Xác định kích thước dọc cắn khớp qua chiều cao môi trên

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 2 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> XÁC ĐỊNH KÍCH THƯỚC DỌC CẮN KHỚP QUA CHIỀU CAO MÔI TRÊN<br /> Lê Hồ Phương Trang*, Hầu Nguyên Bảo Ngọc*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu nghiên cứu: Tái lập kích thước dọc cắn khớp cho bệnh nhân mất răng là một trong những mục<br /> tiêu quan trọng của chuyên ngành phục hình răng. Nghiên cứu này được tiến hành nhằm tìm ra một phương<br /> pháp xác định kích thước dọc cắn khớp dựa vào chiều cao môi trên- một khoảng cách có thể xác định dễ dàng trên<br /> người mất răng.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Đây là nghiên cứu cắt ngang mô tả, khảo sát qua ảnh chụp kỹ<br /> thuật số trên 98 đối tượng (31 nam, 67 nữ), độ tuổi từ 19-29, là sinh viên Đại Học Y Dược Tp. Hồ Chí Minh.<br /> Các ảnh chụp được chuyển vào máy tính để đo đạc bằng phần mềm AutoCAD và xử lý thống kê.<br /> Kết quả cho thấy chiều cao môi trên trung bình của người Việt Nam trưởng thành là 22 ± 2 mm. Có mối<br /> tương quan mạnh giữa kích thước dọc nghỉ và kích thước dọc cắn khớp với chiều cao môi trên ở tư thế nghỉ. Từ<br /> đó chúng tôi có được phương trình hồi qui để tính kích thước dọc cắn khớp theo chiều cao môi trên.<br /> Kết luận: Nghiên cứu này cho phép chúng tôi bổ sung thêm kỹ thuật xác định kích thước dọc cắn khớp ở<br /> người mất răng toàn bộ, vốn rất khó tìm trong nhiều trường hợp, qua một cách đơn giản là đo chiều dài môi trên<br /> và áp dụng vào phương trình hồi qui.<br /> Từ khóa: kích thước dọc cắn khớp, chiều cao môi trên.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> ESTABLISHING THE OCCLUSAL VERTICAL DIMENSION BY THE HEIGHT OF UPPER LIP<br /> Le Ho Phuong Trang, Hau Nguyen Bao Ngoc<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 2 - 2011: 69 - 74<br /> Objective: One of the most important goals in prosthodontics is to establish proper occlusal vertical<br /> dimension (OVD). The objective of this study was to find out a method of determining OVD from the height of<br /> upper lip (Sn-St) which can be easily measured in edentulous patients.<br /> Materials and method: This descriptive cross-sectional study examined digital photos of 98 students of<br /> University of Medicine and Pharmacy at Ho Chi Minh City (31 males, 67 females), aged from 19 to 29. These<br /> photos were computerized and the AutoCAD was used to measure all desired distances which would be then<br /> statistically analysed.<br /> Results: The results showed that the average height of upper lip on Vietnamese adults was 22 ± 2mm. Based<br /> on a strong correlation which existed between vertical dimension (of occlusion/of rest) and the height of upper lip,<br /> a regression equation was established to determine vertical dimension of oclusion from the height of upper lip:<br /> OVD = 37.36 + 1.14 (Sn-St).<br /> Conclusion: This study introduced an additional method to verify OVD in totally edentulous patients,<br /> which is hard to determine in some cases, by simply measuring the height of upper lip and applying the<br /> regression equation.<br /> Key words: occlusal vertical dimension, height of upper lip.<br /> * Khoa RHM, Đại học Y Dược TPHCM<br /> Tác giả liên lạc: ThS. Lê Hồ Phương Trang ĐT: 0907707633,<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> <br /> Email: ptleho@gmail.com<br /> <br /> 69<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 2 * 2011<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Trong thực hành lâm sàng, chúng ta phải<br /> thường xuyên tái lập kích thước dọc khớp cắn<br /> cho bệnh nhân mất răng toàn bộ hay mất răng<br /> mà không còn kích thước dọc khớp cắn. Đó là<br /> một công việc khó khăn, đòi hỏi phải có sự kết<br /> hợp giữa khoa học và kinh nghiệm.