Báo cáo khoa học: Hư từ trong bản giải âm Truyền kỳ mạn lục

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

73
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Truyền kỳ mạn lục (chữ Hán: 傳奇漫錄, nghĩa là Sao chép tản mạn những truyện lạ), là tác phẩm duy nhất của danh sĩ Nguyễn Dư (thường được gọi là Nguyễn Dữ)[1], sống vào khoảng thế kỷ 16 tại Việt Nam. Đây là tác phẩm được Hà Thiện Hán viết lời Tựa, Nguyễn Bỉnh Khiêm (thầy dạy tác giả) phủ chính, Nguyễn Thế Nghi,[2] dịch ra chữ Nôm, và đã được Tiến sĩ Vũ Khâm Lân (1702-?), đánh giá là một "thiên cổ kỳ bút"...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo khoa học: Hư từ trong bản giải âm Truyền kỳ mạn lục

N G 6 N NG0 soil 2010 HU" Ttr TRONG BAN GIAI AM TRUYEN KI MAN LUC PGS.TS VV Dirc NGHIEU Ban giai am Truyen ki mgn lye cau... vdi nhau. (Cac tieu tir bieu thi (vilt tit: TKML; till ki XVI) la mpt tinhtiiaicung cd the dupe coi la hu tir). tai li?u rat quy ddi vdi vi?c nghien Nhu vgy hu tir dupe nhgn di?n curu Ijch sii tilng Vi?t, nhit la tilng trong tuong quan ddi Igp vdi thyc tir. Vi?t CO. Chinh vi the, trudc nay, vin Nhirng tieu chi phd bien, dupe da sd ban nay da dupe mpt so nha nghien gidi nghien ciiu chap nhgn, de coi ciiu quan tam khao sat tir nhieu phuong mpt tir la hu tir bao gdm: di?n khac nhau: phuong di?n van ty - - Khdng cd y nghia tir vyng chan phien am, phuong di?n ngii am, ngir thyc, hoac chi cd y nghia tir vyng md phap, va tir vyng... nhgt; Rieng ve hu tu tieng Vi?t trong - Khdng cd chiic nang djnh danh; ban giai am nay, giao su N. Stankievitch - Lam cdng cy de bieu dgt nhiing da cd nghien ciiu, nhung chii yeu tgp y nghia, phgm tni ngii phap nao dd trung vao nhirng hu tu dimg kem ben cua thyc tu (ndi tdm lgi la nhirng tir cgnh dpng tir [lib]. cd lien quan den vi?e dien dgt, bilu thj nhiing logi y nghia ngii phap). Trong bai viet nay, chiing tdi xin trinh bay them mpt sd phan tich Tuy nhien, tren thyc tl, vi?c xac va nhgn xet sau khi quan sat Idp hu dinh va Igp danh sach cac hu tir cua tu trong TKML ndi chung, nhim gdp tieng Vi?t hoan toan khdng don gian, phan cimg tim hieu, lam rd hon di?n bdi vi, trongtiengVi?t ciing nhu trong cac ngdn ngir don Igp khac, ranh gidi mgo cua Idp tir cdng cy dd. Ngii li?u phan dinh giiia van de ciia ngir phap nghien ciiu d day dya tren ban phien vdi van de cua tir vyng nhilu khi rit am sang chir quoc ngii ciia Nguyen khdng ranh mgch. Trong cac ngdn Quang Hdng [5]. ngii nay, cd nhieu hu tir da hinh thanh 1. Theo each hieu thdng thudng, tir thyc tir bdi nhirng h do khac nhau, hu tir la nhiing tu khdng cd y nghia trong dd, dang ke va quan trpng nhat tu vyng chan thyc, dimg dl dien dgt la qua trinh ngu phap hoa; va ngay cac y nghia ngir phap, ho^c quan h? ca khi "da hinh thanh hu tu roi, thi ngii phap giira cac thyc tir, ho^c giira giua nhung hu tir nay va cac thyc tu cac bp phgn cua cau, ho^c giira cac tuong ling thudng ciing van cdn bao
16 Ngon ngiir so' 11 nam 2010 tdn nhiing mdi quan h? kha rd net" 2.1. Trong nguon ngii li?u dang [1,274]. xet, hu tir diing kem trudc danh tu So bp khao sat ban giai am, chiing trung tam cua ciu tnic danh ngii, cd: tdi nhan di?n va lap danh sach dupe nhiimg, mgi, mdi cd y nghia va chiic 124hutii. Cythlla: nang khdng khac ngay nay (nhirng danh diu va bilu thi y nghia sd nhieu, - 38 hu tii ed kha nang diing lam mgi lam chi td danh diu va bilu thi thanh td phy trong ngii danh tu ho^c y nghia sd nhieu toan the, mdi chi trong ngii dpng tir/ tinh tir: nhirng, mpt sy vgt bit ki cua mpt tap hpp sy mgi, mdi, ben, chdng, chdng, chi, chin, vgt cimg logi, qua dd ndi len cai chung cho, chung, chira, ciing, ciing, cir, cue, cho tat ca cac sy vgt Idiac trong tap deu, dd/ da, dang/ duong, dimg, hay, hpp ay). Duy cd hu tu cdc hoan toan hdng, khd, khd, khdn, khdng, mgt, mdi, khdng g^p. Thi dy: ... ndo nen nhimg mua, rdt, sap, se, thuc, tua, timg, vdn,vi^c chi (tr. 30); Ldy nhiing dieu dy... vira, lien, nhau. (tr. 34); ... Trdi vdo chdu trong mpi - 79 hu tu thyc hi?n cac chiic chirc (tr. 57); ... mpi chdu tre yeu... nang ndi ket giiia tu vdi tu trong cym (tr. 366); Moi thien (bdi tho) nen... tir hoac ndi giiia cac thanh phan cau, (ti-. 