Vai trò của hoạt động trị liệu trong mô hình đơn vị trí nhớ

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2019 Tổng Quan<br /> <br /> <br /> VAI TRÒ CỦA HOẠT ĐỘNG TRỊ LIỆU<br /> TRONG MÔ HÌNH ĐƠN VỊ TRÍ NHỚ<br /> Đỗ Ngọc Tùng*, Nguyễn Thị Bình**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Tình hình bệnh nhân sa sút trí tuệ và suy giảm trí nhớ trên thế giới và tại Việt Nam đang có chiều hướng gia<br /> tăng, cứ 3 giây trôi qua thì lại có thêm 1 bệnh nhân mới được chẩn đoán sa sút trí tuệ. Chi phí điều trị và chăm<br /> sóc cho đối tượng này trở thành ghánh nặng lớn cho gia đình và xã hội do việc điều trị kéo dài, và không thể chữa<br /> khỏi hoàn toàn. Hiện nay phần lớn đối tượng này thường bị bỏ sót ở giai đoạn sớm và chỉ được chẩn đoán, điều trị<br /> ở giai đoạn muộn khi tình trạng bệnh khó cải thiện. Điều này dẫn tới người bệnh mất khả năng thực thi các hoạt<br /> động sống cơ bản đồng thời xuất hiện các rối loạn hành vi tâm thần. Vì vậy việc hiểu biết đúng về sa sút trí tuệ<br /> cũng như nhận biết sớm các dấu hiệu suy giảm trí nhớ, kịp thời tiếp cận các phương thức điều trị đã được chứng<br /> minh về hiệu quả là điều hết sức quan trọng. Từ những lý do trên gần đây các đơn vị trí nhớ được thành lập tại<br /> các bệnh viện lớn nơi tập hợp các chuyên gia trong nhiều lĩnh vực như bác sĩ thần kinh, tâm lý, dinh dưỡng, phục<br /> hồi chức năng, hoạt động trị liệu… nhằm mục đích chẩn đoán, phân loại, điều trị sớm và toàn diện cho các đối<br /> tượng trên. Ngoài việc điều trị dùng thuốc thì các phương thức trị liệu khác cũng có tầm quan trọng tương<br /> đương như dinh dưỡng trị liệu, hỗ trợ chăm sóc. Trong đó tầm quan trọng của Hoạt động trị liệu là hỗ trợ giúp<br /> bệnh nhân cải thiện các hoạt động liên quan đến thể chất, duy trì các hoạt động sống hàng ngày độc lập hay cải<br /> thiện khả năng ghi nhớ, nhận thức thông qua các hoạt động tập luyện kích thích nhận thức. Hiện nay, can thiệp<br /> Hoạt động trị liệu đã được chứng minh có hiệu quả trong nhiều nghiên cứu giúp người bệnh cải thiện nhận thức,<br /> hành vi thông qua cả 2 hình thức can thiệp nhóm và can thiệp cá nhân, và từ đó xây dựng môi trường an toàn với<br /> các tương tác xã hội thích hợp cho người bệnh.<br /> Từ khóa: hoạt động trị liệu, sa sút trí tuệ, đơn vị trí nhớ, phục hồi chức năng<br /> ABSTRACT<br /> ROLE OF OCCUPATIONAL THERAPY IN MEMORY UNIT MODEL<br /> Do Ngoc Tung, Nguyen Thi Binh<br /> * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 23 – No. 5 - 2019: 15 – 25<br /> <br /> The number of patients with dementia and memory impairment is on the rise in the world and in Vietnam.<br /> Every 3 seconds, there’ll be one new patient diagnosed with dementia. The cost of treatment and care for this<br /> problem becomes a great burden for the family and society due to the prolonged and incurable treatment.<br /> Currently, most of dementia at an early stage have not been diagnosed and only treated at a later stage when the<br /> condition becomes difficult to improve. These lead to the patient's inability to perform basic daily living activities<br /> and appear some mental behavioral disorders. Therefore, the right understanding of dementia, as well as the early<br /> recognition of symptoms of memory impairment and timely access to proven treatment methods, is extremely<br /> important. From the above reasons, memory units have recently been established in center hospitals that including<br /> specialists in many fields such as neurologists, psychologists, nutritionists, rehabilitation, occupational therapists,<br /> etc. aim to diagnose, classify, treat early and comprehensively for dementia. In addition to pharmacology, other<br /> therapeutic treatments are equally important, such as nutritional therapy, palliative care; which emphasizes the<br /> importance of occupational therapy in this unit to help patients improve their physical activities, maintain<br /> *Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh **Bệnh viện 30/4 TP. Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: ThS. Đỗ Ngọc Tùng ĐT: 0938996889 Email: tung.dn@umc.edu.vn<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 15<br /> Tổng Quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5* 2019<br /> <br /> independent daily living activities, and improve memory and cognition through cognitive stimulation. The<br /> therapy proved the effect which is applied in both individual and group interventions to help patients improve<br /> their awareness, behavior, and build a safe environment with appropriate social interactions.<br /> Keyword: occupational therapy, dementia, memory unit, rehabiliation<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ cao tuổi(4).