<br /> Để đạt được mối tương quan hài hòa giữa<br /> thẩm mỹ khuôn mặt và những thành phần khác<br /> nhau của cấu trúc sọ-mặt, việc xem xét kích<br /> thước dọc trở nên quan trọng. Từ lâu, nhiều tác<br /> giả trên thế giới đã cố gắng đi tìm sự liên hệ giữa<br /> kích thước dọc và các số đo khác ở mặt như:<br /> Sigaud (1910), Goodfriend PJ (1933), Niswonger<br /> ME (1934), Mc Gee GI (1947), Boyanov (1968),<br /> Domitti SS và Consani S (1978), Martin JP và<br /> Monard F (1982, Iwo Hayakawa (1986), Valette<br /> C, Albouy JG và Ravon R (1989)(1,2,4,5,11)… Ở Việt<br /> Nam, các tác giả Hoàng Tử Hùng và Tôn Nữ<br /> Mộng Thúy(13) cũng đã có nghiên cứu về vấn đề<br /> này trong “Bước đầu nghiên cứu kích thước<br /> tầng dưới mặt và tương quan của nó với một số<br /> kích thước khác ở mặt” (1993); Trần Hải Phụng<br /> và Lê Hồ Phương Trang trong “Ước lượng kích<br /> thước dọc cắn khớp qua một số kích thước ở mặt<br /> và bàn tay (2005)(14).<br /> Phần lớn các tác giả trên đều đo trực tiếp<br /> trên những người còn răng thật. Trong những<br /> năm gần đây, sự tiến bộ của máy ảnh số cùng<br /> nhiều phương pháp chụp ảnh chuẩn hóa đã làm<br /> cho ảnh chụp trở thành một tư liệu quan trọng<br /> trong nghiên cứu và giảng dạy.<br /> Theo hướng tiếp cận đó, nhằm góp phần<br /> nghiên cứu về phương pháp xác định kích thước<br /> dọc trên người Việt Nam, chúng tôi thực hiện đề<br /> tài: “XÁC ĐỊNH KÍCH THƯỚC DỌC CẮN<br /> KHỚP QUA CHIỀU CAO MÔI TRÊN” với các<br /> mục tiêu nghiên cứu như sau:<br /> + Xác định chiều cao trung bình môi trên.<br /> + Xác định kích thước tầng dưới mặt ở tư thế<br /> cắn khớp và nghỉ.<br /> + Xác định mối liên quan giữa chiều cao môi<br /> trên với các kích thước tầng dưới mặt.<br /> <br /> 70<br /> <br /> + Đề nghị phương trình hồi qui giúp xác<br /> định KTDCK từ chiều cao môi trên.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Mẫu nghiên cứu<br /> Mẫu nghiên cứu gồm 98 sinh viên (31 nam,<br /> 67 nữ) Đại Học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh,<br /> thỏa các yêu cầu sau:<br /> Phải là người trưởng thành (từ 18 tuổi trở<br /> lên), có cha mẹ là người Việt, dân tộc Kinh.<br /> Có bộ răng thật và chưa qua điều trị chỉnh<br /> hình.<br /> Không có tiền sử phẫu thuật tạo hình môi.<br /> - Không có biểu hiện bệnh lý khớp thái<br /> dương hàm và những thành phần khác của hệ<br /> thống nhai<br /> - Không bị tai nạn gây tổn thương ở mặt, sọ,<br /> và không bị phẫu thuật.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Đây là nghiên cứu cắt ngang mô tả.<br /> <br /> Phương tiện nghiên cứu<br /> Bút lông kim đầu nhỏ.<br /> Máy ảnh kỹ thuật số Canon, loại SLR, hiệu<br /> EOS 300D, 6,3MP, ống kính 35mm, có khoảng<br /> tiêu cự 28-105mm.<br /> Máy vi tính với phần mềm đo đạc<br /> AutoCAD.<br /> Giá cố định đầu có gắn thước chia vạch mili-mét nằm trong mặt phẳng ngang. Thước này<br /> có thể điều chỉnh vị trí lên xuống, trước sau,<br /> dùng để kiểm tra độ phóng đại của ảnh và xác<br /> định kích thước thật của các số đo trên hình<br /> sau này.<br /> Giá đỡ máy ảnh: có thể điều chỉnh lên<br /> xuống từng mi-li-mét để cho điểm AF trên ống<br /> kính máy ảnh ngang mức với điểm lấy nét.<br /> Máy ảnh được cố định bằng ốc vặn vào giá đỡ.<br /> Giá đỡ đã được thiết lập song song với mặt<br /> phẳng nằm ngang.<br /> <br /> Các bước tiến hành<br /> Chụp ảnh khuôn mặt nhìn nghiêng của đối<br /> tượng, sau đó chuyển các tập tin ảnh vào máy vi<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 2 * 2011<br /> tính, sử dụng phần mềm AutoCAD 2004 để đo<br /> góc lồi mặt của đối tượng trên ảnh, góc này là cơ<br /> sở để chọn đối tượng có xương hàm trên phát<br /> triển bình thường.<br /> Chụp ảnh khuôn mặt nhìn thẳng của đối<br /> tượng theo các tiêu chuẩn chuẩn hóa:<br /> - Đối tượng ngồi thẳng lưng trên ghế, mắt<br /> nhìn thẳng hướng về một vật cố định phía trước.