303). giiia cac cau vdi nhau: bdngi (nhu), Hu tir cdc, mpt tir cd tan sd sir bdng2 (vi bang, nhugrc bang), bdi, bui, dyng d miic cao nhit trong tilng Vi?t cdng, chinh, cho, cd, cdn, cua, cho ngay nay, tuy khdng hi?n di?n trong nen, ddu, ddu, dudi, dudng, dd md, TKML nhung khdng phai vi thi ma de, den, dugic, giira, hd, hay, hdn, suy ra ring vao thi ki XV, XVI trong hdu, he, hod, hoac, hon, hudng chi, tieng ta chua cdtirnay. Trong Cd Chdu keo, khd mac, la, lgi, lam, len, ludng, Phdp Vdn Phdt bdn hanh ngii luc [8], md, mac, nen, ngay, ngoai, nhan, nhdn, trong Qude dm thi tap, Hdng Dirc pham, phuong chi, song, song le, tdy, qude dm thi tap, chiing ta deu da g^p thd, thi, thira mac, thira, nhu, lien, cdc (m^c du tan sd sir dyng khdng ngd, nira, d, qua, qud, ra, rang, sang, cao). Thi dy: sau, tdi, tren, trong, trudc, tuy, tir, tu, tua, vd, vd, vdo, ve, vi, vdi, xdy, Thuong Chu bgn cU cac chua ddi... xudng. [12, b.2]. - 7 hu tir la cac tieu tu thi hi?n Thuyen khdch choi thu cac I? cheo cac y nghia tmh thai: dt, bdy, ddy, md [12,b.l01]. cho, ru, thay, vay, vgy. Nhdn den quan tren ciing budn Dudi day la mpt so phan tich bdn chdn nudi lua tdm cac mgi diiu cy the. (nguyen van chii Han: DT chi thugmg quan lgi thf muc duong tdm mieu) 2. NIU nhin tir gdc dp chiic nSng [6,51]. "cd tham gia vdo cdu true cua ngir danh tu (danh ngir) hogc ngQ vj tir Hdng du thdi di ngodi ddt Hoan (dgng ngir, tinh ngii) hay khdng\ chiingChdu, Ai (Ai?) Chdu cac mgt hdm ta cd thi thay mpt quang canh nhu sau: (nguyen van chii Han: Chi kim tdn
HIT tir... 17 mdi du tdc Hoan Ai cdc nhdt hdm) mo udc, hdng mong nhd, hdng mong [6, 54]. mdi,... Chiing tdi ngd ring cd Ig tinh 2.2.2. Nhdm chdng, chdng, cho, chat d}ch (giai am) ciia van ban da chira (chua), dimg, hay, khdn khdng, anh hudng den sy khilm di?n ciia cdc mua trong van ban gidi am TKML. Trong nhdm nay, tat ca cac tii 2.2. Cac hu tir di kgm dpng tir, deu di kem trudc dpng tir. Ve m^t y tinh tir cd thi dupe phan chia thanh nghia, trir tir hdy bieu hi?n y nghia mpt so nhdm nhd hem nhu sau: khuyen l?nh, dimg ciing bieu hi?n y 22.1. Nhdm dd (dd), dang (duong), nghia khuyin l?nh, phu dinh, cac tir sdp, se, timg, hdng, vdn cdn lgi deu bilu hi?n y nghia phii dinh. Trir hu tir hdng, cac hu tir cdn Neu so sanh vdi hi?n nay, y nghia lgi cua nhdm nay: dd (dd), duong (dang), va chirc nang cua chdng, cho, chira sdp, se, timg, vdn dS hi?n di?n va dupe (chua), dimg, hdy, khdng khdng cd sii dyng trong ban giai am TKML khac bi?t gi can phai ndi. Thi dy: khdng khac ngay nay. Chiing deu cd y nghia thdi gian, bilu thj va nhan ... chd hdn md cho trdch (tr. 97);... mgnh "sy tinh da, dang hay sg dien ching dimg (tr. 429);... chirt mdy ching ra". Thi dy: sai. Song diu chira cd con (tr. 381). ... cdn do da chdng cd (tr. 36);... Rieng hu tir dimg, giao su N. tieng sang tan da Idu (tr. 123);... duong Stankevitch ndi ring khdng thay dimg giua dudng md dimg xem [1 lb];... chira dupe dimg trong Truyin ki mgn luc timg chdng d ben nang Nhj Khanh gidi dm [lib]; nhung chiing tdi thiy vgy (tr.5\). tir nay cd hi?n di?n trong van ban, Trong nhdm hu tir ndy cd hai ching hgn trong cau: Mdy hay chdng dieu dang chii y la: ddy dung de dn nan ngdy sau (tr. 166). a) Trong ban giai am, timg d& Ba tir chdng (chdng), khdn (khdng cd kit hpp vdi da ho^c chua, chira the / khd cd the), mua (dimg/ chd) nhu ngay nay. Thi dy: ... la ba hu tu co. Tilng Vi?t ngay nay ... da timg mgt thdy... chua timg hoan toan khdng sir dyng mua