từ điển danh nhân kiến trúc xây dựng thế giới: phần 2

xemi«nov V.N. (1874-1960) KiÕn tróc s− quy ho¹ch Nga. Hµnh nghÒ t¹i Nga vµ Anh. ChØ ®¹o thiÕt kÕ kh«i phôc Matxc¬va (1935), quy ho¹ch vµ x©y dùng thµnh phè v−ên gÇn Prozoropxkaya, thiÕt kÕ quy ho¹ch vïng Iªcutxc¬, vïng má Capcaz¬ (193336), tæng s¬ ®å kh«i phôc vµ ph¸t triÓn KÜxlovo®xc¬ (1934), tæng s¬ ®å khoi phôc vµ ph¸t triÓn Roxtov-na-§«nu (1930-34). Ximbirtsev V.N. (1901-1982) KiÕn tróc s− Nga. Tham gia kh«i phôc vµ x©y dùng Volgagra® trong ®ã cã ®¹i lé vµ qu¶ng tr−êng chiÕn sÜ Pavsi, tr−êng §¶ng, nhµ h¸t qu©n ®éi Liªn X« t¹i Moxkva (1934-40). KiÕn tróc s− Nh©n d©n Liªn X« (1975), Gi¶i th−ëng Quèc gia (1951). Xongail« M.A. (1874-1941) KiÕn tróc s− Litva, theo xu h−íng T©n Cæ ®iÓn. C«ng tr×nh tiªu biÓu : nhµ ng©n hµng ë Kaunax (1924-19), nhµ ng©n hµng ë Majekai (193738). xperanxki E.N. (1914-1983) KiÕn tróc s− Nga. Cïng víi c¸c t¸c gi¶ kh¸c ®· thiÕt kÕ nhiÒu c«ng tr×nh t¹i Lªningrad :nhµ ë t¹i ®¹i lé Matk«vxki (1956-61) vµ Nov«izmail«vki (1964-65), trung t©m truyÒn h×nh (1962), tæng thÓ c«ng tr×nh h¶i quan ë biªn giíi NgaPhÇn Lan (1967),v.v. ViÖn sÜ Hµn l©m kiÕn tróc Liªn X« (1979). Xtam« E.N. (1912-?) KiÕn tróc s− Nga. Mét trong c¸c t¸c gi¶ cña Cung Dd¹i héi ®iÖn Kremli (1959-61) nhµ ë 19 tÇng t¹i ®¹i lé Lªnin (1965-67), tiÓu khu nhµ ë M«xfimxki (tõ n¨m 1966), r¹p chiÕu phim (1967), tµ ®¹i sø Hungari (1967), nhµ in Progres (1967), lµng Olympic (1980), tÊt c¶ ®Òu ë Moxkva. KiÕn tróc s− Nh©n d©n Liªn x« (1981). Gi¶i th−ëng Lªnin (1962). Xtarov I.E. (1745-1808) KiÕn tróc s− Nga, mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp xu h−íng Cæ ®iÓn Nga, hµnh nghÒ nhiÒu n¨m ë Roma vµ Paris. C«ng tr×nh ®Çu tay: c¸c biÖt thù ët Tula, Moxkva (1773-76). Chó träng bè côc t¹o h×nh, gi¶i ph¸p xö lû cæ ®iÓn. X©y dùng nhµ thê Tr«ixki (1778-90), cung Tavrik (1783-89) ®Òu ë Peterburg. Cuèi thËp kû 1780 thiÕt kÕ nhµ Serementev−i ë Moxkva. Tõ n¨m 1800 chØ ®¹o vµ gi¸m s¸t x©y dùng nhµ thê Kazan. Xtarov I.E. (1745-1808). KTS Nga Mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp xu h−íng Cæ ®iÓn Nga, ®· tõng ho¹t ®éng ë Roma vµ Paris. Nh÷ng c«ng tr×nh ®Çu tay: biÖt thù ë Tula, Moxkva (1773-76). Chó träng bè côc t¹o h×nh, gi¶i ph¸p xö lý cæ ®iÓn. X©y dùng c¸c nhµ thê Tr«ixki (1778-90), cung Tavrik (1783-89) ®Òu ë Peterburg. Cuèi thËp kû 1780 thiÕt kÕ tßa nhµ Serementev−i ë Moxkva. Tõ 1800 chØ ®¹o gi¸m s¸t x©y dùng nhµ thê Kazan. Xtarov V.P. (1769-1848). KTS Nga, ®¹i diÖn cña xu h−íng M·n Cæ ®iÓn. Nghiªn cøu kiÕn tróc t¹i Italia vµ Ph¸p (1802-1808). Trong nh÷ng n¨m 1810, thùc hiÖn h¬n 100 mqÉu thiÕt kÕ nhµ ë. §¸ng kÓ cã c«ng tr×nh t−ëng niÖm (1817-20), chî Yanxki (181719) ë Peterburg, cæng b»ng gang (1817-21) vµ nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c. CHó träng sö dông hÖ thøc ®æic, h×nh t−îng kiÕn tróc bÒ thÕ, trang träng. 6 Xtartsev−i (nöa sau thÕ kû thø 17) Mét gia ®×nh kiÕn tróc s− Nga. Tham gia x©y dùng Cæng Tr«ixki cña ®iÖn Kremli ë Moxkva (sau n¨m 1684), x©y dùng cung Teremna ë Kremli vµ kh«i phôc mét sè nhµ thê kh¸c. yorke, francis reginald stevens (1906-1962) Ng−êi ®Çu tiªn s¸ng lËp nhãm nghiªn cøu kiÕn tróc hiÖn ®¹i ë Anh. Cã ¶nh h−ëng lín ë Anh vfa næi tiÕng ë haicuèn s¸ch:” Ng«i nhµ hiÖn ®¹i” (1934) vµ “ C¨n hé hiÖn ®¹i” (cïng víi F. Gilbert, 1937). X©y dùng mét sè nhµ nhá g©y Ên t−îng, hîp t¸c cïng víi Marcel Breuer (193537) khi «ng qua §øc , víi EugÌne Rosenberg vµ Cyryl Mardall (1944) thùc hiÖn nhiÒu c«ng tr×nh ®å sé vµ ®éc ®¸o. Young, Thomas (1773-1829), nhµ VËt lû Anh, tªn ®−îc ®Æt cho m«®un ®µn håi E, cßn gäi lµ mo®un Young X. M«®un ®μn håi. Zabol«tn−i V.I. (1898-1962) KiÕn tróc s− Ucraina, tham gia thiÕt kÕ quy ho¹ch nhiÒu thµnh phè (1929-33), trô së X« viÕt tèi cao Ukraina(1936-39). Chñ tÞch ViÖn Hµn l©m KiÕn tróc Ukraina (1945-56). Gi¶i th−ëng Quèc gia (1941). Zaborxki G.V. (1909-?) KiÕn tróc s− Nga. ThiÕt kÕ kh«i phôc qu¶ng tr−êng Lªnin (1947-60), nhiÒu nhµ ë vµ nhµ c«ng céng, ga hµng kh«ng. KiÕn tróc s− Nh©n d©n Liªn X«. Gi¶i th−ëng Quèc gia (1971). Zakamenxki O.N. (1914-1968). KiÕn tróc s− Latvia. T¸c gi¶ ®µi t−ëng niÖm chiÕn sÜ c¸ch m¹ng, nhiÒu tr−êng phæ th«ng ë Riga, quÇn thÓ c«ng tr×nh t−ëng niÖm ë Xalaxpilxa (1964-67). Gi¶i th−ëng Lªnin (1970). zakhar«v A.D. (1761-1811) KiÕn tróc s− Nga. Ng−êi tiªn phong cña xu h−íng §Õ chÕ. ThiÕt kÕ ®¶o Vaxiliepxki ë Pªtecbua vµ c¶ng