18/1/2016<br />
<br />
Văn hóa phi vật thể - linh hồn của di sản Tây Nguyên - Báo Đắk Lắk điện tử<br />
<br />
VĂN HÓA PHI VẬT THỂ - LINH HỒN CỦA DI SẢN TÂY NGUYÊN<br />
Cập nhật lúc 08:50, Thứ Bảy, 21/11/2015 (GMT+7)<br />
Vùng Trường Sơn - Tây Nguyên là nơi cư trú lâu đời của nhiều dân tộc bản địa như Cơ Tu, Hrê, Chăm Hroi, Êđê, J’rai, Ba Na, Xơ Đăng, Giẻ - Triêng, M’nông, Mạ, Kơ Ho... Các tộc người nơi đây còn bảo lưu<br />
nhiều vốn văn hóa nguyên sơ, đầy chất nhân văn; trong đó, di sản văn hóa phi vật thể là nét tinh hoa<br />
được chắt lọc ngàn đời mang đậm truyền thống nhân văn, tạo nên bản sắc văn hóa của các dân tộc bản<br />
địa Tây Nguyên.<br />
Một số di sản văn hóa phi vật thể của đồng bào đã được sưu tầm, nghiên cứu và vinh danh: Không gian Văn hóa<br />
cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO công nhận là Kiệt tác truyền khẩu và Di sản văn hóa phi vật thể của nhân<br />
loại (năm 2005), sử thi của các dân tộc Tây Nguyên được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia<br />
(năm 2014).<br />
<br />
Hội voi ở Đắk Lắk.<br />
Một trong những di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu của đồng bào Tây Nguyên chính là lễ hội dân gian. Lễ hội các<br />
dân tộc là sự hội tụ cao độ của các tinh hoa văn hóa, những gì hay nhất, đẹp nhất hầu như tập trung lại để từ đây,<br />
thông qua sự tham gia của các thành viên, lan tỏa trở lại cộng đồng. Mỗi dân tộc đều có hệ thống lễ hội khác nhau.<br />
Dân tộc Êđê có những lễ hội tiêu biểu như: Lễ cúng cơm mới, Lễ cúng thần lúa, Lễ cúng bến nước, Lễ cúng thần<br />
đất, Lễ cầu mưa... Dân tộc M’nông có một số lễ hội như Lễ kết nghĩa anh em, Lễ cưới, Lễ tang... và lễ nghi nông<br />
nghiệp như Lễ cúng lúa đầy bồ, Lễ Tâm ngết... Dân tộc J’rai có một số lễ hội dân gian tiêu biểu liên quan đến chu kỳ<br />
canh tác nương rẫy; vòng đời người và các lễ hội cộng đồng... Trong lễ nghi vòng đời người, đáng chú ý là lễ cầu<br />
sức khỏe, lễ thổi tai, lễ bỏ mả (pơ thi)... Lễ hội bỏ mả (Pơ thi) của người J’rai, Ba Na là lễ hội mang đậm dấu ấn văn<br />
hóa tộc người. Từ lễ hội hình thành nhiều loại hình di sản như nghệ thuật biểu diễn, nghệ thuật tạo hình. Nếu như<br />
múa xoang, múa rối cạn, diễn tấu cồng chiêng, nhạc cụ... là nét tinh hoa trong nghệ thuật diễn xướng thì những tác<br />
phẩm điêu khắc gỗ, tượng nhà mồ là đỉnh cao trong sáng tạo, trang trí làm đẹp cho chỗ yên nghỉ của người quá cố<br />
mang đậm sắc thái Tây Nguyên.<br />
<br />
data:text/html;charset=utf-8,%3Cdiv%20id%3D%22title%22%20class%3D%22title%22%20style%3D%22border%3A%20none%3B%20color%3A%20rgb(153%…<br />
<br />
1/3<br />
<br />
18/1/2016<br />
<br />
Văn hóa phi vật thể - linh hồn của di sản Tây Nguyên - Báo Đắk Lắk điện tử<br />