nira, budc den... chiia timg chdng d ben cdn chdng, khdn thi chi gap trong mpt nang Nhj Khanh vgy. so kit cau CO djnh nhu: phdi chdng, cd chdng, khdn ngudi, khdn td, khdn b) Hu tir hdng dupe dimg pho xiit... Trong khi dd, khao sat Truyin bien trong ban giai am. Thi dy: Thiip hing vdng chdu chieu ddm (tr. 57); ki mgn l^tc gidi dm, chiing ta g$p rat Ngudi ta hing ndi (tr. 196). Nhung nhieu each ndi nhu: ngay nay, tir nay chi cdn dupe dimg ... ddi lira chSng la chdng (chdng^ trong mpt so kit cau it nhieu co dinh khdng phdi la chdng/khdng cd) duyen va "cii" nhu: hdng mong udc, hdng cii (ti:. 94); Mgt mai sir tinh khdn gidu
18 Ngon ngiif sd 11 nam 2010 (ti-. 76);... m\ra (dimg/ chd) ldy cd khd Tir mgt dupe xip vao cimg nhdm md ton chi lu thud binh sinh (tr. 93);... nay vi trong ban giai am, khi kit hpp mya hiem mugn vgy (tr. 310). vdi dpngtii,nd dupe dimg vdi tu each 2.2.3. Nhdm ben, cung, ciing, cir, hu hi va cd nghia "chi, chi cd". Thi dy: deu, khd, khd, tua Tayeu chi? Yeu mpt ngii (tr. 268);... mpt bdng trong chiem bao (thdy chi Cac tii ben, ciing, ciing, cir, deu nhugide chiem bao)... (tr. 253). di kem trudc dpng tii, cd y nghia va each dimg khdng khac ngay nay. Ngupe 2.2.6. Hu tir chung lgi, khd, khd, tua lgi la ba hu tir cd, Mpt minh chung diing thanh mpt nay Ididng cdn dimg trong tilng Vi?t nhdm vi nhiing d^c dilm rieng bi?t hi?n dgi nira. Trong ban giai am, chiing cua nd. Hi?n nay, chung da la hu tu ta rit hay gap ba tu nay trong nhiing cd, chi thang ho^c mdi g§p lgi trong each dimg nhu: nhirng san pham ngdn ngii xua cii - Khd (nen, ddng):... kha den dudi ho^c trong nhiing Idi ndi gia cd nao mieu vua Trung Vuong cimg dgi (tr. 56).dd (thi dy nhu: vl chung, bdi chung..). - Khd (cd the):... chdng kha cudp Trong van ban TKML, nlu chtmg (ti-. 50); Cue kha cudi vgy (ti-. 234). di vdi dpng tu la liic nd thudng dupe dimg de dich, the hi?n y nghia cua - Tua (nen, phdi): ... tua Idnh xe chi trong Han van Idii chi diing giiia quan Phdn sir (tT. 196). chu ngur vdi vi ngii cua mpt m?nh 2.2.4. Nhdm mdi, vira de phy [lib]. Thi dy: ... trdi chung phii tg nhd Hdn... Trdi chung lam Hai hu tir nay di kem trudc dpng mdt nhd Sd... (tr. 31). (Nhiing y nghia tir, de bieu thi ring hanh dpng, sy vi?c khac, chiing tdi sg trinh bay d diem vira xay ra khdng lau trudc thdi diem 3.1. dudi day). dupe ndi tdi hoac hanh dpng, sy vi?c chi dupe thyc hi?n khi da cd dieu ki?n 2.2.7. Nhdm cue, hdu (gdn, gdn vira dupe ndi den trudc dd. Nhiing nhu), rdt, thuc d^c diem ngu- nghia va ngii phap nay Bdn hu tir nay di kem trudc cac cua mdi \a vira khdng khac so vdi hi?n tinh tir ho^c dpng tir cd thang dp danh nay. Thi dy: ... ngudi mdi thde... (tr. gia. Ngay nay, dupe dimg pho bien 92); Vira vi din nhd... (ti-. 120). nhit la tir rdt; thii din la thuc (thudng phat am va vilt thgt); tir cue chi thudng 2.2.5. Nhdm chi, chin, mgt dupe dimg trong khiu ngii. Thi dy:... Hai hu tu: chin \h chi cd thi dupe rat nghiem md rat nh§t (tr. 97); ... coi nhu ddng nghia, di kem trudc dpng thyc chung vui... (tr. 92);... ngudi ta tir, the hi?n y nghia "chi cd/ duy chi". eye nhieu (tr. 91). Tuy nhien so vdi nay, chin da trd thanh Rieng tir hdu, nay chi cdn gap hu tu cd va vi tri ciia nd hi?n nay hoan trong td hpp hdu nhu. toan do chi chilm giii. Trong ban giai am, chiing ta thudng gap chjn trong 2.2.8. Nhdm lien, nhau nhiing kit ciu nhu: Chin Idi thdi it Ca lien Ian nhau diu cd vi tri kit mdphdi thdi nhiiu; Nhd Sd chin chung hpp ngay sau dpng tii va cd y nghia trdi nhdn nghia (tr. 37). nhu sau:
