Các yếu tố tiên lượng biến chứng và tử vong trong chấn thương tụy

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> CÁC YẾU TỐ TIÊN LƯỢNG BIẾN CHỨNG VÀ TỬ VONG<br /> TRONG CHẤN THƯƠNG TỤY<br /> Đỗ Duy Tiền*, Võ Tấn Long*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục đích: Chúng tôi khảo sát các yếu tố tiên lượng biến chứng và tử vong trong chấn thương tụy (CTT)<br /> nhằm mục đích giúp cho các phẫu thuật viên điều trị và theo dõi bệnh bệnh nhân bị chấn thương tụy ngày càng<br /> tốt hơn.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Hồi cứu 105 bệnh nhân CTT nhập Bệnh viện Chợ Rẫy từ tháng 01/2002 đến<br /> tháng 10/2009 và phân tích các yếu tố tiên lượng biến chứng và tử vong (loại những bệnh nhân CTT đã được<br /> mổ ở tuyến trước).<br /> Kết quả: 105 bệnh nhân gồm 92 nam và 12 nữ, hầu hết là bệnh nhân trong độ tuổi lao động từ 20 – 40 tuổi,<br /> tuổi trung bình 31,2 tuổi. Nguyên nhân thường gặp là tai nạn giao thông 68%. Tỷ lệ biến chứng 53,3% và tử<br /> vong 16,2%. Phân tích các yếu tố tiên lượng: Dạng tổn thương vỡ tụy, tổn thương có liên quan đến ống tụy<br /> chính (độ III, IV và V theo AAST), phẫu thuật ≥ 2 lần là những yếu tố tiên lượng có biến chứng rò tụy. Tổn<br /> thương ống tụy chính, tổn thương phối hợp với các tạng trong ổ bụng (tá tràng và đại tràng), phẫu thuật ≥ 2 lần<br /> và các phương pháp phẫu thuật cho tổn thương tụy phối hợp tá tràng là những yếu tố tiên lượng biến chứng áp<br /> xe trong ổ bụng, viêm phúc mạc do xì miệng nối. Huyết áp tâm thu lúc nhập viện ≤ 90mmHg, tổn thương ống<br /> tụy chính, số tạng tổn thương phối hợp ≥ 2, tổn thương phối hợp với các tạng trong ổ bụng (tá tràng và đại<br /> tràng), phẫu thuật ≥ 2 lần và các phương pháp phẫu thuật cho tổn thương tụy phối hợp tá tràng là những yếu tố<br /> tiên lượng tử vong cho những bệnh nhân chấn thương tụy. Phân tích đa biến: Số tạng tổn thương phối hợp ≥ 2,<br /> phẫu thuật ≥ 2 lần là những yếu tố ảnh hưởng đến tỷ lệ biến chứng. Tổn thương phối hợp với tá tràng là yếu tố<br /> ảnh hưởng đến tỷ lệ tử vong. Vị trí tổn thương và thời gian phẫu thuật sau chấn thương liên quan không có ý<br /> nghĩa thống kê với tỷ lệ biến chứng và tử vong.<br /> Kết luận: CTT gặp không nhiều trong chấn thương bụng nhưng thường nặng vì kèm thương tổn kết hợp<br /> với các tạng khác hoặc trên bệnh nhân đa thương. Tỷ lệ biến chứng và tử vong còn cao. Tổn thương phối hợp với<br /> các tạng, phẫu thuật nhiều lần có ảnh hưởng đến tỷ lệ biến chứng. Tổn thương phối hợp với tá tràng có ảnh<br /> hưởng đến tỷ lệ tử vong.<br /> Từ khóa: chấn thương tụy, tiên lượng và biến chứng chấn thương tụy, tử vong chấn thương tụy.