<br /> Việc điều trị SSTT rất tốn kém và kéo dài<br /> Tình hình sa sút trí tuệ trên thế giới và tại<br /> vì không phải là bệnh có thể chữa khỏi hoàn<br /> Việt Nam<br /> toàn mà chỉ tập trung vào điều trị giảm triệu<br /> Theo báo cáo của Liên đoàn quốc tế về bệnh<br /> chứng. Việc đưa người bệnh đến cơ sở y tế<br /> sa sút trí tuệ (SSTT) Alzheimer’s Disease sớm sẽ giúp cho người bệnh được chẩn đoán<br /> International, cứ 3 giây thì có một bệnh nhân đúng và có phác đồ điều trị phù hợp, giúp<br /> SSTT. Có khoảng 46,8 triệu người trên toàn thế ngăn chặn hoặc làm chậm quá trình tiến triển<br /> giới mắc chứng SSTT vào năm 2015. Con số này<br /> bệnh. Đồng thời người bệnh còn được tập thể<br /> sẽ tăng gấp đôi sau mỗi 20 năm, đạt 75 triệu dục tăng cường vận động và giao tiếp hiệu<br /> người vào năm 2030 và 131,5 triệu vào năm quả. Để đáp ứng nhu cầu đó hiện nay “Đơn vị<br /> 2050(9). Ở Việt Nam, 4%-8% số người trên 60 tuổi trí nhớ” ở Bệnh viện Đại học Y Dược Thành<br /> mắc chứng SSTT và sẽ có khoảng trên 2 triệu<br /> phố Hồ Chí Minh được hình thành và đi vào<br /> người có vấn đề này vào năm 2050(11,12). hoạt động bước đầu với sự hỗ trợ đa chuyên<br /> Những bệnh nhân bị SSTT thường đi kèm ngành gồm bác sĩ đa khoa, bác sĩ thần kinh,<br /> các vấn đề khác như nguy cơ té ngã cao, bệnh lý điều dưỡng, chuyên viên tâm lý, ngôn ngữ trị<br /> nhồi máu cơ tim, bệnh lý rối loạn tiêu hóa, và liệu và hoạt động trị liệu. Trong đó hoạt động<br /> viêm phổi. Một báo cáo năm 2017 về Alzheimer trị liệu giữ vai trò quan trọng trong điều trị dự<br /> tại Mỹ người ta nhận thấy bệnh này tạo ra gánh phòng, duy trì cái thiện tình trạng cho bệnh<br /> nặng cho người nhà và người chăm sóc do đa số nhân SSTT, giúp khuyến khích bệnh nhân giao<br /> xảy ra ở người ở người trên 65 tuổi, còn trên 65 tiếp, hỗ trợ hoạt động với các bước đơn giản,<br /> tuổi càng lớn tuổi thì càng tăng. Nhóm dân số giúp cải thiện trí nhớ, thể chất, tinh thần và<br /> này nếu sống đến 85-90 tuổi thì một phần ba bị độc lập hơn trong sinh hoạt động hằng ngày.<br /> SSTT và sẽ ảnh hưởng đến cuộc sống và chất<br /> TỔNG QUAN VỀ SA SÚT TRÍ TUỆ VÀ<br /> lượng chăm sóc của người chăm sóc rất nhiều.<br /> SUY GIẢM NHẬN THỨC<br /> Bệnh nhân SSTT sống từ 5 năm trở lên thì gánh<br /> nặng cho người chăm sóc so với không SSTT Sa sút trí tuệ<br /> tăng lên gấp đôi. Thường bệnh nhân SSTT sống SSTT là tập hợp các triệu chứng gây ra bởi<br /> khoảng 10 – 15 năm chính vì vậy điều này sẽ trở các rối loạn nghiêm trọng trong não, là kết quả<br /> thành gánh nặng lớn cho gia đình và xã hội(9). của sự thoái hóa trong hệ thần kinh trung ương.<br /> Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các Nó là một nhóm bệnh lý (mất trí nhớ mạch máu,<br /> báo cáo về bệnh nhân Alzhemer thế giới, năm mất trí thể lewy, chứng mất trí thùy trán – thái<br /> 2015 chi phí dành cho chăm sóc, điều trị bệnh dương). Chứng SSTT phổ biến nhất là<br /> nhân SSTT trên toàn cầu ước tính khoảng hơn Alzhiemer đặc biệt ở người trên 65 tuổi(16).<br /> 800 tỷ USD (tương đương 1% GDP toàn cầu) và SSTT cho thấy những thay đổi giải phẫu thần<br /> sẽ đạt tới 2.000 tỷ USD vào năm 2030(1) . Vì vậy kinh hoặc hóa học thần kinh xảy ra ở những não<br /> chúng ta cần nâng cao hiểu biết về SSTT, huấn nhạy cảm về mặt di truyền hoặc môi trường;<br /> luyện tham gia tập thể dục thường xuyên, thay nhiều tế bào thần kinh chết, ngưng chức năng<br /> đổi chế độ ăn tốt, và tập luyện nhận thức tốt sẽ hoặc mất kết nối với những tế bào thần kinh<br /> giúp cải thiện được tình trạng SSTT trên người khác. Những thay đổi bệnh lý được tìm thấy<br /> <br /> <br /> 16 Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2019 Tổng Quan<br /> <br /> thông qua kính hiển vi mô não có sự tích lũy có liên quan đến tuổi già. Như quên tên một ai<br /> amyloid ở khoảng trống giữa các tế bào thần đó, quên bỏ chìa khóa ở đâu, quên ngày tháng<br /> kinh, tăng bạch cầu trung tính và rối loạn sợi hay địa danh. Tuy nhiên, nếu mất trí nhớ trở<br /> thần kinh, mất tế bào và synap thần kinh. nên ngày càng trầm trọng, và ngày càng tiến<br /> Chẩn đoán chuẩn của SSTT đòi hỏi phải có triển, có thể gọi bệnh này là suy giảm nhận<br /> sự sa sút về trí nhớ và các chức năng nhận thức thức nhẹ (MCI)(16).<br /> khác đủ nặng để ảnh hưởng đến sinh hoạt cuộc MCI là một giai đoạn trung gian giữa suy<br /> sống hằng ngày. SSTT được phân làm 3 mức độ giảm nhận thức lão ở lão hóa bình thường và<br /> SSTT nhẹ, SSTT vừa, SSTT nặng theo tiến triển bệnh Alzheimer hoặc sự suy giảm tương tự.<br /> của bệnh. Không phải tất cả mọi người bệnh MCI sẽ mắc<br /> Nguyên nhân SSTT do hậu quả của mất tế bệnh mất trí nhớ. Và cũng giống như SSTT, MCI<br /> bào thần kinh và mất sự liên kết giữa các tế bào không phải là một căn bệnh mà là một nhóm các<br /> thần kinh. Hiện tại có nhiều cách phân chia các triệu chứng làm suy nghĩ trong bạn thay đổi<br /> nguyên nhân được thực hiện như theo vị trí; và khó khăn xử lý thông tin. Vấn đề bộ nhớ là<br /> theo nguyên phát, thứ phát; theo thời gian. chỉ số phổ biến nhất của MCI. Một người bệnh<br /> MCI cũng có thể gặp khó khăn trong suy nghĩ,<br /> Về triệu chứng lâm sàng được phân chia theo<br /> tư duy phản biện và ngôn ngữ hơn là những<br /> Thay đổi nhận thức người trong quá trình lão hóa bình thường. Vì lý<br /> Quên (mới xuất hiện), khó hiểu trong giao do không rõ mà MCI thường ảnh hưởng đến nữ<br /> tiếp bằng lời nói và chữ viết, khó khăn trong việc nhiều hơn. Các thành viên trong gia đình và bạn<br /> tìm từ để dùng, rối loạn định hướng, không biết bè những người nhận thấy những vấn đề này có<br /> các sự kiện phổ biến. thể không được quan tâm bời vì các triệu chứng<br /> Các triệu chứng tâm thần sớm khó nhận biết và thường liên quan đến tuổi<br /> tác. Những người đau buồn do bệnh MCI<br /> Chứng tự kỷ hoặc lãnh đạm, trầm cảm, nghi<br /> thường nhận ra rằng họ đang gặp khó khăn<br /> ngờ, lo âu, mất ngủ, chứng sợ, hoang tưởng, ảo<br /> nhưng vẫn thực hiện trên hầu hết các hoạt động<br /> giác hoặc kích động.<br /> bình thường của họ và sống độc lập.