Báo cáo một trường hợp nhiễm trùng huyết do Campylobacter fetus trên bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 22 * Số 2 * 2018<br /> <br /> <br /> BÁO CÁO MỘT TRƯỜNG HỢP NHIỄM TRÙNG HUYẾT DO<br /> CAMPYLOBACTER FETUS TRÊN BỆNH NHÂN NHIỄM HIV/AIDS<br /> Võ Triều Lý*, Trần Minh Hoàng*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Campylobacter fetus được xem là trực khuẩn Gram âm cơ hội (opportunistic Gram-negative<br /> bacillus), gây ra nhiễm trùng toàn thân trên người lớn tuổi hoặc có bệnh mạn tính như đái tháo đường,<br /> thalassemia, xơ gan, bệnh ác tính hay nhiễm HIV/AIDS. Campylobacter fetus thường gây ra nhiều bệnh cảnh lâm<br /> sàng khác nhau như nhiễm trùng huyết, viêm nội tâm mạc nhiễm trùng, phình mạch hình nấm (mycotic<br /> aneurysms) hay viêm tĩnh mạch huyết khối (thrombophlebitis).<br /> Mục tiêu: Mô tả đặc điểm sinh bệnh học, lâm sàng, chẩn đoán và điều trị nhiễm trùng do Campylobacter<br /> fetus ở bệnh nhân HIV/AIDS.<br /> Đối tượng và phương pháp: Báo cáo một ca lâm sàng đặc biệt.<br /> Kết quả: Chúng tôi ghi nhận một trường hợp nhiễm trùng huyết do Campylobacter fetus được chẩn đoán và<br /> điều trị tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới. Đây là một bệnh nhân nam, 47 tuổi, nhiễm HIV/AIDS, 20 tế bào TCD4+,<br /> đang điều trị ARV. Lâm sàng đáp ứng tốt với Amikacin.<br /> Kết luận: Nhiễm trùng huyết trên cơ địa nhiễm HIV/AIDS là một trong những bệnh cảnh thường gặp của<br /> Campylobacter fetus. Đây là tác nhân gây nhiễm trùng hiếm gặp. Amikacin có thể là một chọn lựa thích hợp để<br /> điều trị tác nhân gây bệnh này.<br /> Từ khóa: HIV/AIDS, thuốc ARV, tế bào TCD4+,Campylobacter fetus, Amikacin.<br /> ABSTRACT<br /> A CASE OF BACTEREMIA CAUSED BY CAMPYLOBACTER FETUS IN HIV/AIDS PATIENT<br /> Vo Trieu Ly, Tran Minh Hoang * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 22 - No 2- 2018: 144 - 148<br /> <br /> Background: Campylobacter fetus is considered as opportunistic Gram-negative bacillus, which is known to<br /> be a cause of systemic infections, mainly in elderly patients or in underlying chronic debilitating illness, e.g.,<br /> diabetes, thalassemia, cirrhosis, malignancy or HIV/AIDS. It has been implicated in various systemic infections<br /> with this pathogen, including sepsis, endocarditis, mycotic aneurysms or thrombophlebitis.<br /> Objectives: To describe the characteristics of the pathogenesis, clinical performances, diagnosis and<br /> treatment of the Campylobacter fetus infection in HIV/AIDS patients.<br /> Objects and Methods: This is a case report.<br /> Results: We report a case of bacteremia caused by Campylobacter fetus diagnosed and treated at Hospital for<br /> Tropical Diseases. It was a male patient, 47 years old, HIV/AIDS, 20 TCD4+, on ARV treatment. The clinical<br /> performance well-improved with Amikacin.<br /> Conclusion: Campylobacter fetus bacteremia in HIV/AIDS patient is one of the common clinical<br /> performances. This is a rare pathogen. Amikacin could be a good option for treatment.