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> THE PROGNOSTIC FACTORS MORBIDITY AND MORTALITY IN PANCREATIC TRAUMA<br /> Do Duy Tien, Vo Tan Long* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 1 - 2011: 97 - 102<br /> Background: We study the prognostic factors for morbidity and mortality in pancreatic trauma, aims to<br /> help the surgeon follow-up and treatment of traumatic pancreatic patients is better.<br /> Methods: Retrospective study of 105 traumatic pancreatic patients at Cho Ray Hospital from 01/2002 to<br /> 10/2009 and analysis of prognostic factors for morbidity and mortality, (excluding of patients have been operated<br /> at other hospitals).<br /> Results: We had 105 patients included 92 males and 12 females, mostly in patients of working age from 20<br /> to 40 years old, average age 31.2 years old. Common causes of traffic accidents was 68%. Morbidity rate 53.3%<br /> * Bộ Môn Ngọai, khoa y – Đại học Y Dược TPHCM<br /> Tác giả liên lạc: BS. Đỗ Duy Tiền, ĐT: 0914113301,<br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> <br /> Email: tiendoduy@gmail.com<br /> <br /> 97<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> and mortality 16.2%. Type break pancreatic lesions, injuries related to the main pancreatic duct (grade III, IV<br /> and V according to AAST), the times of surgery ≥ 2 were prognostic factors with pancreatic fistula complications.<br /> Injury of the main pancreatic duct, Injuries combinate with other organs in the abdomen (duodenum and colon),<br /> the times of surgery ≥ 2 and surgical methods for pancreatic trauma that combinate with duodenal injury were<br /> prognostic factors complicated intra-abdominal abscess. Systolic blood pressure at admission ≤ 90mmHg, injury<br /> of the main pancreatic duct, combination with other organs ≥ 2, combination with other abdominal organs<br /> (duodenum and colon), the times of surgery ≥ 2 and surgical methods for pancreatic trauma that combinate with<br /> duodenal injury were factors predict mortality in traumatic pancreatic patients.<br /> Multivariate analysis: The number of organ injuried ≥ 2, the times of surgery ≥ 2 were factors predict<br /> mortality. Injury combinate with duodenum was factors predict mortality. Location of lesions and the time of<br /> surgery after trauma were not associated with morbidity and mortality rate.<br /> Conclusions: Pancreatic trauma is rather rate but usually associated with other injuries in abdomen or<br /> multi-injured patients. Morbidity and mortality remain high. Injury combinate with other organs, surgery<br /> several times that affect the rate of morbidity. Injury combinate with duodenum affect mortality.<br /> Keywords: pancreatic trauma, injury complication for pancreatic trauma, prognostic factors for pancreatic<br /> trauma.