<br /> Thay đổi nhân cách<br /> Nguyên nhân của MCI thường không rõ<br /> Các mối quan hệ không thích hợp, bàng ràng, nhưng bệnh xuất hiện ở một số có những<br /> quan, tránh các sinh hoạt xã hội, đùa giỡn hay yếu tố tương tự như bệnh Alzheimer. Nguy cơ<br /> tán tỉnh quá mức, dễ thất vọng, có các cơn của bệnh MCI bao gồm những người trên 65<br /> giận dữ. tuổi, có lịch sử gia đình về bệnh MCI, bệnh<br /> Thay đổi về hành vi Alzheimer, hoặc hình thức khác của chứng mất<br /> Đi lang thang, kích động, làm ồn, đứng ngồi trí. Có một số tình trạng về y tế, chẳng hạn như<br /> không yên. huyết áp cao, tiểu đường, đột quỵ, cholesterol<br /> cao, hoặc bệnh tim, lạm dụng thuốc, rượu, thiếu<br /> Thay đổi các hoạt động hằng ngày<br /> tập thể dục.<br /> Khó khăn trong chạy xe, bị lạc đường, quên<br /> Hình ảnh não và nghiên cứu khoa học chỉ ra<br /> công thức nấu ăn, thờ ơ chăm sóc bản thân, gia<br /> rằng một số người bị MCI cũng có những mảng,<br /> đình, khó khăn trong quản lý tiền bạc, sai lầm<br /> đám rối cơ thần kinh thoát lại ở trung tâm bộ não<br /> trong công việc.<br /> và được quan sát thấy như ở những người bị<br /> Suy giảm nhận thức (Mild cognitive bệnh Alzheimer. Một số người bị MCI không trở<br /> impairment – MCI) nên tệ hơn hoặc tiến triển đến bệnh Alzheimer,<br /> Như chúng ta đã biết một số bệnh mất trí còn một số sẽ tiếp tục tiến triển các triệu chứng<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 17<br /> Tổng Quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5* 2019<br /> <br /> dẫn đến Alzheimer. Sảng<br /> Các triệu chứng của MCI Giảm ý thức và sự chú ý thường thấy trong<br /> Khó ghi nhớ những điều đơn giản. SSTT.<br /> Khó khăn theo kịp một cuộc trò chuyện hoặc Tiêu chuẩn chẩn đoán<br /> chỉ dẫn cơ bản. Trước đây người ta sử dụng DSM – IV<br /> Thường xuyên mất tập trung trong học tập. nhưng hiện nay sử dụng DSM-V hoặc tiêu chuẩn<br /> NIA-AA (2011). Chẩn đoán SSTT theo DSM - V<br /> Quên các cuộc hẹn hoặc các sự kiện theo<br /> (2013) dựa trên đánh giá 6 nhóm chức năng(2).<br /> lịch trình.<br /> Tập trung: duy trì,chọn lọc, phân tán và tốc<br /> Cảm thấy bị choáng khi bạn cố gắng làm kế<br /> độ xử lý.<br /> hoạch hoặc quyết định.<br /> Điều hành: lên kế hoạch, ra quyết định trí<br /> Bị mất phương hướng ngay cả ở những địa<br /> nhớ công việc, đáp ứng với phản hồi kềm chế và<br /> điểm quen thuộc.<br /> linh hoạt.<br /> Với bệnh MCI, những thay đổi này không<br /> Học tập và trí nhớ: tự nhớ, gợi nhớ, trí nhớ<br /> xảy ra đột ngột mà tiến triển nặng dần hơn theo<br /> mô tả, trí nhớ ngữ nghĩa và hình ảnh, trí nhớ dài<br /> thời gian. Ngoài những triệu chứng này, nhiều<br /> hạn, kỹ năng nội sinh.<br /> người với MCI cũng có triệu chứng về tình cảm<br /> như trầm cảm, khó chịu, lo lắng hoặc thờ ơ. Ngôn ngữ: định danh, tìm từ, trôi chảy, ngữ<br /> pháp và cấu trúc câu, hiểu lời hoặc chữ viết.<br /> Chẩn đoán SSTT và MCI<br /> Chức năng vận động trí tuệ: nhận biết thị<br /> Được chẩn đoán thông qua hỏi bệnh sử,<br /> giác, phân tích cấu trúc bằng thị giác, kết hợp<br /> khám lâm sàng, khám tổng quát, cận lâm sàng.<br /> vận động trí tuệ.<br /> Tuy nhiên cần chẩn đoán phân biệt với các bệnh<br /> khác như: Nhận thức xã hội: nhận biết cảm xúc, lý giải<br /> suy nghĩ, phán đoán.<br /> Hội chứng trí nhớ<br /> Tiêu chuẩn NIA-AA(2011) dùng trên lâm sàng(7)<br /> Giảm trí nhớ gần đơn độc.<br /> Giảm nhận thức, rối loạn hành vi ảnh hưởng<br /> Thất ngôn tiếp nhận<br /> đến hoạt động sống hằng ngày.<br /> Giảm chức năng nhận thức do không hiểu<br /> Giảm so với trước đây.<br /> được ngôn ngữ.<br /> Không do sảng hoặc rối loạn tâm thần gây ra.<br /> Chậm phát triển tâm thần<br /> Suy giảm nhận thức được phát hiện và chẩn<br /> Khả năng trí tuệ suy giảm, nhưng không đoán qua việc kết hợp hỏi bệnh sử người thân và<br /> nhất thiết có giảm trí nhớ. khám trạng thái tâm thần kinh. Test đánh giá<br /> Giả SSTT (Hội chứng trầm cảm giả SSTT) được sử dụng khi bệnh sử và khám không cung<br /> Khoảng 50% bệnh nhân già có hội chứng cấp một chẩn đoán tin cậy.<br /> trầm cảm giả SSTT sẽ phát triển thành SSTT thật Suy giảm nhận thức hoặc hành vi ảnh hưởng<br /> sự trong vòng 3-5 năm. ít nhất 2 nhóm trong 5 nhóm sau:<br /> Giảm nhận thức ở người già (1): Giảm trí nhớ.<br /> Giảm trí nhớ tuổi già, quên lành tính ở người (2): Giảm chức năng điều hành.<br /> già hoặc suy giảm nhận thức nhẹ (MCI). Các (3): Giảm chức năng thị giác không gian.<br /> triệu chứng không gây giảm hoạt động chức<br /> (4): Giảm chức năng ngôn ngữ.<br /> năng hàng ngày. Tuy nhiên, khoảng 25-35% tiến<br /> (5): Thay đổi cá tính hành vi.<br /> triển thành SSTT trong vòng 18 tháng.<br /> <br /> <br /> 18 Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2019 Tổng Quan<br /> <br /> Khám thực thể bao gồm khám thần kinh nhẹ (MCI), và bị ảnh hưởng bởi tuổi và trình độ<br /> Khám thực thể một cách toàn diện bao gồm học vấn, ngôn ngữ, vận động và thị lực(6).<br /> cả khám thần kinh tìm các dấu hiệu của tai biến Mini-Cog(14): trắc nghiệm Mini-Cog bao gồm<br /> mạch máu não, Parkinson... vẽ đồng hồ và nhắc lại 3 từ không liên quan<br /> Trắc nghiệm thần kinh tâm lý (không có gợi ý). Vẽ đồng hồ được xem là bình<br /> thường nếu tất cả các chữ số đúng vị trí và kim<br /> Các trắc nghiệm thần kinh tâm lý cung cấp<br /> đồng hồ chỉ đúng.<br /> các bằng chứng khách quan giúp chẩn đoán<br /> SSTT, giúp phân biệt các thể SSTT cũng như theo Cách cho điểm như sau: không nhắc lại được<br /> dõi tiến triển của bệnh. từ nào coi như SSTT; nhắc đúng cả 3 từ coi như<br /> không SSTT; nếu nhắc được 1-2 từ thì dựa vào<br /> Các trắc nghiệm sàng lọc<br /> kết quả vẽ đồng hồ (bất thường = SSTT; bình<br /> Trắc nghiệm đánh giá trạng thái tâm thần tối thường = không SSTT).