<br /> Keywords: HIV/AIDS, ARV, TCD4+, Campylobacter fetus, Amikacin.<br /> <br /> * Bộ môn Nhiễm, Khoa Y, Đại học Y Dược TPHCM<br /> Tác giả liên lạc: ThS. BS. Võ Triều Lý ĐT: 0907411200 Email: votrieulytinandk@gmail.com<br /> <br /> <br /> <br /> 144 Chuyên Đề Nội Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ thuốc uống không rõ loại, sốt và sưng, đỏ mu<br /> bàn chân không giảm.<br /> Campylobacter spp. thường gây bệnh cảnh tiêu<br /> Ngày 3: sốt không giảm, mu bàn chân trái<br /> chảy nhiễm trùng. Hơn 90% các trường hợp<br /> sưng đỏ tăng thêm nên đến khám và nhập viện<br /> nhiễm trùng tiêu hóa gây ra do Campylobacter<br /> tại bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới.<br /> jejuni và Campylobacter coli trong khi<br /> Campylobacter fetus chỉ chiếm khoảng 2,4% các Tiền căn<br /> trường hợp. Tuy nhiên, Campylobacter fetus là tác Nhiễm HIV 2016, nghi lây truyền qua tiêm<br /> nhân chính gây ra bệnh cảnh nhiễm trùng toàn chích ma túy, điều trị ARV khoảng 3 tháng với<br /> thân, đặc biệt là nhiễm trùng huyết (19 – 53%) TDF/3TC/EFV, TCD4+ trước điều trị 20 tế<br /> trên cơ địa suy giảm miễn dịch hoặc bệnh nền bào/mm3máu, tuân thủ điều trị tốt.<br /> trầm trọng. Tỉ lệ tử vong do nhiễm trùng Không ghi nhận tiền căn nhiễm trùng cơ hội<br /> Campylobacter fetus toàn thân chiếm khoảng 14%. hay bệnh lý nội - ngoại khoa gì đặc biệt.<br /> Tuy nhiên, tỉ lệ hiện mắc của Campylobacter fetus Khám lâm sàng: 9h 31.11.16<br /> chưa được ghi nhận cũng như rất ít báo cáo về<br /> Bệnh nhân tỉnh, thể trạng trung bình, sinh<br /> nguồn lây nhiễm hay các cơ địa dễ nhiễm tác<br /> hiệu: t0 39,50C, mạch, huyết áp bình thường, thở<br /> nhân gây bệnh này(5,12,13).<br /> khá êm 20 lần/phút, SpO2 96% (khí trời), niêm<br /> Chúng tôi báo cáo một trường hợp nhiễm hồng vừa, hạch ngoại vi không sờ chạm. Họng<br /> trùng huyết do Campylobacter fetus trên cơ địa sạch, không giả mạc. Sưng, nóng, đỏ vùng mu<br /> HIV/AIDS với mức độ suy giảm miễn dịch trầm bàn chân bênh trái.<br /> trọng (20 tế bào TCD4+) đồng thời tổng hợp các<br /> Các cơ quan khác không ghi nhận bất<br /> trường hợp nhiễm trùng Campylobacter fetus khác<br /> thường.<br /> đã được ghi nhận trên thế giới. Từ đó góp phần<br /> làm rõ thêm dịch tễ, bệnh cảnh lâm sàng và điều Xét nghiệm tại thời điểm nhập viện<br /> trị đối với mầm bệnh này. Công thức máu: Bạch cầu: 8660 tb/uL,<br /> Neutrophil: 7670 tb/uL (78,1%), Lymphocyte:<br /> ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> 1050 tb/uL (12,1%), Hb: 10,9%, tiểu cầu: 47000<br /> Đối tượng tb/uL.<br /> Bệnh nhân được chẩn đoán nhiễm trùng Procalcitonin: 0,401 ng/mL.<br /> huyết do Campylobacter fetus tại khoa Nhiễm E, Sinh hóa máu: chưa gì lạ.<br /> Bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới, Tp.HCM.<br /> Chẩn đoán lúc nhập viện<br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Viêm mô tế bào mu bàn chân trái/AIDS.<br /> Báo cáo một ca lâm sàng đặc biệt.