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Chấn thương tụy (CTT) chiếm 12% đến 16%<br /> trong chấn thương bụng kín, CTT thường trong<br /> bệnh cảnh đa chấn thương, tỷ lệ CTT ngày càng<br /> tăng do: phương tiện giao thông di chuyển<br /> nhanh, xây dựng các công trình nhà cao tầng….<br /> CTT có tiên lượng nặng, tỷ lệ biến chứng và tử<br /> vong cao.<br /> Chúng tôi nghiên cứu 105 trường hợp CTT<br /> được điều trị tại Bệnh viện Chợ Rẫy từ tháng<br /> 01/2002 đến tháng 10/2009. Chúng tôi khảo sát<br /> các yếu tố tiên lượng biến chứng và tử vong<br /> trong chấn thương tụy nhằm mục đích giúp<br /> cho các phẫu thuật viên điều trị và theo dõi<br /> bệnh bệnh nhân bị chấn thương tụy ngày càng<br /> tốt hơn.<br /> <br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Hồi cứu các trường hợp CTT nhập Bệnh<br /> viện Chợ Rẫy từ tháng 01/2002 đến tháng<br /> 10/2009 và phân tích các yếu tố tiên lượng biến<br /> chứng và tử vong (loại những bệnh nhân CTT<br /> đã được mổ ở tuyến trước).<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Tuổi<br /> Tuổi trung bình là 31,2 ± 14,3 (từ 10 đến 85 tuổi).<br /> <br /> 98<br /> <br /> Bệnh nhân trẻ trong độ tuổi lao động (20 –<br /> 40 tuổi) chiếm ưu thế 61%.<br /> <br /> Giới<br /> Bệnh nhân nam chiếm đa số 87,6% (92/105),<br /> nữ chiếm 12,4% (13/105).<br /> Tỷ lệ nam/nữ = 7/1.<br /> <br /> Nơi cư trú<br /> Bệnh nhân ở tỉnh khác chuyển đến70,5%, Tp.<br /> HCM 29,5%.<br /> Bảng 1: Nguyên nhân chấn thương.<br /> Nguyên nhân<br /> Tai nạn giao thông<br /> Tai nạn lao động<br /> Tai nạn sinh hoạt<br /> Tai nạn thể thao<br /> <br /> Số bệnh nhân (n = 103)<br /> 70<br /> 11<br /> 18<br /> 4<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> 68<br /> 10,7<br /> 17,5<br /> 3,8<br /> <br /> Bảng 2: Tỷ lệ biến chứng và tử vong.<br /> Biến chứng<br /> Tử vong<br /> <br /> Bệnh nhân (n = 105)<br /> 56<br /> 17<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> 53,3<br /> 16,2<br /> <br /> Các loại biến chứng<br /> Tỷ lệ biến chứng rò tụy chiếm cao nhất<br /> 21,9% (23/105).<br /> Biến chứng xuất huyết nội sau mổ 4,8% (5/105).<br /> Biến chứng áp xe tồn lưu, viêm phúc mạc do<br /> bục xì miệng nối chiếm 13,3% (14/105) và biến<br /> chứng nang giả tụy chiếm 13,3% (14/105).<br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> Bảng 7:Vị trí tổn thương.<br /> <br /> Bảng 3: Nguyên nhân tử vong.