<br /> - Đầu đối tượng được cố định bằng hai nút<br /> tai của máy chụp phim đo sọ, chỉnh sao cho ba<br /> điểm: bờ trên của lỗ ống tai ngoài, điểm dưới ổ<br /> mắt, điểm định vị phía mũi của máy chụp X<br /> quang nằm trên cùng một đường thẳng. Như<br /> vậy ta xác định được mặt phẳng Frankfort của<br /> đối tượng song song sàn nhà và đầu đối tượng<br /> được giữ yên ở một vị trí (Hình 1).<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> - Vẽ đoạn thẳng qua hai điểm En trái và<br /> phải, xác định trung điểm I.<br /> - Vẽ đường thẳng qua I và Sn: đường thẳng<br /> này được xem là đường giữa mặt.<br /> Sử dụng đường giữa mặt để xác định trên<br /> ảnh điểm Sn, St, Me. Các điểm mốc trên ảnh<br /> thẳng gồm có:<br /> - En (Endocanthion): điểm nằm ở khóe mắt<br /> trong, là nơi mí mắt trên và dưới gặp nhau ở<br /> phía trong.<br /> - Sn (Sousnasal): điểm dưới mũi, nằm ngay<br /> dưới chân vách mũi, nơi bờ dưới của vách mũi<br /> gặp nhân trung đi lên.<br /> - St (Stomion): điểm tưởng tượng, giao điểm<br /> của đường giữa mặt với đường khe môi khi hai<br /> môi khép nhẹ và răng ở tư thế tự nhiên.<br /> - Me (Menton): điểm thấp nhất nằm trên<br /> đường viền của cằm ở ngay đường giữa. Trên<br /> ảnh thẳng, điểm này được xác định ngay đường<br /> viền bờ dưới hàm dưới.<br /> <br /> Đo các kích thước trên ảnh thẳng<br /> - Kích thước dọc cắn khớp (KTDCK):<br /> Khoảng cách từ Sn đến Me của đối tượng ở tư<br /> thế cắn khớp trung tâm.<br /> - Kích thước dọc nghỉ (KTDN): Khoảng<br /> cách từ Sn đến Me của đối tượng ở tư thế nghỉ<br /> sinh lý.<br /> - Chiều cao môi trên: Khoảng cách từ Sn<br /> đến St,<br /> Phân tích dữ liệu với phần mềm thống kê<br /> SPSS 16.0 :<br /> - Dùng t testđể so sánh các giá trị trung bình<br /> các số chiều cao môi trên và kích thước dọc giữa<br /> nam và nữ.<br /> Hình 1: Các điểm mốc trên ảnh thằng<br /> <br /> Xác định các điểm mốc<br /> Đầu tiên xác định đường giữa mặt bằng<br /> cách:<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> <br /> - Dùng test Pearson đánh giá mối tương<br /> quan của các kích thước.<br /> - Lập phương trình hồi qui tính KTDCK qua<br /> chiều cao môi trên.<br /> <br /> 71<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 2 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> <br /> Nhận xét về kết quả nghiên cứu<br /> Phần mô tả<br /> Mẫu nghiên cứu gồm 98 đối tượng (31 nam<br /> chiếm 32%, 67 nữ chiếm 68%), độ tuổi trung<br /> bình là 23 (từ 19 đến 29 tuổi).<br /> Bảng 1: Kích thước dọc và chiều cao môi trên<br /> Kích thước (mm)<br /> KTDCK<br /> KTDN<br /> Sn-St<br /> <br /> Min<br /> 56,00<br /> 56,69<br /> 17,09<br /> <br /> Max<br /> X<br /> SD<br /> 71,05 62,39 3,36<br /> 72,16 63,47 3,44<br /> 27,48 22,00 2,00<br /> <br /> CV<br /> 5,39<br /> 5,42<br /> 9,09<br /> <br /> KTDCK và KTDN là hai kích thước lớn nhất<br /> nhưng thay đổi ít nhất trong tất cả các kích<br /> thước khảo sát, thể hiện qua hệ số biến thiên nhỏ<br /> nhất (CV=5,39 và CV=5,42) còn khoảng cách từ<br /> Sn đến St ở tư thế nghỉ là khoảng cách bé nhất<br /> (thể hiện qua trung bình) nhưng lại thay đổi<br /> nhiều hơn (CV= 9,09).<br /> <br /> Phần so sánh<br /> Bảng 2: Sự khác biệt các kích thước ở nam và nữ<br /> STT Kích thước Nam (n= 31)<br /> (mm)<br /> X<br /> SD<br /> 1<br /> KTDCK<br /> 64,16 3,41<br /> 2<br /> KTDN<br /> 65,46 3,47<br /> 3<br /> Sn-St<br /> 22,49 2,00<br /> <br /> Nữ (n= 67)<br /> X<br /> SD<br /> t<br /> p<br /> 61,58 3,03 3,770 0,000<br /> 62,56 3,04 4,198 0,000<br /> 21,78 1,98 1,642 0,104<br /> <br /> Các kích thước của nam nhìn chung đều lớn<br /> hơn nữ, đều này phù hợp với dáng vóc cơ thể<br /> nói chung. Sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê<br /> ở mức p