Hir tiir... 19 - Lien the hi?n y nghia "ludn, ludn Igp de the hi?n nhirng quan h? ngii ludn" (...Igy hen chdng dimg (tr. 429). phap phire hpp. Cd the neu mpt sd - Nhau the hi?n sy tuong tac ve c^p hu tii dupe sii dyng de tgo nen hanh dpng (Sdm ngdy sau vira ghe nhiing kit cau ngii phap ma nay van dang hi?n di?n, hogt dpng trong tieng nhau (tr. 98);... thdy ndi hai nhau (1r. 112). Vi?t lii?n dgi nhu sau: 2.3. Nhiing hu tir khdng lam thanh to phy trong cau tnic ciia ngii -Cdng... cdng... Thi dy: ... te danh tir, ngir dpng tir nhu tren day, dua cang Idm thdi lung Idng cang ma thyc hi?n chiic nSng ndi ket giira rdng (ti-. 290). tu vdi tir trong cym tu ho^c noi ket - Chdng nhirng... md... Thi dy: giiia cac thanh phan cau, giiia cac cau ... ching nhiing d chung rgng xa vdi nhau, ciing cd nhiing y nghia va khudn phep ma d chung ddt Khiic each dimg nhu ngay nay, nhung nhieu ph\i den te... (tr. 35). khi ciing cd nhiing nghia va each dimg - Dd... lgi.. Thi dy: Da hiep nude khdng nhu ngay nay. Xet vai hu tir Nguy lgi giet nude Yen (tr. 34). nhu: hay, md, thdi (thi) trong mpt sd cau nhu sau day, chiing ta ciing dii - hoac... hogc... Thi dy: ... ho^c thay dieu dd: ngdi ho^c dimg (tr. 236). - Hay: Bilu thi y l^a chpn giiia - Tuy... md... Thi dy: ... ludi tuy hai sy vgt, hai dieu... dupe ndi din thua ma chdng lgt (tr. 97). (... phuc Di Thdnh vay hay v^ IX Thanh - Tuy... song... Thi dy: Ke khd vay (tr. 426). tuy cd chi song khdn den (tr. 97). - Md: Bieu thi y trai nhau, khdng - Tuy... nhung... Thi dy: tuy cdn d phu hpp, tuong phan giiia hai thanh ddi nhung ten dd chip... (tr. 234). phan do nd noi kit Thi dy:... rdt nghiem - Tir... den... Thi dy: Tu sdng ma rdt nhdt; ... chd hdn ma chd trdch Trudng Giang mac din ben Bdc... (tr. 429). (ti:. 97). -Tir... nhdn... Thi dy: Tir qua ddi - Thdi (thi): Bieu thi sy tiep noi nhan^flw... (tr. 233). giira hai sy vi?c, sy vi?c nay vira xay ra xong la tilp ludn den sy vi?c kia 3. Nhin tir gdc dp phat trien ngdn ho^c bieu thi dieu sip neu ra sg chic ngir, so vdi nay, trong sd cac hu tir chan ho^c tit yeu sg xay ra; ho$c neu neu tren, cd mpt logt (35 tu) da trd "sy kl can giiia phan de vdi phan thanh tir co, va cd ca nhiing tu chiia tiiuylt". Thi dy: (nhiing) nghia cd nay khdng cdn dimg niia. Cac hu tir cd va nghia co dd, ho^c * Den ih\ thdy di^n nhd cao cd... la da bien mit hin khdi ddi song ngdn Hg Phiing thdi gidu md hg Tir thdi ngii lii?n nay, ho^c la chi cdn dl lai khd (ti-. 48). bdng dang cua minh trong mpt kit 2.4. Ben cgnh cac hu tu va nhdm cau nao dd (hd, ngd, khdn, chdng...), hu tir cimg vdi chiic nang cua chiing ho^c la chi ddi khi dupe dimg trong nhu da trinh bay tren day, trong TKML nhirng loi ndi "gia co" nao dd (song ciing cd nhiing c^p hu tir dupe kiln le, phuong chi, ru ...).
20 Ngon ngijf so' 11 nam 2010 3.1. Danh sach cy thi ciia 35 tir cho tiianh to chinh la mpt tu h o ^ mpt CO dd bao gom: bdng (vi bdng, nhugrc kit cau chii - vi. Thi dy: ... thu dugc bdng), bdy, bui (duy, chi), chdng (= chung long thien hg... (ti*. 33). chdng), chin, chung, dudng (nhu), Ngay nay, chung khdng cdn dupe dd md (roi, thi rdi), hd (chdng le), dimg binh thudng niia, ma chi cdn hdng (thudng), hdu (gdn nhu, cd le), dl lgi hmh bdng cua nd trong mpt hod (vd, cd), hgp (nen). Mid (nen, ddng), vai ket cau d nhiing dien ngdn "xua" khd (cd thi), khd mgc, khdn^ (khdng nhu bdi chung, vi chung ma thdi. thi), lien (ludn, ludn ludn), ludng (todn nhiing Id), md chd, mgc (de, de md), - Hu tir da md. Hu tir nay cd y mua (dimg, cho), ngd (nhdm, di), nira nghia va chiic nang nhu ket cau rdi (hon), nhdn (den, tdi), phuong chi thi I xong rdi I thi rdi diing d dau cau (hudng ho), ru, songle, toy, thira (cua..), tilng Vi?t hifn nay. Thyc ra, dd md thira mgc, tua (nen, phdi), vd, vay, xdy. dupe dimg de dich kit cau dinhi trong Hap van xem [1 lb], va the hi?n y "sau Trii y nghia va chiic nang ciia khi da cd mpt mpt hanh dpng d trudc cac hu tir chdng, khd, khd, khdn, myra, tua (6 tu) da neu tgi dilm 2.2.2 va da kit tinic ". Thi dy: Da ma ben di 2.2.3 ben tren, chiing tdi thiy ed the quan (bd quan) trd vi (tr. 145). Da diem qua mpt so hu tu vdi mpt so y ma canh tdn trd het (tr. 36). nghia, chiic nang "khac Ig" nhit cua - Hu tu hod (tdt cd, vd). Thi dy:... trong nhirng hu tir cd cdn lgi nhu sau: khdp hoa cira chdng cd loai sot vdy - Hu tu bdng (dupe dimg vdi (ti-. 