<br /> thiểu (MMSE): là trắc nghiệm sàng lọc SSTT<br /> Ưu điểm của Mini-Cog là có độ nhạy cao dự<br /> được sử dụng rộng rãi nhất. Thời gian để làm<br /> đoán tình trạng SSTT, thời gian làm trắc nghiệm<br /> trắc nghiệm này khoảng 7 phút. Điểm tối đa của<br /> ngắn hơn so với MMSE, dễ quản lý và giá trị<br /> trắc nghiệm MMSE là 30 điểm, dưới 24 điểm gợi<br /> chẩn đoán không phụ thuộc vào trình độ học<br /> ý SSTT. Phân loại SSTT dựa trên điểm số đạt<br /> vấn và ngôn ngữ. Mini-Cog có độ nhạy và độ<br /> được với các mức nhẹ, trung bình (18-24 điểm),<br /> đặc hiệu tương tự như MMSE.<br /> nặng (10-17 điểm), rất nặng (dưới 10 điểm).<br /> Các trắc nghiệm đánh giá nhận thức toàn<br /> Trong đó người bệnh có khả năng bị MCI là từ<br /> diện: khi các trắc nghiệm sàng lọc nghi ngờ<br /> 25-27 điểm. Với điểm ngưỡng là 24, MMSE có độ<br /> SSTT/MCI cần tiến hành các trắc nghiệm đánh<br /> nhạy 87% và độ đặc hiệu 82%. Tuy nhiên trắc<br /> giá sâu từng lĩnh vực nhận thức.<br /> nghiệm này không nhạy với suy giảm nhận thức<br /> Bảng 1. Công cụ đánh giá và tập luyện cho bệnh nhân SSTT<br /> Đánh giá của bác sĩ Đánh giá của HĐTL<br /> Chú ý tập trung<br /> Chú ý tập trung Trắc nghiệm nối dãy số-chữ (ví dụ Trail making Test A<br /> Trắc nghiệm đọc xuôi dãy số (digit span forward). (TMT- A)<br /> Trắc nghiệm nối dãy số-chữ (ví dụ Trail making Test A (TMT- A) Trắc nghiệm nối dãy số-chữ (ví dụ Trail making Test B<br /> (TMT- B)<br /> Trí nhớ<br /> Trí nhớ là lĩnh vực nhận thức bị ảnh hưởng nhiều nhất trong SSTT. Có<br /> ba loại trí nhớ: trí nhớ tức thì (immediate memory), trí nhớ gần (recent<br /> memory) và trí nhớ xa (remote memory). Trong giai đoạn đầu của bệnh Thang đánh giá nhận thức: Motreal (MOCA).<br /> Alzheimer, bệnh nhân thường có giảm trí nhớ gần, tức là khả năng học<br /> thông tin mới. Để đánh giá trí nhớ, có thể sử dụng các trắc nghiệm thần Bao gồm những khía cạnh nhận thức khác nhau: Chú<br /> kinh tâm lý như ý và tập trung, chức năng đều hành, trí nhớ, ngôn<br /> ngữ, kỹ năng kiến tạo, tư duy khái niệm, tính toán,<br /> Nhớ lại câu chuyện: đọc một đoạn, yêu cầu bệnh nhân nhắc lại những ý định hướng.<br /> chính (nhắc lại ngay và nhắc lại sau 5 phút).<br /> Tối đa là 30 điểm thêm 1 điểm nếu bệnh nhân có học<br /> Nhớ hình ảnh: cho xem 10 hình ảnh, yêu cầu bệnh nhân nhắc lại ngay vấn dưới 12 năm.<br /> và nhắc lại sau 5 phút.<br /> Tổng điểm trên 26 được coi là bình thường.<br /> Trắc nghiệm gọi tên Boston có sửa đổi (Modified Boston Naming test):<br /> cho bệnh nhân xem 1 tập gồm 15 hình vẽ in sẵn. Yêu cầu bệnh nhân Thời gian thực hiện 10 phút.<br /> gọi tên tức thì những hình vẽ này.<br /> Delayed Recognition: nhận biết muộn. Đọc lại danh sách 20 từ để bệnh<br /> nhân nhận biết những từ đã nghe trước đây.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 19<br /> Tổng Quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5* 2019<br /> <br /> Đánh giá của bác sĩ Đánh giá của HĐTL<br /> Ngôn ngữ<br /> Bệnh nhân SSTT thường có thể nói được công dụng của một vật nhưng không thể nói tên vật đó. Có thể đánh giá bằng trắc<br /> nghiệm gọi tên của Boston (Boston Naming Test).<br /> Nói lưu loát (Verbal fluency), là khả năng nói các từ hoặc câu liên tục không bị gián đoạn. Các trắc nghiệm đánh giá nói lưu loát<br /> bao gồm nói lưu loát theo các ký tự hoặc âm vị: trong vòng một phút nói được càng nhiều từ bắt đầu bằng một ký tự nhất định.<br /> Hoặc nói lưu loát theo loại hoặc ngữ nghĩa: nói các từ thuộc một loại nhất định (ví dụ các con vật). Bệnh nhân Alzheimer<br /> thường giảm khả năng nói lưu loát.<br /> Đọc xuôi dãy số - Digit span forward.<br /> Đọc ngược dãy số - Digit span Backward.<br /> Thị giác không gian hay chức năng kiến trúc thị giác<br /> (visuoconstructional functioning)<br /> Thường được đánh giá trên lâm sàng, sử dụng những hình vẽ Đánh giá nhận thức hoạt động trị liệu LOTCA đo<br /> chuẩn cho bệnh nhân vẽ lại (ví dụ đồng hồ, hình khối, hình chữ thập) lường các kỹ năng nhận thức cơ bản và nhận cảm thị<br /> giác ở người lớn có suy yếu về thần kinh<br /> Hình vẽ của bệnh nhân Alzheimer thường là đơn giản hoá quá<br /> mức, mất các góc, phối cảnh xa gần kém. Hơn nữa, cách bố trí và trình Gồm 26 test nhỏ trong 6 lĩnh vực: định hướng, nhận<br /> bày của họ thường thể hiện sự lên kế hoạch kém; điều này có thể phản cảm thị giác, nhận cảm không gian, lập kế hoạch vận<br /> ánh sự phối hợp giữa thiếu hụt về thị giác không gian với kỹ năng điều động, tổ chức vận động thị giác, hoạt động tư duy.<br /> hành. Tổng điểm từ 26 – 115 điểm.<br /> Sự phối hợp này có thể dẫn đến những lỗi khác nhau khi bệnh Kết quả được cung cấp dưới dạng tiểu sử cho từng<br /> nhân làm trắc nghiệm vẽ đồng hồ. test nhỏ, trong đó điểm số cao hơn cho thấy suy giảm<br /> Một trong các trắc nghiệm được sử dụng phổ biến để đánh giá kiến nhận thức hơn<br /> trúc thị giác là dưới test xếp hình (Block Design subtest) trong trắc Thời gian thực hiện : 30 – 90 phút<br /> nghiệm Wechsler. Người khám yêu cầu bệnh nhân ghép các hình khối<br /> theo hình mẫu có sẵn.<br /> Chức năng điều hành<br /> Sử dụng các trắc nghiệm thần kinh tâm lý liên quan đến kỹ năng<br /> giải quyết vấn đề mới<br /> Thực hành động tác<br /> Mất dùng động tác (Apraxia) là mất khả năng thực hiện các động tác đòi<br /> hỏi kỹ năng phức tạp, không phải do những bất thường về vận động.