Các nhân tố quyết định thành công của các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Thành phố Hồ Chí Minh

Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> <br /> CÁC NHÂN TỐ QUYẾT ĐỊNH THÀNH CÔNG CỦA CÁC<br /> DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> Cao Minh Trí1 và Võ Hoàng Vũ2<br /> TÓM TẮT<br /> Mặc dù sự đóng góp của doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) là rất rõ ràng cho nền kinh tế<br /> nhưng vẫn chưa có sự đồng thuận về các nhân tố thành công hay tránh sự thất bại. Hiệu quả hoạt<br /> động của doanh nghiệp phần lớn được xác định bởi nhiều biến khác nhau của các nhà nghiên cứu.<br /> Mục tiêu bài nghiên cứu này nhằm xác định các nhân tố quyết định thành công của DNNVV tại<br /> TP.HCM và đề xuất giải pháp phù hợp. Dựa vào mô hình của Lussier (1995) và các tác giả khác,<br /> nghiên cứu đề xuất khung nghiên cứu gồm 29 nhân tố thuộc 7 nhóm và sử dụng phương pháp<br /> nghiên cứu tình huống tại bốn DNNVV. Kết quả nghiên cứu được 11 nhân tố quyết định thành công<br /> ở mức độ cao: nhân sự, lập kế hoạch, marketing, kinh nghiệm ngành, kinh nghiệm quản lý, áp lực<br /> cạnh tranh, mối quan hệ tốt với khách hàng, thị trường ngách, thương hiệu- danh tiếng, hiểu biết<br /> địa phương, chi phí hoạt động của doanh nghiệp. Các chủ doanh nghiệp nên phân bổ nguồn lực<br /> theo thứ tự các nhân tố này để đạt được hiệu quả tối đa.<br /> <br /> FACTORS AFFECTING THE SUCCESS OF SMALL AND<br /> MEDIUM ENTERPRISES IN HO CHI MINH CITY<br /> ABSTRACT<br /> Although the contribution of small and medium enterprises (SMEs) to the national economy is<br /> very clearly, there have been no concensus on successful factors. The enterprise performance has<br /> mostlty been identified by many observations of researchers. This study objective was to identify<br /> factors affecting the success of SMEs in Ho Chi Minh City and appropriate solutions. Based on<br /> the models of Lussier (1995) and others, this study suggested the research framework of 29 factors<br /> from 7 groups and used case study methodology at 4 SMEs. The result identified 11 factors at the<br /> high affecting level: staffing, planning, marketing, industry experience, management experience,<br /> competitive pressure, good customer relations, niches market, brand, local knowledge, cost of<br /> doing business. SMEs owners should use their resources and capability according to these ranked<br /> factors in order to get the highest performance.<br /> Từ khóa: doanh nghiệp nhỏ và vừa, thành công, TP.HCM.<br /> Keywords: small and medium enterprises, success, Ho Chi Minh city.<br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Theo Morrison và cộng sự (2003), doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) đã được các chính phủ<br /> trên toàn thế giới công nhận về sự đóng góp vào sự tăng trưởng và ổn định nền kinh tế gắn với việc<br /> làm và tạo việc làm mới, phát triển và gắn kết xã hội. Tại Việt Nam, DNNVV là loại hình doanh<br /> nghiệp chiếm đa số và chủ yếu trong nền kinh tế (Tổng cục Thống kê, 2017). Theo Cục Thống<br /> kê thành phố Hồ Chí Minh (2017), từ đầu năm đến ngày 15/10/2017, TP.HCM đã có 32.939 doanh<br /> 1<br /> 2<br /> <br /> Tiến sĩ, Giảng viên Trường ĐH Mở TP.HCM<br /> Cử nhân, Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên phân phối Sài gòn Co.op<br /> 102<br /> <br /> Hội thảo Khoa học Quốc tế ...