174). nghia neu, neu nhu, cd nhu, nhugrc - Hu tir hgrp (nen). Thi dy: Hpp bdng; nay, y nghia nay khdng cdn (nen) udng ldy thang (thudc) tien dupe dung nira). Thi dy: thyre ...(tr. 250).... hpp (nen) chd hdn Bang cd tinh cu, ngdy dy khdc md chd trdch (tr. 97). dy khd den dudi mieu vua Trung - Hu tir khd mgc (cd thi). Thi Vuong... (ti-. 56). dy: Kha m ^ (cd the) anh em vdi nguoi - Hu tii bui (duy, chi, chi cd). Thi Bui Hdng... (M. 113). dy: Bui vdi khdm lau cdi... (tr. 145). - Hu tir lien (ludn, ludn ludn). - Hu tir chung. Ngoai y nghia Thi dy: Udng hdu het, nguoi L4 Ngg va each dung da neu d dilm 2.2.6. ben chgy den Igy lien chdng dimg (tr. 429). tren, chung cdn cd nhiing y nghia va Hu tir nay, den till ki XVU, XVII van each dimg khac niia. Cy thi la xem cdn dupe dimg rat pho bien nhu dupe [13]: -. . ghi trong Phep gidng tdm ngdy... ciia a) Dimg dk. chi thdi gian va dia A. de Rhodes, Sdch sd sang chep cdc dilm (ling vdi gidi tir vu trong Han vi^c ciia Philiphe Binh... van). Thi dy: ... chung nhd thira d - Hu tir wa chd (chu:, thdil). Thi chung cd thira ddi (tr. 146). dy: ... khuyin lam sir nhdn ma chd b) Thi hi?n y nghia ciia chi ti-ong (ti-. 97). ... nhiiTig cimg vdy xem ma Han van khi chi cd quan h? hgn dinh chd (ti-. 249).
Hu tiir., 21 - Hu tir mgc (di, di md): Hu tu hdu, ludng, phuong chi (huong chi, nay chi nguyen nhan ho^c co sd ciia huong hd), song le, tdy (bang), vay! hanh dpng. Thi dy: Cdo nuong hiim la nhiing hu tir ma nay van cdn cd m^c ra oai (tr. 146). ... xin liiu ndt thi hieu dupe. minh mac trd on (tr. 149). 3.2. Ben cgnh cac hu tir cd neu - Hu tir ngo (nhdm, de, de cho). tren, la nhiing hu tir din nay van ton Thi dy: Ngd (di) chdng phu tiit Idnh... tgi va hogt dpng rat tich eye trong (tr. 111). Ngd khd (de cd the) trdng tilng Vi?t hi?n dgi, nhung trong ban chung trgn sdng (tr. 150). giai am, m§t ngii nghia va ngii phap cua chiing vira cd nhiing dilm tuong - Hu tii nhdn (din, tdi). Thi dy: ddng, lgi vira cd nhiing diem khac Xua nhan lgi... (tr. 94). Tir qua ddi bi?t, nhieu khi rat Idn so vdi hi?n nay. nhan sau (tr. 233). Nghia cd, each dimg co, kha nang - Hu tir nira (hon). Thi dy: Chung ket hpp tu khac Ig... tdn tgi cimg vdi thiep m?nh mdng nfta to bay, minh (nhiing) y nghia, chiic nang dupe nh^ dudng la rying (tr. 122). dimg nhu trong tilng Vi?t hi?n dgi... chinh la nhiing khac bi?t dd. Thi dy: - Hu tir thira: Thudng dupe d$t trudc tir chinh trong kit ciu chinh a) Hu tii bdng\ (nhu) phy, bieu thi y nghia sd hiiu (ciia) Bdng trong TKML van dupe sii ho^c y nghia tuong duong vdi nghia dyng trong nhiing kit ciu so sanh ciia gidi tir ve. Thi dy: ... mimg thiia nhu thdi Qude dm thi tgp, Hong Dirc ve md Ig thiia s\r vgy; (...) Lgi qua qude dm thi tgp ma nay tieng Vi?t thira chdn dy (tr. 151). hifn dgi khdng cdn dimg nhu thi niia. - Hu tu thira mgc: Neu nguyen Thi dy: Ddnh phd nude Ngd bing nhan, li do dl giai thich cho hanh khua Id kien (tr. 31); ... sgr s$t bing dpng (tuong duong vdi sd di trong chim ndn cung ... (tr. 121). Han van, xem [lib]). Thi dy: Theo b) Hu tir bdi nghia thita m ^ theo chdng vgy (tr. 57)... vua Tryi nhd Thuong thiia m^c mdt Ben cgnh y nghia chi nguyen nude (tr. 33). nhan nhu trong tieng Vi?t ngay nay (thi dy: Thua mgt trgn bdi cd co tren - Hu tir xdy (bdng, chgrt). Thi (ti-. 30)), ti-ong TKML, khi kit hpp dy: Xay thdy xe mdy... (tr. 98); Xay vdi dpng tir, bdi dupe dime vdi nghia thdy con gdi tre do xanh ... (tr. 207). cd, bieu thi "noi chon xuat phat cua - Hu tir ru (sao, hay sao?). Thi sy vi?c, hanh dpng dupe ndi din". dy: ... chdng ben che bdn thdt ddng Thi dy:... con gdi d^p bdi thdn Ddng ru? (ti-. 29-30). Tir ndy din dau till md ra... (ti-. 72).... chdng biet bdi ddu ki XX trong Nam Phong tgp chi van md lgi (tr. 75). cdn dupe dimg, nhung nay chi cdn Bdi dupe dung tuong ling vdi g^p trong mpt loi ndi gia co nao dd. tu tiing va tir do trong Han van xem Cac hu tir cdn lgi: bay! chin, dudng [lib]. (nhu), hd (chdng cd le ndo lgi...), hdng c) Hu tir mgt
