intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

[Triết Học] Học Thuyết Chủ Nghĩa Karl Marx - Marx Engels tập 14 phần 4

Chia sẻ: Danh Ngoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:49

Thêm vào BST
Báo xấu
65
lượt xem 7
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Quan điểm của Marx về lịch sử, sẽ được gọi là chủ nghĩa duy vật lịch sử (bị sửa đổi theo cách gây tranh cãi như triết học của chủ nghĩa duy vật biện chứng bởi Engels và Lenin) rõ ràng cho thấy ảnh hưởng của khẳng định của Hegel rằng một người phải quan sát thực tế (và lịch sử) theo cách biện chứng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: [Triết Học] Học Thuyết Chủ Nghĩa Karl Marx - Marx Engels tập 14 phần 4

  1. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 502 503 ph.¨ng-ghen ph¸o binh ®­êng kÝnh cña nßng mét chót; mét kiÓu ph¸o quay ®­îc kh¸c - chung hoµn toµn cã thÓ ®­îc coi lµ liÒu thuèc næ trung b×nh ®èi ph¸o nßng dµi 56 pao, nÆng 98 t¹ - cã chiÒu dµi 11 phót, hay lµ víi môc tiªu v©y ®¸nh. Trªn tÇu chiÕn ®èi víi mçi lo¹i ph¸o 17,5 lÇn ®­êng kÝnh cña nßng. Cho tíi lóc nµy, trong trang bÞ cña th­êng cã ba lo¹i liÒu thuèc næ: liÒu thuèc næ lín ®Ó b¾n víi cù tµu chiÕn vÉn cßn cã mét sè lín ph¸o Ýt m¹nh h¬n, nh­ lo¹i ly xa, b¾n kÎ ®Þch bá ch¹y v.v.; liÒu thuèc næ trung b×nh ®Ó b¾n ph¸o khoan chØ dµi b»ng 11 hoÆc 12 lÇn ®­êng kÝnh cña nßng vµ cã hiÖu qu¶ ë cù ly trung b×nh trong c¸c trËn h¶i chiÕn; vµ liÒu ph¸o Ca-r«ng dµi b»ng 7-8 lÇn ®­êng kÝnh cña nßng. Nh­ng cßn thuèc næ gi¶m bít ®Ó b¾n trong c¸c cuéc chiÕn ®Êu gi¸p m¹n tµu mét lo¹i ph¸o h¶i qu©n kh¸c, do t­íng PÕch-xan s¸ng chÕ 35 vµ ®Ó b¾n ®¹n chïm. §èi víi ph¸o nßng dµi 32 pao, liÒu thuèc næ b»ng 5/16, ¼ vµ 3/16 träng l­îng viªn ®¹n. §èi víi ph¸o nhÑ nßng n¨m tr­íc ®©y, vµ tõ ®Êy ®Õn nay vÉn cßn cã ý nghÜa to lín, ®ã lµ ph¸o b¾n tr¸i ph¸. Lo¹i ph¸o nµy ®· ®­îc c¶i tiÕn nhiÒu, cßn ng¾n vµ ph¸o b¾n tr¸i ph¸ th× nh÷ng tû lÖ Êy ®­¬ng nhiªn cßn lo¹i ph¸o b¾n tr¸i ph¸ cña Ph¸p hiÖn thêi rÊt Ýt kh¸c víi lo¹i gi¶m ®i n÷a, ngoµi ra, träng l­îng cña ®¹n rçng dïng cho lo¹i ph¸o do nhµ ph¸t minh ®ã thiÕt kÕ: nã vÉn duy tr× ng¨n h×nh trô ph¸o b¾n tr¸i ph¸ th× kh«ng b»ng träng l­îng cña ®¹n ®Æc. Ngoµi ®Ó chøa thuèc næ. Trong h¹m ®éi Anh, lo¹i ph¸o nµy hoÆc hoµn ph¸o th­êng vµ ph¸o b¾n tr¸i ph¸, trong ph¸o binh c«ng thµnh vµ toµn kh«ng cã ng¨n chøa thuèc næ, hoÆc ng¨n chøa thuèc næ lµ ph¸o binh h¶i qu©n còng cã lùu ph¸o vµ cèi h¹ng nÆng. Lùu ph¸o h×nh chãp nãn, côt ng¾n h¬n, nhá h¬n ®­êng kÝnh cña nßng lµ lo¹i ph¸o ng¾n nßng dïng ®Ó b¾n tr¸i ph¸ víi gãc b¾n tõ 12 ph¸o; ph¸o nµy dµi b»ng 10 ®Õn 13 lÇn ®­êng kÝnh nßng ph¸o vµ ®Õn 30 vµ ®­îc cè ®Þnh trªn gi¸ ph¸o; cèi lµ mét lo¹i ph¸o ng¾n chuyªn dïng ®Ó b¾n ®¹n rçng, trong khi ph¸o nßng dµi 68 vµ 56 h¬n n÷a, ®­îc cè ®Þnh trªn ®Õ vµ dïng ®Ó b¾n tr¸i ph¸ víi gãc b¾n pao ®­îc nãi ®Õn trªn kia, th× b¾n ®­îc c¶ ®¹n ®Æc dÉn tr¸i ph¸. th­êng v­ît qu¸ 20 vµ thËm chÝ lªn tíi 60. C¶ hai lo¹i ®Òu lµ Trong h¹m ®éi Mü, ®¹i uý §an-gren ®Ò nghÞ mét hÖ thèng míi ph¸o cã ng¨n chøa ®¹n, tøc lµ bªn trong chóng cã ng¨n ®¹n, hoÆc vÒ ph¸o b¾n tr¸i ph¸, tøc ph¸o nßng ng¾n cì rÊt lín (®­êng phÇn r·nh cña nßng ph¸o chøa liÒu thuèc næ, cã ®­êng kÝnh nhá kÝnh nßng ph¸o lµ 11 vµ 9 in-x¬), hÖ thèng míi nµy ®­îc sö h¬n phÇn cßn l¹i, hay lµ bé phËn chÝnh cña nßng ph¸o. Cì nßng dông mét phÇn ®Ó trang bÞ cho mét sè chiÕn h¹m míi. TÝnh ­u cña lùu ph¸o hiÕm khi v­ît 8 in-x¬, nh­ng sóng cèi cã cì nßng lªn viÖt cña nã cßn ph¶i ®­îc kiÓm nghiÖm b»ng thùc tiÔn chiÕn tíi 13, 15 in-x¬ vµ lín h¬n n÷a. Tr¸i ph¸ b¾n tõ cèi, do liÒu thuèc ®Êu, nã ph¶i chøng minh xem nh÷ng tr¸i ph¸ to lín Êy cã b¶o næ nhá (b»ng 1/20 ®Õn 1/40 l­îng tr¸i ph¸), vµ do gãc b¾n lín, nªn ®¶m ph¸t huy t¸c dông ghª gím hay kh«ng mµ vÉn kh«ng lµm khi bay chÞu søc c¶n nhá h¬n cña kh«ng khÝ, vµ ë ®©y lý thuyÕt mÊt ®i tÝnh chuÈn x¸c khi b¾n, sù chuÈn x¸c nµy kh«ng thÓ vÒ pa-ra-b«n cã thÓ ®­îc sö dông tÝnh to¸n trong ph¸o binh mµ kh«ng bÞ ¶nh h­ëng cña gãc b¾n lín khi ph¶i b¾n xa. Trong kh«ng g©y ra nh÷ng sù sai lÖch ®¸ng kÓ so víi kÕt qu¶ thùc tÕ. ph¸o binh c«ng thµnh vµ ph¸o binh h¶i qu©n, liÒu thuèc næ Tr¸i ph¸ cña cèi hoÆc ®­îc dïng víi t¸c dông tµn ph¸, hoÆc ®­îc còng cã nhiÒu lo¹i nh­ cÊu t¹o cña b¶n th©n ph¸o, còng nh­ dïng lµm ®¹n ch¸y ®Ó ®èt ch¸y c¸c vËt dÔ ch¸y, b»ng c¸ch phôt nh÷ng môc tiªu ë phÝa tr­íc chóng. §Ó b¾n thñng c«ng sù b»ng tia löa ra tõ mét lç hæng cña viªn ®¹n, hoÆc nã t¸c ®éng b»ng ®¸ ph¶i dïng nh÷ng liÒu thuèc næ nÆng nhÊt mµ träng l­îng søc nÆng cña nã, xuyªn thñng n¾p c«ng sù vßm hoÆc nh÷ng lo¹i cña chóng - ®èi víi mét sè ph¸o lín vµ nÆng - lªn tíi mét nöa c«ng sù kh¸c; trong tr­êng hîp nãi sau cïng nµy, ng­êi ta ­a träng l­îng viªn ®¹n. Nh­ng liÒu thuèc næ nÆng b»ng ¼ träng gãc b¾n lín, v× nh­ vËy b¶o ®¶m ®¹n bay cao h¬n vµ cã qu¸n l­îng viªn ®¹n, cã khi t¨ng lªn b»ng ⅓, hoÆc trong tr­êng hîp tÝnh lín h¬n khi r¬i. Tr¸i ph¸ cña lùu ph¸o ®­îc dïng tr­íc hÕt kh¸c l¹i gi¶m xuèng cßn b»ng 1/6 träng l­îng viªn ®¹n, th× nh×n
  2. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 504 505 p h.¨ng-ghen ph¸o binh nh»m ph¸t huy t¸c dông va ®Ëp, råi ®Õn t¸c dông ph¸ næ. Nhê råi míi tiÕn vµo trËn ®Þa ®èi diÖn víi ®Þch, ®Ó b¶n th©n m×nh khái gãc b¾n lín, nhê tèc ®é ban ®Çu cña ®¹n nhá vµ do vËy nhê søc n»m d­íi ho¶ lùc bªn s­ên cña ®Þch. ViÖc lùa chän trËn ®Þa lµ viÖc c¶n cña kh«ng khÝ nhá, cho nªn cèi b¾n ®¹n ®i xa h¬n bÊt rÊt quan träng xÐt vÒ mÆt hiÖu qu¶ cña ho¶ lùc cña khÈu ®éi cø lo¹i ph¸o nµo kh¸c; v× môc tiªu ®Ó b¾n ph¸ th«ng th­êng ph¸o, còng nh­ vÒ mÆt t¸c dông cña ho¶ lùc ®Þch ®èi víi nã. Bè lµ c¶ thµnh phè, cho nªn kh«ng ®ßi hái sù chuÈn x¸c cao, do ®ã trÝ ph¸o cña m×nh sao cho t¸c dông cña nã ®­îc thÓ hiÖn râ nhÊt tÇm b¾n cã hiÖu qu¶ cña cèi cã khi lªn tíi trªn 4 000 i-¸c-®¬; c¸c ®èi víi ®Þch, ®ã lµ nhiÖm vô quan träng thø nhÊt; nhiÖm vô thø chiÕc thuyÒn cã trang bÞ cèi cña Anh - Ph¸p ®· b¾n ph¸ Xvª-a- hai lµ b¶o ®¶m sù an toµn chèng l¹i ho¶ lùc ®Þch. TrËn ®Þa tèt boãc-g¬ tõ cù ly Êy. ph¶i cã nÒn ®Êt ch¾c vµ n¬i b»ng ph¼ng ®Ó ®Æt b¸nh xe vµ ®u«i VÊn ®Ò sö dông c¸c lo¹i ph¸o, ®¹n vµ liÒu thuèc næ trong gi¸ ph¸o, nÕu b¸nh xe ®øng kh«ng b»ng th× kh«ng thÓ b¾n tèt tr­êng hîp v©y ®¸nh sÏ ®­îc tr×nh bµy trong mét môc viÕt riªng ®­îc, nÕu ®u«i gi¸ ph¸o lón xuèng ®Êt th× gi¸ ph¸o mau h­ háng theo chñ ®Ò Êy1*; vÊn ®Ò sö dông ph¸o binh trong h¶i qu©n gåm v× søc giËt. Ngoµi ra, trËn ®Þa ph¶i ®¶m b¶o tÇm nh×n tíi ®Þa h×nh n¬i ®Þch chiÕm lÜnh kh«ng bÞ h¹n chÕ vµ sù tù do c¬ ®éng hÕt søc hÇu nh­ toµn bé phÇn t¸c chiÕn trong chiÕn thuËt c¬ b¶n cña h¶i lín. Sau hÕt, ®Þa h×nh phÝa tr­íc gi÷a khÈu ®éi ph¸o vµ ®Þch ph¶i qu©n, do ®ã kh«ng thuéc ®èi t­îng nghiªn cøu cña chóng t«i; cho thuËn lîi ®èi víi ho¹t ®éng cña ph¸o ta vµ hÕt søc bÊt lîi ®èi víi nªn ë ®©y chóng t«i chØ ®­a ra mÊy ý kiÕn vÒ sö dông ph¸o binh ®Þch. §Þa h×nh thuËn lîi nhÊt lµ nÒn ®Êt r¾n vµ bÒ mÆt b»ng d· chiÕn vµ chiÕn thuËt cña nã. ph¼ng b¶o ®¶m lîi thÕ bËt nÈy khi b¾n, ®ång thêi viªn ®¹n, ngay Ph¸o binh kh«ng cã vò khÝ ®¸nh gi¸p l¸ cµ; toµn bé søc m¹nh c¶ khi bay ch­a tíi ®Ých, th× sau khi võa ch¹m ®Êt còng sÏ r¬i vµo cña nã lµ ë t¸c dông cña ho¶ lùc cña nã ë mét cù ly nhÊt ®Þnh. ®Þch. §iÒu khiÕn ng­êi ta ng¹c nhiªn lµ sù kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt Ngoµi ra, nã chØ duy tr× ®­îc t­ thÕ s½n sµng chiÕn ®Êu khi cßn cña nÒn ®Êt ¶nh h­ëng m¹nh mÏ biÕt chõng nµo ®Õn kÕt qu¶ cña chiÕm lÜnh trËn ®Þa, mét khi ®­îc buéc vµo bÖ tr­íc cña xe hoÆc ph¸o binh. Trªn nÒn ®Êt mÒm, ®¹n ph¸o khi ®ông vµo mÆt ®Êt sÏ nèi vµo cÇn kÐo ®Ó di chuyÓn, th× ph¸o t¹m thêi mÊt søc chiÕn ®i chÖch h­íng cña nã hoÆc b¾t ®Çu bËt lªn bËt xuèng mét c¸ch ®Êu. Do hai nguyªn nh©n Êy, trong ba binh chñng, ph¸o binh hçn lo¹n, nÕu nãi chung nã kh«ng bÞ m¾c kÑt ngay lËp tøc vµo mang ®Æc tÝnh phßng ngù trªn mét møc ®é lín h¬n nhiÒu so víi ®Êt. H­íng cña luèng ®Êt ®­îc cµy xíi cã ¶nh h­ëng lín, nhÊt lµ c¸c binh chñng kia; kh¶ n¨ng tÊn c«ng cña nã thùc ra rÊt h¹n chÕ, khi b¾n ®¹n ph¸o trong cã nhiÒu m¶nh vôn hoÆc tr¸i ph¸; nÕu v× tÊn c«ng lµ tiÕn lªn vµ ®Ønh cao cña nã lµ gi¸p chiÕn, thÐp chäi nh÷ng luèng ®Êt Êy ch¹y ngang th× phÇn lín c¸c viªn ®¹n sÏ g¨m thÐp. Do ®ã giê phót hiÓm nghÌo ®èi víi ph¸o binh lµ khi nã tiÕn vµo trong ®ã. NÕu ngay phÝa tr­íc chóng ta lµ nÒn ®Êt mÒm th× lªn phÝa tr­íc, chiÕm lÜnh trËn ®Þa vµ chuÈn bÞ ho¹t ®éng d­íi ®Þa h×nh cã tÝnh chÊp mÊp m« kiÓu lµn sãng, cßn xa n÷a vÒ phÝa ho¶ lùc ®Þch. Sù triÓn khai cña nã vµo tuyÕn, sù vËn ®éng tr­íc ®Þch ®Þa h×nh l¹i b»ng ph¼ng vµ nÒn ®Êt r¾n, th× ®iÒu ®ã sÏ cã lîi khi b¾n ph¶i ®­îc nguþ trang hoÆc b»ng nh÷ng chç mÊp m« cña cho ho¶ lùc cña ph¸o binh ta vµ che chë chóng ta khái ho¶ lùc ®Þa h×nh, hoÆc b»ng c¸c tuyÕn bé binh. Cho nªn, ph¸o binh ban ®Þch. §iÒu kiÖn b¾n rÊt bÊt lîi lµ khi tõ s­ên dèc trªn 5 b¾n ®Çu ph¶i ®­îc bè trÝ song song víi tuyÕn mµ nã ph¶i chiÕm lÜnh, xuèng hoÆc b¾n lªn, hoÆc tõ ®Ønh ®åi nä b¾n sang ®Ønh ®åi kia. _____________________________________________________________ Cßn vÊn ®Ò che nÊp chèng ho¶ lùc ®Þch th× c¶ nh÷ng vËt thÓ rÊt nhá còng lµm thuËn lîi cho viÖc ®ã. Mét hµng rµo th­a h¬i che 1* Xem tËp nµy, tr. 424-428.