<br /> nghiệp đăng ký thành lập mới với tổng vốn đạt 442.457 tỷ đồng, tăng 12,5% về số lượng và tăng<br /> 85,3% về số vốn đăng ký. Vốn đăng ký bình quân một doanh nghiệp đạt 13,43 tỷ đồng.<br /> Tuy nhiên, theo Hiệp hội doanh nghiệp Tp.HCM (2017), các DNNVV chủ yếu dựa vào nguồn<br /> vốn tự có, chỉ có khoảng 30% DNNVV tiếp cận được các nguồn vốn của các ngân hàng thương<br /> mại, 70% còn lại không đủ điều kiện vay ngân hàng hoặc không thể tiếp cận được các tổ chức tín<br /> dụng quốc tế do nhiều nguyên nhân như: không có tài sản đảm bảo, hồ sơ vay không hợp lệ, không<br /> có phương án, dự án sản xuất kinh doanh… Bên cạnh đó, các DNNVV rất kỳ vọng có thể tham gia<br /> vào ngành công nghiệp hỗ trợ, đóng vai trò làm dịch vụ, hoặc cung ứng sản phẩm đầu vào cho các<br /> doanh nghiệp nước ngoài và dự án lớn của nhà nước nhưng vẫn chưa làm được điều đó và chưa<br /> tham gia được chuỗi giá trị sản xuất toàn cầu.<br /> Vì vậy, rất khó để dự đoán được một mô hình thành công hay thất bại trong DNNVV. Olaison<br /> và Sorensen (2014) cho rằng đây là chủ đề nóng vì các nhà nghiên cứu đã không hiểu, không giải<br /> thích được lý do một vài doanh nghiệp thành công và số khác lại thất bại. Tại Việt Nam hiện chưa<br /> có nghiên cứu nào về mô hình này. Mục tiêu bài nghiên cứu này nhằm xác định các nhân tố quyết<br /> định thành công của DNNVV tại TP.HCM và đề xuất giải pháp phù hợp.<br /> 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN<br /> Tại Việt Nam, theo Điều 3, Nghị định 56/2009/NĐ-CP, DNNVV được định nghĩa là “cơ sở<br /> kinh doanh đã đăng ký kinh doanh theo quy định pháp luật, được chia thành ba cấp: siêu nhỏ,<br /> nhỏ, vừa theo quy mô tổng nguồn vốn- tiêu chí ưu tiên (tổng nguồn vốn tương đương tổng tài<br /> sản được xác định trong bảng cân đối kế toán dưới 100 tỷ đồng) hoặc số lao động bình quân năm<br /> dưới 300 người”.<br /> Việc xác định và đo lường thành công của doanh nghiệp là rất khó bởi vì hiện tại các tiêu chuẩn<br /> đánh giá thành công chỉ mang tính chất tương đối và được đo bằng nhiều cách khác nhau, phụ thuộc<br /> vào mục đích của doanh nghiệp là hoạt động vì lợi nhuận hay phi lợi nhuận. Theo Barney (1986,<br /> trích bởi Lussier và Maron, 2014), thành công của doanh nghiệp là sự đo lường về hiệu quả có được<br /> khi doanh nghiệp tạo ra giá trị cho khách hàng của mình bền vững, và hiệu quả về kinh tế, chiến<br /> lược của doanh nghiệp, nguồn lực và cơ cấu tổ chức, quy trình và hệ thống, doanh thu, tăng trưởng<br /> việc làm. Còn theo Mayer-Haung và cộng sự (2013, trích bởi Lussier và Maron, 2014) thành công<br /> là lợi nhuận và đo lường hiệu quả về tài chính.<br /> Sự tồn tại và thành công là hai khái niệm khác nhau, có những doanh nghiệp mới hoạt động, sự<br /> tồn tại là mục tiêu hàng đầu của doanh nghiệp đó, vì có thể lợi nhuận doanh nghiệp bị âm và khả<br /> năng chịu đựng để duy trì sự hoạt động của doanh nghiệp đó xem như là một thước đo của thành<br /> công. Một số doanh nghiệp khác có mục tiêu mở rộng thị trường, khách hàng thì doanh nghiệp phải<br /> đạt được một số nhân tố cần cho sự phát triển là thành công.