CƠ SỞ MÔI TRƯỜNG ĐẤT, NƯỚC, KHÔNG KHÍ - PHẦN II MÔI TRƯỜNG ĐẤT

Chia sẻ: Nguyễn Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

Thêm vào BST

Báo xấu

378
lượt xem 122
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Những khái niệm tổng quát. 1. Đất là gì? Đất là phần vỏ ngoài của quả địa cầu, thành lập do sự biến đổi của đá mẹ dưới ảnh hưởng của các tác nhân lý, hóa, sinh vật...Do vậy đất là môi trường nuôi dưỡng các loài cây, là không gian thích hợp để con người xây dựng nhà ở và các công trình khác. Đất là tài nguyên không thể phục hồi, mặc dù con người dùng nhiều tiến bộ về khoa học kỹ thuật để cải tạo ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: CƠ SỞ MÔI TRƯỜNG ĐẤT, NƯỚC, KHÔNG KHÍ - PHẦN II MÔI TRƯỜNG ĐẤT

PHÁÖN THÆÏ HAI: MÄI TRÆÅÌNG ÂÁÚT Chæång 1: Nhæîng khaïi niãûm täøng quaït. 1. Âáút laì gç? Âáút laì pháön voí ngoaìi cuía quaí âëa cáöu, thaình láûp do sæû biãún âäøi cuía âaï meû dæåïi aính hæåíng cuía caïc taïc nhán lyï, hoïa, sinh váût...Do váûy âáút laì mäi træåìng nuäi dæåîng caïc loaìi cáy, laì khäng gian thêch håüp âãø con ngæåìi xáy dæûng nhaì åí vaì caïc cäng trçnh khaïc. Âáút laì taìi nguyãn khäng thãø phuûc häöi, màûc duì con ngæåìi duìng nhiãöu tiãún bäü vãö khoa hoüc kyî thuáût âãø caíi taûo. 2. Âënh nghéa mäi træåìng âáút. Mäi træåìng âáút laì mäi træåìng sinh thaïi hoaìn chènh, bao gäöm váût cháút vä sinh sàõp xãúp thaình cáúu truïc nháút âënh. Caïc thæûc váût, âäüng váût vaì vi sinh váût säúng trong loìng traïi âáút. Caïc thaình pháön naìy coï liãn quan máût thiãút vaì chàût cheî våïi nhau. Mäi træåìng âáút âæåüc xem nhæ laì mäi træåìng thaình pháön cuía hãû mäi træåìng bao quanh noï gäöm næåïc, khäng khê, khê háûu... 3. Nhæîng thaình pháön chuí yãúu cuía mäi træåìng âáút. 3.1. Thaình pháön vä sinh. Thaình pháön naìy gäöm coï mäüt næîa laì caïc khoaïng cháút, phán næîa coìn laûi laì khäng khê vaì næåïc vaì mäüt êt cháút hæîu cå tæì xaïc baî caïc âäüng thæûc váût coï trong âáút. Cháút khoaïng trong âáút coï âæåüc tæì sæû phán huîy âaï meû, vaì nguäön khaïc âãún tæì säng häö, doìng chaíy âaûi dæång, caïc cån gioï baío, vaì tæì caïc nguäön khaïc... Tuìy theo kêch thæåïc cåî haût ngæåìi ta chia thaình caït, buûi, seït, haût keo. 3.2. Thaình pháön hæîu sinh. 3.2.1. Vi sinh váût. Vi sinh váût âáút gäöm vi sinh váût hiãúu khê, yãúm khê vaì hiãúm khê. Vi sinh váût laì hãû sinh váût quan troüng cuía mäi træåìng âáút. Âoïng vai troì phán huîy âãø cung cáúp cháút hæîu cå. 3.2.2. Thæûc váût. Thæûc váût säúng trong loìng âáút nhæ rãù cáy, thæûc váût khäng diãûp luûc, thæûc váût âån baìo. Thæûc váût trãn màût âáút gäöm nhiãöu loaìi, hoü, bäü taûo nãn quáön xaî thæûc váût, mäùi daûng mäi træåìng âáút âàûc træng cho hãû thæûc váût nháút âënh. Thê duû; coí nàng tháúy åí vuìng âáút pheìn, 3.2.3. Âäüng váût. Âäüng váût trong vaì trãn loìng âáút nhæ: giun, chuäüt, mäúi, kiãún, sáu boü, cän truìng âeí træïng trong loìng âáút. Mäùi loaûi âáút cuîng coï hãû âäüng váût nháút âënh nhæ caï sàûc ràòng åí vuìng âáút pheìn.... Caïc thaình pháön naìy liãn kãút thaình chuäùi thæûc pháøm vaì nàng læåüng täön taûi táút yãúu trong mäi træåìng âáút. 4
3.2.4. Så âäö caïc thaình pháön trong mäi træåìng âáút Âäüng váût Thæûc váût xanh Aïnh saïng Khäng khê Con ngæåìi Næåïc Màût âáút **************************************************************************************************** Âäüng váût Næåïc ngáöm Xaïc baî âäng thæûc váût Næåïc thäø nhæåîng Rã ùcáy Khäng khê trong âáút Âáút Caïc haût vä cå Caïc haût soíi Vi sinh váût Caïc haût keo Dung dëch âáút Nhiãût læåüng vaì nhiãût âäü âáút Máùu cháút Âaï meû Caïc thaình pháön naìy taûo thaình mäüt dáy chuyãön thæûc pháøm vaì dáy chuyãön nàng læåüng, täön taûi táút yãúu trong mäi træåìng âáút. 4. Quaï trçnh hçnh thaình vaì phaït triãøn mäi træåìng âáút. Âáút âæåüc hçnh thaình tæì âaï meû trong caïc âiãöu kiãûn mäi træåìng nhæ thåìi gian, aïp suáút, nhiãût âäü, âäü áøm, gêo mæa, vi sinh váût phán giaíi, vi sinh váût täøng håüp. Täøng hoìa vaì täø håüp cuía caïc yãúu täú mäi træåìng seî taûo nãn mäi træåìng âáút nháút âënh. Váût lyï, mæa, gêo Vi sinh váût Âaï meû Våî vuûn Máùu cháút Âáút Hoïa hoüc, nhiãût âäü Thæûc váût, âäüng váût 4.1. Cacï quaï trçnh âàûc træng. · Quaï trçnh Feralit, âàûc træng cho vuìng nhiãût âåïi, trãn mäi træåìng håi chua vaì chua. Tæïc laì quaï trçnh ræía träi vaì têch tuû Fe 2+ ,Al 3+ , Fe 3+ · Quaï trçnh Macgalit, âàûc træng vuìng coï âaï meû laì bazå. Saín pháøm cuía noï giaìu Ca, Mg phaín æïng trong mäi træåìng âáút trung tênh hay kiãöm. · Quaï trçnh Feralit-macgalit, laì trung gian giæîa hai quaï trçnh trãn trong âiãöu kiãûn nhiãût âåïi hoàûc aï nhiãût âåïi. · Quaï trçnh Alit, xaíy ra trãn miãön nuïi cao, khê háûu laûnh áøm æåït, âáút giaìu muìn thä. 5