Galªm−i cïng nhiÒu c«ng tr×nh hoµnh tr¸ng kh¸c. 7 zank«vits V. P. (1937-?) KiÕn tróc s− Belarutx. Tham gia thiÕt kÕ x©y dùng c¸c khu nhµ ë t¹i Minxk (1953-59). Mét trong nh÷ng t¸c gi¶ cña ®µi t−ëng niÖm Khattun (1970) vµ ph¸o ®µi Brext anh hïng (1971). Zarutn−i I.P. (? -1727) KiÕn tróc s− Ucraina. ThiÕt kÕ x©y dùng nhµ nhiÒu tÇng ë cuèi thÕ kû 17 theo phong c¸ch Nga, kÕt hîp víi trang trÝ Bar«c, mät sè nhµ thê vµ ph¸o ®µi ë Pªtecbua. zehrfus bernard (1911- ?) KiÕn tróc s− Ph¸p. Ng−êi kÕ tôc cña xu h−íng C«ng n¨ng nh÷ng n¨m 20-30 cña thÕ kû nµy. ChÞu ¶nh h−ëng cña O. Perier vµ Le Corbusier. T¸c gi¶ tßa nhµ UNESCO (1953-57), tham gia thiÕt kÕ phÇn ngÇm cña c«ng tr×nhTrung t©m C«ng nghÖ & kü thuËt quèc gia Paris, mét sè nhµ cong cäng vµ nhµ ë t¹i Paris, Havre, Tur vµ Anger. Zemsov M.G. (1688-1743) KiÕn tróc s− Nga. Theo xu h−íng S¬ Bar«c. Thùc hiÖn quy ho¹ch C«ng viªn Mïa h¹ ë Pªtecbua, l©u ®µi vµ c«ng viªn Cadrior ë Talin. Lµ so¹n gi¶ cña “LuËt KiÕn tróc Nga”. 8 Phô lôc 1 KiÕn tróc thÕ giíi : c¸c nÒn kiÕn tróc, c¸c xu h−íng / phong c¸ch kiÕn tróc _____ kiÕn tróc 1) NghÖ thuËt vµ khoa häc x©y dùng, bao gåm quy ho¹ch, thiÕt kÕ, cÊu t¹o vµ xö lÝ trang trÝ , tu©n thñ c¸c tiªu chÝ thÈm mü vµ c«ng n¨ng ,do c¸c kiÕn tróc s− chuyªn nghiÖp thùc hiÖn 2) C¸c c«ng tr×nh x©y dùng phï hîp víi nh÷ng nguyªn lÝ ®ã (E: architecture). kiÕn tróc Ai cËp NÒn kiÕn tróc Ai CËp tõ thiªn niªn kû thø 3 tCn ®Õn thêi kú La M·. Nh÷ng c«ng tr×nh næi tiÕng nhÊt lµ l¨ng mé ®å sé vµ ®Òn thê x©y dùng b»ng ®¸ vÜnh cöu, chØ dïng kÕt cÊu dÇm-cét vµ cuèn ®ua, kh«ng dïng cuèn vßm. Ph©n biÖt víi Phôc H−ng kiÕn tróc cæ Ai CËp: mét ph−¬ng thøc cña Phôc h−ng kiÕn tróc ngo¹i lai, pháng theo Cæ Ai CËp trong c¸c kho¶ng(1800-1850) vµ (19201930) (E: Egyptian architecture). kiÕn tróc Ên ®é NÒn kiÕn tróc tiÓu lôc ®Þa Ên §é , xuÊt xø tõ kiÕn tróc gç vµ g¹ch méc mµ kh«ng cßn g× sãt l¹i ®Õn ngµy nay. C¸c c«ng tr×nh lín thê PhËt buæi ®Çu, c¸c ®¹i s¶nh “ chaitya”, chÊn song “ stupa” b¾t ch−íc cÊu t¹o gç vµ nhµ gç xuÊt hiÖn trªn c¸c h×nh ch¹m kh¾c næi. TÊt c¶ kiÕn tróc cßn sãt l¹i ®Òu b»ng ®¸, sö dông tèi ®a hÖ thèng kÕt cÊu trô vµ lanh t«, c«ng x«n vµ gê ra. C¸c d¹ng kiÕn tróc tuy ®¬n