<br /> Nguyên nhân tử vong<br /> Choáng nhiễm trùng, nhiễm độc<br /> Xuất huyết nội<br /> Suy thận cấp, rối loạn điện giải<br /> Viêm tụy cấp<br /> Hoại tử tụy<br /> Suy đa cơ quan<br /> Hôn mê, đa thương<br /> Tổng cộng<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> n = 105<br /> 3<br /> 4<br /> 2<br /> 1<br /> 1<br /> 3<br /> 3<br /> 17<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> 2,9<br /> 3,8<br /> 1,9<br /> 1<br /> 1<br /> 2,9<br /> 2,9<br /> 16,2<br /> <br /> Các yếu tố tiên lượng<br /> Tổng cộng<br /> <br /> P<br /> <br /> 56 (53,3%) 0,636<br /> 17 (16,2%) 0,048<br /> 105 (100%)<br /> <br /> ) Tử vong ở nhóm có huyết áp ≤ 90 mmHg<br /> cao hơn nhóm có huyết áp<br /> > 90mmHg, khác biệt này có ý nghĩa thống<br /> kê.<br /> Bảng 5: Dạng tổn thương.<br /> Dạng tổn thương<br /> Vỡ tụy Đứt tụy Rách Đụng<br /> tụy<br /> dập<br /> Rò tụy<br /> 11<br /> 2<br /> 2<br /> 8<br /> (40,7%) (18,2%) (33,3%) (13,1%)<br /> Tử vong<br /> 8<br /> 2<br /> 2<br /> 5 (8,2%)<br /> (29,6%) (18,2%) (33,3%)<br /> Tổng<br /> 27<br /> 11<br /> 6<br /> 61<br /> cộng (100%) (100%) (100%) (100%)<br /> <br /> Biến<br /> chứng<br /> Tử<br /> vong<br /> Tổng<br /> cộng<br /> <br /> Bảng 8: Số cơ quan tổn thương phối hợp.<br /> <br /> Bảng 4: Huyết áp tâm thu lúc nhập viện.<br /> Huyết áp tâm thu<br /> ≤ 90mmHg > 90mmHg<br /> Biến chứng 17 (50%)<br /> 39 (54,9%)<br /> Tử vong<br /> 9 (26,5%)<br /> 8 (11,3%)<br /> Tổng cộng 34 (100%)<br /> 71 (100%)<br /> <br /> Vị trí tổn thương<br /> P<br /> Cổ Thân Đuôi Đầu Thân Toàn<br /> tụy tụy tụy thân đuôi bộ<br /> tụy tụy tụy<br /> 18<br /> 3<br /> 12<br /> 9<br /> 6<br /> 4<br /> 4 0,042<br /> 60% 30% 60% 40,9% 100% 33,3% 80%<br /> 7<br /> 0<br /> 4<br /> 3<br /> 1<br /> 1<br /> 1 0,679<br /> 23,3% 0% 20% 13,6% 16,7% 8,3% 20%<br /> 30<br /> 10<br /> 20<br /> 22<br /> 6<br /> 12<br /> 5<br /> 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%<br /> Đầu<br /> tụy<br /> <br /> Tổng<br /> cộng<br /> <br /> P<br /> <br /> 23<br /> 0,03<br /> (21,9%) 1<br /> 17<br /> 0,05<br /> (16,2%) 1<br /> 105<br /> (100%)<br /> <br /> Số cơ quan tổn thương phối<br /> hợp<br /> 0<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> Biến<br /> 38<br /> 7<br /> 7<br /> 4 (80%)<br /> chứng (56,7%) (31,8%) (63,6%)<br /> Tử vong 5 (7,5%)<br /> 6<br /> 4<br /> 2 (40%)<br /> (27,3%) (36,4%)<br /> Tổng<br /> 67<br /> 22<br /> 11<br /> 5<br /> cộng (100%) (100%) (100%) (100%)<br /> Số lần phẫu thuật<br /> Bảo tồn 1 lần<br /> 2 lần 3 lần<br /> Rò tụy 0 (0%)<br /> 16 6 (50%) 1 (50%)<br /> (28,1%)<br /> Áp xe tồn 0 (0%)<br /> 7<br /> 5<br /> 2<br /> lưu<br /> (12,3%) (41,7%) (100%)<br /> Biến<br /> 17<br /> 27<br /> 10<br /> 2<br /> chứng (50%) (47,4%) (83,3%) (100%)<br /> Tử vong<br /> 1<br /> 11<br /> 4<br /> 1 (50%)<br /> (2,9%) (19,3%) (33,3%)<br /> Tổng<br /> 34<br /> 57<br /> 12<br /> 2<br /> cộng (100%) (100%) (100%) (100%)<br /> <br /> Tổng<br /> cộng<br /> <br /> P<br /> <br /> 56<br /> 0,09<br /> (53,3%) 8<br /> 17<br /> 0,01<br /> (16,2%) 1<br /> 105<br /> (100%)<br /> P<br /> 0,001<br /> 0,000<br /> 0,032<br /> 0,028<br /> <br /> Biến chứng rò tụy ở nhóm vỡ tụy chiếm tỷ lệ<br /> cao 40,7% (11/27).