềm năng thu nhập tương lai là động lực mạnh mẽ khiến người ta có thể làm<br /> bất cứ việc gì. Điều gì có thể tác động mạnh đến các động cơ dành cho người nghèo?<br /> Nếu như công nghệ là yếu tố quyết định sự khác biệt về thu nhập và tăng trưởng<br /> giữa các quốc gia thì tại sao các nước nghèo lại không áp dụng các công nghệ tiên<br /> tiến? Đáp án của tất cả những câu hỏi này là: hiệu suất tăng dần. Cụ thể là: sự lan<br /> truyền tri thức, kết hợp giữa các kỹ năng và những cái bẫy đói nghèo.<br /> Câu chuyện về sự lan truyền, kết hợp và những cái bẫy khiến nhiều nhà kinh tế<br /> học phải ngạc nhiên. Tại sao một khoản đầu tư nhỏ của một doanh nhân<br /> Bangladesh có tên là Noorul Quader vào một nhà máy sản xuất áo sơ-mi lại có thể<br /> đe dọa ngành dệt may nước Mỹ? Chiếc vòng chữ O bị lỗi, nguyên nhân gây ra vụ nổ<br /> tàu vũ trụ Challenger, và sự kém phát triển của Zambia liên quan với nhau như thế<br /> nào? Sự xuất hiện các khu nhà ổ chuột ở đô thị có liên quan thế nào với tình trạng<br /> nghèo khổ ở Ethiopia? Tại sao sự lan truyền kiến thức và kết hợp kỹ năng lại đẩy<br /> người nghèo rơi vào những cái bẫy đói nghèo?<br /> Trước tiên, chúng ta hãy cùng xem xét lại các động cơ cho tăng trưởng. Tăng<br /> trưởng là quá trình trở nên giàu có hơn. Trở nên giàu có hơn là sự lựa chọn giữa<br /> tiêu dùng hiện tại và tiêu dùng tương lai. Nếu như tôi cắt giảm đáng kể tiêu dùng<br /> hiện tại và tiết kiệm phần lớn thu nhập tiền lương của tôi, thì sau một vài năm, tôi<br /> sẽ giàu có hơn bởi vì tôi sẽ vừa có tiền lương, vừa có thu nhập từ lãi trên khoản tiết<br /> kiệm của mình. Ngược lại, nếu tôi tiêu dùng toàn bộ tiền lương hiện tại, tôi sẽ mãi<br /> mãi chỉ có khoản thu nhập từ tiền lương mà thôi.<br /> Tuy nhiên, theo quan điểm cũ về tăng trưởng thì các khoản tiết kiệm trong nền<br /> kinh tế không ảnh hưởng gì tới tăng trưởng dài hạn. Tăng trưởng được quyết định<br /> bởi tốc độ tiến bộ công nghệ. Hiệu suất giảm dần có nghĩa là các khoản tiết kiệm<br /> trong nền kinh tế sẽ đẩy lãi suất xuống thấp tới mức mà tại đó nền kinh tế có mức<br /> tiết kiệm vừa đủ để theo kịp tiến bộ công nghệ. Do đó, tăng trưởng dài hạn sẽ xảy ra<br /> với tỷ lệ ngang bằng tốc độ tiến bộ công nghệ và không liên quan gì tới các động cơ<br /> tiết kiệm.<br /> <br /> Nhưng hiện tượng hiệu suất trên vốn giảm dần có thật sự xảy ra? Các lý thuyết<br /> tăng trưởng mới khẳng định là không. Tại sao lại là không khi việc có thêm máy<br /> móc cho một số lượng nhân công không đổi chắc chắn sẽ dẫn tới hiện tượng hiệu<br /> suất giảm dần do máy móc? Câu trả lời là vì con người có thể tích luỹ vốn công<br /> nghệ, hay nói cách khác tri thức về các công nghệ mới sẽ tiết kiệm được lao động.