<br />
Nghệ nhân dân tộc M’nông biểu diễn cồng chiêng.<br />
Trong lĩnh vực văn học dân gian truyền miệng, các dân tộc Tây Nguyên đã sáng tạo nên một kho tàng câu ca dao,<br />
tục ngữ, thành ngữ, lời nói vần, truyện cổ, truyền thuyết, thần thoại, và nổi bật hơn, quy mô hơn hết là sử thi. Đó<br />
là k han của người Êđê, ot ndrong của dân tộc M’nông, hơ mon của người Ba Na... Sử thi là tiếng nói của cha ông<br />
để lại nhằm dạy bảo, khuyên răn con cháu. Có thể nói không ngoa rằng, sử thi là "tủ sách bách khoa" của đồng bào<br />
chứa đựng nhiều tri thức, kinh nghiệm cuộc sống cùng những vốn liếng văn hóa được sáng tạo và tích lũy ngàn đời,<br />
giúp con cháu biết điều hay lẽ phải, biết cái đúng cái sai để ứng xử trong các mối quan hệ giữa người với người,<br />
giữa người với thiên nhiên. Ở các buôn làng, khi màn đêm buông xuống, bên ánh lửa hồng dưới mái nhà sàn bình<br />
data:text/html;charset=utf-8,%3Cdiv%20id%3D%22title%22%20class%3D%22title%22%20style%3D%22border%3A%20none%3B%20color%3A%20rgb(153%…<br />
<br />
2/3<br />
<br />
18/1/2016<br />
<br />
Văn hóa phi vật thể - linh hồn của di sản Tây Nguyên - Báo Đắk Lắk điện tử<br />
<br />
yên, mọi người quây quần thưởng thức rượu cần và lắng nghe già làng kể lại các câu chuyện xưa. Các già làng,<br />
nghệ nhân trổ tài biểu diễn nghệ thuật như thổi kèn, diễn tấu cồng chiêng, hát kể sử thi, kể chuyện cổ tích...<br />
Trong các loại hình văn hóa phi vật thể, trang phục truyền thống của các dân tộc Tây Nguyên mang đậm sắc thái văn<br />
hóa vùng. Phụ nữ mặc váy tấm, nam đóng khố, mặc áo và các bộ trang phục choàng quấn. Người J’rai, Ca Dong,<br />
Mơ Nâm, Tơ Đrá, Hà Lăng... (nhóm địa phương của người Xơ Đăng) có nét chung của người Xơ Đăng vùng Bắc<br />
Tây Nguyên: nam mặc khố, áo quấn hình chữ X, nữ mặc váy dài, áo chui đầu. Người đàn ông Êđê có bộ trang phục<br />
tương đối giống nhau, nhất là chiếc áo nam với mảng màu đỏ trước ngực biểu tượng chim đại bàng giang cánh.<br />
Người M’nông ở Nam Tây Nguyên có chiếc váy nữ xanh màu lá rừng, bộ khố áo nam hùng dũng mang dáng dấp<br />
của trang phục chiến binh thời cổ. Nét độc đáo của tộc người này là trang sức vòng ống chân, vòng ống tay, đeo<br />
khuyên tai làm bằng ngà voi và làm đẹp cho đầu tóc một cách cầu kỳ với nhiều loại trang sức phụ kèm. Người Mạ và<br />
người Kơ Ho có chiếc áo chui đầu nền trắng của bông vải ban sơ nhưng lại nổi lên những dải hoa văn chỉ màu sặc<br />
sỡ. Trang phục các dân tộc mang nét hoang sơ, bảo lưu nhiều yếu tố cổ xưa, nhất là các loại hình trang phục<br />
choàng quấn khố, tấm choàng và đồ trang sức như đeo vòng đồng ở cổ chân, cổ tay, cắm lông chim trên đầu giống<br />
như cư dân Đông Sơn trước đây.<br />
