Xây dựng nội dung dạy học môn tiếng Việt cấp tiểu học cho học sinh nước ngoài

VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 423 (Kì 1 - 2/2018), tr 32-34<br /> <br /> XÂY DỰNG NỘI DUNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG VIỆT CẤP TIỂU HỌC<br /> CHO HỌC SINH NƯỚC NGOÀI<br /> Đoàn Thị Thúy Hạnh - Võ Thanh Hà<br /> Viện Khoa học giáo dục Việt Nam<br /> Ngày nhận bài: 21/12/2016; ngày sửa chữa: 30/12/2016; ngày duyệt đăng: 03/01/2017.<br /> Abstract: Currently, demand of learning Vietnamese of foreigners has been rising. However,<br /> teaching Vietnamese language for foreigners in Vietnam is mainly based on the available curricula<br /> of universities or individuals that had not been compiled as the official and comprehensive<br /> documents for teaching. To meet this demand of learning, authors have built the core contents of<br /> teaching Vietnamese for primary school foreign students for the international schools in Vietnam<br /> as outcomes in level 1 (Vietnamese capacity framework for foreigners). The contents of instruction<br /> comprised of three components: communication topics, knowledge of language and<br /> communicative skills.<br /> Keywords: Vietnamese capacity framework, foreigners, foreign students, primary school.<br /> từ những năm 50, phát triển nhanh vào những năm 70<br /> của thế kỉ XX và đạt được thành tựu đáng kể. Vấn đề thụ<br /> đắc “ngôn ngữ thứ hai” hay ngoại ngữ - với quá trình tâm<br /> lí, đặc biệt là trong mối liên hệ với quá trình thụ đắc ngôn<br /> ngữ thứ nhất (tức tiếng mẹ đẻ) đã thu hút sự quan tâm<br /> của giới nghiên cứu ngôn ngữ học. Vấn đề này được tiếp<br /> cận đa dạng từ nhiều góc độ: ngôn ngữ học xã hội, ngôn<br /> ngữ học giáo dục, ngôn ngữ học thần kinh, ngôn ngữ học<br /> tâm lí, ngôn ngữ học đối chiếu.<br /> Về phương pháp dạy học ngoại ngữ, có thể kể đến:<br /> dịch ngữ pháp; trực tiếp; đọc hiểu; nói khẩu ngữ; tình<br /> huống; học tiếng theo cộng đồng (học tư vấn); học tiếng<br /> thư giãn (còn gọi là phương pháp Lozanov); lối im lặng;<br /> toàn bằng hành động; giao tiếp. Trong các phương pháp<br /> trên, có thể thấy không có một phương pháp tối ưu cho<br /> tất cả mọi trường hợp; mỗi phương pháp đều có ưu và<br /> nhược điểm nhất định. Giáo viên cần lựa chọn, tổng hợp<br /> và khai thác để sử dụng hài hòa giữa các phương pháp,<br /> chú trọng phương pháp giao tiếp phù hợp với mục tiêu<br /> dạy học môn TV của HS nước ngoài.<br /> Nhìn chung, sự phát triển của ngôn ngữ học ứng<br /> dụng, đặc biệt là lí thuyết về thụ đắc ngôn ngữ thứ hai<br /> giúp cho việc giảng dạy TV mang tính khoa học và có<br /> chiều sâu hơn.<br /> 2.1.2. Công trình nghiên cứu về dạy học tiếng Việt cho<br /> người nước ngoài<br /> Một số đề tài cấp Bộ nghiên cứu về dạy học TV cho<br /> người nước ngoài như: “Xây dựng chương trình môn TV<br /> như môn “ngoại ngữ thứ hai” cho HS nước ngoài tại Việt<br /> Nam (chuẩn đầu ra mức A1, Khung tham chiếu châu<br /> Âu)”, mã số: B2014.19.12NV, Trường Đại học Sư phạm<br /> TP. Hồ Chí Minh, chủ nhiệm PGS.TS. Bùi Mạnh Hùng;<br /> <br /> 1. Mở đầu<br /> Những năm gần đây, việc giao lưu văn hóa giữa Việt<br /> Nam và cộng đồng thế giới ngày càng phát triển. Sự tiếp<br /> xúc ngôn ngữ giữa Tiếng Việt (TV) và các ngôn ngữ<br /> khác ngày càng được mở rộng. TV đã trở thành một trong<br /> những môn học được quan tâm ở trong và ngoài nước.