<br /> Xử trí<br /> GIỚI THIỆU BỆNH ÁN<br /> Oxacillin 8 gram/ngày và Levofloxacin<br /> Bệnh nhân V.H.Th, nam, 47 tuổi, nghề 750mg/ngày.<br /> nghiệp: công nhân. Địa chỉ: Quận 6, TP.HCM. Diễn tiến sau khi nhập viện<br /> Lý do nhập viện Bảng 1: Diễn tiến điều trị<br /> Sốt + sưng đỏ bàn chân trái. Ngày bệnh 36 79 1017<br /> 0 0 Sốt giảm, hết sốt<br /> Bệnh sử: 3 ngày Nhiệt độ Từ 39 39,5 C<br /> N18<br /> Ngày 1-2: sốt, ớn lạnh, không rõ nhiệt độ, Kháng sinh<br /> Oxacillin và Ceftriaxone x 10 ngày<br /> Levofloxacin Amikacin x 7 ngày<br /> sưng, nóng, đỏ, đau mu bàn chân trái, tự mua<br /> Trực khuẩn Campylobacter<br /> Cấy máu<br /> Gram âm fetus<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa 145<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 22 * Số 2 * 2018<br /> <br /> Kết quả kháng sinh đồ Nhiễm trùng Campylobacter fetus ở phụ nữ<br /> Bảng 2: Kết quả kháng sinh đồ mang thai được ghi nhận từ giai đoạn sớm của<br /> Kháng sinh Nhạy Trung gian Kháng thai kỳ cho đến khi sinh. Các triệu lâm sàng gồm<br /> Ciprofloxacin X sốt, đôi khi kèm tiêu chảy. Trẻ sơ sinh sinh ra từ<br /> Gentamycin X bà mẹ nhiễm Campylobacter fetus có nguy cơ cao<br /> Erythromycin X<br /> nhiễm trùng huyết và viêm màng não mủ. Một<br /> A.Nalidixic X<br /> Ofloxacin X<br /> nghiên cứu gồm 14 trường hợp trẻ sơ sinh nhiễm<br /> Tetracycline X trùng huyết do Campylobacter fetus ghi nhận tỉ lệ<br /> BÀN LUẬN tử vong là 64% (9/14). Nhiễm trùng chu sinh<br /> được ghi nhận có liên quan mạnh ở bà mẹ có<br /> Các đặc tính của Campylobacter fetus<br /> nhiễm trùng Campylobacter fetus(6).<br /> Campylobacter fetus là vi khuẩn Gram âm,<br /> Gần như tất cả các trường hợp nhiễm trùng<br /> hình xoắc ốc, phát triển ở nhiệt độ từ 250C đến<br /> Campylobacter fetus ở người gây ra do<br /> 370C. Trái ngược với khả năng chịu nhiệt của<br /> Campylobacter fetus fetus. Rất ít các báo cáo ghi<br /> Campylobacter jejuni và Campylobacter coli,<br /> nhận các trường hợp nhiễm trùng do<br /> Campylobacter fetus không thể tồn tại ở nhiệt độ<br /> Campylobacter fetus venerealis. Việc xác định dưới<br /> 420C. Campylobacter fetus gồm 2 thành viên dưới<br /> loài của Campylobacter fetus được khuyến cáo<br /> loài, Campylobacter fetus fetus và Campylobacter<br /> thực hiện nhằm có cách nhìn rõ hơn về dịch tễ<br /> fetus venerealis. Các thành viên dưới loài có đặc<br /> của tác nhân nhiễm trùng này. Tuy nhiên, việc<br /> điểm di truyền rất giống nhau nhưng khác nhau<br /> xác định dưới loài hiếm khi thực hiện ở các<br /> về môi trường sống.<br /> phòng thí nghiệm. Do đó, dữ liệu về tỉ lệ dưới<br /> Campylobacter fetus thường được xem là tác loài giữa Campylobacter fetus fetus và<br /> nhân gây bệnh ở động vật. Ổ chứa nguyên phát Campylobacter fetus venerealis còn nhiều hạn chế(8).