  3. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 506 507 ph.¨ng-ghen ph¸o binh khuÊt ®­îc trËn ®Þa cña ta, mét vµi lïm c©y hoÆc nh÷ng cäng lóa th¸o dì tõ bÖ tr­íc cña xe xuèng. MÊy lo¹t ®¹n chuÈn x¸c sÏ g©y cao ®Òu c¶n trë ®Þch ng¾m b¾n chuÈn x¸c. M« ®Êt nhá dèc ®øng, ra sù bèi rèi m¹nh mÏ vµo nh÷ng lóc nh­ thÕ. Quy t¾c cò quy trªn ®ã bè trÝ ph¸o cña ta, sÏ høng chÆn ®­îc nh÷ng qu¶ ®¹n ph¸o ®Þnh r»ng, trõ tr­êng hîp cùc kú cÇn thiÕt, ph¸o binh kh«ng nguy hiÓm nhÊt cña ®Þch. Hµo t¹o thµnh t­êng ch¾n rÊt tèt, nh­ng ®­îc tiÕn gÇn bé binh ë cù ly d­íi 300 i-¸c-®¬ hoÆc trong tÇm sù che ch¾n tèt nhÊt lµ cã m« ®Êt nh« lªn do ®Þa h×nh mÊp m« vµ b¾n cña sóng tr­êng, hiÖn nay ®· nhanh chãng lçi thêi. Trong ta bè trÝ ph¸o ë phÝa sau nã, lµm sao ®Ó ®Þch chØ thÊy cã miÖng t×nh h×nh tÇm xa cña sóng tr­êng hiÖn ®¹i ngµy mét t¨ng, nÕu ë ph¸o; ë trËn ®Þa ®ã mçi viªn ®¹n r¬i xuèng phÝa tr­íc chóng ta sÏ ngoµi tÇm ho¶ lùc cña sóng tr­êng th× ph¸o binh d· chiÕn còng bËt lªn cao bªn trªn chóng ta. Cµng tèt h¬n, nÕu nh­ cã thÓ ®µo kh«ng thÓ hµnh ®éng cã kÕt qu¶, nªn cç ph¸o cïng víi bÖ tr­íc trªn ®Ønh m« ®Êt Êy cho ph¸o cña ta mét b·i s©u chõng 2 phót, cña xe, ngùa vµ c¸c ph¸o thñ còng trë thµnh môc tiªu ngon lµnh më lèi xuèng s­ên dèc phÝa sau, nh­ vËy b¶o ®¶m khèng chÕ ®­îc ®Ó x¹ thñ cã thÓ dïng sóng tr­êng Mi-ni-ª hoÆc En-phin b¾n tõ toµn bé s­ên dèc tr­íc cña ngän ®åi. Ng­êi Ph¸p thêi Na-p«-lª- cù ly 600 i-¸c-®¬. ý k iÕn kh¼ng ®Þnh tõ l©u cho r»ng ai muèn «ng biÕt c¸ch bè trÝ ph¸o cña hä mét c¸ch ®Æc biÖt tµi t×nh, vµ sèng l©u h·y vµo ph¸o binh, th× hiÖn nay râ rµng lµ kh«ng phï nghÖ thuËt Êy ®· tõ hä truyÒn sang tÊt c¶ c¸c d©n téc kh¸c. §èi hîp víi thùc tÕ, v× ®iÒu hiÓn nhiªn lµ ho¶ lùc cña x¹ thñ b¾n tõ cù víi ®Þch th× trËn ®Þa ph¸o cña ta ph¶i ®­îc lùa chän sao cho trËn ly xa, trong t­¬ng lai, sÏ lµ ph­¬ng ph¸p ®èi ®Çu cã hiÖu qu¶ nhÊt ®Þa Êy ®­îc che chë khái háa lùc t¹t s­ên hoÆc ho¶ lùc b¾n th¼ng chèng l¹i ph¸o binh, vµ ch¼ng lÏ cã nh÷ng chiÕn tr­êng mµ ë ®ã cña ®Þch; cßn ®èi víi qu©n lÝnh cña ta th× trËn ®Þa Êy kh«ng ®­îc kh«ng thÓ t×m ®­îc n¬i Èn nÊp ch¾c ch¾n cho c¸c x¹ thñ trong cù g©y khã kh¨n cho sù vËn ®éng cña hä. Khi bè trÝ thµnh tuyÕn, cù ly 600 i-¸c-®¬ c¸ch bÊt cø trËn ®Þa ph¸o binh nµo, hay sao? ly th«ng th­êng tõ khÈu ph¸o nä ®Õn khÈu kia lµ 20 i-¸c-®¬, Ph¸o binh bao giê còng cã ­u thÕ ®èi víi bé binh tÊn c«ng theo nh­ng kh«ng cÇn thiÕt tu©n theo cøng nh¾c nh÷ng quy t¾c kiÓu ®éi h×nh hµng ngang hoÆc hµng däc; mÊy lo¹t ®¹n cã n¹p m¶nh duyÖt binh Êy. Khi ph¸o binh tiÕn vµo trËn ®Þa, bÖ tr­íc cña xe kim lo¹i b¾n tróng hoÆc ®«i ba viªn ®¹n ®Æc b¾n xuyªn vµo ®éi ®­îc bè trÝ ngay phÝa sau khÈu ph¸o, trong khi ®ã c¸c hßm ®¹n h×nh hµng däc dµi sÏ g©y ra t¸c dông m¹nh mÏ lµm n¶n lßng d­îc cña mét sè qu©n ®éi vÉn ®­îc ®Ó ë khu tró Èn. NÕu xe ®¹n qu©n ®Þch. Qu©n tÊn c«ng cµng tiÕn gÇn th× ph¸o cña chóng ta d­îc dïng ®Ó chë ph¸o thñ th× xe nµy còng ph¶i chÞu sù nguy b¾n cµng cã hiÖu qu¶; thËm chÝ vµo giê phót chãt chóng ta còng hiÓm khi ®ç trong ph¹m vi ho¶ lùc h÷u hiÖu cña ®Þch. KhÈu ®éi cã thÓ rót dÔ dµng ph¸o cña chóng ta tho¸t khái qu©n ®Þch ®ang ph¸o ph¶i chÜa ho¶ lùc vµo bé phËn qu©n ®Þch lóc ®ã ®ang uy tiÕn lªn chËm ch¹p nh­ vËy, mÆc dÇu vÉn cßn vÊn ®Ò nghi vÊn lµ hiÕp nhiÒu nhÊt trËn ®Þa ta; nÕu bé binh ta s¾p söa tÊn c«ng th× tuyÕn chasseurs de Vincennes1* tÊn c«ng víi pas gymnastique2* cã khÈu ®éi ph¸o ph¶i b¾n hoÆc vµo ph¸o binh ®Þch nÕu nã ch­a bÞ thÓ lao bæ vµo chóng ta tr­íc khi chóng ta chuyÓn ®­îc ph¸o lªn ®Ì bÑp, hoÆc vµo ®«ng ®¶o bé binh ®Þch nÕu chóng lé ra; nh­ng bÖ xe tr­íc cña ph¸o hay kh«ng. nÕu mét phÇn lùc l­îng ®Þch b­íc vµo tÊn c«ng th× ph¶i chÜa ho¶ Trong chiÕn ®Êu víi kþ binh, ­u thÕ cña ph¸o binh ®­îc b¶o lùc chÝnh vµo môc tiªu Êy, mÆc dï ph¸o binh ®Þch b¾n vµo chóng _____________________________________________________________ ta. Ho¶ lùc cña chóng ta chèng ph¸o binh ®Þch sÏ cã hiÖu qu¶ nhÊt vµo lóc mµ ph¸o binh ®Þch kh«ng b¾n tr¶ ®­îc, tøc lµ khi 1* - l¹p binh Vanh-xen ph¸o ®ang ®­îc ®­a lªn bÖ tr­íc, ®ang di chuyÓn hoÆc ®ang ®­îc 2* - b­íc tiÕn nhanh nh­ ch¹y
  4. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 508 509 p h.¨ng-ghen ph¸o binh tÊt c¶ c¸c qu©n ®éi ch©u ¢u n©ng lªn tíi tr×nh ®é hoµn thiÖn cao. ®¶m b»ng sù b×nh tÜnh. NÕu ph¸o binh kh«ng b¾n tr­íc khi ®Þch Tuy kþ ph¸o ®­îc sö dông t¸c chiÕn ë ®Þa h×nh thÝch hîp víi kþ tiÕn ®Õn c¸ch 100 i-¸c-®¬, sau ®ã míi b¾n hµng lo¹t ®¹n cã n¹p binh vµ cïng t¸c chiÕn víi kþ binh, nh­ng trªn thÕ giíi, ch­a cã m¶nh kim lo¹i mét c¸ch chÝnh x¸c, th× khi khãi tan, kþ binh sÏ ë ®éi kþ ph¸o nµo l¹i kh«ng v­ît qua ®­îc, b»ng c¸ch phi n­íc ®¹i, c¸ch xa ph¸o binh. Trong mäi t×nh huèng ®­a ph¸o lªn bÖ xe ®Þa h×nh mµ b¶n th©n kþ binh v­ît qua ®­îc, cã ®iÒu lµ mÊt trËt tr­íc vµ t×m c¸ch rót lµ c¸ch t¸c chiÕn tåi nhÊt, v× trong tr­êng tù vµ kh«ng cßn ®éi h×nh mét khèi. Kþ ph¸o cña tÊt c¶ c¸c n­íc hîp nµy kþ binh ch¾c ch¾n sÏ chiÕm ®­îc ph¸o. gåm nh÷ng tay c­ìi ngùa dòng c¶m nhÊt vµ l·o luyÖn nhÊt cña Trong chiÕn ®Êu gi÷a ph¸o binh víi nhau, th¾ng b¹i quyÕt qu©n ®éi m×nh; trong tÊt c¶ nh÷ng cuéc c¬ ®éng lín, víi niÒm kiªu ®Þnh bëi tÝnh chÊt cña ®Þa h×nh, cì ph¸o, sè l­îng ph¸o so s¸nh vµ h·nh ®Æc biÖt cña m×nh, hä x«ng lªn m·nh liÖt, kh«ng kÓ g× ®Õn kü n¨ng sö dông ph¸o cña hai bªn. Nh­ng cÇn chØ ra r»ng ph¸o c¸c ch­íng ng¹i, ph¸o, v.v., tr­íc nh÷ng c¸i lµm cho kþ binh ph¶i cì lín khi b¾n ë cù ly xa cã ­u thÕ kh«ng thÓ hoµi nghi ®­îc, dõng l¹i. ChiÕn thuËt cña kþ ph¸o lµ ë sù dòng c¶m vµ b×nh tÜnh. nh­ng ph¸o cì nhá, trong tr­êng hîp cÇn rót ng¾n cù ly sÏ cã t¸c Sù nhanh chãng, sù xuÊt hiÖn bÊt ngê, nhÞp ®é b¾n, tinh thÇn s½n dông nhÝch gÇn gièng tíi t¸c dông cña ph¸o cì lín, cßn ë mét sµng di chuyÓn bÊt cø lóc nµo vµ kh¶ n¨ng vËn ®éng trªn ®­êng kho¶ng c¸ch ng¾n th× cã t¸c dông hÇu nh­ b»ng ph¸o cì lín. mµ kþ binh khã v­ît qua - ®Êy lµ nh÷ng phÈm chÊt c¬ b¶n cña Trong trËn B«-r«-®i-n«, ph¸o binh cña Na-p«-lª-«ng chñ yÕu gåm mét ®éi kþ ph¸o ­u tó. Trong t×nh h×nh th­êng xuyªn thay ®æi vÞ lo¹i ph¸o 3 pao vµ 4 pao, trong khi qu©n Nga cã nhiÒu lo¹i ph¸o trÝ nh­ vËy th× kh«ng cÇn ph¶i ®Æc biÖt lùa chän trËn ®Þa, bÊt cø 12 pao h¬n, song ph¸o cì nhá cña Ph¸p l¹i chiÕm ­u thÕ cã tÝnh trËn ®Þa nµo còng ®Òu tèt c¶, miÔn lµ nã ë gÇn ®Þch vµ kþ binh chÊt quyÕt ®Þnh h¬n ®èi víi ph¸o 12 pao. kh«ng ®Õn ®­îc; chÝnh trong cao trµo vµ tho¸i trµo cña c¸c cuéc Khi chi viÖn cho bé binh hoÆc kþ binh, ph¸o binh bao giê còng ®¸nh gi¸p l¸ cµ cña kþ binh mµ ph¸o binh, tuú theo sù d©ng lªn ph¶i chiÕm lÜnh vÞ trÝ bªn s­ên hä. NÕu bé binh tÊn c«ng th× ph¸o hoÆc h¹ xuèng cña c¸c ®ît sãng, ph¶i biÓu hiÖn bÊt cø lóc nµo tÝnh binh lÊy nöa ®¹i ®éi hoÆc trung ®éi lµm ®¬n vÞ tiÕn lªn thµnh mét h¬n h¼n cña m×nh vÒ tµi c­ìi ngùa vµ tinh thÇn chiÕn ®Êu, tho¸t tuyÕn víi c¸c x¹ thñ hoÆc thËm chÝ h¬i ë phÝa tr­íc hä; khi ®«ng khái c¸i biÓn ®ang næi sãng ®ã ë bÊt cø ®Þa h×nh nµo, n¬i mµ ®¶o bé binh chuÈn bÞ xung phong ®¸nh gi¸p l¸ cµ th× ph¸o binh kh«ng ph¶i mäi ®éi kþ binh ®Òu cã thÓ m¹o hiÓm vµ s½n lßng tiÕn tiÕp cËn b»ng n­íc kiÖu ®Õn c¸ch ®Þch 400 i-¸c-®¬ vµ b¾n cÊp tËp theo gãt nã. b»ng ®¹n ria ®Ó chuÈn bÞ cho cuéc xung phong. NÕu cuéc tÊn c«ng Khi tÊn c«ng vµ phßng thñ cø ®iÓm, ph¸o binh còng dïng bÞ ®Èy lïi th× ph¸o binh ph¶i chÜa ho¶ lùc vµo kÎ ®Þch ®ang truy chiÕn thuËt ®ã. Vai trß chÝnh cña nã bao giê còng lµ: trong phßng kÝch, cho ®Õn khi b¶n th©n ®éi ph¸o binh ®ã buéc ph¶i rót lui; thñ th× b¾n vµo ®iÓm uy hiÕp lín nhÊt vµ trùc tiÕp nhÊt ®èi víi nh­ng nÕu cuéc tÊn c«ng thµnh c«ng, th× ho¶ lùc cña ph¸o binh qu©n ta, cßn trong tÊn c«ng th× b¾n vµo chç mµ t¹i ®ã cuéc tÊn thóc ®Èy, trªn møc ®é rÊt lín, sù kÕt thóc th¾ng lîi, lóc ®ã mét c«ng cña qu©n ta cã thÓ bÞ ®Èy lïi, mét c¸ch thµnh c«ng nhÊt. nöa sè ph¸o tiÕp tôc b¾n, cßn mét nöa tiÕn lªn. Víi tÝnh c¸ch lµ NhiÖm vô cña ph¸o binh cßn lµ ph¸ huû c¸c vËt ch­íng ng¹i kiªn binh chñng chi viÖn cho kþ binh, ®em l¹i cho kþ binh kh¶ n¨ng cè, vµ ë ®©y sÏ sö dông c¸c cì ph¸o vµ lo¹i ph¸o kh¸c nhau tuú phßng ngù mµ kþ binh ®­¬ng nhiªn lµ hoµn toµn kh«ng cã, kþ theo ®Æc ®iÓm vµ t¸c dông cña chóng: lùu ph¸o dïng ®Ó ®èt ch¸y ph¸o hiÖn ®ang lµ mét binh chñng ®­îc ­a chuéng nhÊt vµ ®­îc c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc, träng ph¸o ®Ó ph¸ huû cæng thµnh,
  5. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 510 511 ph.¨ng-ghen ph¸o binh t­êng vµ luü ch­íng ng¹i. TÊt c¶ nh÷ng ý kiÕn ®ã ®Òu nãi vÒ ph¸o binh, binh chñng mµ trong c¸c qu©n ®éi ®Òu ®­îc ghÐp vµo c¸c s­ ®oµn. Nh­ng trong nh÷ng trËn ®¸nh lín vµ cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh, nh÷ng kÕt qu¶ lín nhÊt sÏ ®¹t ®­îc nhê ®éi ph¸o binh dù bÞ. §­îc bè trÝ ë phÝa