<br /> Nhu cầu học TV của người nước ngoài ngày càng<br /> cao. Không chỉ người lớn mà trẻ em nước ngoài ở các<br /> trường Quốc tế cũng có nguyện vọng học TV như một<br /> “ngoại ngữ thứ hai”. Việc giảng dạy TV cho người nước<br /> ngoài ở Việt Nam hiện nay chủ yếu dựa trên các giáo<br /> trình ở các trường đại học, các cá nhân tự biên soạn mà<br /> chưa có một chương trình tổng thể, khoa học, phù hợp<br /> với trình độ HS, nhất là đối tượng tiểu học.<br /> Ngày 01/9/2015, Bộ GD-ĐT ban hành Thông tư số<br /> 17/2015/TT-BGDĐT về khung năng lực TV dùng cho<br /> người nước ngoài. Khung năng lực TV được chia làm 3<br /> cấp (sơ cấp, trung cấp, cao cấp) và 6 bậc (từ bậc 1 đến<br /> bậc 6, tương thích với các bậc từ A1 đến C2 trong khung<br /> tham chiếu chung châu Âu). Thông tư là chỉ dẫn quan<br /> trọng để thực hiện xây dựng chương trình dạy TV cho<br /> người nước ngoài trong giai đoạn mới.<br /> Từ những lí do nêu trên, xây dựng nội dung dạy học<br /> môn TV cấp tiểu học cho học sinh (HS) nước ngoài theo<br /> chuẩn đầu ra Khung năng lực TV dành cho người nước<br /> ngoài là cần thiết.<br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Tổng quan về nghiên cứu dạy học tiếng Việt cho<br /> người nước ngoài<br /> 2.1.1. Một số nghiên cứu khoa học trên thế giới<br /> Trên thế giới, việc nghiên cứu sự thụ đắc “ngôn ngữ<br /> thứ hai” (second language acquisition research) bắt đầu<br /> <br /> 32<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 423 (Kì 1 - 2/2018), tr 32-34<br /> <br /> Đề tài cấp Bộ năm 2011-2013 “Xây dựng chương trình<br /> nội dung dạy học TV cho người nước ngoài theo định<br /> hướng văn hóa giao tiếp người Việt” của tác giả Đỗ Việt<br /> Hùng, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Các đề tài này<br /> công bố một số thực trạng về việc dạy học TV cho người<br /> nước ngoài tại một số cơ sở giáo dục ở Việt Nam và nước<br /> ngoài. Từ đó, các tác giả đã xây dựng chương trình môn<br /> TV như một môn “ngoại ngữ thứ hai” cho HS nước ngoài<br /> tại Việt Nam theo chuẩn đầu ra mức A1 hoặc theo định<br /> hướng văn hóa giao tiếp của người Việt.<br /> <br /> 2.2. Định hướng xây dựng nội dung dạy học môn<br /> Tiếng Việt cấp tiểu học cho học sinh nước ngoài<br /> 2.2.1. Cơ sở lí thuyết:<br /> 2.2.1.1. Các lí thuyết về thụ đắc ngôn ngữ và phương<br /> pháp dạy tiếng trên thế giới<br /> Trong các nghiên cứu trên thế giới về sự thụ đắc ngôn<br /> ngữ của trẻ em, có thể kể đến các nhà ngôn ngữ học tiêu<br /> biểu như: J.Cummins (lí thuyết tảng băng (Iceberg<br /> Theory), Chomsky (giải thích sự phát triển của ngữ năng<br /> bằng thiết bị thụ đắc ngôn ngữ bẩm sinh) trên cơ sở của<br /> ngữ pháp phổ quát (universal grammar),... Có rất nhiều<br /> phương pháp dạy tiếng, mỗi phương pháp có ưu, nhược<br /> điểm khác nhau, cần lựa chọn phương pháp phù hợp với<br /> đối tượng tiếp nhận và quan điểm dạy học của nhóm<br /> nghiên cứu. Có thể chú trọng các phương pháp sau: giao<br /> tiếp, tình huống, nghe nói khẩu ngữ, đọc hiểu,...