· Quaï trçnh Sialite, quaï trçnh tráöm têch, di chuyãøn tæì nhiãöu nåi âãø bäöi làõng taûo mäi træìång âáút giaìu caït vaì nhiãöu saín pháøm bäöi tuû khaïc. 4.2. Caïc nhán täú aính hæåíng âãún quaï trçnh hçnh thaình âáút. · Sinh váût laì yãúu täú chuí âaûo trong quaï trçnh hçnh thaình âáút, chuïng coï chæïc nàng täøng håüp vaì phán huîy cháút hæîu cå. Cäú âënh âaûm tæì khäng khê vaì khê tråìi. · Thæûc váût maìu xanh, cung cáúp xaïc baî våïi læåüng låïn 25 táún/nàm/ha trong ræìng nhiãût âåïi. · Âäüng váût, nguyãn sinh âäüng váût, cän truìng, dãú, giun. · Khê háûu, nhiãût âäü, læåüng mæa, doìng chaíy laìm xoïi moìn, bäúc håi, haûn haïn. Âëa hçnh, máùu cháút... · Taïc âäüng con ngæåìi theo hæåïng têch cæûc seî tàng âäü phç, tàng cæåìng âa daûng sinh hoüc, nãúu theo hæåïng tiãu cæûc seî laìm toaïi hoaï, xoïi moìn, sa maûc hoïa, laterit hoaï. 5. Sinh thaïi mäi træåìng âáút. Mäi træåìng âáút tæû baín thán noï laì mäüt hãû phæïc taûp, trong âoï caïc thaình pháön sinh váût vaì phi sinh váût coï quan hãû hæîu cå våïi nhau. Mäi træåìng âáút laì thãø tæû nhiãn phán bäú trong khoaíng khäng gian nháút âënh, gäöm coï sinh váût, cháút vä cå vaì cháút hæîu cå, noï phán hoaï thaình caïc táöng khaïc nhau vãö sinh thaïi, tênh cháút váût lyï hoïa hoüc vaì âàûc tênh sinh váût. Ngoaìi ra táûp âoaìn sinh váût laì hãû sinh váût bao gäöm nhoïm taío coï khaí nàng quang håüp, nhoïm säúng nhåì sinh váût khaïc, nhoïm phán giaíi nhæ vi khuáøn, náúm,. Mäi træåìng âáút mang tênh cháút hãû sinh thaïi hoaìn chènh. Nghiãn cæïu sinh thaïi mäi træåìng âáút giuïp caïc nhaì nghiãn cæïu hiãøu biãút mäüt caïch khoa hoüc vaì toaìn diãûn vãö caïc âàûc tênh cuía noï, vaì tæì âoï seî ráút hæîu êch trong viãûc sæí duûng âáút näng nghiãûp cuîng nhæ baío vãû mäi træåìng. Caïc anh chë haîy cho biãút quaï trçnh naìo laì quan troüng nháút trong sæû hçnh thaình mäi træåìng âáút? Vç sao. Chæång 2: Sæí duûng âáút vaì laûm duûng âát. 1. Taìi nguyãn âáút. 1.1 Taìi nguyãn âáút trãn thãú giåïi. Täøng diãûn têch âáút tæû nhiãn trãn thãú giåïi khoaíng 14.800 triãûu ha, Theo âaïnh giaï cuía FAO - UNESCO sæû phán bäú âáút thãú giåïi nhæ sau: · 20% diãûn têch âáút åí vuìng quaï laûnh. · 20% diãûn têch âáút åí vuìng quaï khä. · 20% diãûn têch âáút åí vuìng quaï däúc · 10% diãûn têch âáút coï táöng âáút moíng. · 10% diãûn têch âáút åí vuìng träöng troüt âæåüc · 20% diãûn têch âáút coï thãø laìm âäöng coí. Do váûy khi khaío saït taìi nguyãn âáút thãú giåïi, coï 3 âàûc âiãøm chênh; âáút xáúu nhiãöu, âáút täút êt, vaì âáút phán bäú khäng âäöng âãöu. Trong diãûn têch âáút träöng troüt cuîng coï 3 loaûi âáút: âáút coï nàng suáút cao 14%, âáút coï nàng suáút trung bçnh 28%, âáút coï nàng suáút tháúp 58%. Tiãöm nàng âáút näng nghiãûp ngaìy caìng coï haûn, do båíi xaî häüi ngaìy caìng 6
vàn minh, trçnh âäü xaî häüi caìng cao, nhu cáöu caìng låïn, do váûy viãûc sæí duûng âáút näng nghiãûp cho xáy dæûng ngaìy caìng tàng. Vç váûy viãûc måí räüng âáút seî coï mäüt säú tråí ngaûi låïn: · Phaíi coï nguäön väún låïn. · Khäng âæåüc xám canh vaìo âáút ræìng, vç ræìng âaî bë taìn phaï nhiãöu. · Nhæîng vuìng âáút khai hoang laì nhæîng vuìng dán säú tháúp, nãn seî haûn chãú vãö læûc læåüng lao âäüng. · Âäúi våïi caïc næåïc âaî phaït triãøn, sæí duûng âáút cáön phaíi tháûn troüng hån do âáút bë suy thoaïi nhiãöu, vaì gêa thaình näng saín laûi quaï cao. 1.2 Taìi nguyãn âáút åí Viãût Nam. Diãûn têch âáút tæû nhiãn åí Viãût nam laì 33 triãûu ha, trong âoï âáút näng nghiãûp khoaíng 6,9 triãûu ha chiãúm 21% so våïi âáút tæû nhiãn. Theo säú liãûu cuía täøng cuûc quaín lê âáút âai, thç trong âáút näng nghiãûp, coï khoaíng 20% laì âáút täút, coìn laì laì âáút coï nhiãöu tråí ngaûi cho saín xuáút: âáút däúc, âáút khä haûn, âáút uïng màûn, ngheìo dinh dæåîng... Hiãûn traûng sæí duûng âáút åí viãût nam nhæ sau: · Âáút näng nghiãûp 21,2% · Âáút lám nghiãûp 29,19% · Âáút chuyãn duìng 4,91% · Loaûi âáút khaïc 44,88% Nhçn chung, âáút cho saín xuáút näng nghiãûp ngaìy caìng êt, vaì phán bäú khäng âäöng âãöu, do váûy cáön tàng cæåìng nhiãöu biãûn phaïp täøng håüp âãø sæí duûng hiãûu quaí âáút