<br /> Bệnh nhân không thực hiện được các động tác theo yêu cầu mà trước<br /> kia họ có thể thực hiện một cách tự phát và dễ dàng. Ngoài ra, họ có thể<br /> không thực hiện được một chuỗi động tác hướng tới một mục tiêu cụ<br /> thể. Mặc dù là một trong các biểu hiện của SSTT giai đoạn muộn, mất<br /> dùng động tác thường ít gặp trong bệnh Alzheimer giai đoạn sớm. Để<br /> đánh giá khả năng dùng động tác, người ta cho bệnh nhân làm các<br /> động tác thông thường (ví dụ đánh răng, chải đầu) theo mệnh lệnh bằng<br /> lời nói hoặc bắt chước động tác.<br /> Đánh giá hành vi tâm thần: Trầm cảm (GDS), rối loạn tâm thần (NPI)<br /> Đánh giá cá tính và cảm xúc: Các bộ trắc nghiệm như Beck Depression<br /> Inventory-II, Inventory of Depressive Symptomatology, và Quick<br /> Inventory of Depressive Symptomatology có thể được sử dụng để đánh<br /> giá các triệu chứng trầm cảm. Một số bộ trắc nghiệm khác như Geriatric<br /> Depression Scale và Cornell Scale for Depression in Dementia đã được<br /> phát triển để sử dụng ở người già.<br /> Hoạt động sống hàng ngày (ADL, IADL)<br /> Hoạt động sống hàng ngày (ADLs, IADLs) Công cụ đánh giá tình trạng hoạt động cùa Canada<br /> (COPM) thông qua việc phỏng vấn để xác định vấn đề<br /> Đánh giá khả năng hoạt động chức năng hàng ngày: các trắc nghiệm<br /> đối với tình trạng vận động hiện tại mối lo ngại và các<br /> thường dùng là thang điểm đánh giá hoạt động hàng ngày có sử dụng<br /> vấn đề, liệt kê các hoạt động hàng ngày muốn thực<br /> dụng cụ (Instrumental Activities of Daily Living Scale; Lawton và Brody),<br /> hiện, cần phải thực hiện, kỳ vọng thực hiện trong các<br /> Independent Living Scales, và Daily Activities Questionnaire.<br /> hoạt động ADLs (ăn uống, mặc quần áo, tắm gội,vệ<br /> Những trắc nghiệm này giành cho người nhà (hoặc người chăm sóc) sinh,…), IADLs (đi lại, mua sắm, tài chính,…)<br /> báo cáo, hoặc yêu cầu bệnh nhân thực hiện các nhiệm vụ tương tự như<br /> Đánh giá qua việc thực hiện tác vụ trong ADLs, IADLs<br /> hoạt động hàng ngày (ví dụ trang điểm, quay số điện thoại).<br /> tại môi trường lâm sàng mô phỏng thực tế hoặc tại<br /> môi trường thực tế của khách hàng.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 20 Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2019 Tổng Quan<br /> <br /> <br /> Tuy nhiên rất nhiều trường hợp sa sút trí tuệ nhớ trên 6 tháng bị SSTT.Vì vậy phát hiện sớm<br /> không được chẩn đoán. Trong một nghiên cứu rất quan trọng.<br /> taị Châu Âu cho thấy khoảng trống giữa triệu VAI TRÒ CỦA ĐƠN VỊ TRÍ NHỚ<br /> chứng đầu tiên và điều trị là 10 – 32 tháng(8) 74%<br /> Tiếp nhận những bệnh nhân có dấu hiệu<br /> bệnh nhân tiếp cận bác sĩ đa khoa khi có tình<br /> nghi ngờ SSTT, suy giảm nhận thức (MCI). Đồng<br /> trạng hay quên và giảm nhận thức(5) Bác sĩ đa<br /> thời đánh giá y khoa, đánh giá sức khỏe tổng<br /> khoa là người có nhiều cơ hội phát hiện sa sút trí<br /> quát (bệnh sử, thăm khám, cận lâm sàng), chẩn<br /> tuệ, tuy nhiên bác sĩ đa khoa bỏ qua đến 91%<br /> đoán bệnh xác định yếu tố gây bệnh. Nhân viên<br /> trường hợp sa sút trí tuệ nhẹ(4,9). Nhận diện rối<br /> y tế tham gia bao gồm bác sĩ lão khoa tổng quát,<br /> loạn trí nhớ và SSTT: 5% người trên 60 tuổi bị<br /> chuyên gia thần kinh và sa sút trí tuệ tâm thần,<br /> SSTT, 25 – 40% bệnh nhân đột quỵ bị SSTT, 25-<br /> điều dưỡng, kỹ thuật viên (Hoạt động trị liệu,<br /> 50% bệnh nhân đái tháo đường nhập viện bị<br /> Ngôn ngữ trị liệu, Vật lý trị liệu), chuyên gia tâm<br /> SSTT, 16% người trên 60 tuổi than phiền về trí<br /> lý, hoạt động xã hội, người chăm sóc (Hình 1).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1. Sơ đồ hoạt động đa chuyên ngành của đơn vị trí nhớ<br /> Đánh giá chức năng từ các chức năng từ cơ sức khỏe cộng đồng, giáo dục và đào tạo, nghiên<br /> bản đến nâng cao (test, hỏi bệnh) định hướng cứu.<br /> cho chẩn đoán (MCI, Dementia), định hướng cho Hiện tại, vẫn chưa tìm được phương pháp<br /> điều trị (Phục hồi chức năng, Hoạt động trị liệu điều trị dứt chứng SSTT. Do vậy, can thiệp chủ<br /> và Nghề nghiệp trị liệu (âm nhạc trị liệu, hội họa yếu tập trung vào nâng cao việc phòng ngừa<br /> trị liệu, vườn trị liệu). Ngoài ra, còn đánh giá về thông qua việc loại bỏ yếu tố nguy cơ bao gồm:<br /> xã hội bao gồm cả người chăm sóc, cân nhắc về có chế độ ăn uống tốt, chống béo phì, ổn định<br /> luật pháp, can thiệp nội khoa, can thiệp tâm lý, huyết áp, bỏ thuốc lá, ổn định đường huyết, tập<br /> các liệu pháp điều trị không dùng thuốc, liên lạc thể dục tăng cường thể chất(8).<br /> với các tổ chức xã hội khác, phục hồi chức năng, Nghiên cứu Okonkwo thực hiện năm 2014<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 21<br /> Tổng Quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5* 2019<br /> <br /> cho thấy đối với nhóm người cao tuổi có hoạt điểm đánh giá nhận thức trên thang ADAS-cog<br /> động thể chất, ít có các thay đổi liên quan đến và thang MMSE. Chính vì vậy kết luận cho thấy<br /> tuổi tác đối với Aβ, sự chuyển hóa đường máu, chương trình kích thích nhận thức có lợi cho<br /> thể tích hồi hải mã, trí nhớ ngắn hạn, năng lực nhận thức ở những người SSTT từ nhẹ đến trung<br /> thị giác trong không gian so với nhóm người cao bình hơn và hơn bất kỳ tác dụng thuốc nào(17).