<br /> <br /> Viện Khoa học giáo dục Việt Nam đã thực hiện một<br /> số nghiên cứu liên quan đến lĩnh vực này, như: Chương<br /> trình dạy TV cho người Việt Nam ở nước ngoài (dành<br /> cho người lớn); Chương trình dạy TV cho người Việt<br /> Nam ở nước ngoài (dành cho thanh, thiếu niên); Đề án<br /> hỗ trợ việc dạy và học TV cho người Việt Nam ở nước<br /> ngoài; Đề tài cấp Bộ “Xây dựng chương trình môn học<br /> có tính tích hợp cao dành cho HS là người Việt Nam và<br /> người nước ngoài theo học chương trình giáo dục phổ<br /> thông nước ngoài tại Việt Nam (từ lớp 4-12)” Mã số:<br /> B2014-37-03NV, do GS. TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến<br /> làm chủ nhiệm.<br /> <br /> 2.2.1.2. Ngôn ngữ học chức năng và khung tham chiếu<br /> năng lực ngoại ngữ của châu Âu<br /> Trường phái ngôn ngữ học chức năng cho rằng,<br /> không dạy học ngôn ngữ như một hệ thống cấu trúc và<br /> xét trong mối quan hệ với chức năng của nó. Hướng tiếp<br /> cận này đang chi phối việc xây dựng chương trình, tài<br /> liệu dạy học ngôn ngữ trên toàn thế giới. Đây là hướng<br /> tiếp cận nhóm nghiên cứu lựa chọn, nhằm đạt hiệu quả<br /> cao nhất cho sản phẩm giáo dục, phù hợp với chuẩn đầu<br /> ra theo khung tham chiếu năng lực ngoại ngữ châu Âu.<br /> Khi xây dựng các nội dung dạy học, cần bám sát chuẩn<br /> đầu ra bậc 1 theo Khung năng lực TV dành cho người<br /> nước ngoài (Theo thông tư số 17/2015/TT-BGDĐT ban<br /> hành về Khung năng lực TV dùng cho người nước ngoài<br /> do Bộ trưởng Bộ GD-ĐT ban hành).<br /> <br /> Có thể nói, những thành tựu về lí luận và thực tiễn<br /> của ngôn ngữ học đối chiếu, ngôn ngữ học ứng dụng và<br /> các liên ngành như đã nói ở trên là cơ sở cho các công<br /> trình nghiên cứu khoa học, đúc kết kinh nghiệm và là yếu<br /> tố thúc đẩy quá trình giảng dạy TV như một “ngoại ngữ<br /> thứ hai” phát triển.<br /> 2.1.3. Các tài liệu dạy học tiếng Việt cho người nước ngoài<br /> Tài liệu dạy TV cho người nước ngoài hiện nay khá<br /> đa dạng. Ở Việt Nam và một số nước trên thế giới, giáo<br /> trình, tài liệu về TV được biên soạn đa dạng về mục tiêu,<br /> phạm vi đào tạo, trình độ (trình độ bắt đầu, trình độ trung<br /> cấp, trình độ nâng cao). Ngoài các trường đại học, một<br /> số trường quốc tế ở Hà Nội đã rất chú trọng biên soạn tài<br /> liệu dạy học môn TV (như trường Hàn Quốc ở Hà Nội).<br /> Các tài liệu này được biên soạn theo lớp và theo trình độ<br /> và được lưu hành nội bộ ở từng trường, chưa được phổ<br /> biến rộng rãi.<br /> <br /> 2.2.2. Xây dựng mục tiêu:<br /> 2.2.2.1. Mục tiêu chung<br /> Chương trình môn TV cấp tiểu học cho HS nước<br /> ngoài nhằm giúp các em bước đầu có khả năng giao tiếp<br /> đơn giản, hình thành và phát triển năng lực sử dụng TV<br /> thông qua các kĩ năng ngôn ngữ cơ bản, tạo hứng thú và<br /> thói quen học tập ngoại ngữ.