näng nghiãûp træåïc nhu cáöu måïi cuía xaî häüi Viãût nam. Cuîng cáön tàng cæåìng mäüt säú cáy àn traïi coï gêa trë xuáút kháøu trãn nhæîng vuìng âáút thêch håüp âãø náng cao tyí lãû sæí duûng âáút. 2. Caïc cå cáúu sæí duûng âáút. Viãûc sæí duûng âáút cuía mäüt quäúc gia seî cho tháúy tçnh traûng phaït triãøn cuía quäúc gia vaì qua âoï nhæîng gêa trë cuía âáút cuîng âæåüc biãøu hiãûn âáöy âuí qua caïc saín pháøm âæåüc taûo ra tæì viãûc sæí duûng naìy. Ngaìy nay trãn thãú giåïi caìng chuï troüng âãún tyí troüng vaì hiãûu quaí sæí duûng âáút, hiãûu quaí sæí duûng âáút coìn thãø hiãûn åí viãûc baío vãû nguäön quyî âáút vaì mäi træåìng âáút cho thãú hãû con chaïu mai sau. 2.1 Sæí duûng âáút âä thë. Diãûn têch âáút âä thë ngaìy caìng tàng do sæû phaït triãøn cuía xaî häüi vaì nhu cáöu âä thë hoïa cuaí nhæîng næåïc âang phaït triãøn. Vaí laûi do sæû gia tàng dán säú nãn âáút näng nghiãûp seî âæåüc sæí duûng cho nhu cáöu naìy. Váún âãö hiãûn nay cuía caïc thaình phäú låïn laì cán âäúi laûi nhu cáöu phaït triãøn âä thë hoïa cuîng nhæ cán âäúi laûi læåüng cæ dán tæì näng thän däön dáön vãö thaình phäú. Âáy laì viãûc laìm khäng dãù daìng vaì âoìi hoíi phaíi coï âënh hæåïng láu daìi trong tæång lai, vaì nháút laì ngán saïch nhaì næåïc cho viãûc phaït triãøn näng thän, giuïp cho sæû phaït triãøn näng thän ngaìy caìng khäng caïch biãût våïi phaït triãøn thaình thë. Sæí duûng âáút âä thë phaíi âæïng trãn quan âiãøm toaìn diãûn vaì giæî sæû cán âäúi haìi hoìa giæîa thaình thë vaì näng thän, vaì luän âaím baío sæû phaït triãøn bãön væîng mäi træåìng. 2.2. Sæí duûng âáút näng thän. Âáút näng thän seî bë hoang hoaï dáön do læûc læåüng sæí duûng âáút ngaìy caìng giaím. Thæûc ra âáút näng thän laì nguäön taìi nguyãn vä cuìng quyï giaï nãúu nhæ chuïng ta biãút sæí duûng noï håüp lyï vaì cán âäúi. Quyî âáút näng thän åí mäùi næåïc 7
ráút khaïc nhau tuìy thuäüc vaìo trçnh âäü phaït triãøn cuía mäùi quäúc gia. Duì trong hoaìn caính naìo, theo thäng caïo chung cuía liãn håüp quäúc nãn phuí âáút bàòng caïc thaím thæûc váût phuì håüp âáút âãø baío vãû taìi nguyãn âáút ngaìy caìng bãön væîng hån. Traïnh sæû máút âáút vaì suy thoaïi âáút do sæû thiãúu hiãøu biãút vaì quan tám cuía cäüng âäöng. 2.3. Sæí duûng âáút ræìng. Âáút ræìng giæî vai troì cæûc kyì quan troüng trong viãûc âiãöu hoìa khê háûu, âiãöu chènh næåïc chaíy traìn, cung cáúp nguäön thæûc pháøm quyï giaï cho con ngæåìi cuîng nhæ âäüng thæûc váût. Ngoaìi ra noï coï thãø cung cáúp nguäön âa daûng sinh hoüc cho con ngæåìi, âaïng kãø nháút laì vai troì loüc khäng khê cho mäi træåìng xung quanh, nhiãöu nhaì khoa hoüc cho ràòng ræìng laì laï phäøi cho nhán loaûi. Saín pháøm ræìng thç vä cuìng phong phuï, tæì gäù cho nhiãn liãûu, gäù cho cäng nghiãûp vaì xáy dæûng, gäù cho trang trê.. Hån næîa ræìng coï gêa trë vãö myî quan, vãö lëch sæí cuîng nhæ vàn hoïa. Do váûy chuïng ta cáön phaíi sæí duûng vaì quaín lyï ræìng ngaìy caìng chàût cheî hån khäng chè âån thuáön khai thaïc giaï trë kinh tãú, maì caïc gêa trë khaïc vä cuìng âa daûng vaì thuï vë Hiãûn traûng vãö taìi nguyãn ræìng trãn thãú giåïi noïi chung vaì viãût nam ngaìy caìng åí mæïc baïo âäüng âoí. Diãûn têch ræìng suy giaím theo cáúp säú nhán. Sæû thiãût haûi naìy do nhiãöu nguyãn nhán: chaïy ræìng, khai thaïc ræìng tuìy tiãûn, do cän truìng vaì dëch bãûnh chè chiãúm tè lãû nhoí. Háûu quaí cuía viãûc suy giaím naìy khäng thãø tênh hãút âæåüc coï thãø nguy hiãøm cho tênh maûng vaì taìi saín do båíi thiãn tai, luî luût liãn tiãúp xaíy ra. Chênh vç váûy, cáön phaíi coï sæû quan tám âäöng bäü âãø sæí duûng vaì baío vãû taìi nguyãn ræìng hiãûu quaí hån. Cuû thãø laì: · Ngàn chàûn naûn phaï ræìng, nháút laì ræìng âáöu nguäön. Xæí lyï thêch âaïng nhæîng ai phaï ræìng bæìa baíi. · Láûp ra caïc khu baío vãû thiãn nhiãn, nháút laì caïc væåìn quäúc gia. · Coï chênh saïch khen thæåíng këp thåìi vaì thêch âaïng cho nhán dán coï traïch nhiãûm baío vãû vaì chàm soïc ræìng, chäúng chaïy ræìng · Giaïo duûc tuyãn truyãön räüng raîi trong nhán dán baío vãû vaì chàm soïc ræìng cáy xanh. · Thiãút láûp ræìng träöng måïi, ræìng phoìng häü, nhiãöu cäng viãn cáy xanh boïng maït. · Thiãút láûp mä hçnh näng lám kãút håüp, laì phæång thæïc saín xuáút täút, cáön âæåüc nhán räüng raîi trong nhán dán. 2.4. Sæí duûng âáút coï váún âãö. Âáút coï váún âãö laì âáút cho nàng suáút tháúp, hay laì âáút xáúu. Âáút naìy gáy ráút nhiãöu tråí ngaûi cho saín xuáút näng