  6. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 512 513 p h.¨ng-ghen sau, ngoµi tÇm m¾t vµ tÇm b¾n cña ®Þch trong phÇn lín thêi gian cña trËn ®¸nh, ®éi ph¸o binh dù bÞ chØ tiÕn lªn víi khèi l­îng lín tËp trung, ®¸nh vµo ®Þa ®iÓm cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh chØ khi ®· ®Õn giê phót gi¸ng ®ßn kÕt thóc. §­îc bè trÝ thµnh h×nh b¸n c.m¸c nguyÖt dµi mét dÆm Anh hoÆc trªn mét dÆm Anh, nã sÏ tËp trung ho¶ lùc ph¸ huû cña nã vµo mét ®o¹n t­¬ng ®èi nhá. Khi ®Þch buy-gi«220 kh«ng thÓ b¾n tr¶ b»ng ho¶ lùc ph¸o binh víi mét søc m¹nh Ýt nhiÒu ngang b»ng, th× ph¸o binh ta b¾n gÊp nöa giê lµ gi¶i quyÕt Buy-gi«-®¬-la Pi-c«n-n¬-ri, T«-ma R«-be, c«ng t­íc I-xli- ®­îc vÊn ®Ò. Lùc l­îng ®Þch b¾t ®Çu tan t¸c d­íi lµn m­a cña ®¹n nguyªn so¸i Ph¸p, sinh ë Li-m«-gi¬ vµo th¸ng M­êi 1784, qua ®êi rÝt, lùc l­îng dù bÞ míi cña bé binh b­íc vµo chiÕn ®Êu, diÔn ra ë Pa-ri ngµy 10 th¸ng S¸u 1849. N¨m 1804 tham gia qu©n ®éi trËn gi¸p l¸ cµ cuèi cïng gay go vµ ng¾n ngñi, vµ thÕ lµ giµnh Ph¸p lµm lÝnh th­êng, trong thêi kú chiÕn tranh 1805 ®­îc th¨ng ®­îc th¾ng lîi. Na-p«-lª-«ng ®· chuÈn bÞ nh­ vËy cho cuéc xung lªn cai, thêi kú chiÕn tranh Phæ vµ Ba Lan (1806-1807) lµm thiÕu phong cña M¸c-®«-nan trong trËn ®¸nh ë Va-gram, vµ søc chèng uý, n¨m 1811 tham gia v©y ®¸nh Lª-ri-®a, Toãc-t«-xa vµ T¸c-ra- tr¶ cña ®Þch ®· bÞ ®Ëp tan ngay khi ba s­ ®oµn tÊn c«ng b»ng ®éi g«-na ë cÊp thiÕu t¸ vµ sau trËn Oãc-®an ë Ca-ta-l«-ni221 ® ­îc h×nh däc ch­a kÞp b¾n dï lµ mét ph¸t hoÆc ®¸nh gi¸p l¸ cµ. Cã th¨ng lªn trung t¸. Sau cuéc håi phôc lÇn thø nhÊt cña v­¬ng thÓ cho r»ng chØ tõ nh÷ng ngµy vÜ ®¹i ®ã míi xuÊt hiÖn chiÕn triÒu Buèc-b«ng, ®¹i t¸ Buy-gi« b¾t ®Çu ca tông hoa huÖ tr¾ng222 thuËt cña ph¸o binh d· chiÕn. trong nh÷ng vÇn th¬ bÊt tµi cña «ng ta; nh­ng v× s¸ng t¸c thi ca cña «ng bÞ ng­êi ta kh¸ khinh rÎ, nªn trong thêi kú Tr¨m ngµy223 Do Ph.¡ng-ghen viÕt vµo gi÷a th¸ng M­êi - In theo b¶n in trong B¸ch ngµy 26 th¸ng M­êi mét 1857 khoa toµn th­ «ng l¹i ch¹y sang phÝa Na-p«-lª-«ng vµ ®­îc Na-p«-lª-«ng ph¸i §· in trong "New American Cyclopaedia", Nguyªn v¨n lµ tiÕng Anh ®Õn qu©n ®oµn An-p¬ chØ huy trung ®oµn chñ lùc sè 14. Thêi kú t. II, 1858 håi phôc lÇn thø hai cña v­¬ng triÒu Buèc-b«ng, «ng trë vÒ Ðc-xi- ®©y ë trang tr¹i cña bè. Thêi kú c«ng t­íc ¡ng-gu-lªm224 can thiÖp vµo T©y Ban Nha, «ng tá ý s½n sµng phôc vô v­¬ng triÒu Buèc-b«ng, nh­ng v× ®Ò nghÞ Êy bÞ cù tuyÖt nªn «ng trë thµnh ng­êi thuéc ph¸i tù do vµ tham gia phong trµo mµ rót côc ®· ®­a tíi cuéc c¸ch m¹ng n¨m 1830. N¨m 1831, Buy-gi« ®­îc bÇu lµm nghÞ sÜ h¹ nghÞ viÖn vµ ®­îc Lu-i Phi-lÝp ®Ò b¹t thiÕu t­íng. N¨m 1833 ®­îc cö lµm t­ lÖnh thµnh Blª, n¬i ®©y «ng ®­îc uû th¸c gi¸m s¸t c«ng t­íc phu nh©n BÐc-ri; nh­ng ph­¬ng ph¸p «ng dïng ®Ó lµm trßn c¸i sø mÖnh Êy
  7. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 514 515 c.m¸c buy-gi« ®· ®em l¹i cho «ng ta Ýt vinh dù vµ vÒ sau bÞ ng­êi ta ®Æt cho c¸i tªn lµ Sau khi "tªn cai ngôc cò ë Blª". Trong cuéc tranh luËn ë h¹ nghÞ viÖn ngµy 26 ®­îc ®iÒu vÒ Ph¸p, «ng ®­îc th¨ng trung t­íng vµ trë thµnh mét th¸ng Giªng 1834, khi «ng La-ra-bi than phiÒn vÒ sù ®éc tµi qu©n sù t­íng lÜnh cao cÊp ®­îc hu©n ch­¬ng Qu©n ®oµn danh dù. Khi cña Xun-t¬, cßn Buy-gi« ng¾t lêi «ng kia b»ng nh÷ng lêi nh­ sau: ng­êi ta ®­îc biÕt vÒ ®iÒu kho¶n bÝ mËt cña hiÖp ­íc T¸-phna, "Phôc tïng lµ nghÜa vô hµng ®Çu cña ng­êi lÝnh", th× mét nghÞ sÜ Lu-i Phi-lÝp ®· cho phÐp Buy-gi« bá tiÒn ra x©y dùng mét sè c«ng kh¸c, «ng §uy-l«ng, hái mét c¸ch ch©m chäc: "NÕu ng­êi lÝnh Êy ®­îc lé ®Ó n©ng cao tiÕng t¨m cña «ng ta trong cö tri, vµ gi÷ cho «ng ta lÖnh lµm cai ngôc th× sao?". Sù viÖc nµy dÉn tíi cuéc quyÕt ®Êu gi÷a chiÕc ghÕ ë h¹ nghÞ viÖn. §Çu n¨m 1841, Buy-gi« ®­îc bæ nhiÖm lµm toµn quyÒn An-giª- Buy-gi« vµ §uy-l«ng, trong ®ã §uy-l«ng bÞ giÕt. Sù bÊt b×nh cao ®é ri vµ d­íi quyÒn cai trÞ cña «ng ta, chÝnh s¸ch cña Ph¸p ë An-giª-ri cña ng­êi Pa-ri tr­íc sù kiÖn ®ã ®­îc t¨ng thªm do Buy-gi« tham gia ®µn ¸p cuéc khëi nghÜa Pa-ri ngµy 13 vµ 14 th¸ng T­ 1834225. §éi ®· cã nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n. ¤ng lµ viªn toµn quyÒn ®Çu tiªn n¾m quyÒn chØ huy mét ®¹o qu©n ®ñ ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô ®­îc qu©n ®­îc sö dông ®Ó ®µn ¸p cuéc khëi nghÜa chia ra lµm 3 l÷ ®oµn ®Æt ra tr­íc «ng, cã quyÒn lùc tuyÖt ®èi ®èi víi c¸c t­íng lÜnh d­íi mµ trong sè ®ã Buy-gi« chØ huy mét l÷. S¸ng sím ngµy 14 khi nh÷ng quyÒn vµ gi÷ chøc vô Êy kh¸ l©u ®Ó hµnh ®éng theo mét kÕ ho¹ch trËn ®¸nh chÝnh ®· kÕt thóc, ë phè Tran-xn«-nen mét nhãm nhá mµ viÖc thùc hiÖn ®ßi hái ph¶i mÊt nhiÒu n¨m. Trong trËn I-xli nh÷ng ng­êi nhiÖt t×nh vÉn cßn gi÷ chiÕn luü ®· bÞ lùc l­îng ¸p ®¶o (ngµy 14 th¸ng T¸m 1844), tuy n¾m trong tay lùc l­îng thua kÐm cña ®èi ph­¬ng tµn s¸t d· man. Tuy phè nµy kh«ng n»m trong khu nhiÒu vÒ sè l­îng, nh­ng «ng ®· ®¸nh b¹i qu©n ®éi cña hoµng ®Õ vùc ho¹t ®éng dµnh cho l÷ ®oµn Buy-gi«, do ®ã «ng kh«ng tham gia vô Ma-rèc1*, «ng giµnh ®­îc th¾ng lîi lµ do tËp kÝch bÊt ngê vµo qu©n tµn s¸t nµy, nh­ng sù thï ghÐt cña nh©n d©n vÉn g¾n liÒn tªn tuæi Håi gi¸o mµ kh«ng tuyªn chiÕn tr­íc vµ, vµo ngµy tr­íc khi kÕt cña «ng víi sù viÖc nhôc nh· Êy, vµ, bÊt chÊp mäi sù b¸c bá, vÉn cø thóc ®µm ph¸n 227. Ngay tõ ngµy 17 th¸ng B¶y 1843 ®· ®­îc phong kiªn quyÕt lªn ¸n «ng ta b»ng biÖt hiÖu "anh hïng phè Tran-xn«- danh hiÖu nguyªn so¸i n­íc Ph¸p, sau trËn nµy, Buy-gi« ®­îc nen". phong t­íc hiÖu c«ng t­íc I-xli. V× sau khi «ng trë vÒ Ph¸p ¸p-®¬- Ngµy 6 th¸ng S¸u 1836 t­íng Buy-gi« ®­îc cö sang An-giª-ri en-Ca-®e l¹i tËp hîp qu©n ®éi, nªn «ng ®­îc cö trë l¹i An-giª-ri, nhËn chøc t­ lÖnh tØnh ¤-ran, b¶o ®¶m ®Þa vÞ hÇu nh­ kh«ng phô n¬i ®©y «ng ®· ®Ì bÑp nhanh chãng cuéc khëi nghÜa cña ng­êi A thuéc vµo viªn toµn quyÒn. §­îc lÖnh tiÕn hµnh ho¹t ®éng qu©n RËp. Do sù bÊt ®ång gi÷a «ng vµ Ghi-d« v× cuéc viÔn chinh mµ «ng sù chèng l¹i ¸p-®¬-en-Ca-®e vµ sau khi tung ra nh÷ng lùc l­îng tiÕn hµnh ë Ca-bi-li-a tr¸i víi lÖnh cña néi c¸c, nªn «ng bÞ thay thÕ m¹nh chèng l¹i ¸p-®¬-en-Ca-®e, buéc ¸p-®¬-en-Ca-®e ph¶i b»ng c«ng t­íc ¤-man vµ, theo c¸ch nãi cña Ghi-d« "th×, «ng ®· cã khuÊt phôc, Buy-gi« ®· ký hiÖp ­íc Ta-phna226; nh­ vËy lµ «ng dÞp cã mÆt ë Ph¸p ®Ó h­ëng thô niÒm vinh quang cña m×nh"228. ®· bá lì thêi c¬ triÓn khai ho¹t ®éng qu©n sù vµ ®Èy qu©n ®éi cña §ªm 23 r¹ng ngµy 24 th¸ng Hai 1848, theo ®Ò nghÞ bÝ mËt cña m×nh vµo t×nh thÕ nguy ngËp tr­íc khi nã b¾t ®Çu t¸c chiÕn. Ghi-d«, Lu-i Phi-lÝp triÖu Buy-gi« ®Õn vµ trao cho chøc thèng Tr­íc khi ký hiÖp ­íc Êy, Buy-gi« tiÕn hµnh mÊy trËn ®¸nh. §iÒu _____________________________________________________________ kho¶n bÝ mËt - kh«ng ®­îc ®­a vµo v¨n b¶n cña hiÖp ­íc - quy ®Þnh tr¶ cho t­íng Buy-gi« 30 000 bót-gi« (kho¶ng 12 000 ®« la). 1* - ¸p-®¬-e-r¬-R¾c-man
  8. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 516 517 p h.¨ng-ghen ph¸o binh so¸i tèi cao toµn bé lùc l­îng vò trang, kÓ c¶ qu©n th­êng trùc còng nh­ qu©n cËn vÖ quèc gia. S¸ng sím ngµy 24, cã c¸c t­íng
  9. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 518 519 c.m¸c Ruy-li-e-r¬, Bª-®«, La-m«-ri-xi-e ®¬ Xa-l¬, Xanh-¸c-n« v.v. ®i kÌm, «ng ®Õn bé tæng tham m­u ë Tuy-l¬-ri ®Ó long träng tiÕp nhËn chøc vô thèng so¸i tèi cao tõ tay c«ng t­íc Nª-muèc-x¬. ¤ng nh¾c nhë c¸c sÜ quan cã mÆt r»ng «ng - con ng­êi sÏ l·nh ®¹o hä ®i chèng l¹i nh÷ng ng­êi c¸ch m¹ng Pa-ri "ch­a tõng biÕt ®Õn thÊt b¹i trªn C. M¸c chiÕn tr­êng còng nh­ trong thêi kú diÔn ra c¸c cuéc khëi nghÜa" vµ høa hÑn r»ng lÇn nµy sÏ nhanh chãng ®¸nh tan "®¸m d©n ®en næi lo¹n". Trong khi ®ã tin tøc vÒ viÖc bæ nhiÖm «ng ®· thóc ®Èy rÊt B«-li-va-r¬-i-p«n-tª231 nhiÒu sù chuyÓn biÕn cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh cña t×nh h×nh. Trong hµng ngò qu©n cËn vÖ quèc gia, mµ viÖc bæ nhiÖm «ng gi÷ chøc B«-li-va-r¬-i-p«n-tª, Xi-m«ng - "ng­êi gi¶i phãng" C«-l«m-bi- thèng so¸i tèi cao ®· g©y ra sù bÊt b×nh lín h¬n, ®· vang lªn nh÷ng a; sinh ë Ca-ra-c¸t nµy 24 th¸ng B¶y 1783, qua ®êi ë Xan-Pª-®r« tiÕng h«: "®¶ ®¶o Buy-gi«!", "®¶ ®¶o anh hïng phè Tran-xn«-nen!" gÇn Xan-ta-Ma-rta ngµy 17 th¸ng Ch¹p 1830. VÒ nguån gèc xuÊt vµ qu©n cËn vÖ kiªn quyÕt tá ý sÏ kh«ng phôc tïng mÖnh lÖnh cña th©n, «ng thuéc mét trong nh÷ng familias Mantuanas1* mµ trong «ng. Ho¶ng sî tr­íc sù thÞ uy ®ã, Lu-i Phi-lÝp thu håi mÖnh lÖnh cña thêi kú thèng trÞ cña T©y Ban Nha ®· t¹o thµnh giíi quý téc Crª- m×nh vµ ®· mÊt c¶ mét ngµy vµo cuéc ®µm ph¸n kh«ng kÕt qu¶. «-l« ë Vª-nª-xu-ª-la. Theo tËp qu¸n cña ng­êi giµu cã ë ch©u Mü, Ngµy 24 th¸ng Hai Buy-gi« lµ ng­êi duy nhÊt, trong sè c¸c