<br /> <br /> Từ việc tìm hiểu các công trình nghiên cứu và tài liệu<br /> dạy học, bước đầu chúng tôi nhận thấy: - Việc xây dựng<br /> chương trình, tài liệu học TV cho người nước ngoài đã<br /> được đặt ra và nghiên cứu từ rất lâu. Ngày nay, với việc<br /> hội nhập quốc tế càng sâu, rộng thì vấn đề này càng được<br /> quan tâm hơn; - Chương trình và tài liệu dạy học TV cho<br /> người nước ngoài chủ yếu dành cho đối tượng người lớn,<br /> đối tượng HS tiểu học vẫn chưa có một chương trình và<br /> tài liệu phù hợp. Vì vậy, việc xây dựng chương trình và<br /> tài liệu sách giáo khoa cho HS tiểu học là rất cần thiết.<br /> <br /> 2.2.2.2. Mục tiêu cụ thể<br /> Sau khi kết thúc chương trình TV cấp tiểu học, HS có<br /> thể: - Giao tiếp đơn giản bằng TV; - Có kiến thức cơ bản,<br /> ban đầu về ngôn ngữ TV, gồm: ngữ âm, từ vựng, ngữ<br /> pháp, biết đọc, viết TV; - Cung cấp những hiểu biết về<br /> đất nước, con người, nền văn hóa Việt Nam; - Hình thành<br /> phương pháp học tập, hứng thú với môn TV.<br /> 2.2.3. Những yêu cầu cần đạt<br /> 2.2.3.1. Kĩ năng ngôn ngữ:<br /> <br /> 33<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 423 (Kì 1 - 2/2018), tr 32-34<br /> <br /> - Kĩ năng nghe:<br /> + Nghe, hiểu những ngôn ngữ đơn giản, có tốc độ<br /> chậm, phát âm chuẩn xác rõ ràng;<br /> + Nghe, hiểu được những thông báo, chỉ lệnh đơn<br /> giản với tốc độ chậm, phát âm chính xác.<br /> - Kĩ năng nói:<br /> + Biết dùng từ, cụm từ, câu đơn giản để nói về người<br /> hay sự vật, hiện tượng gần gũi với cuộc sống;<br /> + Biết dùng những tổ hợp câu đơn giản để giao tiếp<br /> trong cuộc sống hàng ngày.<br /> - Kĩ năng đọc:<br /> + Đọc hiểu được những từ, cụm từ, câu đơn giản<br /> trong chương trình đã học;<br /> + Đọc hiểu được những đoạn văn ngắn, đơn giản về<br /> các chủ đề quen thuộc, gần gũi với cuộc sống;<br /> + Đọc hiểu được các chỉ dẫn đơn giản ở những nơi<br /> công cộng;<br /> + Đọc hiểu những nội dung đơn giản khác trong<br /> chương trình.<br /> - Kĩ năng viết:<br /> + Viết được các từ, cụm từ, câu đơn giản;<br /> + Có thể sắp xếp theo gợi ý các câu đơn giản thành<br /> đoạn văn (bài văn) ngắn để kể, miêu tả về bản thân, về<br /> một số sự vật, sự kiện xung quanh.<br /> 2.2.3.2. Kiến thức ngôn ngữ:<br /> - Ngữ âm:<br /> <br /> + Kiến thức ngôn ngữ được lựa chọn đưa vào<br /> chương trình là những tri thức căn bản về ngôn ngữ TV<br /> nhằm giúp các em có công cụ vững chắc để có thể tự<br /> học, phát triển ngôn ngữ. Kiến thức ngôn ngữ được<br /> cung cấp gồm: ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp. Các vấn đề<br /> ngôn ngữ được xây dựng cần gắn với chủ đề giao tiếp,<br /> giúp các em có cơ hội thực hành ngôn ngữ một cách dễ<br /> dàng, thuận tiện;<br /> + Kĩ năng ngôn ngữ, gồm 4 kĩ năng cơ bản là: nghe,<br /> nói, đọc, viết. Các kĩ năng này được hình thành trong quá<br /> trình học và được củng cố thông qua các dạng bài tập<br /> phong phú trong giáo trình. Các kĩ năng sẽ được xây<br /> dựng theo nguyên tắc phát triển, nâng cao dần cùng với<br /> kiến thức ngôn ngữ, chủ đề giao tiếp. Mặt khác, ở mỗi<br /> giai đoạn, mỗi kĩ năng sẽ được chú trọng khác nhau. Kĩ<br /> năng nghe, nói là cơ bản nhất, được chú trọng ngay từ<br /> đầu. Kĩ năng đọc, viết sẽ nâng dần ở giai đoạn sau, chỉ<br /> đảm bảo ở mức tối thiểu.