nghiãûp. Âäúi våïi caïc nhaì khoa hoüc âáút, sæí duûng âáút coï váún âãö laì chiãún læåüc låïn cuía saín xuáút näng nghiãûp. Båíi vç âáút coï váún âãö coï taïc âäüng maûnh meî âäúi våïi con ngæåìi vaì mäi træåìng do: giaím tiãöm nàng saín xuáút cuía hãû sinh thaïi, phaï våî cán bàòng næåïc, nàng læåüng, váût cháút trong hãû sinh thaïi. Do váûy sæí duûng vaì quaín lyï âáút baûc maìu cáön phaíi quan tám åí mäüt säú màût: · Trãn âáút däúc cáön phaíi träöng cáy âãø chäúng xoïi moìn · Cáön boïn phán chuäöng phán xanh âãø náng cao phç nhiãu âáút · Cáön ngàn chàûn sæû xám nhiãùm màûn åí caïc vuìng dãù bë nhiãùm màûn · Âáút pheìn tuìy theo tæìng âiãöu kiãûn cuû thãø: coï thãø ræía pheìn, eïm pheìn, träöng cáy hoa maìu chëu pheìn. Cáön phaíi baío vãû mäi træåìng traïnh bë suy giaím do caíi taûo pheìn. · Chuï yï cäng taïc khuyãún näng âãø giuïp ngæåìi näng dán hiãøu hån vãö maính âáút cuía mçnh âãø sæí duûng vaì quaín trë hiãûu quaí hån. 2. Qui hoaûch sæí duûng âáút trong tæång lai. 8
Âáút âai laì cå såí cho cuäüc säúng, laì phæång tiãûn saín xuáút læång thæûc âáöu tiãn nuäi säúng cuäüc säúng cuía con ngæåìi. Âáút cuîng laì thaình pháön quan troüng cuía hãû thäúng sinh thaïi laînh thäø, duy trç cuäüc säúng cho caïc loaìi sinh váût trãn traïi âáút. Âáút laì váût cháút khäng äøn âënh cuía bãö màût traïi âáút, nhæng laûi laì trung tám âãø duy trç cuäüc säúng trãn traïi âáút. Trong vaìi tháûp kyî gáön âáy, âáút âai âang coï nhiãöu mäúi âe doüa: cháút læåüng âáút âang suy giaím, nhæîng vuìng âáút xáúu ngaìy caìng gia tàng, vaì do nhu cáöu phaït triãøn cuía xaî häüi, diãûn têch âáút cho saín xuáút näng nghiãûp ngaìy caìng bë thu heûp. Chênh vç caïc váún âãö âaî âãö cáûp åí trãn, viãûc qui hoüach vaì sæí duûng âáút trong tæång lai cáön phaíi coï nhæîng âënh hæåïng chiãún læåüc láu daìi, nhæîng âënh hæåïng naìy phaíi tuìy thuäüc vaìo caïc âiãöu kiãûn kinh tãú xaî häüi cuîng nhæ tæû nhiãn våïi muûc âêch laì ngaìy caìng tàng tè lãû sæí duûng âáút, duy trç cháút læåüng âáút âai vaì giæî væîng sæû phaït triãøn bãön væîng cho cäüng âäöng. Muäún baío vãû vaì sæí duûng âáút hiãûu quèa cáön phaíi chuï yï mäüt säú âiãøm sau: · Luáût baío vãû âáút âai · Hãû thäúng täø chæïc cuía bäü maïy nhaì næåïc âãø quaín lyï vaì baío vãû âáút âai. · Chênh saïch näng nghiãûp thoía âaïng, giaím thiãøu chuyãøn âáút näng nghiãûp cho muûc âêch khaïc. · Baío vãû ræìng chäúng du canh du cæ chäúng boí âáút träúng. · Chäúng ä nhiãùm âáút do caïc hoaût âäüng näng nghiãûp, cäng nghiãûp... · Saín xuáút näng nghiãûp kãút håüp chàût cheî våïi lám nghiãûp vaì thuíy saín 4. Khaïi niãûm laûm duûng âáút vaì háûu quaí cuía noï Con ngæåìi âang âäúi màût våïi sæû thiãúu âáút täút cho canh taïc âãø âaïp æïng nhu cáöu læång thæûc cho haìng tè ngæåìi, vaì âáút sinh hoaût cho sæû buìng näø dán säú. Âáút laì nguäön taìi nguyãn vä gêa vaì khäng thãø phuûc häöi. Trong thåìi gian qua chuïng ta âaî khäng sæí duûng håüp lyï caï nguäön taç nguyãn naìy, âaî laìm cho âáút ngaìy caìng bë suy thoaïi, giaím nhanh vãö màût cháút læåüng, âáút xáúu tråí nãn nhiãöu, vaì âäi luïc tråí thaình gaïnh nàûng trong saín xuáút cho näng dán, coï haûi cho sæïc khoíe cäüng âäöng thäng qua chuäùi thæûc pháøm, vaì cuîng chênh laì sæû thaïch âäú cho caïc nhaì khoa hoüc. Do nhu cáöu canh taïc vaì nhæîng låüi êch kinh tãú træåïc màõt con ngæåìi âaî chàût vaì khai thaïc ræìng bæìa baîi, vç váûy maì âaî xaíy ra nhæîng tai hoaû vãö luî luût cuîng nhæ caïc haûn haïn vaì sæû báút thæåìng vãö khê háûu trong lénh væûc toaìn cáöu. Baìi táûp thæûc haình. 1. Anh chë haîy liãût kã mäüt säú taìi nguyãn: · Khäng thãø thay thãú âæåüc, · Khäng thãø phuûc häöi, · Coï thãø phuûc häöi. 2. ÅÍ viãût Nam nguäön taìi nguyãn naío âang suy giaím âãún mæïc baïo âäüng? Anh chi coï giaíi phaïp nhæ thãú naìo âãø phuûc häöi? 3. Quyî âáút åí Viãût Nam coï bë laûm duûng khäng? 4. Sæí duûng âáút åí næåïc ta coï hiãûu quaí khäng? vç sao? 9