22 Ngdn ngiir sd 11 nam zuiu Trong ban giai am, tir mgt \a so md rat nhgt (tr. 97), nhung cung cd tir, cd the dupe dimg trong kit hpp each dimg rat khac Ig so vdi nay. Cy vdi danh tir nhu hi?n nay, nhung nd till la: ciing cd nghia "chi cd moi mpt". Thi - Nd cd thi kit hpp vdi danh tu. dy: ... mpt nguoi Tir Hu chdm leu Thi dy: ... ddi d rdt dinh nui Phugmg chdn mg (tr. 231). Y nghia va each dimg cua mgt vdi tu each hu tir (da hodng (tr. 166); Nhdn chi niii Phupng trinh bay tgi diem 2.2.5 ben tren) cimg hoang rit dmh... (tr. 175). Qudn di vdi y nghia "chi cd mdi mgt" nhu chon rat nha ben Tay (tr. 173). vira thay d day, chinh la hai diem khac - Cd the dung sau vi tir bieu thi bi?t ciia nd so vdi hi?n nay. Thi dy: trgng thai tam li, cd danh gia thang ... ldy mpt thdy xem dgo trdi vgy (tr. 97)...dp (nhu tinh tir), thi dy: ... vui rat md mpt hd chung ddng hien trudc (= chi ra thuong... (tr. 172); vd cd the dung thay xau hd vdi cac bgc hien nhan trudc cd dgng tit lam (mpt each kit ngay trudc) (tr. 271). hpp rat Ig so vdi lii?n nay), thi dy: Rit d) Hu tir nhiing lam cha m§ thira ddcyeu (tr. 174). Y nghia "toan, toan la" ciia nhiing 3.3. Phan cdn lgi la nhiing hu trong Truyen ki mgn luc gidi dm la tir khdng ho^c gin nhu khdng biln mpt diem khac Ig so vdi hi?n nay. Vdi ddi tir thdi Truyen Id mgn luc den nay. y nghia nay, nhirng cd kha nang: Sd hu tir nay cimg vdi nhiing hu tir - Ket hpp vdi danh tir. Thi dy: cdn lgi den nay nhung cd bien doi ... nhiing (= todn la) khdch danh lgi rd r?t trong y nghia, chiic nang (nhu ...(ti-. 169).... nhiing (= todn la nhirng) vita neu d diem 3.2. tren day) tat nhien thgr hen... (tT. 249); chilm da so (89/ 125 tir = 72%). Dd - Va dae bi?t la kit hpp vdi dpng la nhirng hu tir nhu: ben, dd, duong, tu. Thi dy: ... nhiing (= hoan todn) (dang), hay, md, mdi, thi (thdi), timg, khdc thdi thudng (tr. 173). ... nhiing vira, chd, dimg, rdt... Thi dy: (= tdt cd deu chi) ciing vdy quanh Dem dy ben cimg ndm (tr. 96). xem... (ti-. 249). ... tieng sang tan da Idu (tr. 123). e) Hu tir rdng ... duong giua dudng md dung Dupe dimg song song d ca hai xem [lib]. cuong vi: dpng tir va gidi tir, giong nhu tmh hinh trong Qude dm thi tap ... phuc Di Thdnh vay hay vg va Hdng Dirc qude dm thi tap. Thi dy: Dl Thdnh vay (a. 426). Bdphu nhdn ring... (tr. 216). Nguoi ... rdt nghiem vak rdt nhgt... chd Trung Ngd cd khen rang... (tr. 75). hdn ma chd trdch (tr. 97). f)HutiiraV • .' • He ngudi mdi thdc... (tr. 92). Tir nay de chi miic dp. Trong Den thi thdy di^n nhd cao cd... ban giai am, rdt cd each dimg gidng Hg Phiing thdi gidu md hg Tir thdi nhu hi?n nay; thi dy: ...rat nghiem khd(ti.4%)
23 Hu tii... ... tung trgmyeu (tr. 95)... timg tiianh nen van xudi Vi?t cimg vdi cii choi bdi sdng... (tr. 349)... phap van xudi Vi?t. Vira ve den nhd thi ki rude ddu 4.2. Nhiing dilm khac bi?t noi dd djnh vdy (ti. 120). bgt de nhgn ra hon ca d cac hu tir trong ... chd hdn md chd trdch (tr. 97)... Truyen ki mgn luc la: dimg de dn ndn ngdy sau (tr. 166). a. Nhutig hu tir nay da trd thanh Loi rat cuong thdng... (tr. 195). tii cd, da hoan toan biln mit di ho^c 4. Tir nhirng phan tich trinh bay chi cdn dl lgi tan du ciia chiing trong ben tren, chiing tdi thay cd the di tdi ddi song tilng Vi?t ngay nay (mua, mpt sd nhgn xet sau day: thira, bui, nhdn, xdy, dd md...) Tuy nhien con so nay khdng nhieu. 