<br /> Trong nghiên cứu này, các DNNVV tại Tp.HCM có lợi nhuận, hiệu quả trong việc sử dụng vốn<br /> ban đầu được xem như là thành công (Mayer-Haung và cộng sự, 2013, trích Lussier và cộng sự,<br /> 2014). Bài nghiên cứu này sử dụng mô hình Lussier (1995) và một số tác giả khác: Lussier (1996a,<br /> b), Lussier và Corman (1996), Lussier và Pfeifer (2000). Mô hình có 15 biến quan sát (vốn, lưu<br /> giữ hồ sơ và kiểm soát tài chính, kinh nghiệm ngành, kinh nghiệm quản lý, lập kế hoạch, cố vấn<br /> chuyên nghiệp, giáo dục, nhân sự, thời gian hàng hoá/dịch vụ, chu kỳ kinh tế, tuổi, cộng sự, cha<br /> mẹ, tộc người thiểu số, marketing) đã được kiểm tra ở nhiều quốc gia khác nhau: Croatia (Lussier<br /> và Pfeifer, 2001), Singapore (Teng và cộng sự, 2011), Israel (Lussier và Marom, 2014), Pakistan<br /> (Lussier và Hyder, 2016).<br /> Một số nghiên cứu lý thuyết mở rộng được tiến hành để xác định những biến đặc tính của doanh<br /> nghiệp (gồm các biến: vốn, nhân sự, lập kế hoạch, cố vấn chuyên nghiệp, giáo dục, cộng sự, kinh<br /> 103<br /> <br /> Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> <br /> nghiệm ngành, marketing) đã được tìm thấy để hỗ trợ sự thành công của DNNVV như biến lập kế<br /> hoạch và sử dụng những bảng kế hoạch kinh doanh được viết trang trọng (Mazzarol và cộng sự,<br /> 2009), tìm kiếm những cố vấn chuyên nghiệp về vấn đề tài chính (Dobbs và Hamilton, 2007),<br /> kiến thức và giáo dục (Chowdhury và cộng sự, 2013; Gabrielsson và Politis, 2012; Pickernell và<br /> cộng sự, 2011), kinh nghiệm trong ngành công nghiệp (Chowdhury và cộng sự, 2013; Gabrielsson<br /> và Politis, 2012) và chủ sở hữu doanh nghiệp tập trung vào vấn đề tiếp thị doanh nghiệp (Simpson<br /> và cộng sự, 2006). Ngoài ra, còn có các nghiên cứu điều tra những ảnh hưởng của vốn con người<br /> (human capital) trong sự phát triển thành công hay thất bại của những công ty mới thành lập<br /> (Gedajlovic và cộng sự, 2013).<br /> Trên cơ sở tổng hợp các nghiên cứu trước đây, nhóm tác giả đề xuất khung nghiên cứu như sau:<br /> <br /> Hình 1. Khung nghiên cứu đề xuất các nhân tố thành công DNNVV tại TP.HCM<br /> <br /> 3. THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU<br /> Theo Nguyễn Đình Thọ (2011), phương pháp nghiên cứu định tính bao gồm nhiều phương pháp<br /> và công cụ khác nhau và rất khó để có thể phân loại chúng một cách hoàn chỉnh. Một cách tổng<br /> quát, có thể chia chúng ra thành hai nhóm, một nhóm về phương pháp và một nhóm về công cụ,<br /> có hai phương pháp chính được sử dụng phổ biến trong trong nghiên cứu định tính trong lĩnh vực<br /> kinh doanh đó là: Phương pháp GT (Grounded theory), và phương pháp tình huống (Case Study) và<br /> có ba công cụ chính trong nghiên cứu định tính là: thảo luận nhóm, thảo luận tay đôi và quan sát.<br /> Trong bài nghiên cứu này, nhóm tác giả sử dụng phương pháp tình huống (case study), với các tiêu<br /> chí lựa chọn doanh nghiệp: DNNVV theo pháp luật Việt Nam và có doanh thu, thị phần phát triển hằng<br /> năm. Bốn doanh nghiệp được chọn ở ba khu vực: thương mại và dịch vụ (Công ty TNHH Thương mại<br /> Mộc Đức (Thế Giới Bút), Công ty TNHH Hoà Mai); Nông, lâm nghiệp và thuỷ sản (Công ty TNHH<br /> NAN Việt Nam); Công nghiệp và xây dựng (Công ty TNHH Thương mại & Xây dựng Tân Long).