Chæång 3: Ä nhiãùm mäi træåìng âáút. 1. Khaïi niãûm ä nhiãùm mäi træåìng âáút Ngaìy nay, do hoaût âäüng cuía con ngæåìi måí räüng ra nhiãöu lénh væûc caìng âa daûng thç cháút thaíi vaì ä nhiãùm ngaìy caìng phæïc taûp vaì caìng nhiãöu. Mäi træåìng âáút coï thãø bë ä nhiãùm do sæû lan truyãön tæì mäi træåìng khäng khê, cháút ä nhiãùm khäng khê khi làõng tuû seîì råi vaìo mäi træåìng âáút. Mäi træåìng næåïc vaì mäi træåìng âáút coï liãn quan chàût cheî våïi nhau. Næåïc trãn màût âáút, næåïc trong loìng âáút. Khi mäi træåìng næåïc bë ä nhiãùm thç táút yãúu laìm ä nhiãùm mäi træåìng âáút. Ngoaìi ra mäi træåìng âáút bë ä nhiãùm tæì xaïc baî âäüng thæûc váût täön taûi trong mäi træåìng âáút. Âáút âæåüc xem laì ä nhiãùm khi näöng âäü caïc cháút âäüc tàng lãn quaï mæïc an toaìn, væåüt trãn khaí nàng tæû laìm saûch cuía mäi træåìng âáút. 2. Phán loaûi ä nhiãùm âáút. 2.1 Ä nhiãùm do tæû nhiãn. Ä nhiãùm do pheìn gáy ra ngäü âäüc Fe2+, Al3+, SO4 2- . Ä nhiãùm naìy laìm cho näöng âäü caïc cháút nayì tàng cao · trong dung dëch vaì keo âáút. Gáy ngäü âäüc cho cáy con vaì mäi træåìng âáút. Ä nhiãùm do màûn gáy nãn haûn sinh lyï cho cáy. Do ngäü âäüc caïc cháút Na+, K+, Cl-. · · Âáút bë suy kiãût do xoïi moìn dinh dæåîng båíi gêo mæa 2.2. Ä nhiãùm nhán taûo. · Ä nhiãùm do caïc hoaût âäüng cäng nghiãûp, khai thaïc háöm moí. Ä nhiãùm naìy chuí yãúu gáy ra ä nhiãùm kim loaûi nàûng nhæ Hg, Pb, Cd, Cu. · Ä nhiãùm dáöu do sæû khai thaïc vaì roì ré tæì caïc taìu chåí dáöu. Taïc haûi cuía dáöu trãn mäi træåìng âáút: laìm giaím læåüng næåïc vaì khäng khê trong mäi træåìng âáút, thay âäøi káút cáúu vaì âàûc tênh lyï hoïa hoüc cuía âáút âæa âãún giaím tênh co giaîn cuaí âáút. Ngoaìi ra dáöu coìn tiãu diãût caïc sinh váût trong âáút vaì coï khaí nàng tháúm vaì laìm ä nhiãùm maûch næåïc ngáöm. · Ä nhiãùm cháút hæîu cå tæì xaïc baî hæîu cå, væåüt quaï khaí nàng tæû laìm saûch cuía mäi træåìng âáút, laìm dæ thæìa vi sinh váût yãúm khê. Seî gáy ä nhiãùm CH4, H2S. · Ä nhiãùm do cháút phoïng xaû âãún tæì thaình pháön âëa cháút cuía âáút, vuû näø bom haût nhán, sæû roì ré cuía caïc loì phaín æïng haût nhán, vaì tæì caïc trung tám nghiãn cæïu khoa hoüc. Caïc cháút naìy xám nháûp vaìo mäi træåìng âáút vaìo cå thãø âäüng thæûc váût vaì sinh váût vaì tháúm xuäúng næåïc ngáöm. · Ä nhiãùm vi sinh váût, nghiãn cæïu gáön âáy cho tháúy, vi truìng gáy bãûnh trong âáút cao ráút nhiãöu láön trong næåïc, sinh säi naíy nåí cuîng ráút nhanh. Nguäön ä nhiãùm naìy âãún tæì viãûc sæí duûng phán xanh phán chuäöng chæa hoai, hoàûc tæì cháút thaíi cuía âäüng váût vaì con ngæåìi. · Ä nhiãùm do hoaût âäüng näng nghiãûp: laûm duûng phán boïn vaì thuäúc træì sáu, taìn têch cuía thæûc váût trong âiãöu kiãûn yãúm khê seî gáy ra nhiãöu cháút âäüc, taìn têch cáy ræìng quaï dæ thæìa seî taûo ra mäi træåìng âáút acid · Ä nhiãùm âáút do cháút thaíi âä thë: baîi raïc, næåïc thaíi, buìn cäúng raînh, háöm tæû hoaûi. 3. Taïc haûi cuía ä nhiãùm âáút. · Sæû täön taûi cuía mäüt säú cháút âäüc trong âáút coï taïc duûng khäng täút âãún sinh træåíng vaì phaït duûc cuía cáy. · Suy kiãût dinh dæåîng, âáút tråí nãn giaì cäùi , giaím diãûn têch âáút canh taïc. · Suy giaím nàng suáút cáy träöng, âåìi säúng khäng äøn âënh, gáy sæû báút äøn vãö xaî häüi. 10
· Taìn phaï vãö màût sinh thaïi mäi træåìng. · Coï nguy haûi cho sæïc khoeí cäüng âäöng qua chuäùi thæûc pháøm cuaí hãû sinh thaïi. 4. Biãûn phaïp khàõc phuûc. · Haûn chãú sæû laûm duûng phán boïn thuäcú træì sáu trong saín xuáút näng nghiãûp · Kiãøm soaït vaì coï biãûn phaïp xæí lyï caïc cháút thaíi cäng nghiãûp vaì chãú biãún mäüt caïch hæîu hiãûu · Bäç hoaìn âäü phç tæû nhiãn cuía âáút bàòng viãûc suí duûng phán chuäöng phán xanh âaî hoai vaì luán canh håüp lyï · Caíi taûo vaì coï biãûn phaïp canh taïc thêch håüp trãn âáút pheìn vaì âáút màûn. 5. Khaí nàng tæû laìm saûch cuía mäi træåìng âáút. 5.1. Nhæîng âiãöu kiãûn gia tàng khaí nàng tæû laìm saûch cuía âáút. · Säú læåüng vaì cháút læåüng haût keo trong âáút caìng nhiãöu thç laìm tàng khaí nàng tæû laìm saûch cuía âáút. · Âáút nhiãöu muìn thuïc âáøy khaí nàng naìy. · Tçnh traûng mäi træåìng âáút chæa hoàûc ä nhiãùm êt. · Sæû thoaït vaì giæî áøm täút. · Cáúu truïc âáút täút, chuí yãúu laì cáúu truïc daûng haût. · Giaìu vi sinh váût vãö säú læåüng cuîng nhæ chuíng loaûi, cuîng nhæ mäi træåìng thêch håüp cho caïc vi sinh váût hoaût âäüng. · Khaí nàng oxy hoïa cuía âáút täút. 5.2. Nhæîng giåïi haûn cuía khaí nàng tæû laìm saûch. · Âiãöu kiãûn mäi træåìng; tênh âãûm, khaí nàng háúp phuû, vi sinh váût, haût keo · Näöng âäü vaì cáúu truïc caïc cháút gáy ä nhiãùm. Mäi træåìng âáút coï tênh tæû laìm saûch cao hån mäi træåìng næåïc vaì khäng khê. nhæng khi cháút ä nhiãùm âaî væåüt khaí nàng tæû laìm saûch, thç tçnh traûng ä nhiãùm caìng tráöm troüng hån vaì seî lan truyãön maûnh meî âãún mäi træåìng khäng khê vaì næåïc. Vç váûy taïc haûi cuía ä nhiãùm mäi træåìng âáút seî tàng lãn âäüt ngäüt, coï