<br /> của Campylobacter fetus fetus là ống tiêu hóa của<br /> Yếu tố nguy cơ nhiễm trùng do<br /> cừu. Tuy nhiên, tác nhân gây bệnh này còn có<br /> Campylobacter fetus<br /> thể được phân lập trong phân của một số loài gia<br /> súc khác. Trong khi đó, Campylobacter fetus Một số nghiên cứu cho thấy rằng 62 - 74%<br /> venerealis có ổ chứa tự nhiên ở ống sinh dục bệnh nhân nhiễm trùng huyết do Campylobacter<br /> của bò, có thể gây nhiễm trùng, vô sinh và sảy fetus đều có bệnh nền đi kèm. Từ đó cho thấy<br /> thai ở bò(1,4,13). rằng Campylobacter fetus có thể được xem là tác<br /> nhân nhiễm trùng cơ hội trên các cơ địa suy<br /> Biểu hiện lâm sàng của nhiễm trùng<br /> giảm miễn dịch như nhiễm HIV, bệnh lý huyết<br /> Campylobacter fetus ở người<br /> học ác tính, cắt lách, xơ gan, đái tháo đường.<br /> Các biểu hiện lâm sàng của nhiễm trùng Ngoài ra, phụ nữ mang thai, người lớn tuổi cũng<br /> Campylobacter fetus ở người thay đổi từ tiêu chảy có thể nhiễm tác nhân này dù không có bệnh lý<br /> cấp đến nhiễm trùng toàn thân. Trong đó, nhiễm đi kèm(7,11).<br /> trùng huyết là bệnh cảnh thường gặp. Những<br /> Sinh bệnh học nhiễm trùng do<br /> bệnh cảnh lâm sàng khác có thể gặp như nhiễm<br /> Campylobacter fetus<br /> trùng hệ thần kinh trung ương (viêm màng não,<br /> tràn mủ dưới màng cứng hay áp xe não), viêm Campylobacter fetus bắt đầu xâm nhập vào cơ<br /> cốt tủy, áp xe phổi, viêm khớp và nhiễm trùng thể qua đường tiêu hóa. Tình trạng suy giảm axít<br /> chu sinh. Nhiễm trùng Campylobacter fetus có thể dạ dày giúp vi khuẩn dễ dàng đi qua. Khoảng<br /> gây ra các bệnh lý mạch máu (phình mạch hình 30% các trường hợp biểu hiện tiêu chảy nhiễm<br /> nấm, viêm nội tâm mạc, viêm mạch máu, viêm trùng xâm lấn. Yếu tố độc lực gây tiêu chảy của<br /> tĩnh mạch huyết khối, viêm màng ngoài tim)(9,10). vi khuẩn vẫn chưa xác định rõ(11,13). Một số<br /> <br /> <br /> 146 Chuyên Đề Nội Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> nghiên cứu cho thấy có thể phân lập được triển của Campylobacter fetus. Tương tự, việc sử<br /> Campylobacter fetus trong phân ở người khỏe dụng môi trường chứa kháng sinh<br /> mạnh. Điều đó cho thấy, Campylobacter fetus có cefoperazone hoặc cephalothin để phân lập<br /> thể cư trú tại ruột nhưng không khả năng gây Campylobacter jejuni và Campylobacter coli cũng<br /> bệnh nhưng khi hệ miễn dịch bị tổn thương, ức chế sự phát triển của mầm bệnh này. Bên<br /> mầm bệnh có thể gây biểu hiện nhiễm trùng tại cạnh kỹ thuật nuôi cấy thường quy, phương<br /> chỗ và toàn thân. Vai trò miễn dịch trong nhiễm pháp chẩn đoán không qua nuôi cấy (culture -<br /> trùng Campylobacter fetus khá phức tạp. Tuy vậy, independentdiagnostic tests) như sinh học<br /> khi bệnh nhân bị suy giảm hoặc miễn dịch dịch phân tử, phản ứng miễn dịch men giúp tăng<br /> thể (giảm gammaglobulin máu) hoặc miễn dịch khả năng phát hiện tác nhân gây bệnh(13).<br /> tế bào (nhiễm HIV) đều tăng nguy cơ nhiễm Điều trị nhiễm trùng do Campylobacter fetus<br /> Campylobacter fetus toàn thân(7).<br /> Kháng sinh đường tĩnh mạch được chỉ định<br /> trong nhiễm trùng Campylobacter fetus toàn thân.