<br /> <br /> ) Có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa<br /> số cơ quan tổn thương phối hợp với tỷ lệ tử<br /> vong (χ 2 = 11,140; P = 0,011).<br /> <br /> Bảng 6: Độ nặng tổn thương.<br /> <br /> Bảng 9: Tổn thương phối hợp tạng rỗng.<br /> <br /> Rò tụy<br /> Áp xe<br /> tồn lưu<br /> Tử<br /> vong<br /> Tổng<br /> cộng<br /> <br /> Độ nặng tổn thương<br /> Độ I Độ II Độ III Độ IV Độ V<br /> 2<br /> 3<br /> 10<br /> 6<br /> 2<br /> 11,8% 8,3% 37% 31,6% 33,3%<br /> 0<br /> 2<br /> 4<br /> 4<br /> 4<br /> 0% 5,6% 14,8% 21,1% 66,7%<br /> 0<br /> 3<br /> 6<br /> 4<br /> 4<br /> 0% 8,3% 22,2% 21,1% 66,7%<br /> 17<br /> 36<br /> 27<br /> 19<br /> 6<br /> 100% 100% 100% 100% 100%<br /> <br /> Tổng<br /> cộng<br /> <br /> P<br /> <br /> 23 0,040<br /> 21,9%<br /> 14 0,000<br /> 13,3%<br /> 17 0,002<br /> 16,2%<br /> 105<br /> 100%<br /> <br /> Độ nặng chấn thương tụy được phân loại<br /> theo Hiệp hội phẫu thuật chấn thương Hoa Kỳ<br /> (AAST: American Association of the Surgery of<br /> Trauma).<br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> <br /> Tổn thương phối hợp tạng rỗng<br /> Dạ dày<br /> <br /> Tá tràng<br /> <br /> Hỗng–hồi<br /> tràng<br /> <br /> Đại tràng<br /> <br /> Biến<br /> chứng<br /> <br /> 3 (60%)<br /> <br /> 7 (87,5%)<br /> <br /> 9 (69,2%)<br /> <br /> 7 (53,8%)<br /> <br /> P<br /> <br /> 0,759<br /> <br /> 0,044<br /> <br /> 0,220<br /> <br /> 0,968<br /> <br /> Tử vong<br /> <br /> 2 (40%)<br /> <br /> 5 (62,5%)<br /> <br /> 3 (23,1%)<br /> <br /> 5 (38,5%)<br /> <br /> P<br /> <br /> 0,139<br /> <br /> 0,000<br /> <br /> 0,471<br /> <br /> 0,020<br /> <br /> 13 (100%)<br /> <br /> 13 (100%)<br /> <br /> Tổng cộng 5 (100%) 8 (100%)<br /> <br /> ) Tổn thương phối hợp với tá tràng làm<br /> tăng tỷ lệ biến chứng và tử vong.<br /> <br /> 99<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Bảng 10: Tổn thương phối hợp tạng đặc.<br /> <br /> Số lần phẫu thuật càng nhiều thì tỉ lệ biến chứng<br /> và tử vong càng cao.<br /> <br /> Tổn thương phối hợp tạng đặc<br /> Lách<br /> Gan<br /> 13 (46,4%)<br /> 5 (41,7%)<br /> 0,392<br /> 0,389<br /> 9 (32,1%)<br /> 3 (25%)<br /> 0,007<br /> 0,379<br /> 28 (100%)<br /> 12 (100%)<br /> <br /> Biến chứng<br /> P<br /> Tử vong<br /> P<br /> Tổng cộng<br /> <br /> Bảng 12: Số tạng tổn thương phối hợp.<br /> <br /> ) Tổn thương với lách chiếm tỷ lệ cao nhất,<br /> có liên quan đến tỷ lệ tử vong.