nhiãöu ruíi ro cho sæïc khoíe cuía cäüng âäöng. Baìi táûp thæûc haình : 1. Anh chë haîy cho nhæîng nháûn âënh vãö tçnh hçnh ä nhiãùm âáút åí viãût nam vaì ÂBSCL. Qua âoï anh chë coï nhæîng âãö xuáút vaì biãûn phaïp âãø khàõc phuûc tçnh traûng trãn. 2. Taïc nhán gáy ä nhiãùm naìo âæåüc dæû âoaïn laì quan troüng åí ÂBSCL? Caïc anh chi haîy cho mäüt vaìi vê duû cuû thãø? 3. Nãúu coï mäüt vaìi giaíi phaïp âãø giaíi quyãút váún âãö ä nhiãùm âáút anh chë seî choün giaíi phaïp naìo? · Giaíi phaïp vãö kinh tãú-xaî häüi nhæ laì tråü gêa näng saín, ... · Giaíi phaïp vãö màût chênh saïch, âãö nghë näng dán khäng sæí duûng thuäúc træì sáu, phán hoïa hoüc. · Giaíi phaïp vãö màût kyî thuáût.... 11
Chæång 4: Xoïi moìn âáút 1. Khaïi niãûm xoïi moìn âáút Xoïi moìn âáút thæåìng xaíy ra trãn låïp âáút màût âang âæåüc canh taïc. Sæû xoïi moìn âáút xaíy ra åí nhæîng vuìng âáút coï cao trçnh chãnh lãûch nhiãöu. Thæåìng xoïi moìn chuí yãúu do næåïc vaì gêo. ÅÍ caïc quäúc gia âang phaït triãøn, tçnh traûng xoïi moìn ráöt nghiãm trong táûp trung åí Cháu AÏ vaì Cháu Phi. 2. Caïc yãúu täú aính hæåíng âãún xoïi moìn. 2.1. Do tæû nhiãn. · Do næåïc, nàng læåüng råi tæû do cuía gioüt mæa âaî cäng phaï træûc tiãúp vaì laìm våî haût âáút. Säú læåüng mæa caìng nhiãöu thç sæû cäng phaï naìy caìng maûnh, keìm theo âëa hçnh däúc seî laìm tàng täúc âäü doìng chaíy, vç váûy sæû xoïi moìn caìng maûnh. · Do gêo, khi täúc âäü gêo væåüt qua mæïc nháút âënh seî gáy xoïi moìn. Nhæîng haût âáút bë gêo cuäún khoíi màût âáút khi råi xuäúng taïc âäüng maûnh meî vaìo caïc haût coìn laûi, taûo nãn sæû kêch thêch chuyãøn âäüng. Nhæîng haût nheû hån seî bë gêo cuäún theo. Tuìy theo täúc âäü cuía gêo seî taûo ra xoê moìn cuûc bäü hay thæåìng xuyãn. · Caïc nhán täú mäi træåìng âáút cuîng aính hæåíng âãún xoïi moìn: âäü tháúm caìng låïn xoê moìn caìng êt, haût âáút caìng nhoí xoïi moìn caìng maûnh, âáút coï kãút cáúu täút êt bë xoïi moìn. 2.2. Do con ngæåìi. Con ngæåìi coï taïc âäüng træûc tiãúp to låïn âãún quaï trçnh xoïi moìn. Coï thãø phaï huíy mäi træåìng âáút nhanh choïng qua caïc hoaût âäüng chuí yãúu: · Âäút ræìng, phaï ræìng laìm máút thaím thæûc váût phuí âáút. · Khai phaï âáút träöng troüt bæìa baîi. · Khäng laìm âæåìng âäöng mæïc hay ruäüng báûc thang. · Phaï ræìng phoìng häü, ræìng âáöu nguäön, phaï ræìng nåi quaï däúc. · Chæa coï biãûn phaïp cuû thãø âãø giæî âáút, giæî næåïc, chæa chuï yï âãún caïc biãûn phaïp taïc âäüng âãún âáút nhàòm caíi thiãûn tênh cháút âáút, haûn chãú xoïi moìn. 3. Taïc haûi cuía xoïi moìn. 3.1. Taïc haûi vãö màût sinh thaïi näng nghiãûp. · Âáút seî bë suy kiãût vãö màût dinh dæåîng, tråí nãn càòn cäùi vaì sa maûc hoïa · Giaím nhanh saín læåüng cáy träöng, máút dáön diãûn têch canh taïc. · Âåìi säúng ngæåìi dán khäng äøn âënh, gáy báút äøn vãö màût xaî häüi 3.2. Taìn phaï mäi træåìng. 12
· Do xoïi moìn âáút âæa âãún viãûc gia tàng diãûn têch âáút träúng âäöi troüc · Xoïi moìn âáút seî keìm theo luî luût, haûn haïn, khê háûu khu væûc thay âäøi roî rãût. · Cäng taïc tæåïi tiãu coï tråí ngaûi do diãûn têch caïc häö chæïa bë haûn chãú. · Xoïi moìn gáy âáút bë suût låî, phaï haûi cáöu âæåìng, taìn phaï ruäüng næång, âäi khi nguy hiãøm âãún tênh maûng con ngæåìi. 4. Biãûn phaïp chäúng xoïi moìn. 4.1. Biãûn phaïp thuíy låüi. · Âaìo mæång, âàõp båì trãn màût däúc, ngàn chàûn doìng chaíy, haûn chãú täúc âäü doìng chaíy. · Xáy dæûng båì vuìng båì thæía åí miãön nuïi 4.2. Biãûn phaïp näng nghiãûp. · Che phuí âáút. · Laìm âáút gieo träöng theo âæåìng âäöng mæïc. · Laìm mæång vaì ruäüng báûc thang. · Boïn phán hæîu cå cho âáút tàng læåüng muìn vaì kãút cáúu âáút. 4.3. Biãûn phaïp lám nghiãûp. · Baío vãû ræìng nháút laì ræìng âáöu nguäön, ræìng phoìng häü mäi træåìng. · Träöng ræìng phuí xanh âäöi troüc, chuï yï máût âäü âãø traïnh xoïi moìn. · Träöng cáy ræìng våïi bäü rãù àn sáu kãút håüp xen våïi cáy phuí âáút, chäúng xoïi moìn. 5. Âaïnh gêa sæû xoïi moìn âáút. · Duìng nhæîng duûng cuû theo doîi bàòng huyình quang hay phoïng xaû, hoàûc duìng cháút âäöng vë phoïng xaû Ca137. · Duìng coüc xaïc âënh âäü cao åí mäüt säú vë trê nháút âënh sau tæìng muìa mæa âo laûi khoaíng caïch tæì màût âáút âãún âáöu coüc. Hiãûu säú cuía caïc láön âo laì kãút quaí sæû xoïi moìn tênh theo cm/ muìa mæa. · Duìng maïy âo sæû haû tháúp cuía bãö màût âáút, sau âoï seî suy âoaïn täøng læåüng âáút tháút thoaït, vaì tênh kãút quaí tháút thoaït trãn âån vë diãûn