cè vÊn ngay tõ thêi niªn thiÕu, lóc míi 14 tuæi, «ng ®· ®­îc göi sang cña Lu-i Phi-lÝp ®· kiªn tr× tiÕp tôc cuéc ®Êu tranh mét mÊt mét ch©u ¢u. Tõ T©y Ban Nha «ng sang Ph¸p vµ sèng ë Pa-ri mÊy cßn; nh­ng nhµ vua ®· nghÜ r»ng nÕu hy sinh vÞ nguyªn so¸i th× «ng n¨m. N¨m 1802 «ng kÕt h«n ë Ma-®rÝt vµ trë vÒ Vª-nª-xu-ª-la, ta cã thÓ hoµ gi¶i ®­îc víi qu©n cËn vÖ quèc gia. Do ®ã, quyÒn thèng n¬i ®©y vî «ng chÕt ®ét ngét v× m¾c bÖnh sèt rÐt ¸c tÝnh nhiÖt ®íi. so¸i ®­îc chuyÓn sang tay ng­êi kh¸c, cßn Buy-gi« ®­îc cho tõ chøc. Sau ®ã «ng sang ch©u ¢u lÇn thø hai; n¨m 1804 «ng tham gia lÔ Hai ngµy sau «ng ®Ò nghÞ ®­îc phôc vô chÝnh phñ l©m thêi229, nh­ng ®¨ng quang hoµng ®Õ cña Na-p«-lª-«ng, cßn n¨m 1805 tham gia ®Ò nghÞ Êy kh«ng ®­îc chÊp nhËn. buæi lÔ Na-p«-lª-«ng ®Æt lªn ®Çu chiÕc v­¬ng miÖn b»ng s¾t cña Khi Lu-i Na-p«-lª-«ng trë thµnh tæng thèng, «ng ta cö Buy- xø L«m-b¸c-®i232. N¨m 1809 B«-li-va-r¬ trë vÒ tæ quèc vµ, bÊt gi« gi÷ chøc t­ lÖnh qu©n ®oµn An-p¬, Buy-gi« còng ®­îc tØnh chÊp lêi mêi khÈn kho¶n cña H«-xª Phª-lÝch-x¬ Ri-b¸t, mét ng­êi Sa-r¨ng-t¬ H¹ bÇu lµm nghÞ sÜ nghÞ viÖn. Buy-gi« c«ng bè mét sè t¸c phÈm, chñ yÕu tr×nh bµy vÒ An-giª-ri230. Th¸ng T¸m 1852, hä hµng víi m×nh, «ng ®· cù tuyÖt tham gia cuéc c¸ch m¹ng næ ra ng­êi ta ®· dùng cho «ng ®µi kû niÖm ë thµnh phè An-giª vµ mét ë Ca-ra-c¸t ngµy 19 th¸ng T­ 1810233. Nh­ng sau sù kiÖn Êy, «ng ®µi kû niÖm n÷a ë thµnh phè quª h­¬ng «ng. nhËn sù uû th¸c ®i Lu©n §«n mua vò khÝ vµ xin sù b¶o hé cña ChÝnh phñ Anh. §­îc sù tiÕp ®·i bÒ ngoµi tèt ®Ñp cña hÇu Do C.M¸c viÕt ngµy 27 th¸ng M­êi mét 1857 In theo b¶n in trong B¸ch §· in trong "New American Cyclopaedia", khoa toµn th­ _____________________________________________________________ t.IV, 1859 Nguyªn v¨n lµ tiÕng Anh 1* - gia ®×nh thuéc v­¬ng triÒu Man-tu-a
  10. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 520 521 c.m¸c b«-li-va-r¬-i-p«n-tª vµ cuèi cïng nép «ng cho M«n-te-vÐc-®¬, tªn nµy gi¶i «ng ®Õn t­íc Oen-xli bÊy giê lµ bé tr­ëng ngo¹i giao, «ng ch¼ng ®¹t ®­îc Ca-®i-x¬, n¬i ®©y, sau mÊy n¨m bÞ tï, «ng ®· chÕt trong ngôc. g× hÕt ngoµi viÖc ®­îc phÐp tù do xuÊt khÈu vò khÝ tr¶ b»ng tiÒn Hµnh ®éng Êy ®­îc thùc hiÖn víi c¸i cí lµ Mi-ran-®a ®· ph¶n béi mÆt vµ ph¶i nép thuÕ quan cao. Tõ Lu©n §«n trë vÒ, «ng l¹i rêi bá tæ quèc m×nh b»ng sù ®Çu hµng ë Vi-t«-ri-a, vµ hµnh ®éng Êy ®· chÝnh trÞ cho ®Õn th¸ng ChÝn 1811, khi t­íng Mi-ran-®a, bÊy giê b¶o ®¶m cho B«-li-va-r¬ cã ®­îc sù ©n cÇn ®Æc biÖt cña M«n-te- lµ tæng t­ lÖnh c¸c lùc l­îng lôc qu©n vµ h¶i qu©n cña qu©n khëi vÐc-®¬, nªn khi B«-li-va-r¬ xin y cÊp hé chiÕu, M«n-te-vÐc-®¬ nghÜa, thuyÕt phôc «ng nhËn qu©n hµm trung t¸ bé tham m­u vµ tuyªn bè r»ng "yªu cÇu cña ®¹i t¸ B«-li-va-r¬ ph¶i ®­îc tho¶ m·n chÊp nhËn sù bæ nhiÖm lµm t­ lÖnh thµnh Pu-Ðc-t« - Ca-be-li-«, ®Ó c¶m t¹ «ng cã c«ng nép Mi-ran-®a cho vua T©y Ban Nha"234. cø ®iÓm kiªn cè nhÊt Vª-nª-xu-ª-la. V× vËy, B«-li-va-r¬ ®­îc phÐp ®¸p tÇu ®i Quy-ra-xao, n¬i ®©y Khi c¸c tï binh T©y Ban Nha mµ Mi-ran-®a vÉn th­êng «ng l­u l¹i s¸u tuÇn lÔ, råi cïng víi ng­êi hä hµng lµ Ri-b¸t sang xuyªn chuyÓn ®Õn Pu-Ðc-t« - Ca-be-li-« ®Ó canh gi÷ trong thµnh, n­íc Céng hoµ nhá bÐ C¸c-ta-hª-na. Ngay tr­íc khi hä tíi, mét ®ét nhiªn tËp kÝch vµo lÝnh g¸c vµ giµnh ®­îc th¾ng lîi, råi chiÕm sè l­îng lín binh sÜ tr­íc kia ë d­íi quyÒn chØ huy cña t­íng Mi- lÊy thµnh, th× B«-li-va-r¬, mÆc dï kÎ ®Þch kh«ng cã vò khÝ cßn ran-®a ®· bá ch¹y sang ®©y. Ri-b¸t ®Ò nghÞ hä tiÕn hµnh cuéc b¶n th©n «ng th× cã ®éi qu©n phßng thñ ®«ng ®¶o vµ nh÷ng kho viÔn chinh sang Vª-nª-xu-ª-la chèng l¹i ng­êi T©y Ban Nha vµ qu©n nhu lín, ngay ®ªm ®ã ®· cïng víi t¸m sÜ quan cña m×nh, thõa nhËn B«-li-va-r¬ lµm tæng t­ lÖnh cña hä. Hä phÊn khëi kh«ng b¸o tr­íc cho qu©n lÝnh cña m×nh, véi v· xuèng chiÕn h¹m chÊp nhËn ®Ò nghÞ thø nhÊt, ph¶n ®èi ®Ò nghÞ thø hai, nh­ng rót ®Ó s¸ng sím ®· ®Õn La-Guay-ra vµ vÒ trang tr¹i cña m×nh ë Xan- côc ®· ®ång ý víi ®iÒu kiÖn lµ Ri-b¸t sÏ lµm phã t­ lÖnh. Tæng Ma-te-«. §­îc tin vÞ t­ lÖnh cña m×nh bá ch¹y, ®éi qu©n phßng thèng n­íc Céng hoµ C¸c-ta-hª-na lµ Ma-nu-en R«-®ri-ghe-x¬ - thñ ®· rót khái cø ®iÓm mét c¸ch hoµn toµn cã trËt tù; cø ®iÓm T«-ri-xª ®· s¸p nhËp 500 ng­êi d­íi quyÒn chØ huy cña ng­êi nµy lËp tøc bÞ qu©n T©y Ban Nha do M«n-tª-vÐc-®¬ chØ huy th©n thÝch cña m×nh lµ Ma-nu-en Ca-xti-li-«, vµo 300 binh sÜ chiÕm lÜnh. Sù kiÖn Êy lµm cho c¸n c©n nghiªng vÒ phÝa ng­êi ®­îc tuyÓn mé theo c¸ch nh­ vËy thuéc ®éi qu©n cña B«-li-va-r¬. T©y Ban Nha vµ buéc Mi-ran-®a, theo sù uû nhiÖm cña nghÞ viÖn, Cuéc viÔn chinh xuÊt ph¸t vµo ®Çu th¸ng Giªng 1813. V× gi÷a B«- ký ë Vi-t«-ri-a vµo ngµy 26 th¸ng B¶y 1812 mét b¶n hiÖp ­íc, li-va-r¬ vµ Ca-xti-li-« nÈy sinh sù bÊt hoµ do tham väng n¾m gi÷ theo ®ã, Vª-nª-xu-ª-la bÞ ®Æt trë l¹i d­íi quyÒn thèng trÞ cña T©y quyÒn chØ huy tèi cao, nªn Ca-xti-li-« ®ét nhiªn bá ®i víi nh÷ng Ban Nha. Ngµy 30 th¸ng B¶y Mi-ran-®a ®Õn La-Guay-ra, n¬i ®©y ng­êi Gra-na-®a cña m×nh. VÒ phÝa m×nh B«-li-va-r¬ ®Ò nghÞ noi «ng ®Þnh lªn tµu chiÕn Anh. Khi «ng ®Õn th¨m viªn t­ lÖnh thµnh g­¬ng Ca-xti-li-« trë vÒ C¸c-ta-hª-na, nh­ng Ri-b¸t rót côc ®· phè nµy lµ ®¹i t¸ Ma-nu-en Ma-ri-a Ca-x¸t «ng gÆp rÊt nhiÒu thuyÕt phôc ®­îc «ng ta tiÕp tôc tiÕn qu©n chÝ Ýt ®Õn B«-g«-ta, ng­êi, trong ®ã cã ®«n Mi-ghen Pª-nhi-a vµ Xi-m«n B«-li-va-r¬; n¬i ®©y nghÞ viÖn cña T©n Gra-na-®a ®ang häp. Hä ®­îc hoan nh÷ng ng­êi nµy khuyªn «ng l­u l¹i nhµ ®¹i t¸ Ca-x¸t dï lµ mét nghªnh nhiÖt liÖt vµ ®­îc mäi sù chi viÖn; c¶ hai ®­îc nghÞ viÖn ®ªm. Vµo 2 giê s¸ng, trong khi Mi-ran-®a ®ang ngon giÊc, Ca-x¸t, th¨ng cÊp t­íng, chia ®¹o qu©n nhá bÐ cña m×nh thµnh hai Pª-nhi-a vµ B«-li-va-r¬ ®em theo bèn tªn lÝnh cã vò trang vµo nhãm, hä tiÕn theo nh÷ng ®­êng kh¸c nhau vÒ Ca-ra-c¸t. Hä phßng «ng, thËn träng t­íc lÊy kiÕm vµ sóng lôc cña «ng, råi ®¸nh cµng tiÕn th× lùc l­îng cña hä cµng t¨ng; hµnh ®éng hung b¹o thøc «ng dËy, th« b¹o ra lÖnh cho «ng ®øng dËy vµ mÆc quÇn ¸o, cña ng­êi T©y Ban Nha cßng «ng l¹i
  11. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 522 523 c.m¸c b«-li-va-r¬-i-p«n-tª ë ® ©u còng cã t¸c dông tuyÓn mé t©n binh cho ®¹o qu©n ®Êu nh÷ng thñ ®o¹n hÌn h¹. Do ®ã, nhiÖt t×nh tr­íc ®ã kh«ng l©u cña nh©n d©n ®· biÕn thµnh sù bÊt m·n, vµ thÕ lµ lùc l­îng ph©n t¸n cña tranh giµnh ®éc lËp. Lùc l­îng chèng cù cña ng­êi T©y Ban ®Þch cã kh¶ n¨ng tËp hîp trë l¹i. Míi chØ ba th¸ng tr«i qua kÓ tõ Nha bÞ ®Ëp tan, mét phÇn v× lý do lµ ba phÇn t­ qu©n ®éi T©y Ban ®Çu th¸ng T¸m 1813 khi M«n-te-vÐc-®¬ bÞ v©y khèn ë cø ®iÓm Nha gåm ng­êi b¶n xø mµ trong mçi trËn ®¸nh nhá ®Òu ch¹y Pu-Ðc-t« - Ca-be-li-« vµ trong tay qu©n ®éi T©y Ban Nha chØ cßn sang phÝa ®èi ph­¬ng, mét phÇn do sù hÌn nh¸t cña c¸c viªn mét mÈu l·nh thæ ë miÒn T©y-B¾c Vª-nª-xu-ª-la, vËy mµ ®Õn t­íng nh­ Ti-xca, Ca-hi-gan vµ Phi-e-r« lÇn nµo còng bá r¬i th¸ng Ch¹p, ng­êi gi¶i phãng ®· mÊt uy tÝn vµ b¶n th©n Ca-ra- qu©n ®éi cña m×nh. Nhê ®ã mµ mét thanh niªn mï ch÷, Xan-chi- c¸t bÞ uy hiÕp do sù xuÊt hiÖn bÊt ngê ë vïng l©n cËn cña qu©n ®éi a-g« Ma-ri-ni-«, ®· ®¸nh ®uæi ®­îc ng­êi T©y Ban Nha ra khái T©y Ban Nha ®ang t¸c chiÕn th¾ng lîi d­íi quyÒn chØ huy cña B«- c¸c tØnh Cu-ma-na vµ B¸c-xª-l«-na trong khi B«-li-va-r¬ tiÕn vÒ vÐt. §Ó cñng cè chÝnh quyÒn ®ang lung lay cña m×nh, ngµy 1 c¸c tØnh phÝa t©y. §¹o qu©n cña Ri-b¸t ®· vÊp ph¶i sù chèng cù th¸ng Giªng 1814 B«-li-va-r¬ triÖu tËp cuéc héi häp gåm nh÷ng thËt sù duy nhÊt cña ng­êi T©y Ban Nha, nh­ng Ri-b¸t ®· ®¸nh c­ d©n cã thÕ lùc nhÊt ë Ca-ra-c¸t vµ tuyªn bè r»ng «ng ta kh«ng b¹i t­íng M«n-te-vÐc-®¬ ë L«-x¬-Ta-gu-a-nª-x¬ vµ buéc viªn muèn mang c¸i g¸nh nÆng nhµ ®éc tµi n÷a. MÆt kh¸c, Hu-rta-®« t­íng nµy ®em tµn qu©n cè thñ ë Pu-Ðc-t«-Ca-be-li-«. ®¬ Men-®«-xa trong mét bµi diÔn v¨n dµi ®· kiªn tr× yªu cÇu §­îc tin B«-li-va-r¬ tiÕn gÇn, thèng ®èc Ca-ra-c¸t lµ t­íng "cÇn ph¶i duy tr× quyÒn lùc tèi cao trong tay t­íng B«-li-va-r¬, chõng nµo cßn Phi-e-r« ®· cö ®¹i biÓu ®Õn gÆp B«-li-va-r¬ ®Ò nghÞ ký hiÖp ®Þnh ch­a thÓ triÖu tËp ®­îc nghÞ viÖn T©n Gra-na-®a vµ Vª-nª-xu-ª-la cßn ch­a thèng ®Çu hµng, hiÖp ®Þnh nµy ®­îc ký ë Vi-t«-ri-a; nh­ng Phi-e-r« bÞ nhÊt l¹i d­íi quyÒn lùc cña mét chÝnh phñ"235. ho¶ng hèt, kh«ng chê ®¹i biÓu cña m×nh trë vÒ ®· bÊt ngê ®ang §Ò nghÞ Êy ®­îc th«ng qua vµ nh­ vËy nÒn ®éc tµi ®· nhËn ®ªm bÝ mËt ch¹y trèn, phã mÆc h¬n 1 500 ng­êi T©y Ban Nha cho ®­îc mét h×nh thøc phª chuÈn hîp ph¸p nµo ®ã. ®Þch. Lóc ®ã c«ng chóng tæ chøc lÔ kh¶i hoµn cho B«-li-va-r¬. Trong mét thêi gian, chiÕn tranh víi ng­êi T©y Ban Nha §øng trªn xe kh¶i hoµn do 12 thiÕu phô thuéc c¸c gia ®×nh hiÓn mang tÝnh chÊt nh÷ng trËn ®¸nh nhá, kh«ng t¹o ­u thÕ quyÕt quÝ nhÊt ë Ca-ra-c¸t