<br /> tuổi không hoạt động thể chất đủ(13). Chính vì Hoạt động trị liệu tham gia điều trị thông<br /> vậy tập thể dục là một phương pháp có giá trị qua 2 phương thức: trị liệu cá nhân, trị liệu<br /> lúc nào cũng dương tính trên các nghiên cứu nhóm với mục đích và cách tiếp cận tương đối<br /> phòng ngừa ngăn ngừa chuyển từ tình trạng suy khác nhau(15).<br /> giảm trí nhớ suy giảm nhận thức nhẹ sang SSTT<br /> Trị liệu cá nhân<br /> tỉ lệ rất tốt(8).<br /> Là hoạt động cộng tác với khách hàng<br /> Liệu pháp can thiệp nhận thức (Cognitive<br /> (KH) trong việc xác định các lĩnh vực đang<br /> Interventions)<br /> khó khăn, khuyến khích hoạt động thể chất và<br /> Được chia làm 3 nhóm: hành vi khỏe mạnh. Đối với KH có các vấn đề<br /> Tập luyện nhận thức (Cognitive Training) nhẹ về trí nhớ và mất chú ý giúp KH và người<br /> Sử dụng cho những người chưa bị quên, chăm sóc thiết lập thói quen hằng ngày và dán<br /> chưa bị suy giảm nhận thức hoặc rất nhẹ những nó ở vị trí trung tâm. Nếu KH giảm sút hiệu<br /> bài tập ví dụ như chơi cờ, game trên máy tính suất công việc khám phá ý nghĩa của những<br /> chuyên về trí nhớ MindMate. hoạt động và những thay đổi vai trò đối với<br /> khách hàng và người chăm sóc. Xác định các<br /> Phục hồi nhận thức (Cognitive Rehabilitation)<br /> môi trường phù hợp, hoặc thích nghi cho<br /> Điều trị cho những người bắt đầu giảm chức<br /> những hoạt động mà nó là một thử thách hiện<br /> năng nhận thức, việc điều trị dựa trên khám xét<br /> tại của khách hàng. Các hoạt động huấn luyện<br /> xem chức năng nào bị giảm để tập luyện cho<br /> được cá nhân hoá phù hợp theo tình trạng sức<br /> phù hợp ví dụ như bệnh nhân giảm chú ý tập<br /> khoẻ, các khiếm khuyết hiện có cũng như tận<br /> trung thì cho những bài tập chú ý tập trung,<br /> dụng các thế mạnh của KH.<br /> bệnh nhân giảm khả năng tính toán điều hành sẽ<br /> Để hoạt động trị liệu có hiểu quả và giúp KH<br /> có bài tập riêng.<br /> không rút lui khỏi cuộc điều trị người kỹ thuật<br /> Kích thích nhận thức (Cognitive Stimulation) viên cần giải thích cho người chăm sóc và người<br /> Đối với bệnh nhân bị SSTT nhẹ vừa nặng. bệnh sự quan trọng của môi trường trong việc<br /> Những người bệnh sẽ ngồi chung với nhau và xử lý chứng mất trí. Hướng dẫn người bệnh duy<br /> hỗ trợ cho nhau thực hiện những bài tập kích trì các thói quen và thiết kế hỗ trợ môi trường<br /> thích nhận thức. phương pháp này được sử (vd: danh sách, áp phích, và tranh ảnh) và mức<br /> dụng rất nhiều trên thế giới với những nhóm độ hỗ trợ (những tín hiệu, gợi ý).<br /> “Day care center” - trung tâm điều trị ban ngày<br /> Đối với những KH có khuynh hướng mất trí<br /> hay nhà trẻ dành cho người già để người già<br /> nhớ trung bình như mất các vật có giá trị như<br /> được đưa đến hàng ngày để thực hiện chức năng<br /> chìa khóa nhà, khó khăn trong việc học các<br /> nhận thức.<br /> nhiệm vụ mới và giải quyết vấn đề. Cần hỗ trợ<br /> Hiện nay người ta nhận thấy rằng kích thích người bệnh thông qua phân tích và hướng dẫn<br /> nhận thức là phương pháp cải thiện chức năng các hoạt động thích nghi có ý nghĩa để tăng<br /> nhận thức dành cho bệnh nhân SSTT như một cường sự tham gia một cách an toàn, tránh các<br /> phân tích năm 2012 trên tạp chí Cochrane thì nhiệm vụ liên quan đến việc học điều mới, đơn<br /> việc kích thích nhận thức này cải thiện thang giản hóa môi trường xung quanh và nhiệm vụ,<br /> <br /> <br /> 22 Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2019 Tổng Quan<br /> <br /> làm các đồ vật có thể tiếp cận được, đơn giản hóa trọng có thể quên đi tên các thành viên trong<br /> sự hướng dẫn. gia đình, trở nên bối rối với những điều quen<br /> Đối với các KH suy yếu vừa phải trong ADL thuộc xung quanh. Trong thực hiện các hoạt<br /> cao cấp (mua sắm, tài chính) thiết kế các cách để động ADL (vệ sinh, cho ăn) hướng dẫn người<br /> thích nghi với các hoạt động, cung cấp các hỗ trợ chăm sóc về những điều cần thiết cho như<br /> nhận thức (bằng lời) cho các hoạt động IADL. thực hiện các giao tiếp đơn giản, khẩu lệnh<br /> Duy trì sự tham gia về các hoạt động có ý nghĩa ngắn, gợi ý bằng lời từng bước hướng dẫn thể<br /> và những vai trò phản ứng thay thế. Để xử lý chất; khuyến khích người chăm sóc sử dụng<br /> hành vi tấn công dạy cho chăm sóc cách xác định chương trình nghỉ ngơi và duy trì các hoạt<br /> vấn đề, hiểu các nguyên nhân có thể có của hành động vui chơi cá nhân.<br /> vi đó (ví dụ: cảm nhận, các sự kiện trước đây, ai, Trong trường hợp KH không thể giao tiếp<br /> ở đâu, khi nào,vấn đề y tế, nhiệm vụ hoặc môi ngoại trừ lẩm bẩm hoặc nói những từ đơn.<br /> trường, vấn đề giao tiếp). Giúp người bệnh thích Không thể đi hoặc ăn có thể cần trợ giúp từ cơ sở<br /> nghi hành vi bản thân hoặc thay đổi môi trường. điều dưỡng tại nhà thì nên sử dụng các kỹ thuật<br /> Đối với những KH không thể thực hiện hầu về khó nuốt để thúc đẩy nuốt, ngăn ngừa sặc,<br /> hết những IADL cao cấp. Về ADL, sự hỗ trợ là khuyến khích ăn; hướng dẫn gia đình các kỹ<br /> cần thiết cho các hoạt động đi vệ sinh, vệ sinh cá thuật dịch chuyển, phòng ngừa co rút bằng đặt<br /> nhân, ăn uống và mặc quần áo. Dạy học các kỹ vị thế đúng và các bài tập ROM, hướng dẫn gia<br /> thuật như định hình (khuyến khích cũng cố dần đình kiểm tra da, cung cấp sự kích thích cảm<br /> dần để tạo ra hành vi mục tiêu), xâu chuỗi hoạt giác có kiểm soát bao gồm âm thanh, sờ chạm,<br /> động trong các phương pháp huấn luyện chuỗi thị giác để duy trì sự tiếp xúc với thực tại.