<br /> Điều này rất giống với quan điểm cho rằng tiến bộ công nghệ dẫn đến tăng<br /> trưởng trong mô hình Solow. Điểm khác biệt với mô hình Solow là việc cho phép<br /> công nghệ, cũng như tất cả những yếu tố khác làm tăng sản lượng trong điều kiện số<br /> lượng lao động bị thúc đẩy bởi động cơ không đổi.<br /> Ý tưởng cốt lõi ở đây khá đơn giản. Hiệu suất giảm dần đòi hỏi một yếu tố sản<br /> xuất phải được giữ cố định, chẳng hạn như lực lượng lao động. Nhưng các chủ<br /> doanh nghiệp tìm kiếm lợi nhuận sẽ tìm cách để vượt qua hạn chế này. Họ sẽ tìm<br /> kiếm các công nghệ mới để tiết kiệm lao động.<br /> Ảnh hưởng này của các chính sách kích thích tới tăng trưởng là điểm khác biệt<br /> đáng kể so với mô hình Solow đi theo quan điểm lỗi thời, tiến bộ công nghệ xảy ra<br /> bởi những lý do phi kinh tế luôn quyết định tăng trưởng trong dài hạn. Giờ đây, các<br /> thay đổi trong động cơ về thu nhập sẽ thường xuyên làm thay đổi tốc độ tăng<br /> trưởng kinh tế.<br /> Nhưng công nghệ còn có một số đặc điểm khác thường. Tri thức công nghệ có<br /> thể lan truyền từ người này sang người khác. Công nghệ sẽ mang lại hiệu quả tối đa<br /> khi các lao động tay nghề cao kết hợp với nhau. Và điều này dẫn đến nguy cơ,<br /> những lao động kỹ năng thấp có thể bị đẩy ra khỏi toàn bộ tiến trình và vướng vào<br /> một cái bẫy.<br /> Sự lan truyền<br /> Một ngày tháng 4 năm 1980, Công ty May Desh ở Bangladesh của Noorul<br /> Quader cho ra đời những chiếc áo sơ-mi đầu tiên. Trước khi Quader thành lập<br /> Desh, may mặc chỉ là một ngành nhỏ ở Bangladesh. Các công nhân may mặc của<br /> Bangladesh là một nhóm nhỏ lẻ, chỉ khoảng 40 người.<br /> Trong năm đầu tiên hoạt động, nhà máy của Quader sản xuất được 43.000 chiếc<br /> áo sơ-mi. Nhưng một nhà máy sản xuất số lượng sơ-mi như vậy và xuất khẩu với giá<br /> thành 1,28 đô-la mỗi chiếc, đạt tổng doanh thu 55.500 đô-la vẫn chưa thấm vào<br /> đâu nếu so với tiêu chuẩn hiện thời của Bangladesh: con số 55.500 đô-la chưa bằng<br /> 1/10.000 giá trị xuất khẩu của Bangladesh năm 1980.<br /> Điều ấn tượng là những gì xảy ra sau đó, câu chuyện về sự lan truyền, những kết<br /> quả không ngờ tới và hiệu suất tăng dần. Là kết quả trực tiếp từ nhà máy Desh của<br /> Noorul Quader và doanh số 55.500 đô-la thủa ban đầu, hiện nay, giá trị các mặt<br /> hàng may mặc của Bangladesh đạt gần 2 tỷ đô-la, chiếm 54% tổng giá trị xuất khẩu<br /> của cả nước.<br /> Để hiểu rõ tại sao 55.500 đô-la của Quader lại có thể mang lại con số 2 tỷ đô-la<br /> hiện nay, chúng ta phải quay trở lại thời điểm trước khi Desh ra đời. Là một cựu<br /> <br /> quan chức chính phủ với mạng lưới quan hệ rộng trên trường quốc tế, Quader đã<br /> tìm được một đối tác cùng thành lập nhà máy sản xuất áo sơ-mi đầu tiên ở<br /> Bangladesh. Đối tác này là một nhà sản xuất sản phẩm dệt may tầm cỡ thế giới –<br /> công ty Daewoo của Hàn Quốc. Daewoo lúc bấy giờ đang tìm kiếm một cơ sở sản<br /> xuất mới nhằm tránh hạn ngạch nhập khẩu mà Mỹ và châu Âu áp dụng đối với các<br /> sản phẩm may mặc của Hàn Quốc. Hạn ngạch này không áp dụng cho Bangladesh,<br /> do đó một doanh nghiệp Bangladesh sẽ giúp Daewoo đưa sản phẩm áo sơ-mi đến<br /> các thị trường đang khép lại.