mÆc nh÷ng bé quÇn ¸o tr¾ng ®­îc t« ®iÓm ®Þnh ®èi víi bªn nµo c¶. Th¸ng S¸u 1814, B«-vÐt ®em toµn bé lùc b»ng mµu quèc kú kÐo ®i, B«-li-va-r¬ ®Çu trÇn, mÆc lÔ phôc, cÇm l­îng cña m×nh tiÕn tõ Ca-la-b«-x« ®Õn La-Pu-Ðc-t«, n¬i ®©y diÔn chiÕc gËy nhá trong tay, ®i tõ cæng thµnh ®Õn dinh cña m×nh ra cuéc héi qu©n gi÷a hai nhµ ®éc tµi B«-li-va-r¬ vµ Ma-ri-ni-«; ë trong kho¶ng nöa giê. Tù x­ng lµ "ng­êi thèng lÜnh vµ ng­êi gi¶i ®©y B«-vÐt gÆp hä vµ lÖnh cho qu©n ®éi m×nh tÊn c«ng ngay. Sau phãng c¸c tØnh miÒn T©y Vª-nª-xu-ª-la" - cßn Ma-ri-ni-« nhËn khi chèng cù Ýt nhiÒu, B«-li-va-r¬ ch¹y vÒ Ca-ra-c¸t, cßn Ma-ri-ni-« t­íc hiÖu "thèng lÜnh c¸c tØnh miÒn §«ng" - «ng ®· ®Æt ra "hu©n biÕn mÊt t¨m vÒ h­íng Cu-ma-na. Pu-Ðc-t« - Ca-be-li-« vµ Va- ch­¬ng ng­êi gi¶i phãng", tæ chøc ®éi qu©n tinh nhuÖ gäi lµ qu©n cËn vÖ cña m×nh vµ sèng cuéc ®êi ®Õ v­¬ng. Nh­ng gièng nh­ len-xi-a r¬i vµo tay B«-vÐt, viªn t­íng nµy chia qu©n thµnh hai phÇn lín ®ång bµo cña m×nh, «ng kh«ng thÓ chÞu ®­îc sù g¾ng søc c¸nh (mét c¸nh qu©n do ®¹i t¸ G«n-xa-lÐt chØ huy) tiÕn theo l©u dµi, vµ nÒn ®éc tµi cña «ng ch¼ng bao l©u ®· biÕn thµnh t×nh nh÷ng con ®­êng kh¸c nhau vÒ Ca-ra-c¸t. Ri-b¸t ®· uæng c«ng tr¹ng qu©n phiÖt v« chÝnh phñ; «ng phã th¸c nh÷ng viÖc quan m­u toan ng¨n chÆn cuéc tiÕn c«ng cña G«n-xa-lÐt. Ngµy 17 th¸ng träng nhÊt cho ®¸m ng­êi th©n tÝn cña m×nh, bän nµy ®· phung B¶y 1814 khi Ca-ra-c¸t ®Çu hµng G«n-xa-lÐt th× B«-li-va-r¬ rót phÝ tµi chÝnh quèc gia, råi sau ®ã, ®Ó bï l¹i sè tiÒn ®ã, ®· sö dông khái
  12. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 524 525 c.m¸c b«-li-va-r¬-i-p«n-tª La-Guay-ra, ra lÖnh cho c¸c tµu chiÕn ®Ëu ë c¶ng cña thµnh phè ra-Ma-rta t­íng T©y Ban Nha lµ M«n-tan-v« n¾m mét ®éi qu©n nµy nhæ neo vµ ch¹y vÒ Cu-ma-na, cßn m×nh th× ®em tµn qu©n rót phßng thñ yÕu ít gåm ch­a ®Çy 200 ng­êi vµ mét cø ®iÓm mµ vÒ B¸c-xª-l«-na. Sau thÊt b¹i mµ B«-vÐt gi¸ng cho nh÷ng ng­êi c«ng sù phßng ngù ë vµo t×nh tr¹ng th¶m h¹i nhÊt, ®· thuª khëi nghÜa ë ¸c-gui-ta ngµy 8 th¸ng T¸m 1814, ngay ®ªm ®ã B«- s½n mét chiÕc tµu Ph¸p ®Ó b¶o ®¶m m×nh cã thÓ ch¹y trèn ®­îc, li-va-r¬ bÝ mËt rêi bá qu©n ®éi cña m×nh ®Ó ®i ®­êng vßng véi v· trong khi c­ d©n thµnh phè cho B«-li-va-r¬ biÕt r»ng khi «ng ta vÒ Cu-ma-na, n¬i ®Êy, bÊt chÊp sù ph¶n kh¸ng phÉn né cña Ri- ®Õn gÇn hä sÏ më cæng thµnh vµ ®¸nh ®uæi qu©n phßng thñ. Nh­ng b¸t, «ng ta lªn ngay tµu chiÕn "Bi-an-ki" cïng víi Ma-ri-ni-« vµ ®¸ng lÏ tiÕn ®¸nh ng­êi T©y Ban Nha ë Xan-ta-Ma-rta nh­ nghÞ mÊy sÜ quan kh¸c. NÕu Ri-b¸t, Pa-ª-x¬ vµ nh÷ng viªn t­íng kh¸c viÖn ®· trao nhiÖm vô cho «ng ta, th× B«-li-va-r¬ l¹i bÞ chi phèi bëi cïng ®i theo c¸c nhµ ®éc tµi trong cuéc ch¹y trèn cña hä, th× sÏ sù thï ghÐt cña m×nh ®èi víi Ca-xti-li-«, t­ lÖnh C¸c-ta-hª-na, nªn mÊt s¹ch. Khi ®Õn Hoan-gri-e-g« trªn ®¶o M¸c-ga-ri-ta, nh÷ng ®· tù tiÖn ®em qu©n ®éi cña m×nh ®¸nh thµnh phè nµy lµ thµnh ng­êi nµy bÞ t­íng A-ri-xmen-®i ®èi xö nh­ nh÷ng kÎ ®µo ngò vµ phè ®· gia nhËp n­íc céng hoµ liªn bang. BÞ ®Èy lïi, «ng ta h¹ tr¹i ra lÖnh rêi ®¶o nµy, hä ®i ®Õn Ca-ru-pa-n«, nh­ng ë ®©y bÞ ®¹i t¸ ë La-P«-pa, mét qu¶ ®åi lín n»m c¸ch C¸c-ta-hª-na kho¶ng mét BÐc-mu-®Ðt ®èi xö gièng nh­ thÕ, hä l¹i ®i C¸c-ta-hª-na. T¹i ®©y, tÇm b¾n cña ph¸o vµ ®Æt khÈu ph¸o nhá duy nhÊt cña m×nh lµm ®Ó lµm phai mê Ên t­îng vÒ cuéc ch¹y trèn cña m×nh, hä ®· ra lêi trËn ®Þa ph¸o chèng l¹i cø ®iÓm ®ã gÇn 80 khÈu ph¸o. Sau ®ã, «ng tuyªn bè cã tÝnh chÊt biÖn b¹ch ®­îc viÕt b»ng lêi v¨n khoa ta chuyÓn tõ v©y ®¸nh sang phong táa kÐo dµi ®Õn ®Çu th¸ng N¨m tr­¬ng. mµ kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶ nµo kh¸c, ngoµi viÖc gi¶m qu©n sè cña Do tham gia ©m m­u ®­îc tæ chøc nh»m lËt ®æ ChÝnh phñ m×nh tõ 2 400 ng­êi xuèng cßn kho¶ng 700 ng­êi, do ®µo ngò vµ C¸c-ta-hª-na, B«-li-va-r¬ buéc ph¶i rêi khái n­íc céng hoµ nhá bÖnh tËt. Trong khi ®ã, mét ®¹o qu©n viÔn chinh lín cña T©y Ban bÐ nµy vµ sang Tun-ha lµ n¬i ®ang häp nghÞ viÖn cña n­íc Céng Nha, do t­íng M«-ri-l« chØ huy, tõ Ca-®i-x¬ tiÕn ®Õn ®¶o M¸c-ga- hoµ liªn bang T©n Gra-na-®a236. BÊy giê tØnh Cun-®i-na-m¸c-ca ri-ta ngµy 25 th¸ng Ba 1815; nã cö lùc l­îng t¨ng viÖn lín ®Õn ®ang ®øng ®Çu c¸c tØnh ®éc lËp kh«ng chÞu thõa nhËn hiÖp ­íc Xan-ta-Ma-rta, råi ch¼ng bao l©u ®· chiÕm ®­îc C¸c-ta-hª-na. liªn bang Gra-na-®a, cßn Ki-t«, Xan-ta-Ma-rta vµ c¸c tØnh kh¸c Nh­ng tr­íc ®ã ngµy 10 th¸ng N¨m 1815, B«-li-va-r¬ cïng víi vÉn cßn ë d­íi quyÒn thèng trÞ cña ng­êi T©y Ban Nha. B«-li-va- kho¶ng 12 sÜ quan cña m×nh ®i kÌm, ®· xuèng chiÕc tµu hai cét r¬ ®Õn Tun-ha ngµy 22 th¸ng M­êi mét 1814, ®­îc nghÞ viÖn bæ buåm cña Anh ®i Gia-mai-ca. §Õn n¬i an toµn nµy, «ng ta l¹i ra nhiÖm lµm tæng t­ lÖnh lùc l­îng liªn bang vµ nhËn hai nhiÖm vô - b¶n tuyªn bè, tù cho lµ n¹n nh©n cña mét kÎ thï bÝ mËt hoÆc tËp buéc chñ tÞch tØnh Cun-®i-na-m¸c-ca ph¶i thõa nhËn quyÒn lùc ®oµn nµo ®ã vµ bµo ch÷a cho cuéc ch¹y trèn cña m×nh tr­íc mÆt cña nghÞ viÖn, råi sau ®ã tiÕn ®¸nh Xan-ta-Ma-rta, h¶i c¶ng duy qu©n T©y Ban Nha ®ang tiÕn gÇn, m« t¶ sù ch¹y trèn Êy nh­ lµ sù nhÊt ®­îc phßng thñ cña T©n Gra-na-®a vÉn cßn n»m trong tay tõ bá quyÒn chØ huy nh»m duy tr× nÒn hoµ b×nh x· héi. ng­êi T©y Ban Nha. NhiÖm vô thø nhÊt ®­îc hoµn thµnh kh«ng Trong t¸m th¸ng B«-li-va-r¬ l­u l¹i Kinh-xt¬n, nh÷ng viªn vÊt v¶ g×, v× B«-g«-ta, thñ phñ cña mét tØnh ®ang bÊt m·n, lµ mét t­íng mµ «ng ta bá l¹i ë Vª-nª-xu-ª-la, còng nh­ t­íng A-ri-xmen- thµnh phè kh«ng ®­îc bè phßng. MÆc dÇu nã ®· ®Çu hµng, B«-li- ®i ë ®¶o M¸c-ga-ri-ta, ®· chèng cù ngoan c­êng víi lùc l­îng vò va-r¬ vÉn cho binh sÜ cña m×nh c­íp ph¸ nã trong 48 giê. ë Xan- trang T©y Ban Nha. Nh­ng khi Ri-b¸t, ng­êi ®· ®em l¹i tiÕng t¨m
  13. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 526 527 c.m¸c b«-li-va-r¬-i-p«n-tª cho B«-li-va-r¬, bÞ ng­êi T©y Ban Nha b¾n chÕt sau khi chiÕm Ma- nh­ng kh«ng d¸m ng¨n c¶n Ma-ri-ni-« vµ Pi-a-r¬ t¸ch khái «ng ®Ó tu-rin, thay thÕ Ri-b¸t, xuÊt hiÖn trªn vò ®µi, mét ng­êi kh¸c cã tµi tù tiÕn hµnh chiÕn tranh chèng Cu-ma-na theo tinh thÇn tù g¸nh n¨ng h¬n nhiÒu, nh­ng v× lµ ng­êi n­íc ngoµi kh«ng thÓ ®ãng vai chÞu mäi sù may rñi. BÞ yÕu ®i v× sù ph©n chia Êy, «ng lµm theo lêi trß khuyªn cña Bri-«ng tiÕn vÒ ¤-cu-ma-r¬, «ng ®Õn n¬i ®©y vµo ngµy ®éc lËp trong c¸ch m¹ng Nam Mü, nªn rót côc ng­êi nµy ®· quyÕt 3 th¸ng B¶y 1816 víi 13 tµu trong ®ã chØ cã 7 tµu ®­îc vò trang. ®Þnh ho¹t ®éng d­íi quyÒn B«-li-va-r¬. §ã lµ Lu-i Bri-«ng. §Ó gióp §¹o qu©n cña «ng cã tÊt c¶ 650 ng­êi vµ nhê tuyÓn mé ®­îc mét ®ì nh÷ng ng­êi c¸ch m¹ng, «ng ®· tõ Lu©n §«n ®i C¸c-ta-hª-na sè ng­êi da ®en ®­îc «ng tuyªn bè gi¶i phãng cho hä, sè qu©n cña trªn chiÕc ph¸o h¹m víi 24 khÈu ph¸o vµ phÇn lín trang bÞ trªn «ng ®· t¨ng lªn ®Õn gÇn 800 ng­êi. ë ¤-cu-ma-r¬, «ng l¹i ra b¶n chiÕn h¹m nµy lµ do chÝnh «ng bá tiÒn ra mua vµ chë 14 000 bé vò tuyªn c¸o høa "tiªu diÖt bän b¹o chóa" vµ "triÖu tËp nh©n d©n ®Ó khÝ vµ mét sè l­îng lín vËt t­ qu©n sù. V× «ng ®Õn qu¸ muén vµ ®· hä cö ®¹i biÓu cña m×nh vµo nghÞ viÖn". Trong khi tiÕn vÒ h­íng kh«ng cßn cã Ých cho nh÷ng ng­êi khëi nghÜa ë vïng nµy, nªn tõ Va-len-xi-a, ®Õn mét n¬i c¸ch kh«ng xa ¤-cu-ma-r¬, «ng gÆp ®Êy «ng l¹i ®i Cai-e-x¬ trªn ®¶o Ha-i-ti237, n¬i mµ nhiÒu nhµ yªu t­íng T©y Ban Nha lµ M«-ra-le-x¬ ®ang chØ huy mét ®¬n vÞ cã kho¶ng 200 binh sÜ vµ 100 d©n vÖ. Khi c¸c x¹ thñ cña M«-ra-li-x¬ n­íc l­u vong tô tËp sau khi C¸c-tª-hª-na ®Çu hµng. Lóc nµy B«- ®¸nh tan ®éi tiÒn vÖ cña B«-li-va-r¬ th× theo lêi mét ng­êi môc li-va-r¬ còng tõ Kinh-xt¬n ®i Poãc-t¬-« - Pren, n¬i ®©y h­ëng øng kÝch, «ng ta lêi høa cña «ng lµ gi¶i phãng n« lÖ, tæng thèng Ha-i-ti lµ Pª-ti-«n tá ý s½n sµng dµnh cho «ng mäi sù chi viÖn vÒ vËt chÊt cho mét "ch¼ng cßn hån vÝa nµo n÷a; ch¼ng nãi mét lêi, «ng nhanh chãng quay ngùa cuéc viÔn chinh míi chèng ng­êi T©y Ban Nha ë Vª-nª-xu-ª-la. ë phi n­íc ®¹i vÒ ¤-cu-ma-r¬, v­ît qua lµng m¹c ®Õn vÞnh gÇn ®Êy, xuèng ngùa, ®¸p Cai-e-x¬, «ng gÆp Bri-«ng vµ nh÷ng ng­êi l­u vong kh¸c, vµ t¹i thuyÒn con, lªn tµu "§i-a-nu" vµ ra lÖnh cho toµn ph©n h¹m ®éi theo «ng ®Õn hßn cuéc héi nghÞ toµn thÓ, «ng ®Ò nghÞ ®­îc cö lµm t­ lÖnh qu©n viÔn ®¶o nhá B«-nai-r¬, bá mÆc tÊt c¶ nh÷ng b¹n chiÕn ®Êu cña m×nh kh«ng ®­îc sù chinh míi víi ®iÒu kiÖn lµ quyÒn lùc d©n sù vµ qu©n sù ®Òu thèng gióp ®ì g×"238. nhÊt trong tay «ng cho ®Õn khi triÖu tËp nghÞ viÖn chung. §a sè ®· Nhê ¶nh h­ëng cña nh÷ng lêi chØ trÝch vµ khuyªn b¶o cña chÊp nhËn ®iÒu kiÖn cña «ng, vµ ngµy 16 th¸ng T­ 1816 ®¹o qu©n Bri-«ng, «ng ta l¹i liªn hîp víi c¸c vÞ chØ huy kh¸c ë vïng duyªn viÔn chinh xuÊt ph¸t víi B«-li-va-r¬ trong t­ c¸ch t­ lÖnh vµ Bri- h¶i Cu-ma-na, nh­ng bÞ hä tá th¸i ®é nghiªm kh¾c, ngoµi ra Pi-a «ng trong t­ c¸ch ®« ®èc. Trªn ®¶o M¸c-ga-ri-ta, B«-li-va-r¬ ®· cßn do¹ ®­a «ng ra toµ ¸n qu©n sù vÒ téi ®¶o ngò vµ hÌn nh¸t, tranh thñ ®­îc t­ lÖnh ®éi qu©n n¬i nµy lµ A-ri-xmen-®i, ng­êi ®· nªn «ng l¹i ®i ngay ®Õn Cai-e-x¬. Sau mÊy th¸ng cè g¾ng, Bri-«ng lµm cho ng­êi T©y Ban Nha chØ cßn gi÷ l¹i ®­îc cø ®iÓm duy nhÊt ë rót côc ®· thuyÕt phôc ®­îc ®a sè c¸c vÞ chØ huy qu©n sù Vª-nª- trªn ®¶o P¨m-pa-ta. §­îc lêi høa chÝnh thøc cña B«-li-va-r¬ lµ xu-ª-la ®Ó hä thÊy r»ng cÇn cã mét trung t©m dï lµ trªn danh triÖu tËp nghÞ viÖn quèc d©n ë Vª-nª-xu-ª-la ngay khi n¾m ®­îc nghÜa, nªn hä l¹i thõa nhËn B«-li-va-r¬ lµm tæng t­ lÖnh cña hä, ®Êt n­íc, A-ri-xmen-®i liÒn triÖu tËp héi nghÞ quèc d©n t¹i nhµ thê víi ®iÒu kiÖn nhÊt quyÕt lµ «ng ta triÖu tËp nghÞ viÖn vµ sÏ kh«ng thµnh phè La-vi-li-a-®en - Noãc-t¬ vµ c«ng khai tuyªn bè B«-li- can thiÖp vµo viÖc qu¶n lý d©n sù. Ngµy 31 th¸ng Ch¹p 1816, «ng va-r¬ lµ tæng t­ lÖnh n­íc Céng hoµ Vª-nª-xu-ª-la vµ T©n Gra-na- ®Õn B¸c-xª-l«-na cã ®em theo vò khÝ, ®¹n d­îc vµ thùc phÈm do ®a. Ngµy 31 th¸ng N¨m 1816, B«-li-va-r¬ ®æ bé lªn Ca-ru-pa-n«,