Tuy nhiên, trước biến đổi nhanh chóng của đời sống xã hội, nhiều di sản văn hóa của đồng bào đang đứng trước<br />
nguy cơ mai một. Các lễ hội dần dần thưa vắng trong đời sống cộng đồng. Rừng mất, những di sản văn hóa gắn với<br />
rừng cũng bị xóa sổ như điêu khắc gỗ, kiến trúc nhà làng truyền thống, những tri thức bản địa gắn bó máu thịt với<br />
cuộc sống của đồng bào dần dần cũng mất theo. Nghề dệt vải thổ cẩm lâu đời của đồng bào bị thất truyền, hầu hết<br />
các buôn làng đều không còn nghề trồng bông, kéo sợi, dệt vải... Đó là nguyên nhân chính làm cho trang phục, sắc<br />
phục của đồng bào không còn được bảo lưu, giữ gìn, thậm chí trong các lễ hội truyền thống.<br />
Thiết nghĩ, để bảo tồn và phát huy các loại hình di sản văn hóa phi vật thể, cần đầu tư nghiên cứu, sưu tầm, thực<br />
hiện các đề tài khoa học, khuyến khích đồng bào tổ chức tốt các lễ hội dân gian gắn với các hoạt động văn hóa thể<br />
thao ở các thôn, bản. Tổ chức định kỳ liên hoan nghệ thuật dân gian, liên hoan cồng chiêng, biểu diễn nhạc cụ<br />
truyền thống, tạo môi trường giao lưu văn hóa giữa các dân tộc trong khu vực Trường Sơn - Tây Nguyên. Bảo vệ di<br />
sản văn hoá phi vật thể là kế thừa văn hoá sống, bảo vệ con người, cộng đồng, nhóm người hoặc cá nhân sở hữu nghệ nhân dân gian - chủ thể văn hoá. Họ là “Báu vật nhân văn sống”. Nhà nước và cộng đồng thừa nhận những tài<br />
năng dân gian, tôn vinh họ trong cộng đồng, tạo những điều kiện tốt nhất trong hoàn cảnh có thể để họ sống lâu,<br />
sống khỏe mạnh, phát huy khả năng của mình trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa tryền thống. Tạo môi<br />
trường thuận lợi cho các nghệ nhân sáng tạo, truyền dạy cho thế hệ trẻ các di sản văn hoá được tích lũy trong cuộc<br />
sống. Điều tra, lập danh sách, xem xét công trạng làm cơ sở để trình lên cấp có thẩm quyền công nhận danh hiệu<br />
Nghệ Nhân nhân dân, Nghệ nhân Ưu tú trên lĩnh vực văn hóa phi vật thể theo Nghị định 62/2014/NĐ-CP ngày 7-82014.<br />
Bên cạnh đó, cần sưu tầm, điều tra, nghiên cứu và lập hồ sơ để tiếp tục công nhận thêm một số loại hình di sản tiêu<br />
biểu của các dân tộc bản địa Tây Nguyên như kiến trúc nhà rông, điêu khắc tượng nhà mồ, các lễ hội mang đậm<br />
tính nhân văn, trang phục và nghề thủ công truyền thống... Những tinh hoa di sản được tôn vinh chẳng những mang<br />
lại niềm tự hào cho đồng bào, mà còn góp phần không nhỏ trong hoạt động văn hóa, du lịch, tạo nên sức sống, sự<br />
hấp dẫn của mảnh đất Tây Nguyên huyền thoại.<br />
Tấn Vịnh<br />
<br />
data:text/html;charset=utf-8,%3Cdiv%20id%3D%22title%22%20class%3D%22title%22%20style%3D%22border%3A%20none%3B%20color%3A%20rgb(153%…<br />
<br />
3/3<br />
<br />