Bài giảng bệnh chuyên khoa nông nghiệp : BỆNH HẠI CÂY BẮP part 5

Chia sẻ: Safskj Aksjd | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

74
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

SỰ PHÂN BỐ và TÁC HẠI CỦA BỆNH. Bệnh phổ biến ở các vùng trồng bắp trên thế giới và gây hại khá nghiêm trọng khi gặp điều kiện thuận hợp. Trong những năm của thập niên 1920, bệnh đã thường xuyên gây thất thu từ 5% đến 10% năng suất bắp trồng ở Mỹ. Ngày nay, mức thất thu do bệnh nầy đã giảm, chỉ còn ít hơn 1%, tuy nhiên, bắp ngọt thường bị gây hại nhiều hơn các nhóm bắp khác. Ở miền Bắc Việt Nam, thiệt hại về năng suất có khi lên đến 30-40%....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng bệnh chuyên khoa nông nghiệp : BỆNH HẠI CÂY BẮP part 5

BEÄNH THAN ÑEN (Corn smut, Common smut, Boil smut, Blister smut) I. SÖÏ PHAÂN BOÁ vaø TAÙC HAÏI CUÛA BEÄNH. Beänh phoå bieán ôû caùc vuøng troàng baép treân theá giôùi vaø gaây haïi khaù nghieâm troïng khi gaëp ñieàu kieän thuaän hôïp. Trong nhöõng naêm cuûa thaäp nieân 1920, beänh ñaõ thöôøng xuyeân gaây thaát thu töø 5% ñeán 10% naêng suaát baép troàng ôû Myõ. Ngaøy nay, möùc thaát thu do beänh naày ñaõ giaûm, chæ coøn ít hôn 1%, tuy nhieân, baép ngoït thöôøng bò gaây haïi nhieàu hôn caùc nhoùm baép khaùc. ÔÛ mieàn Baéc Vieät Nam, thieät haïi veà naêng suaát coù khi leân ñeán 30-40%. Keát quaû ñieàu tra ôû 12 haït thuoäc bang Minnesota (Myõ) vaøo naêm 1977, cho thaáy coù töø 3,3% ñeán 16,6% caây bò nhieåm beänh naày. Beänh ít gaây haïi ôû Anh, UÙc vaø AÁn Ñoä. II. TRIEÄU CHÖÙNG BEÄNH. Treân thaân, laù, côø vaø traùi coù nhöõng böôùu to (Hình 19). Böôùu coù maøu traéng, xaùm, hoàng roài ñen, beân trong chöùa nhieàu bì baøo töû maøu ñen (chlamydospores) hoaëc ñoâng baøo töû (teliospores) maøu naâu ñen. Caùc böôùu vôõ ra vaø phoùng thích baøo töû, baøo töû ñöôïc gioù ñöa sang caây khaùc hoaëc tieàm sinh trong ñaát. Caây con bò nhieåm beänh coù theå cheát sôùm. Haït bò nhieåm beänh seõ trôû thaønh böôùu (gall). III. TAÙC NHAÂN GAÂY BEÄNH. Beänh do naám Ustilago maydis; U. zeae. Caùc theå sinh saûn (sori) ñöôïc thaønh laäp döôùi daïng caùc böôùu baát thöôøng treân laù, thaân hoaëc treân caùc phaùt hoa; Kích thöôùc böôùu raát thay ñoåi: böôùu daøi töø döôùi 1cm ñeán 10cm. Ñoâng baøo töû hình caàu hoaëc hình ellip, beà maët coù gai nhoû, ñöôøng kính: 8-11 micron; khi naåy maàm cho ra 4 hoaëc nhieàu hôn 4 ñaõm baøo töû (sporidia, basidiospores). Ñaõm baøo töû khoâng maøu (hyaline) vaø coù daïng hình thoi. Bì baøo töû coù theå löu toàn raát laâu (7 naêm) trong ñaát vaø haït. Maàm beänh taán coâng vaøo caây con, laøm caây bò cheát ngay hoaëc beänh phaùt trieån theo söï phaùt trieån cuûa caây vaø taïo ra trieäu chöùng khi caây böôùc vaøo giai ñoaïn sinh duïc. Ngoaøi ra, bì baøo töû coøn coù theå xaâm nhieåm vaøo caây luùc troå côø. Caây deã bò nhieåm beänh khi caây bò saâu ñuïc thaân taán coâng, khi goác caây bò thöông tích hoaëc khi beû côø luùc choïn taïo gioáng. Moâ teá baøo nhieåm beänh Giaùo Trình Beänh Caây Chyeân Khoa 116