  14. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 528 529 c.m¸c b«-li-va-r¬-i-p«n-tª chÝnh vµ thay thÕ hai c¬ quan nµy b»ng "héi ®ång tèi cao quèc Pª-ti-«n cung cÊp. Ngµy 2 th¸ng Giªng 1817 A-ri-xmen-®i liªn gia" mµ b¶n th©n «ng ta ®øng ®Çu, cßn Bri-«ng lµm ng­êi l·nh hiÖp víi «ng th× ngµy 4 th¸ng Giªng «ng tuyªn bè t×nh tr¹ng thêi ®¹o tiÓu ban qu©n sù vµ Phran-xi-xc« An-t«-ni-« Xª-a lµm ng­êi chiÕn vµ tËp trung toµn bé quyÒn lùc vµo tay m×nh; nh­ng 5 l·nh ®¹o tiÓu ban chÝnh trÞ. Nh­ng Pi-a-r¬, ng­êi chinh phôc Gu- ngµy sau, khi A-ri-xmen-®i r¬i vµo æ phôc kÝch cña qu©n T©y a-na vµ ®· tõng do¹ ®­a B«-li-va-r¬ ra toµ ¸n qu©n sù víi t­ c¸ch Ban Nha, th× nhµ ®éc tµi nµy ch¹y vÒ B¸c-xª-l«-na. Qu©n lÝnh kÎ ®¶o ngò, ®· kh«ng tiÕc lêi ch©m biÕm «ng ta lµ "Na-p«-lª-«ng l¹i tËp hîp rót lui", do ®ã B«-li-va-r¬ nghÜ c¸ch xo¸ sæ «ng nµy. Dùa trªn ë B¸c-xª-l«-na, Bri-«ng göi tíi ®©y cho B«-li-va-r¬ c¶ ph¸o vµ nh÷ng téi danh gi¶: tuång nh­ Pi-a-r¬ nhen nhãm mét vô ©m lùc l­îng t¨ng viÖn, nªn «ng ta nhanh chãng x©y dùng ®­îc mét m­u chèng ng­êi da tr¾ng, m­u ®å giÕt h¹i B«-li-va-r¬ vµ ®o¹t ®éi ngò míi, cã tíi 1 100 ng­êi. Ngµy 5 th¸ng T­, ng­êi T©y Ban quyÒn tèi cao, Pi-a-r¬ bÞ ®­a ra toµ ¸n qu©n sù do Bri-«ng chñ Nha chiÕm thµnh B¸c-xª-l«-na vµ qu©n cña nh÷ng ng­êi yªu to¹, bÞ kÕt téi vµ lÜnh ¸n tö h×nh, «ng bÞ xö b¾n ngµy 16 th¸ng M­êi 1817. C¸i chÕt cña «ng lµm cho Ma-ri-ni-« ho¶ng sî. Hoµn n­íc rót lui vÒ mét nhµ d­ìng l·o ë gÇn B¸c-xª-l«-na vµ ®· x©y toµn hiÓu r»ng kh«ng cã Pi-a-r¬ th× b¶n th©n m×nh ch¼ng ra g× dùng c«ng sù theo lÖnh cña B«-li-va-r¬, nh­ng c«ng sù nµy kh«ng hÕt, cho nªn trong mét bøc th­ viÕt theo tinh thÇn nÞnh bî nhÊt, thÓ dïng lµm n¬i Èn nÊp cho ®éi qu©n phßng thñ 1 000 ng­êi khi «ng ta c«ng khai phØ b¸ng ng­êi b¹n ®· bÞ giÕt cña m×nh, phñ bÞ tÊn c«ng thËt sù. §ªm ngµy 5 th¸ng Giªng «ng rêi bá ®éi ngò, ®Þnh ý ®å cña m×nh lµ c¹nh tranh víi nh©n vËt gi¶i phãng vµ cÇu nãi víi ®¹i t¸ Phr©y-tÐt ng­êi mµ «ng giao quyÒn chØ huy, r»ng xin lßng khoan hång ®é l­îng cña B«-li-va-r¬. «ng ta t×m thªm qu©n míi vµ sÏ nhanh chãng quay trë l¹i. Tin vµo Cuéc chinh phôc cña Pi-a-r¬ ®èi víi Gu-a-na ®· thay ®æi tËn lêi høa hÑn ®ã, Phr©y-tÐt tõ chèi lêi ®Ò nghÞ ®Çu hµng vµ sau cuéc gèc t×nh h×nh cã lîi cho nh÷ng ng­êi yªu n­íc; riªng tØnh nµy ®· c­êng tËp ®· cïng toµn thÓ sè qu©n phßng thñ trë thµnh n¹n cung cÊp ®­îc nhiÒu tµi nguyªn h¬n c¶ b¶y tØnh kh¸c cña Vª-nª- nh©n cña cuéc tµn s¸t cña ng­êi T©y Ban Nha. xu-ª-la gép l¹i. Do ®ã, kh¾p n¬i ng­êi ta tr«ng chê mét chiÕn dÞch Pi-a-r¬, ng­êi da mÇu vµ sinh ë Quy-ra-xao, ®· m­u tÝnh vµ míi, mµ B«-li-va-r¬ nªu ra trong mét b¶n tuyªn c¸o míi, sÏ ®­a thùc hiÖn viÖc chinh phôc Gu-a-na, ®ång thêi ®« ®èc Bri-«ng l¹i ®Õn viÖc ®uæi h¼n ®­îc ng­êi T©y Ban Nha. Tõ th«ng c¸o ®Çu tiªn ñng hé c«ng cuéc Êy b»ng c¸c ph¸o thuyÒn cña m×nh. Ngµy 20 Êy m« t¶ mét sè ®¬n vÞ nhá gåm lÝnh thu mua cá ngùa cña T©y th¸ng B¶y sau khi ng­êi T©y Ban Nha bÞ quÐt ra khái toµn tØnh Ban Nha rót khái Ca-la-b«-x«, nh­ lµ "®¹o qu©n ch¹y dµi tr­íc ®ã, th× Pi-a-r¬, Bri-«ng, Xª-a, Ma-ri-ni-«, A-ri-xmen-®i vµ nh÷ng qu©n ®éi b¸ch chiÕn b¸ch th¾ng cña chóng ta", ®­¬ng nhiªn tê ng­êi kh¸c triÖu tËp nghÞ viÖn tØnh ë An-g«-xtu-ra vµ ®Æt héi th«ng c¸o Êy tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i nh»m môc ®Ých g× kh¸c h¬n ®ång tam vÞ chÊp chÝnh ®øng ®Çu quyÒn hµnh ph¸p; Bri-«ng c¨m lµ lµm gi¶m bít nh÷ng hy väng trªn. §Ó chèng l¹i gÇn 4 000 ng­êi ghÐt Pi-a-r¬ vµ thiÕt tha mong muèn B«-li-va-r¬ thµnh ®¹t, v× T©y Ban Nha mµ M«-ri-l« cßn ch­a kÞp tËp hîp, B«-li-va-r¬ cã ®iÒu nµy mµ «ng ®· tiªu phÝ mét sè lín tµi s¶n riªng, vµ «ng ®· trªn 9 000 ng­êi ®­îc trang bÞ tèt vµ ®­îc cung cÊp dåi dµo tÊt t×m c¸ch cö b»ng ®­îc B«-li-va-r¬ lµm uû viªn cña héi ®ång tam c¶ nh÷ng thø cÇn thiÕt cho chiÕn tranh. Tuy nhiªn, cho ®Õn vÞ chÊp chÝnh, mÆc dï B«-li-va-r¬ v¾ng mÆt. §­îc tin nµy, B«-li- cuèi th¸ng N¨m 1818, «ng ®· thua chõng 12 trËn, mÊt hÕt c¸c va-r¬ rêi n¬i Èn nÊp cña m×nh vµ ®Õn An-g«-xtu-ra, n¬i ®©y, ®­îc tØnh n»m ë phÝa b¾c ¤-ri-n«-c«. V× «ng ph©n t¸n lùc l­îng Bri-«ng cæ vò, «ng ta gi¶i t¸n nghÞ viÖn vµ héi ®ång tam vÞ chÊp
  15. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 530 531 c.m¸c b«-li-va-r¬-i-p«n-tª cña ®éi qu©n m×nh víi c¸c ®¬n vÞ cña Pa-ª-x¬ vµ Ma-ri-ni-«. Dï chiÕm ­u thÕ vÒ sè l­îng cña m×nh, nªn nh÷ng lùc l­îng Êy bao sao th× nh÷ng th¾ng lîi cña Pa-ª-x¬ còng ®­a tíi viÖc chiÕm lÜnh giê còng bÞ ®¸nh b¹i tõng bé phËn. §Ó cho Pa-e-x¬ vµ nh÷ng tØnh Ba-ri-ma ®Ó më ®­êng cho B«-li-va-r¬ tiÕn vµo T©n Gra-na- ng­êi kh¸c d­íi quyÒn m×nh t¸c chiÕn, «ng quay vÒ An-g«-xtu- ®a. Sau khi Xan-tan-®e-r¬ ®· chuÈn bÞ xong xu«i mäi thø ë ®©y, ra. Sù tan r· nµy tiÕp theo sù tan r· kia, vµ tÊt c¶ t­ëng chõng ®éi qu©n n­íc ngoµi, chñ yÕu gåm ng­êi Anh, ®· quyÕt ®Þnh sè nh­ ®ang l©m vµo th¶m ho¹ hoµn toµn. Vµo giê phót hiÓm nghÌo phËn cña T©n Gra-na-®a b»ng mét lo¹t th¾ng lîi giµnh ®­îc ë tØnh nhÊt Êy sù ngÉu hîp míi xuÊt hiÖn cña hoµn c¶nh thuËn lîi l¹i Tun-ha vµo ngµy 1 vµ 23 th¸ng B¶y vµ ngµy 7 th¸ng T¸m239. Ngµy thay ®æi t×nh h×nh mét lÇn n÷a. ë An-g«-xtu-ra, B«-li-va-r¬ gÆp 12 th¸ng T¸m, B«-li-va-r¬ ca khóc kh¶i hoµn tiÕn vµo B«-g«-ta, Xan-tan-®e-r¬ quª qu¸n ë xø T©n Gra-na-®a, «ng nµy yªu cÇu cßn ng­êi T©y Ban Nha bÞ tÊt c¶ c¸c tØnh ë Gra-na-®a khëi nghÜa B«-li-va-r¬ gióp ®ì ®Ó x©m nhËp xø nµy, t¹i ®ã d©n c­ ®· s½n chèng l¹i, th× ®· co vµo cè thñ ë thµnh phè M«m-p«-x¬. sµng tiÕn hµnh cuéc tæng khëi nghÜa chèng ng­êi T©y Ban Nha. Tæ chøc xong c«ng viÖc cña nghÞ viÖn Gra-na-®a ë B«-g«-ta vµ B«-li-va-r¬ ®· tho¶ m·n, trªn møc ®é nhÊt ®Þnh, yªu cÇu nµy. sau khi cö t­íng Xan-tan-®e-r¬ lµm tæng t­ lÖnh, B«-li-va-r¬ ®i BÊy giê tõ Anh ®· chuyÓn tíi sù chi viÖn dåi dµo nh­ mét dßng Pam-pl«-na sèng chõng hai th¸ng trong yÕn tiÖc vµ ca móa. Ngµy 3 th¸c gåm ng­êi, tµu thuyÒn vµ vËt t­ chiÕn tranh, c¸c sÜ quan nµo th¸ng M­êi mét, «ng ®Õn M«n-tª-can ë Vª-nª-xu-ª-la, ë ®©y «ng ra lµ ng­êi Anh, ng­êi Ph¸p, ng­êi §øc vµ ng­êi Ba Lan tõ kh¾p n¬i lÖnh tËp hîp c¸c viªn chØ huy qu©n sù cã tinh thÇn yªu n­íc cña ®æ vÒ An-g«-xtu-ra. Sau hÕt, trªn vò ®µi xuÊt hiÖn b¸c sÜ Ge- n­íc nµy cïng qu©n lÝnh cña hä. N¾m trong tay c«ng quÜ gÇn 2 000 rman Rèt xi-«, mét ng­êi ®· tuyÖt väng v× nh÷ng thÊt b¹i cña c¸ch m¹ng Nam Mü; «ng g©y ®­îc ¶nh h­ëng ®èi víi B«-li-va-r¬ 000 ®«-la thu ®­îc b»ng nh÷ng kho¶n c­ìng bøc båi th­êng chiÕn vµ thóc ®Èy B«-li-va-r¬ triÖu tËp vµo ngµy 15 th¸ng Hai 1819 tranh trong c­ d©n T©n Gra-na-®a vµ mét ®¹o qu©n s½n sµng chiÕn NghÞ viÖn quèc d©n, riªng c¸i tªn gäi Êy ®· lµ c«ng cô ®ñ m¹nh ®Ó ®Êu gåm chõng 9 000 ng­êi mµ mét phÇn ba lµ qu©n lÝnh Anh, Ai- thµnh lËp mét ®¹o qu©n míi gåm kho¶ng 14 000 ng­êi, cho nªn r¬-len Han-n«-v¬, vµ c¸c binh lÝnh n­íc ngoµi kh¸c rÊt cã kû luËt, B«-li-va-r¬ cã thÓ kh«i phôc c¸c hµnh ®éng tÊn c«ng. giê ®©y «ng ®øng tr­íc mét kÎ ®Þch ®· mÊt hÕt mäi nguån vËt chÊt C¸c sÜ quan n­íc ngoµi ®Ò nghÞ víi B«-li-va-r¬ mét kÕ ho¹ch víi lùc l­îng qu©n sù trªn danh nghÜa chØ cã kho¶ng 4 500 ng­êi vµ c¨n cø vµo ®ã «ng ph¶i lµm ra vÎ ®Þnh tÊn c«ng vµo Ca-ra-c¸t vµ hai phÇn ba l¹i gåm ng­êi b¶n xø mµ ng­êi T©y Ban Nha kh«ng thÓ gi¶i phãng Vª-nª-xu-ª-la khái ¸ch thèng trÞ cña T©y Ban Nha, do tin cËy. V× M«-ri-l« rót lui tõ Xan-PhÐc-nan-®« trªn s«ng A-pu-rª ®ã buéc M«-ri-l« gi¶m bít lùc l­îng cña m×nh ë T©n Gra-na-®a vµ vÒ Xan-C¸c-lèt, nªn B«-li-va-r¬ truy kÝch ®Õn tËn Ca-la-b«-x«, tËp trung lùc l­îng Êy ®Ó b¶o vÖ Vª-nª-xu-ª-la, trong khi ®ã «ng thµnh thö c¸c tæng hµnh dinh cña hai ®Þch thñ chØ c¸ch nhau cã hai (B«-li-va-r¬) ph¶i bÊt ngê quay l¹i phÝa t©y ®Ó héi qu©n víi qu©n ngµy ®­êng. NÕu B«-li-va-r¬ d¸m tiÕn lªn th× riªng sè qu©n ng­êi du kÝch cña Xan-tan-®e-r¬ vµ tiÕn vÒ B«-g«-ta. §Ó thùc hiÖn kÕ ¢u cña «ng còng cã thÓ ®¸nh tan qu©n T©y Ban Nha, nh­ng «ng l¹i ho¹ch ®ã, ngµy 24 th¸ng Hai 1819 B«-li-va-r¬ rêi An-g«-xtu-ra, chän c¸ch ®¸nh kÐo dµi chiÕn tranh thªm 5 n¨m n÷a. cö Xª-a lµm chñ tÞch nghÞ viÖn vµ phã tæng thèng n­íc Céng hoµ Th¸ng M­êi 1819, nghÞ viÖn ë An-g«-xtu-ra buéc ng­êi ®¹i trong thêi gian «ng v¾ng mÆt. Nhê sù c¬ ®éng cña Pa-ª-x¬ nªn M«-ri-l« vµ La To-r« ®· bÞ ®¸nh b¹i ë A-sa-gu-a-x¬ vµ lÏ ra ®· bÞ diÖn cña B«-li-va-r¬ lµ Xª-a ph¶i tõ chøc, vµ cö A-ri-xmen-®i lªn hoµn toµn tiªu diÖt, nÕu B«-li-va-r¬ thùc hiÖn ®­îc cuéc héi qu©n