<br /> Để thu thập dữ liệu định tính, nhóm tác giả sử dụng dàn bài thảo luận (discussion guideline)<br /> thay cho bảng câu hỏi chi tiết (Krueger, 1998b, trích trong Nguyễn Đình Thọ, 2011). Phương pháp<br /> thu thập dữ liệu nghiên cứu định tính thực tế được thực hiện bằng cách phỏng vấn sâu bán cấu trúc<br /> bốn chủ doanh nghiệp trên dựa trên dàn bài thảo luận xung quanh 7 nhóm nhân tố đã đề xuất trong<br /> khung nghiên cứu.<br /> 104<br /> <br /> Hội thảo Khoa học Quốc tế ...<br /> Sau khi có kết quả phỏng vấn các chủ doanh nghiệp, nhóm tác giả tiếp tục phỏng vấn các nhóm<br /> quản lý của từng doanh nghiệp nhằm kiểm tra lại mức độ quan trọng của các nhân tố trong mô hình,<br /> xem các quản lý có đồng quan điểm với chủ mình không, nếu có sự khác biệt, nhóm tác giả sẽ quay<br /> trở lại hỏi ý kiến của chủ doanh nghiệp đó để được giải thích và thống nhất. Cách 3 tháng sau, các<br /> chủ doanh nghiệp được phỏng vấn lại xem có thay đổi ý kiến về khung nghiên cứu hay không. Sau<br /> đó, nhóm tác giả thực hiện 3 cuộc phỏng vấn sâu với 3 chuyên gia nhằm kiểm tra lại mức độ quyết<br /> định của các nhân tố đến sự thành công của DNNVV. Khi hoàn thành, kết quả nghiên cứu được gửi<br /> lại các chủ doanh nghiệp.<br /> 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Bảng 1. Tổng quan các trường hợp nghiên cứu<br /> Công ty TNHH<br /> Công ty TNHH<br /> Thương mại Mộc<br /> Hoà Mai<br /> Đức (Thế Giới Bút)<br /> <br /> Tên Doanh nghiệp<br /> <br /> Công ty TNHH<br /> Công ty TNHH<br /> Thương mại & Xây<br /> NAN Việt Nam<br /> dựng Tân Long<br /> <br /> Lĩnh vực hoạt động<br /> <br /> Dịch vụ<br /> <br /> Thương mại<br /> <br /> Sản xuất<br /> <br /> Xây dựng<br /> <br /> Vốn ban đầu (tỷ đồng)<br /> Số lao động<br /> Doanh thu/năm (tỷ đồng)<br /> Quy mô<br /> <br /> 1,9<br /> 8<br /> 9<br /> Doanh nghiệp siêu<br /> nhỏ<br /> <br /> 3<br /> 12<br /> 60<br /> Doanh nghiệp<br /> nhỏ<br /> <br /> 12<br /> 25<br /> 120<br /> Doanh nghiệp<br /> nhỏ<br /> <br /> 10<br /> 25<br /> 30<br /> Doanh nghiệp nhỏ<br /> <br /> Lợi nhuận (tỷ đồng)<br /> Thời gian hoạt động (năm)<br /> <br /> 0,5<br /> 7<br /> <br /> 2<br /> 16<br /> <br /> 4<br /> 4<br /> <br /> 3,5<br /> 12<br /> <br /> Như vậy, về tổng quan bốn doanh nghiệp trên đều có lợi nhuận hàng năm, có hiệu quả về tài<br /> chính nên theo quan điểm của Mayer – Haung và cộng sự (2013) thì các doanh nghiệp được xem là<br /> thành công. Qua quá trình nghiên cứu các nhân tố quyết định thành công của DNNVV tại Tp.HCM<br /> với 29 nhân tố được đề xuất trong khung nghiên cứu, kết quả được 11 nhân tố quyết định thành<br /> công của doanh nghiệp ở mức cao và 18 nhân tố còn lại như sau:<br /> Bảng 2. Mức độ quyết định thành công của các nhân tố cho DNNVV tại Tp.HCM<br /> Nhóm<br /> <br /> I<br /> <br /> STT<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> 9<br /> 10<br /> 11<br /> <br /> Nhân tố<br /> Áp lực cạnh tranh<br /> Mối quan hệ tốt với khách hàng<br /> Thương hiệu- danh tiếng<br /> Marketing<br /> Chi phí hoạt động của doanh nghiệp<br /> Nhân sự<br /> Lập kế hoạch<br /> Kinh nghiệm ngành<br /> Thị