<br /> 3. Kết luận<br /> Tại Việt Nam đã có rất nhiều các công trình nghiên<br /> cứu, tài liệu về dạy học TV cho người nước ngoài. Mỗi<br /> công trình hay tài liệu được xây dựng theo một quan<br /> điểm riêng. Đa số các công trình nghiên cứu hay tài liệu<br /> dạy học TV như môn “ngoại ngữ thứ hai” đều dành cho<br /> người nước ngoài, chưa chú trọng đến đối tượng là trẻ<br /> em học ngoại ngữ ở các trường học. Kết quả nghiên cứu<br /> ở trên đã bám sát chuẩn đầu ra bậc 1 Khung năng lực TV<br /> cho người nước ngoài, kế thừa thành tựu khoa học giáo<br /> dục, đảm bảo tính logic, tính liên thông giữa các lớp,...<br /> nhằm làm căn cứ để tiến hành biên soạn tài liệu dạy học<br /> tiếp theo.<br /> <br /> + Nhận biết và phát âm đúng các âm, vần, thanh TV;<br /> + Phát âm và viết được các tiếng đơn giản;<br /> + Bước đầu nắm được một số luật chính tả TV.<br /> - Từ vựng: Nắm được nghĩa và biết cách sử dụng<br /> khoảng 500-700 từ TV trong chương trình.<br /> - Ngữ pháp:<br /> + Nắm được cấu trúc câu đơn, câu mở rộng thành<br /> phần, câu ghép,...;<br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> [1] Bộ GD-ĐT (2015). Thông tư số 17/2015/TT-BGDĐT ban hành về Khung năng lực tiếng Việt dùng cho<br /> người nước ngoài.<br /> [2] Đoàn Thị Thúy Hạnh. Xây dựng nội dung dạy học<br /> cốt lõi môn Tiếng Việt cấp tiểu học cho học sinh<br /> nước ngoài ở các trường quốc tế tại Việt Nam theo<br /> chuẩn đầu ra bậc 1 (Khung năng lực tiếng Việt dùng<br /> cho người nước ngoài). Nhiệm vụ cấp Viện, mã số<br /> V2016-17, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam.<br /> [3] Huỳnh Thị Bích Vân (2016). Nghiên cứu sự thụ đắc<br /> tiếng Anh của học sinh tiểu học trên cơ sở lí thuyết<br /> hoạt động lời nói. Luận án tiến sĩ Ngôn ngữ học.<br /> [4] Trần Mạnh Hưởng (2007). Vui học Tiếng Việt. NXB<br /> Giáo dục.<br /> [5] Lê Phương Nga (2009). Phương pháp dạy học Tiếng<br /> Việt ở tiểu học. NXB Đại học Sư phạm.<br /> <br /> + Biết cách sử dụng các mẫu câu giao tiếp được học<br /> trong chương trình.<br /> 2.2.4. Nội dung dạy học:<br /> - Nội dung dạy học được xây dựng theo quan điểm<br /> giao tiếp và đảm bảo tính liên thông giữa các lớp học,<br /> tích hợp với nội dung mang giá trị văn hóa dân tộc của<br /> Việt Nam.<br /> - Nội dung dạy học gồm ba thành phần: chủ đề giao<br /> tiếp, kiến thức ngôn ngữ, kĩ năng giao tiếp. Trong đó:<br /> + Chủ đề giao tiếp được lựa chọn là những vấn đề<br /> gần gũi, quen thuộc với HS, hướng tới hình thành cho<br /> các em những nội dung, năng lực giao tiếp đơn giản để<br /> sử dụng hàng ngày tại Việt Nam;<br /> <br /> 34<br /> <br />