<br /> Daewoo và Công ty May Desh của Quader đã ký một thỏa thuận hợp tác vào<br /> năm 1979. Điểm cốt yếu của thỏa thuận này là việc Daewoo sẽ đưa 130 công nhân<br /> của Desh sang đào tạo tại nhà máy Pusan của Daewoo tại Hàn Quốc. Để đổi lại,<br /> Desh sẽ trả các khoản phí và hoa hồng bán hàng cho Daewoo, với giá trị bằng 8%<br /> doanh số.<br /> Sự hợp tác này là một thành công lớn – hay thậm chí là một thành công trên cả<br /> tuyệt vời nếu đứng từ phía Daewoo. Các nhà quản lý và công nhân của Desh tiếp<br /> thu rất nhanh. Ngày 30 tháng 6 năm 1981, chỉ sau hơn một năm đi vào hoạt động,<br /> Quader hủy bỏ thỏa thuận hợp tác. Lúc này, số lượng sản phẩm của công ty đã tăng<br /> vọt từ 43.000 chiếc áo sơ-mi năm 1980 lên 2,3 triệu chiếc năm 1987. Mặc dù<br /> Daewoo không bị thiệt hại gì từ vụ hợp tác này nhưng những lợi ích từ sự đầu tư ban<br /> đầu vào tri thức đã lan rộng hơn dự tính của Daewoo.<br /> Nhưng ngay cả Desh cũng không thể kiểm soát nổi cơn sốt sản xuất sơ-mi đang<br /> lan truyền tới những đối tượng khác. Trong suốt thập niên 1980, trong số 130 công<br /> nhân của Desh được Daewoo đào tạo, 115 người đã rời bỏ Desh để thành lập các<br /> công ty xuất khẩu hàng may mặc của riêng họ. Họ đa dạng hóa sản xuất tới các sản<br /> phẩm găng tay, áo khoác và quần. Chính sự bùng nổ các công ty may mặc do những<br /> cựu công nhân của Desh thành lập đã giúp Bangladesh đạt được con số 2 tỷ đô-la<br /> doanh thu xuất khẩu từ hàng may mặc như ngày nay.<br /> Sự bùng nổ của ngành may mặc ở Bangladesh cũng nhanh chóng được thế giới<br /> biết đến. Các nhà sản xuất hàng may mặc ở Mỹ quá kinh ngạc và đã vận động chính<br /> phủ bảo vệ trước những người Bangladesh. Dưới sự lãnh đạo của Ronald Reagon,<br /> một người tin tưởng nhiệt thành vào tự do thương mại, chính phủ Mỹ đã áp đặt các<br /> hạn ngạch nhập khẩu hàng may mặc đối với Bangladesh. Rất bình tĩnh, Bangladesh<br /> tiến hành mở rộng thị trường sang châu Âu và vận động nới lỏng hạn ngạch thành<br /> công trên thị trường Mỹ. Mặc dù vẫn dễ bị tác động trước các chính sách thương<br /> mại thế giới nhưng hiện nay, ngành sản xuất này của Bangladesh đang ngày càng<br /> vững mạnh.<br /> Tôi không có ý định đưa câu chuyện này ra như là một bài học về việc làm cách<br /> nào để một quốc gia thành công. Tôi chỉ muốn dùng câu chuyện này để minh họa<br /> cho hiện tượng hiệu suất tăng dần.<br /> Câu chuyện về sự ra đời ngành may mặc của Bangladesh cho thấy đầu tư vào tri<br /> thức không chỉ đem lại lợi nhuận cho những nhà đầu tư ban đầu. Tri thức có tính<br /> lan truyền.<br /> <br />