têch. Chæång 5: Sæû suy thoaïi âáút vaì baío täön âáút. 1. Khaïi niãûm vãö sæû suy thoaïi âáút. Âáút laì cå såí cho cuäüc säúng, laì thaình pháön quan troüng cuía hãû sinh thaïi, duy trç cuäüc säúng cho caïc loaìi sinh váût trãn traïi âáút. Suy thoaïi âáút âæåüc xem nhæ laì sæû suy giaím cháút læåüng âáút âai, sæû suy giaím naìy caí vãö màût lyï hoüc, hoïa hoüc vaì sinh hoüc. Tiãún trçnh coï thãø nhanh hoàûc cháûm phuû thuäüc vaìo mäüt säú âiãöu kiãûn cuía thåìi tiãút khê háûu. Ngaìy nay suy thoaê âáút laì váún âãö sinh thaïi quan troüng nháút åí caïc quäúc gia âang phaït triãøn nháút laì åí Cháu Phi, âàûc biãût laì åí nhæîng vuìng sa maûc, baïn sa maûc, cuîng nhæ vuìng khê háûu áøm æåït 2. Phán cáúp mæïc âäü suy thoaïi âáút. 13
2.1. Suy thoaïi âáút nheû: mäüt pháön âáút bãö màût bë máút âi, 70% thæûc váût coìn âæåüc duy trç che phuí âáút. 2.2. Suy thoaïi âáút trung bçnh: háöu hãút âáút bãö màût bë máút âi. Dinh dæåîng bë ngheìo kiãût, coï thãø gáy âäüc cho cáy träöng, khaí nàng giæî næåïc keïm. Chè coï tæì 30-70% thaím thæûc vát che phuí. 2.3. Suy thoaïi âáút nàûng: Dinh dæåîng ngheìo kiãût tráöm troüng, âäüc cháút taïc haûi âãún cáy, Thæûc váût ngheìo naìn. Coï khoaíng êt hån 30% thæûc váût tæû nhiãn che phuí. Khaí nàng phuûc häöi cháút læåüng âáút tæång âäúi khoï vaì cæûc kyì täún keïm. 2.4. Suy thoaïi âáút tráöm troüng: Khäng coìn thæûc váût che phuí. Khäng thãø phuûc häöi. 3. Taïc nhán aính hæåíng âãún sæû suy thoaïi âáút 3.1. Do tæû nhiãn · Caïc quaï trçnh máút cháút dinh dæåîng do gioï vaì næåïc mæa, næåïc chaíy traìn · Sæû acid, pheìn, màûn hoïa, gley hoïa, laterit hoïa, sæû uïng vaì yãúm khê. · Do âiaû hçnh nhæ laì âáút däúc, ... 3.2. Do con ngæåìi · Do canh taïc khäng âuïng khoa hoüc nãn âáút bë càòn cäùi vaì caûn kiãût. Cáúu truïc cuaí âáút bë phaï våî. · Laìm gia tàng näöng âäü âäüc cháút vaì caïc muäúi trong âáút nhæ: laûm duûng phán boïn, thuäúc træì sáu,.. · Âa daûng sinh hoüc trong mäi træåìng âáút bë giaím thiãøu, nháút laì giaím suït hoaût âäüng cuía vi sinh váût âáút do giaím thaím thæûc váût, haûn chãú träöng caïc cáy coï thãø taûo âäü phç tæû nhiãn cho âáút. · Âäüc cháút vaì ä nhiãùm âãún tæì caïc hoaût âäüng cäng nghiãûp vaì cháút thaíi tæì caïc thaình phäú. · Âáút bë phaï våî cáúu truïc do mæa vaì chaíy traìn. 4. Háûu quaí cuaí sæû suy thoaïi âáút. · Laìm giaím tiãöm nàng saín xuáút cuía hãû sinh thaïi. · Phaï våî cán bàòng næåïc, nàng læåüng, chu trçnh váût cháút trong hãû sinh thaïi. · Taïc haûi âãún mäi træåìng sinh thaïi nhæ laìm giaím giaï trë cuía âáút, giaím khaí nàng dáùn thuíy, giaím sæïc chæïa cuía caïc häö... · Giam diãûn têch canh taïc gáy ra sæû báút äøn vãö xaî häüi. · Aính hæåíng âãún sæïc khoíe vaì cuäüc säúng cuía cäüng âäöng. · Tàng nguäön âáöu tæ väún canh taïc näng nghiãûp. · Giaím âa daûng sinh hoüc. 5. Baío täön mäi træåìng âáút trong mäúi tæång quan våïi mäi træåìng vaì næåïc. Phaín æïng cuía xaî häüi âäúi våïi sæû suy thoaïi âáút laì baío täön âáút, coï thãø âæa ra caïc phæång phaïp coï thãø kiãøm soaït hoàûc ngàn chàûn sæû thoaïi hoïa âáút. Muûc âêch cuäúi cuìng cuía baío täön âáút laì duy trç sæû hoaût âäüng cuía sinh váût liãn tuûc vaì láu daìi trong âáút, haûn chãú mæïc âäü tháút thoaït âáút. Trong thæûc tãú, baío täön âáút vaì næåïc laì mäüt trong nhæîng thaïch thæïc to låïn cuía thåìi âaûi chuïng ta. Nhæîng giaíi phaïp âaî âæåüc cäng bäú vaì âæa vaìo thæûc tiãùn, tuy nhiãn laìm sao coï âæåüc aïp duûng täút vaì giaíi phaïp thêch håüp cho tæìng âiãöu kiãûn cuû thãø åí tæìng quäúc gia. 14
Mäüt säú âënh hæåïng chung: · Chênh saïch cuía nhaì næåïc tæì trung æång âãún âëa phæång. · Váún âãö vãö kinh tãú xaî häüi. · Täø chæïc cuaí caïc näng dán træûc tiãúp tham gia saín xuáút. · Caïc cäng ty xê nghiãûp, caïc täø chæïc âoaìn thãø. · Thë træåìng tiãu thuû. · Giaïo duûc cäüng âäöng. · Cäüng âäöng âä thë. Baìi táûp thæûc haình: 1. Mäüt säú háûu quaí vãö suy thoaïi âáút âaî âæåüc trçnh baìy. Anh Chë haîy giaíi thêch vç sao vaì haîy cho mäüt säú minh hoüa cuû thãø. 2. Anh chë haîy cho mäüt säú biãûn phaïp cuû thãø vaì hiãûu quaí âãø duy trç cháút læåüng âáút. 3. Vai troì cuía con ngæåìi coï quan troüng trong viãûc baío täön âáút khäng? Vç sao? 4. Nãúu cho pheïp âãø læûa choün giæîa biãûn phaïp kinh tãú vaì xaî häüi âãø baío täön âáút, caïc anh chë seî choün giaíi phaïp naìo? 5. Caïc anh chë haîy cho biãút suy thoaïi âáút vãö lénh væûc naìo laì quan troüng nháút åí viãût nam? lyï hoüc? hoïa hoüc? sinh hoüc? PHÁÖN III: MÄI TRÆÅÌNG NÆÅÏC (Aquatic environment) Chæång 1: Giåïi thiãûu täøng quaït. 