seõ coù löôïng amin acid töï do (nhö glutamic, alanin, glycin) tích tuï cao, nhöng khi böôùu ñöôïc hình thaønh thì glycin vaø alanin seõ giaûm, coøn glutamic vaãn cao hôn bình thöôøng. Söï bieán ñoäng cuûa naám beänh laø do söï thay ñoåi veà khaû naêng gaây beänh vaø ñaëc tính cuûa noù trong moâi tröôøng nuoâi caáy. Söï lan truyeàn beänh: trong ñaát, caùc ñoâng baøo töû naåy maàm sinh ra caùc ñaõm baøo töû. Ñaõm baøo töû nhôø gioù phaùt taùn, gaëp kyù chuû seõ tieáp tuïc chu kyø gaây beänh, ñaây laø nguoàn laây lan chuû yeáu cuûa beänh naày (Hình 20). Vaøo naêm 1977, ñaõ coù ghi nhaän chi tieát cho raèng haït beänh cuõng laø nguoàn lan truyeàn beänh quan troïng, nhöng sau ñoù ñieàu naày khoâng ñöôïc coâng nhaän nöõa, coù nghóa laø maàm beänh ôû haït gioáng khoâng phaûi laø nguoàn laây lan chuû yeáu. IV. CAÙCH PHOØNG TRÒ BEÄNH. - Veä sinh ñoàng ruoäng: thu doïn caây beänh tröôùc vaø sau vuï muøa, loaïi tröø caùc böôùu beänh baèng caùch caét boû böôùu khi chuùng môùi xuaát hieän. - Haïn cheá caùc veát thöông cô hoïc gaây ra treân caây, ngaên ngöøa saâu ñuïc thaân. - Caøy saâu, phôi ñaát, boùn phaân caân ñoái. AÙp duïng bieän phaùp luaân canh vôùi chu kyø 2-5 naêm cho nhöõng nôi bi beänh naëng thöôøng xuyeân. - Duøng gioáng khaùng beänh. Choïn haït gioáng töø caây maïnh. Coù theå kieåm tra haït gioáng tröôùc khi gieo troàng, baèng phöông phaùp röûa haït: cho haït vaøo nöôùc voâ truøng, laéc maïnh trong 15 phuùt roài ly taâm (3000 voøng/phuùt), quan saùt chaát laéng, döôùi kính hieån vi, ñeå phaùt hieän ñoâng baøo töû. - Khöû haït baèng hoån hôïp Carboxin vaø Thiram hoaëc baèng Benomyl, hoaëc baèng caùch xoâng hôi nöôùc noùng 45 ñoä C trong 3 giôø hoaëc 47 ñoä C trong 2 giôø. - Vieäc phun thuoác tröø naám beänh chæ giôùi haïn ñöôïc phaàn naøo taùc haïi cuûa beänh. - Phoøng tröø sinh hoïc: caùc nghieân cöùu veà vi khuaån ñoái khaùng ñaõ ñöôïc tieán haønh trong nhöõng naêm cuûa hai thaäp nieân 1930 vaø 1940, nhöng sau ñoù, coâng trình naày khoâng ñöôïc tieáp tuïc nöõa. Hieän nay, ngöôøi ta phaùt hieän coù moät loaøi amip vaø loaøi myxobacterium coù khaû naêng tröø ñöôïc naám beänh !IU. maydis!i trong ñaát. Giaùo Trình Beänh Caây Chyeân Khoa 117
BEÄNH THOÁI TRAÙI vaø THAÂN do naám Gibberella (Gibberella ear and stalk rot, Red ear rot, Pink ear rot) I. SÖÏ PHAÂN BOÁ vaø TAÙC HAÏI CUÛA BEÄNH. Beänh phaân boá roäng khaép naêm chaâu, thöôøng xaûy ra ôû nhöõng vuøng noùng aåm. Ñaây laø beänh gaây haïi naëng nhaát trong caùc beänh gaây thoái thaân baép, ñaëc bieät laø ôû nhöõng vuøng troàng baép beân bôø Ñaïi Taây Döông, laø vuøng vaønh ñai xanh cuûa nöôùc Myõ. Baép coù tieâm chuûng beänh seõ bò thaát thu khoaûng 7%. Loaøi Gibberella zea laø loaøi chuû yeáu gaây thoái traùi. ÔÛ Myõ, loaøi naày gaây haïi phoå bieán treân baép