<br /> Bảng 11: Số lần phẫu thuật<br /> Rò tụy<br /> <br /> Bảo tồn<br /> 0 (0%)<br /> <br /> Áp xe tồn 0 (0%)<br /> lưu<br /> Biến chứng 17 (50%)<br /> Tử vong<br /> <br /> 1 (2,9%)<br /> <br /> Tổng cộng<br /> <br /> 34<br /> (100%)<br /> <br /> Số lần phẫu thuật<br /> 1 lần<br /> 2 lần<br /> 3 lần<br /> 16<br /> 6 (50%) 1 (50%)<br /> (28,1%)<br /> 7<br /> 5 (41,7%) 2 (100%)<br /> (12,3%)<br /> 27 10 (83,3%) 2 (100%)<br /> (47,4%)<br /> 11<br /> 4 (33,3%) 1 (50%)<br /> (19,3%)<br /> 57<br /> 12 (100%) 2 (100%)<br /> (100%)<br /> <br /> P<br /> 0,001<br /> 0,000<br /> 0,032<br /> 0,028<br /> <br /> Số tạng tổn thương phối hợp<br /> 0<br /> 1 tạng 2 tạng > 2 tạng<br /> Biến<br /> 32<br /> 11<br /> 8<br /> 5<br /> chứng 56,1% 42,3% 61,5% 55,6%<br /> Tử vong<br /> 4<br /> 4<br /> 5<br /> 4<br /> 7% 15,4% 38,5% 44,4%<br /> Tổng<br /> 57<br /> 26<br /> 13<br /> 9<br /> cộng<br /> 100% 100% 100% 100%<br /> <br /> Tổng<br /> cộng<br /> <br /> P<br /> <br /> 56<br /> 0,611<br /> 53,3%<br /> 17<br /> 0,004<br /> 16,2%<br /> 105<br /> 100%<br /> <br /> ) Tổn thương càng nhiều tạng thì tỷ lệ tử<br /> vong càng cao.<br /> Bảng 13: Thời điểm phẫu thuật sau chấn thương.<br /> Thời điểm phẫu thuật<br /> Trước 24 Sau 24 giờ<br /> giờ<br /> Biến chứng 23 (59%)<br /> 16 (50%)<br /> Tử vong<br /> 10 (25,6%) 6 (18,8%)<br /> Tổng cộng 39 (100%) 32 (100%)<br /> <br /> Tổng cộng<br /> <br /> P<br /> <br /> 39 (54,9%) 0,636<br /> 16 (22,5%) 0,489<br /> 71 (100%)<br /> <br /> Bảng 14: Phương pháp phẫu thuật.<br /> <br /> Áp xe tồn lưu<br /> Tử vong<br /> Tổng cộng<br /> <br /> PP1<br /> 2<br /> 12,5%<br /> 1<br /> 6,3%<br /> 16<br /> 100%<br /> <br /> Các phương pháp điều trị phẫu thuật<br /> PP2<br /> PP3<br /> PP4<br /> PP5<br /> PP6<br /> PP7<br /> 5<br /> 2<br /> 1<br /> 0<br /> 0<br /> 1<br /> 27,8% 12,5% 8,3%<br /> 0%<br /> 0%<br /> 50%<br /> 7<br /> 3<br /> 0<br /> 1<br /> 0<br /> 1<br /> 38,9% 18,8%<br /> 0%<br /> 33,3%<br /> 0%<br /> 50%<br /> 18<br /> 16<br /> 12<br /> 3<br /> 1<br /> 2<br /> 100% 100% 100% 100% 100% 100%<br /> <br /> Chú thích: PP1: Dẫn lưu đơn thuần. PP2: Khâu tụy cầm<br /> máu, cắt lọc mô hoại tử và dẫn lưu. PP3: Cắt thân – đuôi<br /> tụy ± cắt lách. PP4: Khâu đầu tụy + nối hỗng tràng – thân<br /> đuôi tụy. PP5: Nối nang tụy – hỗng tràng.PP6: Đóng<br /> mõm tá tràng + nối vị tràng + cắt thân đuôi tụy.PP7: Khâu<br /> tá tràng + cắt lọc, dẫn lưu. PP8: Khâu tá tràng + cắt thân –<br /> đuôi tụy + cắt lách. PP9: Whipple.<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Chấn thương tụy chỉ chiếm khoảng 12 – 16<br /> % trong chấn thương bụng kín nhưng có tỷ lệ<br /> biến chứng và tử vong đáng kể(10). Trường hợp<br /> chấn thương tụy đầu tiên được Travers mô tả<br /> vào năm 1827 dựa trên sinh thiết tử thi và cho<br /> đến nay có nhiều công trình nghiên cứu về bệnh<br /> cảnh chấn thương này. Bệnh nhân hầu hết là<br /> bệnh nhân nam (87,6%) trong độ tuổi lao động<br /> <br /> 100<br /> <br /> PP8<br /> 1<br /> 100%<br /> 1<br /> 100%<br /> 1<br /> 100%<br /> <br /> PP9<br /> 2<br /> 100%<br /> 2<br /> 100%<br /> 2<br /> 100%<br /> <br /> Tổng cộng<br /> <br /> P<br /> <br /> 14<br /> 19,7%<br /> 16<br /> 22,5%<br /> 71<br /> 100%<br /> <br /> 0,029<br /> 0,009<br /> <br /> 20 – 40 tuổi (61%). Nguyên nhân thường gặp là<br /> tai nạn giao thông (68%). Tỷ lệ biến chứng 53,3%<br /> (56/105) và tỷ lệ tử vong 16,2% (17/105).