<br /> Kháng sinh thường được sử dụng gentamicin,<br /> ampicillin, imipenem hoặc meropenem. Thời<br /> gian điều trị thay đổi tùy theo thể bệnh lâm sàng<br /> (ít nhất 4 tuần đối với nhiễm trùng nội mạch, 2 -3<br /> tuần đối với nhiễm trùng hệ thần kinh trung<br /> ương, 2 tuần đối với nhiễm trùng huyết).<br /> Campylobacter spp. ghi nhận đề kháng với<br /> fluoroquninolones thông qua biến đổi tiểu đơn<br /> vị Th-86-Ile ở vùng quyết định đề kháng<br /> quinolone (the quinolone resistance<br /> determining region - QRDR) của gyrA.<br /> Hình 1: Sơ đồ minh họa cơ chế sinh bệnh học của<br /> Macrolides, đặc biệt là erythromycin, có thể<br /> nhiễm trùng do Campylobacter fetus(3).<br /> được chọn lựa trong các trường hợp tiêu chảy<br /> Chẩn đoán nhiễm trùng do Campylobacter do Campylobacter spp ở vùng có tỉ lệ đề kháng<br /> fetus fluoroquninolones cao. Tuy nhiên, sau 2008 tỉ lệ<br /> Chẩn đoán nhiễm trùng do Campylobacter đề kháng macrolides gia tăng ở nhiều quốc gia<br /> fetus vẫn còn nhiều thách thức do các biểu hiện như Hoa Kỳ, các nước Châu Âu, Nam Phi thông<br /> lâm sàng thay đổi. Tuy nhiên, một số dấu hiệu qua hai cơ chế chính. Đó là thay đổi vị trí mục<br /> cần lưu ý gồm nhiễm trùng tiêu hóa, sốt tái đi tái tiêu của ribosome và cơ chế bơm đẩy đa thuốc<br /> lại trên cơ địa suy giảm miễn dịch hoặc bệnh nền (multidrug efflux pump)(2).<br /> trầm trọng. Chẩn đoán xác định dựa vào kết quả<br /> Tiên lượng nhiễm trùng do Campylobacter fetus<br /> phân lập được mầm bệnh trong môi trường nuôi<br /> Nhiễm trùng do Campylobacter fetus gia tăng<br /> cấy thích hợp.<br /> tỉ lệ tử vong ở nhóm suy giảm miễn dịch và bệnh<br /> Campylobacter fetus là tác nhân khó nuôi<br /> nền trầm trọng như xơ gan, đái tháo đường (14%<br /> cấy, cần môi trường vi hiếu khí để phát triển.<br /> ở nhóm nhiễm trùng toàn thân). Ngoài ra, các<br /> Tuy nhiên, trên thực tế chẩn đoán nhiễm<br /> thể nhiễm trùng nặng như nhiễm trùng nội<br /> Campylobacter spp. tập trung chủ yếu vào mạch, nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương hay<br /> Campylobacter jejuni và Campylobacter coli. Với khởi động kháng sinh theo kinh nghiệm không<br /> nhiệt độ ủ 420C, nhiệt độ thường qui dùng để phù hợp cũng góp phần gia tăng tỉ lệ tử vong do<br /> phân lập Campylobacter spp, đã ức chế sự phát Campylobacter fetus(2).<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa 147<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 22 * Số 2 * 2018<br /> <br /> 5. Epifane G, et al. (2007), "Bacteremia due to Campylobacter<br /> KẾT LUẬN<br /> fetus isolated by conventional methods from an<br /> Nhiễm trùng huyết do Campylobacter fetus immunocompromised patient".Rev Argent Microbiol, 39 (1), pp.<br /> 34-7.<br /> trên cơ địa nhiễm HIV/AIDS là trường hợp đầu 6. Fujihara N, Takakura S, Saito T, Iinuma Y, Ichiyama S (2006),<br /> tiên được ghi nhận tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt "A case of perinatal sepsis by Campylobacter fetus subsp. fetus<br /> infection successfully treated with carbapenem--case report and<br /> Đới. Đây là tác nhân gây nhiễm trùng hiếm gặp,<br /> literature review".J Infect, 53 (5), pp. e199-202.