trường ngách<br /> Kinh nghiệm quản lý<br /> Hiểu biết địa phương<br /> <br /> 105<br /> <br /> Mức độ<br /> Cao (3)<br /> Cao (2,96)<br /> Cao (2,93)<br /> Cao (2,87)<br /> Cao (2,77)<br /> Cao (2,73)<br /> Cao (2,72)<br /> Cao (2,67)<br /> Cao (2,56)<br /> Cao (2,51)<br /> Cao (2,5)<br /> <br /> Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> <br /> II<br /> <br /> III<br /> <br /> 12<br /> 13<br /> 14<br /> 15<br /> 16<br /> 17<br /> 18<br /> 19<br /> 20<br /> 21<br /> 22<br /> 23<br /> 24<br /> 25<br /> 26<br /> 27<br /> 28<br /> 29<br /> <br /> Định hướng chiến lược<br /> Kiến thức quản lý<br /> Quy trình kinh doanh<br /> Giáo dục<br /> Chính sách chính phủ<br /> Lưu giữ hồ sơ và kiểm soát tài chính<br /> Chu kỳ kinh tế<br /> Khả năng tổ chức mạnh<br /> Cộng sự<br /> Thời gian hàng hoá/dịch vụ<br /> Vốn<br /> Người làm cầu nối có ý nghĩa cho doanh nghiệp<br /> Khả năng phát triển và duy trì lợi thế công nghệ<br /> Độ tuổi<br /> Cố vấn chuyên nghiệp (chuyên gia)<br /> Văn hoá tổ chức<br /> Phong cách lãnh đạo<br /> Cha mẹ<br /> <br /> TB (2,44)<br /> TB (2,37)<br /> TB (2,17)<br /> TB (2,13)<br /> TB (2,13)<br /> TB (2,12)<br /> TB (2,11)<br /> TB (2,08)<br /> TB (2)<br /> TB (1,89)<br /> TB (1,89)<br /> TB (1,76)<br /> TB (1,75)<br /> TB (1,72)<br /> TB (1,7)<br /> TB (1,7)<br /> TB (1,65)<br /> TB (1,55)<br /> <br /> Qua bảng 2., các nhân tố được phân ra thành 3 nhóm: Nhóm I: nhóm rất ưu tiên; Nhóm II:<br /> nhóm ưu tiên; Nhóm III: nhóm ưu tiên vừa. Do các DNNVV là những doanh nghiệp có giới hạn về<br /> nguồn lực nên các chủ doanh nghiệp có thể dựa vào Bảng 2. để tập trung phân bổ nguồn lực của<br /> doanh nghiệp mình theo thứ tự từ Nhóm I đến Nhóm III sao cho đạt được hiệu quả tối đa.<br /> 5. KẾT LUẬN<br /> Dựa vào mô hình Lussier (1995) và các tác giả khác, bài nghiên cứu đề xuất khung nghiên cứu<br /> gồm 29 nhân tố thuộc 7 nhóm được trình bày ở Hình 1. Kết quả nghiên cứu được 11 nhân tố quyết<br /> định thành công ở mức cao cho các DNNVV như sau:<br /> 1. Nhóm nhân tố đặc điểm doanh nghiệp: Nhân sự và Lập kế hoạch.<br /> 2. Nhóm nhân tố đặc điểm người sáng lập: Marketing, Kinh nghiệm ngành và Kinh nghiệm<br /> quản lý.<br /> 3. Nhóm nhân tố bên ngoài: Áp lực cạnh tranh, Mối quan hệ tốt với khách hàng và Thị trường<br /> ngách.<br /> 4. Nhóm nhân tố tổ chức: Thương hiệu - danh tiếng.<br /> 5. Nhóm nhân tố bên trong: Hiểu biết địa phương và Chi phí hoạt động doanh nghiệp.<br /> Nhân sự: các DNNVV đa số từ quy mô hộ gia đình đi lên, từ những cơ sở sản xuất nhỏ, hoặc<br /> khi có cơ hội kinh doanh thì họ lập doanh nghiệp hoạt động và thường rất ít chú trọng về kế hoạch<br /> nguồn nhân lực và quản trị nguồn nhân lực trong doanh nghiệp mình, những doanh nghiệp có quy<br /> mô vừa là có quan tâm đến chiến lược nhân sự, tuy nhiên chiến lược đào tạo và phát triển nguồn<br /> nhân lực gắn với tầm nhìn và mục tiêu cụ thể của doanh nghiệp đặt ra còn sơ sài. Do đó, các<br /> DNNVV nên có chính sách thu hút và giữ chân các nhân sự có chất lượng, đào tạo các nhân sự còn<br /> trẻ, tạo mắc xích giữa các thành viên trong doanh nghiệp tốt, tạo động lực làm việc cho nhân viên<br /> mình để giúp cho doanh nghiệp mình ngày càng phát triển hơn.<br /> 106<br /> <br />