troàng ôû caùc tieåu bang (states) thuoäc bôø Ñaïi Taây Döông. Ñoäc chaát cuûa naám gaây beänh ñaõ gaây thieät haïi lôùn cho caùc nhaø saûn xuaát haït. Keát quaû ñieàu tra ôû nöoùc UÙc cho thaáy chaát zearalenone hieän dieän trong 85% maåu haït ñöôïc quan saùt, vaø ñoäc chaát naày coù töông quan vôùi trieäu chöùng thoái traùi. Naám beänh coøn taán coâng treân caây luùa, luùa mì, luùa maïch, yeán maïch (oats) vaø caùc nguõ coác khaùc. II. TRIEÄU CHÖÙNG BEÄNH. Beänh laøm thoái thaân, traùi, haït hoaëc laøm cho caây con yeáu, reå hö. Treân caây con, laù coù maøu xanh xaùm môø nhaït. Thaân coù veát naâu hoaëc ñen, vôùi nhöõng bao nang coù mieäng maøu ñen xuaát hieän gaàn caùc ñoát thaân döôùi thaáp, moâ trong thaân coù maøu hoàng hoaëc ñoû vaø bò naùt vuïn ra (Hình 22a vaø 22b). Tæ leä haït nhieåm beänh ñöôïc ghi nhaän coù theå leân ñeán 66%. Treân traùi coù theå coù caùc bao nang coù mieäng ñöôïc thaønh laäp ôû laù bi vaø ngay treân haït. Trieäu chöùng beänh treân traùi coù hôi thay ñoåi tuøy theo loaøi naám gaây beänh, nhö: - Beänh do naám Gibberella fujikuroi (giai ñoaïn sinh saûn voâ tính laø Fusarium moniliforme) : töøng haït rieâng reû hoaëc moät nhoùm haït treân traùi bò hö. Haït hö coù maøu hoàng hoaëc naâu ñoû, coù lôùp sôïi naám baùm beân ngoaøi haït vaø haït deã bò beå vuïn ra. - Beänh do naám G. zeae (giai ñoaïn sinh saûn voâ tính: F. graminium): beänh baét ñaàu töø choùp traùi lan xuoáng, laù bi dính vaøo traùi do lôùp sôïi naám maøu hoàng phaùt trieån beân trong (Hình 23). III. TAÙC NHAÂN GAÂY BEÄNH. Beänh do nhieàu loaøi naám gaây ra: Gibberella zeae; G. fujikuroi G. saubinetti; Fusarium roseum f. sp. cerealis; F. roseum graminearum; F.graminearum (Hình 24). Giaùo Trình Beänh Caây Chyeân Khoa 118
Bao nang coù mieäng (perithecium) hình caàu vôùi ñöôøng kính: 140-250 micron, coù maøu ñen hôi xanh. Nang-baøo-töû goàm 4 teá baøo khoâng maøu, coù kích thöôùc: 3-5 x 20-30 micron. Ñaïi ñính-baøo-töû (macroconidia) hôi cong, khoâng maøu, goàm 4-6 teá baøo, coù kích thöôùc: 4- 6 x 30-60 micron. Maàm beänh coù theå bieán ñoäng do khaû naêng gaây beänh cuûa chuùng. Haït nhieåm beänh coù chöùa ñoäc toá moniliformin laøm giaûm söùc naåy maàm cuûa haït vaø gaây ñoäc cho gia suùc aên nhöõng haït naày. Naám beänh coù theå ñöôïc lan truyeàn töø haït sang caây con, nhöng caùch lan truyeàn naày chöa ñöôïc chöùng minh roõ raøng. Maàm beänh coøn ñöôïc lan truyeàn do coân truøng vaø chim. Maàm beänh coù theå xaâm nhaäp vaøo caây maø khoâng caàn qua veát thöông treân caây. Maàm beänh ñöôïc löu toàn trong haït raát laâu, coù theå leân ñeán 13 naêm khi haït ñöôïc toàn tröõ trong bao giaáy ôû 0 ñoä C. Maàm beänh coøn ñöôïc löu toàn trong xaùc caây beänh, seõ phoùng thích nang-baøo-töû vaø ñính-baøo-töû ñeå tieáp tuïc gaây beänh. IV. CAÙCH PHOØNG TRÒ BEÄNH. Phoøng trò beänh baèng caùch: - Troàng gioáng khaùng beänh: tính khaùng beänh naày ñaõ ñöôïc tìm thaáy ôû