  16. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 532 533 c.m¸c b«-li-va-r¬-i-p«n-tª Ban Nha, nÕu y kh«ng thõa nhËn tr­íc nÒn ®éc lËp cña n­íc céng thay. §­îc tin nµy, B«-li-va-r¬ bÊt ngê ®­a qu©n ®oµn lª d­¬ng hoµ. cña m×nh vÒ An-g«-xtu-ra, bÊt chît tËp kÝch A-ri-xmen-®i chØ cã Ngµy 17 th¸ng Ch¹p, M«-ri-l« do khao kh¸t tham gia c«ng 600 binh sÜ lµ ng­êi b¶n xø, ®uæi A-ri-xmen-®i ®Õn ®¶o M¸c-ga- viÖc ë T©y Ban Nha nªn ®· ®¸p tµu chiÕn ®i Pu-Ðc-t« - Ca-be-li-«, ri-ta vµ kh«i phôc chøc vô cña Xª-a. B¸c sÜ R«-xi-« l«i cuèn B«-li- trao quyÒn tæng chØ huy cho Mi-ghen §¬ La To-r¬, vµ ®Õn ngµy 10 va-r¬ b»ng viÔn c¶nh thiÕt lËp quyÒn lùc tËp trung, ®· thuyÕt th¸ng Ba 1821 B«-li-va-r¬ viÕt th­ b¸o cho La To-r¬ biÕt r»ng phôc «ng tuyªn bè thµnh lËp "n­íc Céng hoµ C«-l«m-bi-a" bao ho¹t ®éng qu©n sù sÏ ®­îc kh«i phôc khi hÕt h¹n 30 ngµy. Ng­êi gåm T©n Gra-na-®a vµ Vª-nª-xu-ª-la, ban bè luËt c¬ b¶n cña nhµ T©y Ban Nha chiÕm lÜnh trËn ®Þa kiªn cè ë Ca-ra-b«-b«, mét lµng n­íc míi do chÝnh R«-xi-« th¶o ra, vµ ®ång ý thµnh lËp nghÞ viÖn n»m gi÷a ®o¹n ®­êng tõ Xan-C¸c-lèt ®Õn Va-len-xi-a; nh­ng chung La To-r¬ ®¸ng lÏ tËp hîp toµn bé lùc l­îng cña m×nh ë ®©y th× l¹i cho hai khu vùc. Ngµy 20 th¸ng Giªng 1820 B«-li-va-r¬ l¹i quay chØ tËp trung cã s­ ®oµn sè 1 cña m×nh gåm 2 500 bé binh vµ trë vÒ Xan-phÐc-nan-®« trªn s«ng A-pua. ViÖc B«-li-va-r¬ ®ét chõng 1 500 kþ binh, trong khi B«-li-va-r¬ cã 6 000 bé binh, trong ®ã nhiªn rót qu©n ®oµn lª d­¬ng - ng­êi T©y Ban Nha sî qu©n ®oµn cã ®éi qu©n Anh 1 100 ng­êi, vµ 3 000 kþ binh Li-a-nª-rèt241 do Pa- nµy h¬n sè qu©n lÝnh C«-l«m-bi-a ®«ng gÊp m­êi lÇn - ®· lµm cho M«-ri-l« l¹i cã thÓ tËp hîp qu©n t¨ng viÖn, trong khi ®ã tin tøc vÒ ª-x¬ chØ huy. B«-li-va-r¬ coi trËn ®Þa cña ®Þch lµ ®¸ng sî ®Õn nçi «ng mét ®¹o qu©n viÔn chinh lín do ¤' §«n-nen chØ huy s¾p söa xuÊt ®Ò nghÞ víi héi ®ång qu©n sù cña m×nh ký hiÖp ®Þnh ngõng b¾n míi, ph¸t tõ T©y Ban Nha, l¹i n©ng cao tinh thÇn ®· sa sót cña phÝa nh­ng bÞ cÊp d­íi b¸c bá. ChØ huy mét ®éi qu©n mµ chñ yÕu gåm ®éi T©y Ban Nha. Tuy cã ­u thÕ vÒ binh lùc, nh­ng B«-li-va-r¬ qu©n lª d­¬ng Anh, Pa-ª-x¬ theo ®­êng nhá ®¸nh vu håi s­ên ph¶i kh«ng nghÜ g× ®Õn viÖc ®¹t ®­îc mét ®iÒu g× trong chiÕn dÞch n¨m cña ®Þch; sau khi cuéc c¬ ®éng ®ã hoµn toµn th¾ng lîi, La To-r¬ lµ 1820. Trong khi ®ã tin tøc ®Õn tõ ch©u ¢u cho biÕt cuéc c¸ch ng­êi ®Çu tiªn bªn phÝa T©y Ban Nha ®· ch¹y miÕt ®Õn tËn Pu-Ðc- m¹ng trªn ®¶o Lª-«ng240 ® · chÊm døt b»ng b¹o lùc, cuéc viÔn t«-Ca-be-li-« míi dõng l¹i vµ cè thñ ë ®ã víi tµn qu©n cña m×nh. chinh cña Nh­ng b¶n th©n cø ®iÓm Pu-Ðc-t«-Ca-be-li-« tÊt ph¶i ®Çu hµng, ¤' §«n-nen ®­îc dù ®Þnh tiÕn hµnh. ë T©n Gra-na-®a trong sè 22 nÕu qu©n ®éi chiÕn th¾ng tiÕn ®Õn nhanh chãng, nh­ng B«-li-va-r¬ tØnh th× ®· cã 15 tØnh tham gia chÝnh phñ C«-l«m-bi-a do ®ã trong ®· ®Ó phÝ thêi gian vµo nh÷ng cuéc ra m¾t long träng tr­íc nh©n tay ng­êi T©y Ban Nha chØ cßn l¹i cø ®iÓm C¸c-ta-hª-na vµ eo d©n ë Va-len-xi-a vµ Ca-ra-c¸t. Ngµy 21 th¸ng ChÝn 1821 cø ®iÓm Pa-na-ma. ë Vª-nª-xu-ª-la, trong sè 8 tØnh ®· cã 6 tØnh phôc kiªn cè C¸c-ta-hª-na ®Çu hµng Xan-tan-®Ðc. Nh÷ng chiÕn c«ng cuèi tïng luËt ph¸p cña C«-l«m-bi-a. T×nh thÕ ®· nh­ vËy mµ B«-li- cïng ë Vª-nª-xu-ª-la - trËn h¶i chiÕn ë Ma-ra-cai-b« vµo th¸ng va-r¬ l¹i ®Ó cho M«-ri-l« l«i kÐo m×nh vµo cuéc ®µm ph¸n, kÕt qu¶ T¸m 1823 vµ cuéc bøc hµng cña thµnh Pu-Ðc-t«-Ca-be-li-« vµo lµ viÖc ký b¶n hiÖp ®Þnh ngõng b¾n trong s¸u th¸ng t¹i Tru-khi- th¸ng B¶y 1824 - ®Òu lµ kÕt qu¶ hµnh ®éng cña Pa-®i-li-a. Cuéc li-« ngµy 25 th¸ng M­êi mét 1820. Trong hiÖp ®Þnh ngõng b¾n c¸ch m¹ng trªn ®¶o Lª-«n ng¨n c¶n sù xuÊt qu©n cña cuéc viÔn thËm chÝ kh«ng nh¾c tíi n­íc Céng hoµ C«-l«m-bi-a, mÆc dï nghÞ chinh ¤' §«n-nen, vµ sù gióp ®ì cña qu©n ®oµn Anh ®· b¶o ®¶m viÖn ®· døt kho¸t cÊm ký kÕt bÊt cø hiÖp ­íc nµo víi t­ lÖnh T©y mét c¸ch râ rÖt kÕt côc th¾ng lîi vÒ phÝa ng­êi C«-l«m-bi-a.
  17. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 534 535 c.m¸c b«-li-va-r¬-i-p«n-tª NghÞ viÖn C«-l«m-bi-a khai m¹c th¸ng Giªng 1821 ë Cu-cu- khèng chÕ hai n­íc nµy vµ dïng qu©n ®oµn lª d­¬ng vµ c¸c binh ta, ngµy 30 th¸ng T¸m nghÞ viÖn c«ng bè hiÕn ph¸p míi, vµ sau sÜ Pª-ru ®Ó khèng chÕ C«-l«m-bi-a. B»ng nç lùc, vµ còng b»ng ©m khi B«-li-va-r¬ l¹i vê tõ chøc, nghÞ viÖn ®· kh«i phôc toµn quyÒn m­u n÷a, «ng ta qu¶ thùc ®· ¸p ®Æt ®­îc cho Pª-ru bé luËt cña cho «ng. Sau khi ký b¶n hiÕn ph¸p, B«-li-va-r¬ ®· ®­îc phÐp tiÕn m×nh, chÝ Ýt lµ trong mÊy tuÇn lÔ. Trong t­ c¸ch lµ tæng thèng vµ qu©n vµo tØnh Ki-t« (1822) lµ n¬i mµ ng­êi T©y Ban Nha rót vÒ ng­êi gi¶i phãng C«-l«m-bi-a, ng­êi b¶o hé vµ nhµ ®éc tµi cña sau khi bÞ ®uæi khái eo Pa-na-ma do cuéc khëi nghÜa nh©n d©n Pª-ru vµ cha ®ì ®Çu cña B«-li-vi-a, b©y giê «ng ®· lªn ®Õn ®Ønh réng kh¾p242. ChiÕn dÞch nµy - ®­îc kÕt thóc b»ng viÖc hîp nhÊt cao nhÊt cña vinh quang. Nh­ng ë C«-l«m-bi-a b¾t ®Çu diÔn ra nh÷ng cuéc xung ®ét nghiªm träng gi÷a ph¸i tËp quyÒn hoÆc ph¸i Ki-t«, Pa-xt« vµ Guay-a-kin vµo C«-l«m-bi-a - trªn danh nghÜa B«-li-va-r¬, víi ph¸i liªn bang, tªn gäi cña nh÷ng ng­êi ph¶n ®èi lµ do B«-li-va-r¬ vµ t­íng Xu-cr¬ chØ huy, nh­ng nh÷ng th¾ng lîi t×nh tr¹ng qu©n phiÖt v« chÝnh phñ liªn hiÖp víi nh÷ng ®èi thñ Ýt ái cña ®éi qu©n viÔn chinh lµ hoµn toµn nhê vµo c¸c sÜ quan qu©n sù cña Anh, ®Æc biÖt lµ ®¹i t¸ Xan-®x¬. Trong thêi gian næ ra chiÕn dÞch B«-li-va-r¬. Sau khi nghÞ viÖn C«-l«m-bi-a, bÞ B«-li-va-r¬ xói nh÷ng n¨m 1823 - 1824 chèng ng­êi T©y Ban Nha ë Th­îng Pª- ru vµ H¹ Pª-ru1*, B«-li-va-r¬ ®· cho r»ng m×nh kh«ng cÇn lµm bÈy, ®· ®­a ra b¶n c¸o tr¹ng ®èi víi phã tæng thèng Vª-nª-xu-ª- la lµ Pa-ª-x¬ th× Pa-ª-x¬ b¾t ®Çu c«ng khai næi lo¹n, vµ ®­îc thèng so¸i n÷a, nh­ng sau khi trao quyÒn l·nh ®¹o qu©n sù cho chÝnh B«-li-va-r¬ bÝ mËt ñng hé vµ cæ vò, v× B«-li-va-r¬ cÇn cã t­íng Xu-cr¬ råi, «ng chØ lµm mçi viÖc lµ tæ chøc c¸c buæi lÔ kh¶i khëi nghÜa ®Ó cã cí huû bá hiÕn ph¸p vµ l¹i ®¹t ®­îc quyÒn lùc hoµn trong c¸c thµnh phè, ra tuyªn ng«n vµ ban bè hiÕn ph¸p. ®éc tµi. Tõ Pª-ru trë vÒ ngoµi ®éi qu©n cÊm vÖ cña m×nh, B«-li- Dùa vµo qu©n cÊm vÖ C«-l«m-bi-a cña m×nh, «ng g©y ¶nh h­ëng va-r¬ cßn ®em theo ®èi víi cuéc biÓu quyÕt cña nghÞ viÖn ë Li-ma, ngµy 10 th¸ng Hai 1 800 ng­êi Pª-ru tuång nh­ ®Ó chèng ph¸i liªn bang phiÕn lo¹n. 1823 nghÞ viÖn nµy ®· uû th¸c cho «ng lµm nhµ ®éc tµi, cßn víi lêi Nh­ng ë Pu-Ðc-t« - Ca-be-li-«, n¬i «ng gÆp gì víi Pa-ª-x¬, «ng tuyªn bè tõ chøc míi, «ng ®· b¶o ®¶m cho m×nh ®­îc bÇu l¹i lµm kh«ng nh÷ng phª chuÈn cho Pa-ª-x¬ ë l¹i chøc vô chØ huy ë Vª- tæng thèng C«-l«m-bi-a. §ång thêi ®Þa vÞ cña «ng ®­îc cñng cè nª-xu-ª-la vµ tuyªn bè ©n x¸ cho tÊt c¶ nh÷ng ng­êi næi lo¹n, mµ nhê Anh chÝnh thøc c«ng nhËn quèc gia míi nµy vµ nhê t­íng cßn c«ng khai ®øng vÒ phÝa hä, quë tr¸ch nh÷ng ng­êi ñng hé Xu-cr¬ chiÕm c¸c tØnh Th­îng Pª-ru mµ Xu-cr¬ hîp nhÊt thµnh hiÕn ph¸p; b»ng s¾c lÖnh ban bè ë B«-g«-ta ngµy 23 th¸ng M­êi n­íc céng hoµ ®éc lËp lÊy tªn lµ B«-li-vi-a. ë ®©y, n¬i mµ nhê l­ìi mét 1826, «ng ®· n¾m ®­îc toµn quyÒn ®éc tµi. lª cña Xu-cr¬ thèng trÞ, B«-li-va-r¬ ®· mÆc søc thùc hiÖn ham N¨m 1826 - lµ n¨m quyÒn lùc cña «ng b¾t ®Çu sù suy sôp, - muèn thiÕt lËp chÕ ®é thèng trÞ chuyªn chÕ cña m×nh, nh­ ban «ng ®· triÖu tËp ®­îc ®¹i héi ë Pa-na-ma víi môc ®Ých chÝnh thøc hµnh "Bé luËt C«-l«m-bi-a" pháng theo Code NapolÐon243. ¤ng lµ th¶o ra nh÷ng tiªu chuÈn d©n chñ míi cña luËt quèc tÕ244. C¸c ®Þnh më réng bé luËt Êy, ®­a nã tõ B«-li-vi-a sang Pª-ru råi tõ ®¹i biÓu toµn quyÒn cña C«-l«m-bi-a, Bra-xin, La Pla-ta, B«-li- Pª-ru sang C«-l«m-bi-a, ®ång thêi dïng qu©n ®éi C«-l«m-bi-a vi-a, Mª-hi-c«, Goa-tª-ma-la v.v. ®· tíi dù. Thùc ra B«-li-va-r¬ _____________________________________________________________ ra søc biÕn toµn Nam Mü thµnh mét n­íc céng hoµ liªn bang, vµ b¶n th©n «ng m­u tÝnh trë thµnh nhµ ®éc tµi cña nã. Nh­ vËy 1* Xem tËp nµy, tr. 213-215.