<br /> ngược, chuỗi xuôi (liên kết các kỹ năng thành Trị liệu nhóm<br /> phần để dạy một hành vi phức tạp, làm mẫu Thường áp dụng cho một nhóm KH có cùng<br /> (học thông qua sự quan sát và bắt chước) một đặc điểm về nhận thức hay khó khan khi<br /> Đối với những KH bắt đầu các dấu hiệu của thực hiện hoạt động. Mục tiêu sử dụng phuơng<br /> mất kiểm soát tiêu tiểu, có các hành vi đi lang thức này giúp tạo sự gắng kết liên hệ giữa các<br /> thang. Người chăm sóc hay gia đình cần đảm thành viên ,tương tác giao tiếp với nhau; cung<br /> bảo sự an toàn ở nhà và ở những môi trường cấp hy vọng cho sự thay đổi tích cực, giúp họ<br /> khác thông qua sự thích nghi. Các ví dụ có thể nhận ra rằng mình không phải là người duy<br /> dùng là báo thức giúp xác định thời điểm cho nhất có vấn đề, tăng giá trị bản thân, phát triển<br /> từng hoạt động thường ngày, tránh sử dụng các kỹ năng hòa nhập xã hội, tạo điều kiện học tập<br /> thiết bị nhiệt và những dụng cụ sắc nhọn; chốt các hành vi tích cực thông qua bắt chước; giúp<br /> phòng lại và ban đêm, đeo vòng tay nhận dạng; các thành viên học tập lẫn nhau có thể trải<br /> sử dụng những tín hiệu gợi ý thị giác để định vị nghiệm, cung cấp phản hồi ngay lập tức. Các<br /> vị các đồ vật, khuyến khích sự di chuyển dự hình thức tập luyện được áp dụng rất đa dạng<br /> phòng hoặc được hỗ trợ và tập thể dục thường tuy nhiên chương trình học tập thường lặp đi lặp<br /> xuyên. Ở môi trường mới, gợi ý và hỗ trợ khách lại để giúp KH hình thành trí nhớ, thói quen<br /> hàng trong việc định hướng, cung cấp thêm ánh giúp duy trì, tăng kỹ năng xử lý phản xạ, tăng kỹ<br /> sáng và những biểu thị bằng hình ảnh để gợi ý, năng vận động, hỗ trợ sinh hoạt độc lập trong<br /> duy trì sự nhất quán của thối quen sinh hoạt ADL và IADL. Thông thường một buổi học<br /> hàng ngày để tạo điều kiện thuận lợi cho sự trong trị liệu nhóm gồm nhiều phần khác nhau<br /> tham gia vào những tác vụ. tuy nhiên luôn luôn có các phần cơ bản như sau:<br /> Đối với những KH suy yếu trí nhớ trầm Kích thích nhận thức.<br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 23<br /> Tổng Quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5* 2019<br /> <br /> Hoạt náo trí óc. 2018 nghiên cứu của tác giả Avila có tên là “Thúc<br /> Vận động tay chân. đẩy độc lập chức năng ở những người mắc bệnh<br /> Alzheimer: kết quả của một can thiệp Hoạt động<br /> Chơi vận động theo nhóm.<br /> trị liệu tại nhà ở Tây Ban Nha”. Hoạt động trị<br /> Tập luyện nhận thức dãy số.<br /> liệu đang hứa hẹn là một phương thức các thiệp<br /> Cung cấp vốn từ. có hiệu quả cho những người mắc bệnh<br /> Khéo tay xếp giấy. Alzheimer (AD). Nghiên cứu này cung cấp bằng<br /> Tập hát. chứng cho thấy can thiệp hoạt động trị liệu tại<br /> nhà chuyên sâu có ảnh hưởng tích cực đến các<br /> Bài tập về nhà.<br /> hoạt động hàng ngày và một số chức năng nhận<br /> Hỗ trợ người chăm sóc.<br /> thức, cho thấy chương trình này có thể có ích<br /> Phòng ngừa bệnh. như một công cụ bổ sung phi phẫu thuật trong<br /> Ngoài ra hiện nay trên thế giới đang áp dụng chăm sóc sức khỏe và xã hội cho những người<br /> một số cách can thiệp mới, được nghiên cứu cho mắc AD sống trong cộng đồng(3).<br /> thấy có kết quả bệnh nhân SSTT và suy giảm KẾT LUẬN<br /> nhận thức. Trong năm 2015-2017 liệu pháp kích<br /> thích não bằng điện hoặc từ trường của Nguyen Việc điều trị SSTT không chỉ dựa vào một số<br /> thực hiện với phương pháp cho bệnh nhân làm khía cạnh đơn thuần như thuốc và chế độ ăn mà<br /> những bài học rồi trong quá trình tập nhận thức phải kết hợp tập luyện não bộ và tập thể dục<br /> sẽ kích thích bằng từ trường hoặc kích thích điện tăng cường thể chất thường xuyên thông qua<br /> bằng những điện cực gắn bên ngoài não rồi sau tiếp cận các phương thức trị liệu đa chuyên<br /> đó lặp lại liên tục trong liệu trình 5 tuần, 5 ngày 1 ngành. Mặc dù điều trị không dùng thuốc (NPT)<br /> tuần. Sau 6 tháng kiểm tra đánh giá lại MMSE, thường được áp dụng theo cách tiếp cận đa<br /> thang điểm ADAS-Cog score có sự cải thiện ngành đối với SSTT, nhưng bằng chứng hỗ trợ<br /> điểm rõ rệt. Kết quả nghiên cứu này mở ra cách cho việc sử dụng chúng vẫn còn sơ bộ. Các<br /> điều trị mới cho bệnh nhân. Đây là phương pháp nghiên cứu tập trung ở các nước trên thế giới<br /> mới trong việc hỗ trợ hiệu quả điều trị(10). Một thực hiện trên dân số của họ hiện tại chưa có ở<br /> nghiên cứu khác về một hương pháp tiếp cận đa Việt Nam. Một số nghiên cứu cho thấy tác dụng<br /> ngành đối với bệnh Alzheimer và chứng SSTT có ý nghĩa thống kê của điều trị không dùng<br /> đánh giá tường thuật về điều trị không dùng thuốc đối với một số kết quả, nhưng ý nghĩa lâm<br /> thuốc của tác giả ZucchellaC năm 2018 về điều sàng của chúng là không chắc chắn. Cần thiết có<br /> trị phi dược lý (NPT). Nghiên cứu bao gồm một các nghiên cứu ngẫu nhiên có nhóm chứng để<br /> loạt các phương pháp và kỹ thuật, có thể đóng khám phá hiệu quả của NPT trong SSTT, các<br /> một vai trò trong điều trị Alzheimer (AD) và nghiên cứu sâu hơn để đưa ra cơ sở sinh học<br /> chứng mất trí. Mục đích để xem xét, với một thần kinh về tác dụng của NPT và so sánh hiệu<br /> cách tiếp cận tường thuật, bằng chứng hiện tại quả chi phí của nó ở những bệnh nhân mắc<br /> về NPT chính cho AD và SSTT. Kết quả cho thấy chứng SSTT.