<br /> <br /> Phân tích các yếu tố tiên lượng<br /> Huyết áp tâm thu lúc nhập viện<br /> Có 34 bệnh nhân nhập viện với huyết áp tâm<br /> thu ≤ 90 mmHg chiếm tỷ lệ 32,4%. Trong nhóm<br /> bệnh nhân này, tỷ lệ biến chứng và tử vong là<br /> 50% (17/34) và 26,5% (9/34). Tỷ lệ tử vong khác<br /> nhau có ý nghĩa thống kê (p < 0,05). Do vị trí của<br /> tụy liên quan với nhiều mạch máu lớn và cơ chế<br /> chấn thương thường mạnh nên khi tụy bị tổn<br /> thương thường đi kèm với tổn thương mạch<br /> máu, gan, lách là nguyên nhân gây xuất huyết<br /> nội dẫn đến tử vong. Seong Young Hwang(5) và<br /> Silveira HJV(9) cho thấy có mối liên quan có ý<br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> nghĩa thống kê giữa huyết áp tâm thu lúc nhập<br /> viện ≤ 90 mmHg với tỷ lệ tử vong (p < 0,001).<br /> <br /> Dạng tổn thương<br /> Dạng tổn thương đụng dập chiếm tỷ lệ cao<br /> nhất 58,1% (61/105), đứng vị trí thứ 2 là vỡ tụy<br /> chiếm 25,7% (27/105). Biến chứng rò tụy chiếm<br /> tỷ lệ cao ở nhóm có dạng tổn thương vỡ tụy<br /> 40,7% (11/27), sự khác biệt này có ý nghĩa<br /> thống kê (p < 0,05).<br /> Độ nặng tổn thương<br /> Heitsch R.C(4) là người đầu tiên mô tả có mối<br /> liên quan giữa chấn thương tụy có vỡ ống tụy<br /> chính với tỷ lệ tử vong. Tỷ lệ biến chứng rò tụy ở<br /> tổn thương độ III, IV, V 34,6% (18/52) cao hơn<br /> nhiều so với biến chứng này ở tổn thương độ I,<br /> II 9,4% (5/53), sự khác biệt này có ý nghĩa thống<br /> kê (p < 0,05). Có mối liên quan có ý nghĩa thống<br /> kê giữa độ nặng tổn thương độ I, II và tổn<br /> thương độ III, IV, V với biến chứng áp xe tồn<br /> lưu, viêm phúc mạc do xì miệng nối (p < 0,05).<br /> Tỷ lệ tử vong ở nhóm có tổn thương độ I, II là<br /> 5,7% (3/53) thấp hơn tỷ lệ tử vong ở nhóm tổn<br /> thương độ III, IV, V 26,9% (14/52), sự khác biệt<br /> này có ý nghĩa thống kê (p < 0,05). Như vậy tổn<br /> thương ống tụy chính thì liên quan có ý nghĩa<br /> thống kê với tỷ lệ biến chứng và tử vong.<br /> Vị trí tổn thương<br /> Tổn thương ở vị trí đầu tụy có tỷ lệ biến<br /> chứng 32,1% (18/56) và tỷ lệ tử vong là 41,2%<br /> (7/17) cao hơn các vị trí tổn thương khác. Jones<br /> R.C(6) vị trí tổn thương ở đầu tụy có tỷ lệ biến<br /> chứng và tử vong cao là do vị trí giải phẫu đầu<br /> tụy liên quan tới nhiều mạch máu gây chảy<br /> máu nhiều và đặc biệt tổn thương phối hợp<br /> với tá tràng. Có mối liên quan có ý nghĩa<br /> thống kê giữa vị trí tổn thương tụy với biến<br /> chứng (p < 0,05).