4.1. Ldp hu tir ciia tieng Vi?t the hi?n trong Truyen ki mgn luc gidi dm b. Nhiing y nghia co, chiic naiig la ldp hu tir da kha phdt triln ca ve CO cua mpt so tu, m$c dii thdi Truyen so lupng Ian nang lye bilu hi?n, nhung ki mgn l\ic dupe dimg pho biln, rpng chua phong phii nhu hi?n nay; va so rai, nhung nay khdng cdn dupe dimg niia, trong khi cac tir bilu thi nhimg y vdi nay, nd cd nhung khac bi?t. Dieu nghia chiic ning dd hi?n van ton tgi nay la duong nhien. va hogt dpng trongtiengVi?t ngay nay Trong ldp hu tii dd, cac tieu logi (bdng, rdt, bdi, nhiing, mgt, rdng...). deu da hi?n di?n day du nhu ngay nay; c. Trong so cac hu tu cdn lgi den nhung nhin tren toan eye, dd la mpt nay, cd mpt so van giii y nguyen y h? thong dang phat trien, dang hoan nghia, chiic nang cua chiing, nhung thi?n. Trgng thai nay, mpt m^t la bieu mpt so khac, nhieu hon, da cd nhiing lii?n phat trien cuatilngVi?t ndi chung, thay ddi va/ hoac phat trien bang eon mat Ichac la de dap ling nhu cau cd dudng bo sung, md rpng y nghia, chirc mpt h? thong cac cdng cy ngir phap, nang (day la con dudng chii yeu), ho^ quan h? cii phap, cau tnic cii phap thu h?p y nghia, chiic nSng ciia chiing de phye vy cho vi?c thi hi?n (viet) lgi, ho|Lc vua md rpng them y nghia, cac dien ngdn bing van xudi. Vao chiic nang nay, vira thu h?p y nghia, thdi ki ra ddi ciia TKML, ngdn ngii chiic nang khac. viet van xudi Vi?t, d^c bi?t la cii phap ciia ngdn ngii vilt van xudi cdn dang Vi thi, trong van ban dupe khao dd dam tun tdi va xay dyng, chii chua sat, nhieu hu tir cd ho^c chua he cd cd dupe day dii mpt ngii phap va tir nhiing y nghia va / ho^c chiic nang vyng "ciia ngdn ngii viet van xudi" ngu phap, ngii dyng nhu chiing dang dupe quy thiic hod nhu ve sau nay cd lii?n nay. va hi?n nay. Cac tdc phim. giai am 4.3. Trong cac hu tu hi?n di?n (dich) dau tien nhu TKML (\k Phgt trong TKML, cd mpt so dang kl xuat thuyit dgi bdophyi mdu dn trgng kinh, phat tir nguon goc Han. Dieu nay, mpt Thien tdng khod hu ngir liic gidi nghiam^t thi hi?n xu thi ty nhien trong trudc dd)... chinh la nhiing budc di qua trinh tilp xiic, vay mupn dl lam khdi dau cho vi?c chuan bi de hinh giau tu vyng; m^t khac, ciing dong
|l lu^ I IIL-fiJ!^~i.'-»f- 24 Ngon ngiir so 11 nam ^viv thdi la de bd sung, hoan thi?n h? thong thuyit dgi bdophu mdu dn trgng kinh, tir lam cdng cy ngu phap cua tilng Thiin tdng khod hu l\ic gidi nghia, Vi?t. Thi dy, doi chieu ban giai am tinh hinh ciing tuong ty nhu vgy. Dieu vdi ban Han van, ta thay rit rd cac nay cimg vdi tiiyc tl hogt dpng ciia tuong ling xem [1 lb]: d the lii?n ring: nd ciing nhu nhieu - hu tir chi vdi cac tixphti, u, vu hu tii khac cd chiic nang noi dpng (ciing cd khi khdng ung vdi tir nao tir vdi cac thanh to phy (ciia dpng tir) "cd nguon goc la dpng tir va diu ciia Han van); dang cdn it nhilu giur lgi dupe tinh - hu tir ben vdi cdc tir ndi, togi tire; chat dd" [lib, 4]. Thi dy: Giri minh - hu tir (fa ling vdi cac tir di, ki; a chung chdn rgr man... (tr. 49). Hdi di, Idm Idnh a ngudi, lam phuc cho - hu tii duong vdi cac tir duong ngudi Idnh a trdi (tr. 99). ^ va thich; Nhiing dpng tir chi hudng vgn - hu tir Twa vdi nhi; dpng nhu: ra, vdo, len, xudng, ve, lgi, - hu tir mdi vdi cac tii so, thiiy; sang, qua... ho^c nhirng tir chi vi tri - hu tir thi (thdi) vdi tir tdc; nhu: d, tren, trong, trude, giiia, cgnh, ben... rat cd the da trai qua qua trinh -hutuftiwgvdicactir«3«g; thudng... ngii phap hoa de roi dupe su dyng Trong qua trinh "giai am" (dich) vdi tu each ciia gidi tir trong chieu tir van ban Han van sang tilng Vi?t hudng chung nhu vgy. (viet bing chii: Ndm), cd nhieu y nghia CHU THICH cua hu tir trong nguyen ban Han van Con sd ndy khdng the ndi Id tuy$t da dupe dich gia - ngudi Vi?t - cd ddi vi nd cdn 14 thuQC mpt phdn vdo vi^c ging tim each the lii?n bing y nghia xac djnh hutird nhung trudng hgp cd the tuong duong ciia tir