  18. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 536 537 c.m¸c b«-li-va-r¬-i-p«n-tª trong khi «ng cßn mang ®Çy nh÷ng m¬ ­íc muèn g¾n liÒn tªn tuæi N¨m 1829 v× cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a c¸c phe ph¸i lµm cña m×nh víi c¶ nöa tr¸i ®Êt, th× quyÒn lùc thùc tÕ l¹i nhanh rung chuyÓn n­íc céng hoµ, nªn trong lêi kªu gäi míi göi c«ng chãng tuét khái tay «ng. Qu©n ®éi C«-l«m-bi-a ë Pª-ru sau khi d©n, B«-li-va-r¬ ®Ò nghÞ hä bµy tá th¼ng th¾n nguyÖn väng cña biÕt r»ng «ng chuÈn bÞ thi hµnh bé luËt B«-li-vi-a, liÒn b¾t ®Çu m×nh vÒ nh÷ng söa ®æi cÇn tiÕn hµnh trong hiÕn ph¸p. §Ó tr¶ lêi khëi nghÜa. Ng­êi Pª-ru bÇu t­íng La Ma-r¬ lµm tæng thèng n­íc ®iÒu ®ã, héi nghÞ c¸c th©n hµo ë Ca-ra-c¸t khiÓn tr¸ch nh÷ng céng hoµ, gióp ng­êi B«-li-vi-a ®¸nh ®uæi qu©n ®éi C«-l«m-bi-a, tham väng hiÕu danh cña «ng, v¹ch ra nh­îc ®iÓm trong sù cai trÞ thËm chÝ tiÕn hµnh chiÕn tranh th¾ng lîi chèng C«-l«m-bi-a, kÕt cña «ng, tuyªn bè Vª-nª-xu-ª-la t¸ch khái C«-l«m-bi-a vµ ®­a thóc b»ng hiÖp ­íc ®­a C«-l«m-bi-a vÒ biªn giíi tr­íc ®©y cña nã, Pa-ª-x¬ lªn l·nh ®¹o n­íc céng hoµ. Th­îng nghÞ viÖn C«-l«m-bi-a x¸c lËp sù b×nh ®¼ng gi÷a hai n­íc vµ ph©n chia c¸c kho¶n quèc ®øng vÒ phÝa B«-li-va-r¬, nh­ng ë c¸c n¬i ®· næ ra nh÷ng cuéc khëi tr¸i cña hai n­íc. NghÞ viÖn ë ¤-ca-ni-a, do B«-li-va-r¬ triÖu nghÜa míi. Th¸ng Giªng 1830 «ng rót khái chÝnh quyÒn lÇn thø tËp nh»m môc ®Ých söa ®æi hiÕn ph¸p cã lîi cho sù thèng trÞ ®éc n¨m, råi l¹i nhËn thøc tæng thèng vµ rêi B«-g«-ta, ®Ó nh©n danh tµi cña m×nh, ®· khai m¹c ngµy 2 th¸ng Ba 1828 b»ng viÖc ®äc nghÞ viÖn C«-l«m-bi-a, tiÕn hµnh chiÕn tranh chèng Pa-ª-x¬. Cuèi mét lêi kªu gäi tØ mØ chøng minh tÝnh chÊt cÊp b¸ch ph¶i trao th¸ng Ba 1830, «ng chØ huy 8 000 qu©n b¾t ®Çu tÊn c«ng, chiÕm cho quyÒn hµnh ph¸p nh÷ng ­u tiªn míi. Nh­ng khi mäi ng­êi Ca-ra-cu-ta lµ n¬i næ ra khëi nghÜa, råi tiÕn ®¸nh tØnh Ma-ra-cai- thÊy râ r»ng b¶n dù th¶o söa ®æi hiÕn ph¸p khi ra khái héi nghÞ b«, ë ®©y Pa-ª-x¬ ®ang chê ®îi «ng trªn mét trËn ®Þa kiªn cè víi 12 sÏ kh¸c h¼n so víi h×nh thøc ban ®Çu cña nã, c¸c b¹n h÷u cña B«- 000 ng­êi. ChØ võa biÕt r»ng Pa-ª-x¬ ®Þnh thùc sù ®ä søc víi «ng, li-va-r¬ kh«ng dù häp n÷a lµm cho nghÞ viÖn thiÕu sè ®¹i biÓu cÇn «ng liÒn mÊt hÕt dòng khÝ. §· cã lóc «ng thËm chÝ nghÜ ®Õn viÖc thiÕt, do ®ã buéc nã ph¶i ngõng ho¹t ®éng. Trë vÒ trang tr¹i cña m×nh c¸ch ¤-ca-ni-a mÊy dÆm, B«-li-va-r¬ ra mét b¶n tuyªn khuÊt phôc tr­íc Pa-ª-x¬ vµ tuyªn bè r»ng «ng ph¶n ®èi nghÞ ng«n kh¸c, trong ®ã gi¶ vê bÊt b×nh víi c¸c biÖn ph¸p mµ c¸c b¹n viÖn; nh­ng nh÷ng ng­êi ñng hé «ng ®· mÊt ¶nh h­ëng ë nghÞ h÷u cña «ng tiÕn hµnh, ®ång thêi ®¶ kÝch nghÞ viÖn, kªu gäi c¸c viÖn vµ «ng buéc ph¶i tõ chøc, h¬n n÷a ng­êi ta gîi ý víi «ng r»ng tØnh thi hµnh c¸c biÖn ph¸p ®Æc biÖt, vµ tuyªn bè r»ng «ng s½n lÇn nµy th× «ng ph¶i cã th¸i ®é nghiªm chØnh ®èi víi viÖc tõ chøc, sµng nhËn bÊt cø g¸nh nÆng quyÒn lùc nµo sÏ ®Ì lªn m×nh. D­íi vµ nÕu ®ång ý ra n­íc ngoµi th× sÏ ®­îc l­¬ng bæng hµng n¨m. Do ¸p lùc l­ìi lª cña «ng, quèc héi ë Ca-ra-c¸t, C¸c-tª-hª-na, còng ®ã, ngµy 27 th¸ng T­ 1830 «ng göi nghÞ viÖn b¶n tuyªn bè trót bá nh­ ë B«-g«-ta - nh÷ng n¬i mµ «ng ®· tíi - l¹i trao cho «ng quyÒn toµn quyÒn cña m×nh. Nh­ng víi hy väng dùa vµo ¶nh h­ëng cña lùc ®éc tµi. Vô ¸m s¸t «ng tiÕn hµnh ë B«-g«-ta, trong phßng ngñ nh÷ng ng­êi ñng hé m×nh mµ kh«i phôc quyÒn lùc vµ lîi dông sù cña «ng, song «ng ®· tho¸t ®­îc, nhê trong ®ªm tèi ®· nh¶y tõ chèng ®èi ®èi víi tæng thèng míi cña C«-l«m-bi-a lµ Hoa-kin M«- ban c«ng xuèng, n»m trèn d­íi cÇu, ®· thóc ®Èy «ng thi hµnh mét xke-ra, B«-li-va-r¬ ra søc tr× ho·n ngµy rêi B«-g«-ta vµ vin ®ñ h×nh thøc khñng bè qu©n sù trong mét thêi gian. Nh­ng «ng mäi cí ®Ó kÐo dµi thêi gian l­u l¹i Xan-Pª-®r« cho ®Õn cuèi n¨m kh«ng ®éng ®Õn Xan-tan-®e-r¬ mÆc dï Xan-tan-®e-r¬ ®· tham 1830, nh­ng «ng ®ét nhiªn qua ®êi vµo lóc ®ã. gia ©m m­u nµy, nh­ng «ng ®· xö tö t­íng Pa-®i-li-a mµ téi §uy-cu-®r¬-H«n-stai-n¬ vÏ bøc ch©n dung sau ®©y cña B«-li-va- tr¹ng hoµn toµn kh«ng ®­îc chøng thùc, nh­ng lµ ng­êi da mµu, r¬: nªn Pa-®i-li-a kh«ng thÓ tù biÖn hé ®­îc.
  19. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 538 539 c.m¸c b«-li-va-r¬-i-p«n-tª "B«-li-va-r¬ cao 5 phót 4 in-x¬; mÆt dµi víi hai m¸ hâm, da ng¨m ®en cã vÎ xanh. M¾t «ng to võa ph¶i mµ s©u, trªn ®Çu lµ m¸i tãc ­ít. Bé r©u lµm cho «ng cã vÎ u buån vµ hoang d·, ®Æc biÖt lµ khi «ng xóc ®éng. ¤ng cã d¸ng ng­êi léng lÉy vµ yÕu ít. Nh×n bÒ ngoµi «ng nh­ ng­êi ®· 65 tuæi. Khi ®i, «ng lu«n lu«n vung vÈy hai tay. ¤ng kh«ng ®i ®­îc nhiÒu vµ chãng mÖt mái. ¤ng thÝch ngåi hoÆc n»m trªn vâng. ¤ng hay ®ét nhiªn næi giËn vµ bÊy giê «ng lËp tøc trë thµnh kÎ mÊt trÝ, nh¶y lªn vâng cña m×nh vµ chöi m¾ng nh­ tÐ t¸t tÊt c¶ nh÷ng ng­êi xung quanh. ¤ng thÝch thó chÕ nh¹o ®éc ¸c nh÷ng ng­êi v¾ng mÆt: «ng chØ ®äc tiÓu thuyÕt Ph¸p lo¹i nhÑ nhµng; «ng lµ ng­êi c­ìi ngùa dòng c¶m vµ ng­êi mª ®iÖu nh¶y van-x¬. ¤ng thÝch thó c¸c bµi diÔn thuyÕt cña m×nh vµ ­a ph¸t biÓu n©ng cèc chóc mõng. Khi thÊt b¹i vµ khi cÇn gÊp sù gióp ®ì cña ng­êi nµo ®ã, «ng hoµn toµn kh«ng bÞ kÝch ®éng vµ næi nãng. ¤ng trë thµnh ng­êi «n hoµ, ng­êi nhÉn n¹i, ng­êi dÔ tÝnh, thËm chÝ ng­êi dÔ b¶o. ¤ng ra søc che ®Ëy khuyÕt ®iÓm cña m×nh d­íi c¸i vÎ con ng­êi lÞch thiÖp ®­îc gi¸o dôc trong c¸i gäi lµ beau monde1* vµ hÇu nh­ cã tµi gi¶ vê cña ng­êi ch©u ¸, trong khi hiÓu b¶n chÊt con ng­êi h¬n ®a sè ®ång bµo cña «ng"245. _____________________________________________________________ 1* - x· héi th­îng l­u
  20. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 540 541 c.m¸c T heo s¾c lÖnh cña nghÞ viÖn T©n Gra-na-®a n¨m 1812 hµi cèt cña B«-li-va-r¬ ®­îc chuyÓn vÒ Ca-ra-c¸t vµ ë ®©y ng­êi ta ®· dùng bia kû niÖm «ng. Xem "TiÓu sö B«-li-va-r¬ do t­íng §uy-cu-®r¬ - H«n-stai-n¬ Ph.¨ng-ghen viÕt vµ ®­îc An-ph«ng-x¬ Vi-«n-l¬ viÕt tiÕp cho ®Õn khi B«-li-va- r¬ qua ®êi" (Paris, 1831); "Håi ký cña t­íng Gi«n Mi-l¬ (®· phôc vô trong qu©n ®éi n­íc Céng hoµ Pª-ru)"; ®¹i t¸ HÝp-pi-xli. "Ký ChiÕn dÞch sù vÒ cuéc hµnh tr×nh ë ¤-ri-n«-c«" (Lu©n §«n, 1819)246. ChiÕn dÞch - thuËt ng÷ nµy th­êng ®­îc dïng ®Ó chØ nh÷ng Do C.M¸c viÕt vµo kho¶ng ngµy 8 th¸ng In theo b¶n in trong B¸ch ho¹t ®éng qu©n sù ®­îc tiÕn hµnh trong vßng mét n¨m cña thêi Giªng 1858 khoa toµn th­ kú cã chiÕn tranh; nh­ng nÕu nh÷ng ho¹t ®éng qu©n sù Êy ®­îc §· in trong "New American Cyclopaedia", Nguyªn v¨n lµ tiÕng Anh tiÕn hµnh trªn hai hoÆc trªn h¬n hai chiÕn tr­êng t¸c chiÕn ®éc t. III, 1858 lËp, mµ vÉn coi ®ã lµ mét chiÕn dÞch th× nh­ thÕ ch­a ch¾c ch¾n ®· lµ l«-gÝch. Ch¼ng h¹n, ®iÒu mµ ng­êi ta gäi lµ chiÕn dÞch n¨m 1800, ®i chÖch nghÜa chÆt chÏ cña tõ ®ã, l¹i lµ hai chiÕn dÞch riªng biÖt ®­îc tiÕn hµnh hoµn toµn ®éc lËp víi nhau: chiÕn dÞch I-ta-li- a (Ma-ren-g«) vµ chiÕn dÞch §øc (H«-hen-linh-®en)247. MÆt kh¸c, tõ lóc c¸c qu©n ®éi hÇu nh­ th«i kh«ng ®­îc ®iÒu vÒ doanh tr¹i mïa ®«ng, th× sù kÕt thóc cña mét n¨m kh«ng ph¶i bao giê còng lµ ranh giíi gi÷a sù kÕt thóc cña mét lo¹t hµnh ®éng qu©n sù ®­îc thÓ hiÖn râ rÖt vµ sù b¾t ®Çu cña mét lo¹t hµnh ®éng qu©n sù kh¸c. HiÖn nay, trong chiÕn tranh cã nhiÒu t×nh huèng qu©n sù vµ chÝnh trÞ kh¸c ®ãng vai trß hÕt søc quan träng h¬n lµ sù thay ®æi c¸c mïa cña mét n¨m. VÝ dô nh­ mçi mét chiÕn dÞch cña n¨m 1800 l¹i ®­îc chia ra thµnh hai giai ®o¹n kh¸c nhau: cuéc ngõng b¾n toµn diÖn, kÐo dµi tõ th¸ng B¶y ®Õn th¸ng ChÝn ®· ph©n chia chóng ra, vµ mÆc dï vµo th¸ng Ch¹p 1800 chiÕn dÞch §øc ®· kÕt thóc, th× chiÕn dÞch I-ta-li-a vÉn cßn kÐo dµi suèt nöa ®Çu th¸ng Giªng 1801. Clau-d¬-vÝt-x¬ chØ ra rÊt ®óng r»ng chiÕn dÞch n¨m 1812 râ rµng ®· kÕt thóc kh«ng ph¶i vµo ngµy 31 th¸ng Ch¹p n¨m Êy, khi qu©n Ph¸p cßn ë vïng Nª-man vµ khi cuéc rót lui
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2