<br /> có thể dẫn đến tử vong, xảy ra trên bệnh nhân 7. Gazaigne L, et al. (2008), "Campylobacter fetus bloodstream<br /> suy giảm miễn dịch hoặc có bệnh nền trầm infection: risk factors and clinical features".Eur J Clin Microbiol<br /> Infect Dis, 27 (3), pp. 185-9.<br /> trọng. Chẩn đoán xác định dựa vào phân lập 8. Kalka-Moll WM, Van Bergen MA, Plum G, Kronke M,<br /> mầm bệnh trong môi trường nuôi cấy chọn lọc. Wagenaar JA (2005), "The need to differentiate Campylobacter<br /> Các kỹ thuật chẩn đoán miễn dịch men và sinh fetus subspecies isolated from humans".Clin Microbiol Infect, 11<br /> (4), pp. 341-2.<br /> học phân tử vẫn còn đang nghiên cứu. Kháng 9. Klein BS, Vergeront JM, Blaser MJ, Edmonds P, Brenner DJ, et<br /> sinh macrolide, gentamicin, ampicillin có thể là al. (1986), "Campylobacter infection associated with raw milk.<br /> An outbreak of gastroenteritis due to Campylobacter jejuni and<br /> một chọn lựa thích hợp để điều trị tác nhân gây<br /> thermotolerant Campylobacter fetus subsp fetus".Jama, 255 (3),<br /> bệnh này. Tuy nhiên, tình trạng đề kháng với pp. 361-4.<br /> fluoroquinolones và macrolide làm khả năng lựa 10. Man SM (2011), "The clinical importance of emerging<br /> Campylobacter species".Nat Rev Gastroenterol Hepatol, 8 (12), pp.<br /> chựa kháng sinh thu hẹp dần. Thời gian điều trị 669-85.<br /> thay đổi tùy theo thể bệnh. 11. Pacanowski J, et al. (2008), "Campylobacter bacteremia: clinical<br /> features and factors associated with fatal outcome".Clin Infect<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO Dis, 47 (6), pp. 790-6.<br /> 1. Amani MA (2014), "A case of bacteremia caused by 12. Rapp C (2007), "Campylobacter fetus bacteremia and cellulitis<br /> Campylobacter fetus: an unusual presentation in an complicating a venous access port infection in an HIV infected<br /> infant".Infect Drug Resist, pp. 37-40. patient".Med Mal Infect, 37 (5), pp. 284-6.<br /> 2. Ban MA (2015), "Campylobacter jejuni and Related Species ". 13. Wagenaar JA, et al (2014), "Campylobacter fetus infections in<br /> Mandell, Douglas, and Bennett's Principles and Practice of Infectious humans: exposure and disease".Clin Infect Dis, 58 (11), pp. 1579-<br /> Diseases, 8th Edition, 218, pp. 2485 - 2492. 86.<br /> 3. Blaser MJ (1998), "Campylobacter fetus--emerging infection<br /> and model system for bacterial pathogenesis at mucosal<br /> surfaces".Clin Infect Dis, 27 (2), pp. 256-8. Ngày nhận bài báo: 16/11/2017<br /> 4. Duncan JS (2013), "Temporal and farm-management-associated<br /> Ngày phản biện nhận xét bài báo: 20/11/2017<br /> variation in faecal-pat prevalence of Campylobacter fetus in<br /> sheep and cattle".Epidemiol Infect pp. 1-9. Ngày bài báo được đăng: 15/03/2018<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 148 Chuyên Đề Nội Khoa<br />