moät soá gioáng baép lai. - Thu hoaïch nhanh goïn, khoâng duøng haït töø traùi beänh ñeå laøm gioáng, phôi haït thaät khoâ khi toàn tröõ, boùn phaân caân ñoái. - Kieåm tra haït baèng phöông phaùp uû haït ñeå quan saùt söï hieän dieän cuûa maàm beänh. - Khöû haït gioáng baèng thuoác khöû haït Captan , Manep hoaëc Radothiram, Lekinol 15 ñeå taêng söùc moïc maàm vaø baûo veä caây con choáng laïi loaøi G. zeae. Cuõng coù theå khöû aït baèng bieän phaùp sinh hoïc: duøng vi sinh vaät Bacillus subtilis vaø Chaetomium globosum seõ giuùp caây ñöôïc cöùng caùp vaø giaûm ñöôïc trieäu chöùng thoái thaân. - Phun thuoác phoøng trò beänh: duøng Maneb hoaëc Benomyl. - Thieâu huûy xaùc caây beänh vaø phoøng tröø coân truøng. Giaùo Trình Beänh Caây Chyeân Khoa 119
BEÄNH THOÁI TRAÙI vaø THOÁI THAÂN do naám Diplodia (Diplodia ear & stalk rot, Diplodiosis, Dry rot) I. SÖÏ PHAÂN BOÁ vaø TAÙC HAÏI CUÛA BEÄNH. Beänh coøn ñöôïc goïi vôùi caùc teân khaùc nhau, nhö: Thoái traùi, thoái thaân, Cheát caây con do Diplodia hoaëc Thoái khoâ. Ñaây laø beänh naày raát phoå bieán, xuaát hieän khaép naêm chaâu. Beänh naày ñaõ gaây haïi chuû yeáu ôû Myõ trong thaäp nieân 1920. Ngaøy nay, beänh vaãn coøn phoå bieán, nhöng khoâng gaây thieät haïi naëng neà. Beänh toû ra nghieäm troïng ôû vuøng Nam Phi. Keát quaû thí nghieäm ôû Myõ vaø AÁn Ñoä cho thaáy: khi chuûng beänh vaøo thaân baép, naêng suaát seõ giaûm 5%. Beänh phaùt trieån maïnh vaøo cuoái vuï vaø trong ñieàu kieän thôøi tieát aåm öôùt. Maàm beänh cuõng taán coâng leân caây Tre. II. TRIEÄU CHÖÙNG BEÄNH. Caû traùi bò phuû bôûi lôùp sôïi naám traéng hoaëc xaùm, coù ñoám ñen. Laù bi dính vaøo traùi, bò baïc maøu vaø coù loám ñoám caùc chaám ñen, ñoù chính laø caùc tuùi ñaøi (pycnidia) cuûa naám beänh. Caùc tuùi ñaøi naày coù theå xuaát hieän treân haït vaø ôû loõi traùi baép (Hình 25). Haït coù maøu ñen, nhaên nheo vaø thöôøng moïc maàm ngay trong traùi coøn ñöôïc mang treân caây. Naám beänh coù theå töø haït nhieåm vaøo caây con, laøm heùo caây con hoaëc thoái thaân. Caùc ñoát thaân ngaû sang maøu naâu vaø trôû neân xoáp (hoång ruoät). Caùc tuùi ñaøi naèm döôùi lôùp bieåu bì thaân, coù theå moïc tua tuûa ra quanh ñoát thaân (Hình 26). III. TAÙC NHAÂN GAÂY BEÄNH. Beänh do caùc loaøi naám nhö: Diplodia zeae; D. maydis; D. zeaemaydis; tenocarpella maydis; Macrodiplodia zeae; Sphaeria maydis; S. zeae. Tuùi ñaøi coù maøu naâu saäm hoaëc ñen, hình caàu, vôùi ñöôøng kính 150-300 micron. Ñính-baøo- töû goàm 2 teá baøo, daïng thaúng hoaëc hôi cong, maøu naâu vaøng, kích thöôùc: 5-6 x 25-30 micron. Ñoâi khi ñính baøo-töû bò maát maøu vaø coù daïng sôïi daøi, vôùi kích thöôùc: 1-2 x 25-35 micron (Hình 27). Maàm beänh ñöôïc tìm thaáy trong phoâi vaø phoâi nhuõ cuûa haït. Vaøo naêm 1941, trong caùc loâ haït ñöôïc khaûo saùt coù 18,4% haït bò nhieåm beänh ôû mieàn Nam nöôùc Myõ, 66,7% ôû vuøng Trung Giaùo Trình Beänh Caây Chyeân Khoa 120