<br /> Số cơ quan tổn thương phối hợp<br /> Glancy K.E(3) hồi cứu trong y văn, tác giả<br /> cũng nhận thấy rằng số lượng các cơ quan tổn<br /> thương phối hợp làm tăng tỷ lệ biến chứng và tử<br /> vong. Tổn thương phối hợp với nhiều cơ quan<br /> thì tỷ lệ biến chứng càng cao nhưng sự khác biệt<br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> này không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). Không<br /> có tổn thương phối hợp thì tỷ lệ tử vong là 7,5%<br /> (5/67) khi có tổn phối hợp với 1 cơ quan khác là<br /> 27,3% (6/22), với 2 cơ quan là 36,4% (4/11), với 3<br /> cơ quan là 40% (2/5). Có sự khác biệt có ý nghĩa<br /> thống kê giữa số cơ quan tổn thương phối hợp<br /> với tỷ lệ tử vong (p < 0,05).<br /> Tổn thương phối hợp tạng rỗng: 48 bệnh<br /> nhân có tổn thương phối hợp với các tạng trong<br /> ổ bụng chiếm 45,7% (48/105). Trong 8 bệnh nhân<br /> tổn thương phối hợp với tá tràng thì có 7 bệnh<br /> nhân có biến chứng chiếm tỷ lệ 87,5% (7/8) và 5<br /> bệnh nhân tử vong chiếm tỷ lệ 62,5% (5/8). Có<br /> mối liên quan có ý nghĩa thống kê giữa tổn<br /> thương phối hợp tá tràng với biến chứng và tử<br /> vong (p < 0,001). Tổn thương phối hợp với đại<br /> tràng làm tăng tỷ lệ biến chứng áp xe tồn lưu và<br /> tử vong do choáng nhiễm trùng (p < 0,05).<br /> Hwang S.Y(5), Patton J.H(8) cũng có ghi nhận<br /> tương tự.<br /> <br /> Tổn thương phối hợp tạng đặc<br /> Có 12 bệnh nhân tổn thương phối hợp với<br /> gan chiếm tỷ lệ là 11,4% (12/105) và 28 bệnh<br /> nhân tổn thương phối hợp với lách chiếm tỷ lệ<br /> 26,7% (28/105). Có mối liên quan có ý nghĩa<br /> thống kê giữa chấn thương tụy kèm theo tổn<br /> thương lách với tỷ lệ tử vong do xuất huyết<br /> nội (p < 0,05). Theo Jones R.C(6) tổn thương gan<br /> và lách làm tăng tỷ lệ hình thành áp xe trong ổ<br /> bụng.<br /> Số tạng tổn thương phối hợp<br /> Chấn thương tụy đơn độc có tỷ lệ biến<br /> chứng là 56,1% (32/57), tổn thương kèm 1 tạng là<br /> 42,3% (11/26), tổn thương kèm 2 tạng là 61,5%<br /> (8/13) và nhiều hơn 2 tạng là 55,6% (5/9). Sự khác<br /> biệt này không có ý nghĩa thống kê (P > 0,05).<br /> Tổn thương tụy đơn thuần có tỷ lệ tử vong là 7%<br /> (4/57), tổn thương kèm 1 tạng là 15,4% (4/26),<br /> kèm 2 tạng là 38,5% (5/13), nhiều hơn 2 tạng là<br /> 44,4% (4/9). Sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê<br /> (p < 0,05). 17 bệnh nhân tử vong đều có tổn<br /> thương phối hợp, đặc biệt tổn thương với tá<br /> tràng, là một thương tổn nặng nề, phức tạp nhất<br /> trong các tổn thương ở đường tiêu hóa(2,7).<br /> <br /> 101<br /> <br />