gi¶n nh−ng l¹i trµn ngËp kiÓu bëi sö dông v« sè trô, gê t−êng, ®−êng trang trÝ, m¸i vµ ®Çu m¸i,v.v. Sù phån thÞnh vµ qu¸ lín vÒ trang trÝ ®iªu kh¾c còng lµ ®Æc ®iÓm næi bËt cña kiÕn tróc Ên §é ( E: Idian architecture). KiÕn tróc bar«c Mét phong c¸ch kiÕn tróc vµ trang trÝ ch©u ¢u ph¸t triÓn trong thÕ kû 17 ë Italia tõ sau Phôc H−ng vµ c¸c h×nh th¸i Mannerist, ®· ph¸t triÓn ®Õn tét ®iÓm ë nhµ thê, tu viÖn vµ l©u ®µi ë miÒn nam n−íc §øc vµ ¸o ë ®Çu thÕ kû 18. §Æc ®iÓm cña phong c¸ch kiÕn tróc nµy lµ sù x©m nhËp nhau c¸c kh«ng gian bÇu dôc, c¸c mÆt cong vµ sö dông lé liÔu trang trÝ ch¹m træ vµ mµu s¾c. Thêi kú cuèi gäi lµ Rococo. Phong c¸ch nµy th¾ng thÕ trong trong xu thÕ kiÕn tróc thu hÑp ë Anh vµ Ph¸p, cßn gäi lµ Bar«c cæ ®iÓn (E: Baroque) KiÕn tróc Byzantine Cßn gäi lµ kiÕn tróc §Õ chÕ miÒn ®«ng La M·, rÊt ph¸t triÓn tõ TiÒn Thien chóa gi¸o vµ HËu La M· cæ trong thÕ kû thø 4. Ph¸t triÓn chÝnh ë Hy L¹p, sau lan réng vµ tån t¹i suèt thê Trung cæ cho ®Õn khi cã sù kiÖn Constantinople bÞ thÊt thñ vµo tay Thæ NhÜ Kú (1453) KiÕn tróc tiªu biÓu bëi nh÷ng vßm lín tùa trªn t−êng treo, nh÷ng cung cuèn trßn vµ cét c«ng phu víi rÊt 1 nhiÒu trang trÝ sÆc sì. Næi tiÕng nhÊt, ph¶i kÓ tíi ®Òn Hagia Sophia ë Istanbul ,Thæ NhÜ Kú (532-537). Ph©n biÖt víi Byzantine Phôc h−ng : kiÕn tróc t¸i sö dông nh÷ng h×nh thøc Byzantine ë nöa cuèi thÕ kû 19, nhÊt lµ trong nhµ thê, phong phó vÒ vßm, cung trßn vµ trang trÝ (E: Byzantine architecture). KiÕn tróc byzantine nga Giai ®o¹n ®Çu cña kiÕn tróc Nga (tõ thÕ kû 11 ®Õn thÕ kû 16) xuÊt ph¸t tõ kiÕn tróc Byzantine cña Hy L¹p; chñ yÕu lµ nhµ thê, ®Æc tr−ng bëi mÆt b»ng ch÷ thËp vµ nhiÒu vßm kiÓu cñ hµnh (E: Russo-Byzantine architecture). kiÕn tróc c¶nh quan NghÖ thuËt vµ kü n¨ng thiÕt kÕ vµ quy ho¹ch c¶nh quan. C¸c nhµ kiÕn tróc c¶nh quan quan t©m ®Õn viÖc c¶i thiÖn c¸c ph−¬ng thøc mµ con ng−êi t−¬ng t¸c víi c¶nh quan, còng nh− viÖc lµm gi¶m c¸c t¸c ®éng tiªu cùc mµ con ng−ßi g©y ra cho c¶nh quan. LÞch sö cña kiÕn tróc c¶nh quan ph¸t triÓn tõ c¸c khu v−ên, m«i truêng ngoµi nhµ ë cña c¸c nÒn v¨n minh cæ x−a cho ®Õn c¬ së réng lín cña nh÷ng thiÕt kÕ vÒ m«i truêng cña thÕ kû 20. Ngµy nay, c¸c nhµ kiÕn tróc c¶nh