ngii tilng Vi?t. cd nhung khd nang quyet dinh khdc nhau. Ket qua la: ngoai nhung hu tir tilng Vi?t tuong duong vdi hu tir tilng Han Nhdm tir ndy, cd nhd nghien ciru dupe sir dyng, cdn cd nhiing thyc tii khdng coi Id hu tir, nhung a day, chimg tieng Vi?t cd y nghia tuong duong tdi khdng dgt vdn de thdo lugn li lugn ve ciing dupe su dyng, dan dan dan den hu tir niia, md chap nhdn chung theo cdch qua trinh ngii phap hoa cua chiing, "truyen thdng", coi nhu mgt tieu logi. Ichien chiing trd thanh hu tir ho^c cd Bdn phien dm cua Dao Duy Anh y nghia phai sinh dl dupe dimg vdi [12] phien Ndm Id ^'Thuyen khdch chcri tu each ciia hu tii. thu gdc luat cheo". Chiing tdi lay "cdc I? cheo" theo bdn A. Lay tu d lam thi dy ching hgn. Tir nay ndi ve noi chon, khoang thdi * Theo N. Stankkvitch [lib], a day, gian ma hanh dpng, s\r vi?c dien ra. kit cdu chung 16ng thien h?.,. cua tiing Nd ling vdi cac dpng tir cu, chi, luu Vi?t img vdi kit cau trong Hdn vdn Id thien va hai gidi tir tgi, u trong Han van hg chi tam..; nhimg vi trong tiing Vi$t, [1 lb]. So sanh vdi nhttng nguon ngii dinh ngir cho danh tir phdi dimg sau danh li?u khac, sdm hon TKML nhu Phgt tir nen vdn viet tieng Vi^t thi ki XVI da
Hir tiir... 25 phdi ddo trgt tir vd dimg chung nhu mgi 9. VU Dirc Nghieu, Dien bien trong y chi td di bdo hi?u chung - danh tir - djnh nghia, chiic nSng ciia nhom tir "khong, ngir. Nhu vgy, chung cd khd nhiiu y nghia, chSng, ching" tir the ki XV din nay, Khoa chiic phgn, tucmg ung vdi cdc tir ciia Hdn hpc, Dgi hoc Tdng hgp HdNgi So 2, 1986, vdn phii, u, vu; va thgm chi khdng img vai tr 55 - 61. tir ndo cua Hdn vdn cd Thidy:... trdi chung phu tp nha Hdn... (tr. 31); ... yeu chung \0. Hodng Thi Ngg: k^sTvgy.. (tr. 428). a) Chir Nom va tilng Vi?t qua ban giai am Phgt thuyit phy mau dgi bao T A I L I $ U THAM K H A O an tr(?ng kinh, Nxb KHXH, H, 2002. \. Nguyin Tdi Can, Mpt so chimg b) Hodng Thi Ngg, Diem qua tich ve ngon ngii, van ty va vin hoa, ve tinh hinh tir co trong cuon tir dien Nxb DHQG, H, 2001. Chi Nam ngpc am giai nghia, Thdng bdo 2. Hodng Hong Cam, Tun hieu tinh Hdn Ndm hgc 2001, Nxb KHXH, H., 2002. chat CO trong Tan bien truyen ki mgn lye, U.StankievichN.V: T/c Hdn Ndm, So 3, 1996. a) Ve sy dien biln ciia nhirng hu 3. Trdn Trgng Duong, Khao sat h? tir chi nguyen nhan, T/c Ngdn ngir, So 4, thong tir co trong ban giai nghia Thien 1985, tr. 58-59. tong khoa hu ngft lyc ciia Tu? Tinh, T/c Ngdn ngir, So 8, 2006. tr. 54 - 67. b) Stankevich N. V., Vai nhgn xet ve cac hu tir tilng Vi?t the ki 16 (Tu li$u 4. Nguyin Quang Hdng, Chuyen nit tir Truyin Id mgn luc gidi dm), T/c Ngdn djch tir ngu- song tiet Han vSn sang tir ngu. So 9, 2006 tr.1-9. ngQ- van Nom trong ban giai am Truyen ki mgn lyc, Ki yiu Hgi thdo quoc ti c) Stankievich N. V., Hifn tugng Ngdn ngir hgc lien A idn thu VI, H., giao thoa tir ngir phap tilng Han sang ngir 2004, tr. 140-151. phap tieng Vift (qua cii lieu "Khod hu luc gidi dm "), T/c Ngdn ngir. So 1, 1988, 5. Nguyin Quang Hdng (phien dm, tr.3I-35. chii gidi), Truyen ki mgn lyc giai am, Nxb KHXH, H, 2001. d) Stankievich N. V., Mpt vai suy nghl budc dau ve vi?c nghien curu ngir 6. Nguyen Quang Hdng (cha bien), phap Ijch sir tilng Vift T/c Ngdn ngu. So Di van chiia Dau, Nxb KHXH, K, 1997. 4, 1978, tr. 27-34. 7. Trdn Xudn Nggc Lan, Vai d$c e) Stankievich N. V., Nhgn xet diem ciia bon X\i co: tiiud, neu, ban, no, sa bp ve mpt vai d^c diem ngon ngir Sdch Mgt so vdn di vi cdc ngdn ngir trong van xudi thi ki XIX dau till ki phuong Ddng, Vi^nDdngNamA, H, 1986 XX, T/c Ngdn ngir. So I, 1982, tr.26 - 33. 8. Vu Dirc Nghieu, Hu tir tilng Vi?t 12. Nguyin Trdi, Quoc am thi tgp, thi ki XV trong Quoc am thi tgp va Hong Trong Nguyen Trai toan tgp, (Ddo Duy Due quoc am thi tgp, T/c Ngdn ngu. So Anh phien dm chu gidi), Nxb KHXH 12, 2006, tr. 1 -14. H, 1976. n