<br /> NPT có vai trò lớn trong điều trị AD và chứng Có thể thấy hiện trạng người bị SSTT không<br /> SSTT. Các loại NPT chính đã được xem xét bao ngừng gia tăng trên thế giới và cả ở Việt Nam<br /> gồm tập thể dục và phục hồi chức năng vận nhưng hiện tại ở nước ta việc chẩn đoán và điều<br /> động, phục hồi nhận thức. NPT gồm công nghệ trị còn mới, số lượng người được khám và điều<br /> thông tin và truyền thông, hỗ trợ công nghệ và trị còn hạn chế bên cạnh những người chưa<br /> domotics, thực tế ảo, chơi game và điện ảnh(18). được khám và được điều trị. Đơn vị trí nhớ ra<br /> Trên tạp chí Chăm sóc sức khỏe cộng đồng đời có vai trò thiết thực để hỗ trợ bệnh nhân<br /> <br /> <br /> <br /> 24 Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2019 Tổng Quan<br /> <br /> SSTT giúp cung cấp thông tin cần thiết liên tục 6. Folstein MF, Folstein SE, McHugh PR (1975). "Mini-mental<br /> state". A practical method for grading the cognitive state of<br /> cho KH, hoạt động đa chuyên khoa, xây dựng patients for the clinician. J Psychiatr Res,12(3):189-98.<br /> dựa trên nền tảng có sẵn của bệnh viện nên tính 7. Frisoni GB, Winblad B, O'Brien JT (2011). Revised NIA-AA<br /> khả thi cao. Mô hình đơn vị Trí nhớ cần nhân criteria for the diagnosis of Alzheimer's disease: a step forward<br /> but not yet ready for widespread clinical use. Int Psychogeriatr,<br /> rộng ở các bệnh viện, trung tâm PHCN để có thể 23(8):1191-6.<br /> tiếp nhận, phát hiện sớm và điều trị cho bệnh 8. Livingston G, Sommerlad A, Orgeta V, Costafreda SG, et al<br /> nhân một cách hiệu quả, toàn diện hơn. Bên (2017). Dementia prevention, intervention and care. Lancet,<br /> cạnh đó việc nâng cao kiến thức cho bệnh nhân, 390(10113):2673-2734.<br /> 9. Martin P, Anders W, Maëlenn G, Gemma-Claire A, Yu-Tzu W<br /> người chăm sóc bằng cách quảng bá, áp phích<br /> and Matthew P (2015). The Global Impact of Dementia An<br /> tuyên truyền và tờ rơi cũng có vai trò hết sức analysis of prevalence, incidence, cost and trends updates ADI's<br /> quan trọng. Trong tương lai nên tổ chức các buổi global dementia data. World Alzheimer Report, pp.1-78.<br /> <br /> hội thảo, đào tạo, nghiên cứu cho nhân viên giúp 10. Nguyen JP, Suarez A, Kemoun G, et al (2017). Repetitive<br /> transcranial magnetic stimulation combined with cognitive<br /> nâng tăng năng lực chuyên môn và hỗ trợ người training for the treatment of Alzheimer's disease. Neurophysiol<br /> bệnh tốt hơn. Clin.,47(1):47-53.<br /> 11. Nguyen TA, Nguyen H, Pham T, Nguyen TH, Hinton L (2018).<br /> Một khi đã phát hiện những dấu hiệu về<br /> A cluster randomized controlled trial to test the feasibility and<br /> SSTT cần được thăm khám sớm để được điều trị preliminary effectiveness of a family dementia caregiver<br /> hiệu quả và tham gia các lớp trị liệu nhóm hay intervention in Vietnam: The REACH VN study protocol.<br /> Medicine, 97(42):e12553.<br /> trị liệu cá nhân, tập luyện kích thích nhận thức<br /> 12. Nguyen VK (2009). A study of dementia characteristics in<br /> của các chuyên gia về Hoạt động trị liệu. Vai trò community. J Pract Med, 10:16–8.<br /> của hoạt động trị liệu giúp bệnh nhân tập luyện 13. Okonkwo OC, Schultz SA, Oh JM, et al (2014). Physical activity<br /> tìm ra sự cân bằng trong cuộc sống đảm bảo an attenuates age-related biomarker alterations. Neurology,<br /> 83(19):1753-60.<br /> toàn trong việc duy trì sự độc lập, luyện tập trí<br /> 14. Seitz DP1, Chan CC, Newton HT, Gill SS, Herrmann N,<br /> nhớ với những bài tập đơn giản phù hợp được Smailagic N, Nikolaou V, Fage BA (2018). Mini-Cog for the<br /> cá nhân hoá phù hợp với tình trạng và nhu cầu diagnosis of Alzheimer's disease dementia and other dementias<br /> của người bệnh. within a primary care setting. Cochrane Database Syst Rev, doi:<br /> 10.1002/14651858.CD011415.pub2.<br /> TÀI LIỆU KHAM KHẢO 15. Smallfield S, Heckenlaible C (2017). Effectiveness of<br /> Occupational Therapy Interventions to Enhance Occupational<br /> 1. Alzheimer's Association (2017). Alzheimer's disease facts and<br /> Performance for Adults With Alzheimer's Disease and Related<br /> figures. Alzheimer's Association, 13(4):325-373.<br /> Major Neurocognitive Disorders: A Systematic Review. Am J<br /> 2. American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and Occup Ther, 71(5):7.<br /> Statistical Manual of Mental Disorders, 4th Edition. Text Revision,<br /> 16. Vũ Anh Nhị (2008). Bệnh Alzheimer, Sa sút trí tuệ. NXB Y học,<br /> Washington DC.<br /> pp.31-37.<br /> 3. Ávila A, De-Rosende-Celeiro I, Torres G, Vizcaíno M, Peralbo M,<br /> 17. Woods B, Aguirre E, Spector AE, Orrell M (2012). Cognitive<br /> Durán M (2018). Promoting functional independence in people<br /> stimulation to improve cognitive functioning in people with<br /> with Alzheimer's disease: Outcomes of a home-based<br /> dementia. Cochrane Database Syst Rev, doi:10.1002/14651858.CD005562.<br /> occupational therapy intervention in Spain. Health Soc Care<br /> Community, pp.11. 18. Zucchella C, Sinforiani E, Tamburin S, et al.(2018). The<br /> Multidisciplinary Approach to Alzheimer's Disease and<br /> 4. Baumgarta M, Snyderb H, Carrillob M, et al (2015). Summary of<br /> Dementia. Front Neurol, 9(1058):1-22.<br /> the evidence on modifiable risk factors for cognitive decline and<br /> dementia: A population-based perspective. Alzheimers Dement,<br /> 11(6):718-26. Ngày nhận bài báo: 20/07/2019<br /> 5. Boustani Malaz, Callahan CM, et al (2005). Implementing a Ngày bài báo được đăng: 10/10/2019<br /> Screening and Diagnosis Program for Dementia in Primary<br /> Care. J Gen Intern Med, 20(7):572–577.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 25<br />