quan tham gia vµo c¸c lÜnh vùc ®a d¹ng nh− thiÕt kÕ c¶nh quan vµ ®« thÞ, quy ho¹ch céng ®ång vµ khu vùc, thiÕt kÕ v−ên bªn trong vµ bªn ngoµi, c¸c c«ng tr×nh cao cÊp vµ tiÖn nghi, quy ho¹ch sö dông ®Êt n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp, c«ng viªn, khu gi¶i trÝ, khu di tÝch lÞch sö vµ b¶o tån thiªn nhiªn, kh«i phôc vµ qu¶n lý c¶nh quan, c¸c ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu, tiÕt kiÖm n¨ng l−îng vµ n−íc, quy ho¹ch m«i tr−êng ( E : landscape architecture ) kiÕn tróc chiÕt trung Mét ph−¬ng thøc kiÕn tróc kÕt hîp c¸c yÕu tè vµ ®Æc tr−ng cña nhiÒu phong c¸ch kiÕn tróc trong lÞch sö. VÝ dô: Phôc H−ng ngo¹i lai, ChiÕt trung Ph¸p, T©n chiÕt trung, chiÕt trung T©y Ban Nha,v.v. kiÕn tróc cÇu kú Phong c¸ch qu¸ ®é trong kiÕn tróc vµ mü thuËt ë cuèi thÕ kû 14 ë Italia, ®Æc tr−ng trong kiÕn tróc b¨nhgf c¸ch kh«ng b¾t buéc dïng c¸c yÕu tè cæ ®iÓn (E: Mannerisme) kiÕn tróc chiÕt trung ph¸p KiÕn tróc néi ®Þa noi theo nhiÒu kiÕn tróc ®i tr−íc cña Ph¸p. KÕt hîp c¸c yÕu tè vµ c¸c ®Æc tr−ng trong mét ph¹m vi réng c¸c phong c¸ch kiÕn tróc cã tr−íc. C¸c ®Æc tr−ng tiªu biÓu gåm : íp t−êng b»ng g¹ch, ®¸ hay stucco; viªn gãc t¹i chç giao c¸c t−êng;khung gç chÌn g¹ch; lång cÇu thang h×nh trô cã m¸i nãn dèc; hµnh lang cæng cã hµng con tiÖn trªn cöa; cæng cho xe vµo; m¸i cao rÊt dèc cã m¸i håi víi mét hoÆc nhiÒu håi; lîp ngãi hay v¸n; m¸i ®ua l−în; mét hay nhiÒu èng khãi lín; cña sæ trªn m¸i kiÓu cuèn; cã m¸i dèc hoÆc t−êng m¸i håi c¾t ®−êng gê m¸i; cöa sæ Ph¸p hay cöa treo hai c¸nh; cöa sæ tÇng trªn c¾t vµo ®−êng diÒm m¸i ; cöa ra vµo cã viÒn b»ng ®¸ hay ®Êt nung hoÆc cã trô lÈn ë mçi bªn (E: French eclectic architecture). KiÕn tróc cæ ®¹i Th−êng lµ nh÷ng di tÝch kiÕn tróc, hÇu hÕt lµ ®Òn ®µi, l©u ®µi, ph¸o ®µi cßn næi tiÕng ®Õn ngµy nay. Nh÷ng c«ng tr×nh sím nhÊt chñ yÕu lµ c«ng tr×nh t«n gi¸o nh− c¸c ®Òn ®µi lín cña Ai CËp hoÆc La M· cæ ®¹i (Kim tù th¸p Ghiza, ®Òn thê Abu Simbel ë Ai CËp, Cæng Ishtar, thµnh phã Persepolis á Ba T−, Machu Piccu vµ Mesa Verde ë ch©u Mü). kiÕn tróc cæ ®iÓn NÒn kiÕn tróc cña Hy L¹p Hellenic vµ La M· §Õ chÕ, mµ Italia Phôc h−ng vµ c¸c phong c¸ch kÕ tôc nh− Bar«c vµ Phôc h−ng cæ ®iÓn dùa 2