1. Khaïi niãûm mäi træåìng næåïc . Mäi træåìng næåïc laì mäi træåìng thaình pháön, laì thaình pháön mäi træåìng quan troüng khäng thãø thiãúu trong hãû sinh thaïi mäi træåìng. Mäi træåìng næåïc duy trç sæû säúng, sæû trao âäøi cháút, sæû cán bàòng sinh thaïi trãn toaìn cáöu. Baín thán mäi træåìng næåïc laì daûng mäi træåìng âáöy âuí, coï hai thaình pháön chênh laì næåïc vaì caïc cháút tan vaì cháút khê. Mäi træåìng næåïc bao gäöm caïc daûng næåïc: næåïc ngoüt, næåïc màûn, næåïc ao häö, säng ngoìi, næåïc âoïng bàng tuyãút, håi næåïc, næåïc ngáöm. 2. Chu trçnh næåïc trong tæû nhiãn. 2.1.Chu trçnh næåïc toaìn cáöu Chu trçnh næåïc toaìn cáöu âãún tæì nhiãöu nguäön khaïc nhau: Säng ngoìi, mæa trãn biãøn âáút liãön, säng ngoìi, bàng tuyãút, næåïc ngáöm, håi næåïc trong khäng khê. Ngoaìi ra næåïc coï thã bë mang âi do bäúc håi, chaíy traìn...Coï thãø toïm tàõt chu trçnh næåïc nhæ sau: næåïc tæì biãøn bäúc håi trãn bãö màût trãn khäng trung gàûp laûnh ngæng tuû thaình máy, máy tháúp taûo ra nhæîng haût næåïc låïn dáùn âãún mæa. Pháön næåïc mæa gàûp laûnh seî âäng thaình bàng tuyãút, pháön coìn 15
laûi chaíy xuäúng truîng ao vaì chaíy ra suäúi vaì âaûi dæång. Pháön næåïc trãn âáút liãön seî ngáúm xuäúng âáút taûo ra caïc daûng næåïc khaïc nhau. Chu trçnh næåïc toaìn cáöu quyãút âënh khaí nàng cáúp næåïc ngoüt cho con ngæåìi, hoaût âäüng näng nghiãûp, vaì caïc hoaût âäüng khaïc... Sæû khaïc nhau giæîa læåüng mæa vaì bäúc håi, âoï chênh laì læåüng næåïc chaíy traìn tæì âáút liãön ra biãøn. Trong thæûc tãú nguäön næåïc ngoüt vaì næåïc mæa phán bäú khäng âäöng âãöu. Nhæ váûy nguäön næåïc ngoüt váùn luän thiãúu cho mäüt säú vuìng, nháút laì nhæîng vuìng læåüng mæa haìng nàm tháúp maì dán säú luän gia tàng. Hiãûn nay haìng nàm thãú giåïi chè sæí duûng khoaíng 50 % læåüng næåïc coï thãø khai thaïc. Trong tæång lai, nguäön næåïc ngoüt theo âáöu ngæåìi åí Cháu Áu vaì Bàõc Myî seî khäng thay âäøi, nhæng theo dæû âoaïn cuía mäüt säú chuyãn gia Cháu AÏ, Cháu Phi, Myî LaTinh tçnh traûng thiãúu næåïc ngoüt seî xaíy ra. 2.2. Chu trçnh luán häöi cuía caïc nguäön næåïc. Trong tæû nhiãn nguäön næåïc luän âæåüc luán häöi theo chu trçnh næåïc thuíy vàn. Theo chu trçnh naìy læåüng næåïc luän âæåüc baío täön hay chuyãøn tæì daûng naìy sang daûng khaïc hoàûc tæì nåi naìy âãún nåi khaïc. Tuìy theo nguäön næåïc thåìi gian luán häöi coï thãø ngàõn vaìi tuáön hay ráút daìi haìng ngaìn nàm. Nguäön næåïc ngoüt âæåüc luán häöi qua quaï trçnh bäúc håi vaì mæa. Nguäön næåïc vaì thåìi gian luán häöi seî âæåüc giåïi thiãûu trong baíng sau Nguäön Thåìi gian luán häöi Nguäön Thåìi gian luán häöi Håi áøm khäng khê 8 ngaìy Häö næåïc ngáöm 17 nàm Säng suäúi 16 ngaìy Âaûi dæång 1400 nàm Håi áøm âáút 1 nàm Bàng vénh cæíu 2500 nàm Næåïc âáöm láöy 5 nàm 3. Vai troì cuía næåïc trong mäi træåìng sinh thaïi. 3.1. Næåïc cáön cho sæû säúng. · Næåïc ráút cáön vaì khäng thãø thiãúu cho nhu cáöu thæûc pháøm cho con ngæåìi vaì táút caí sinh váût säúng. · Næåïc cáön cho sinh hoaût. Xaî häüi caìng phaït triãøn thç nhu cáöu naìy caìng cao. · Næåïc âæåüc duìng âãø chæîa bãûnh bãûnh tháúp khåïp, bãûnh tim maûch, ngoaìi da... 3.2. Næåïc duìng cho saín xuáút näng nghiãûp. · Táút caì caï loaìi thæûc váût âãöu coï nhu cáöu vãö næåïc. · Coï mäüt säú loaìi thæûc váût coï thãø chëu âæåüc næåïc pheìn, màûn, låü... · Hiãûn nay 80% nguäön næåïc ngoüt âæåüc sæí duûng cho saín xuáút näng nghiãûp. 3.3. Næåïc cho saín xuáút cäng nghiãûp. · Næåïc cuîng ráút quan troüng cho saín xuáút cäng nghiãûp nhæ: laìm laûnh âäüng cå, dung mäi hoìa tan cho caïc phaín æïng hoïa hoüc, cho khai thaïc... 16
· Tuìy theo yãu cáöu cho saín xuáút cäng nghiãûp, ngæåìi ta âoìi hoíi læåüng næåïc ráút khaïc nhau. Næåïc cuîng ráút cáön thiãút cho cäng nghiãûp chãú biãún: læång thæûc, thuäüc da, giáúy, rau quaí, ræåüu. · Næåïc duìng trong cäng nghiãûp âæåüc chia laìm 3 loaûi: næåïc coï âäü cæïng taûm thåìi (chæïa bicoabonat), âäü cæïng vénh viãùn (chæïa nhiãöu muäúi gäúc sunphat, clo), næåïc coï âäü cæïng chung (chæïa Canxi, magiã). 3.4. Næåïc duìng cho giao thäng vaì phaït triãøn du lëch. · Næåïc bãö màût laì yãúu täú quan troüng âãø phaït triãøn giao thäng bàòng âæåìng thuíy. Caïc säng ngoìi, kãnh raûch. âaûi dæång laì mäi træåìng thuán låüi âãø phaït triãøn giao thäng. Váûn chuyãøn bàòng âæåìng thuíy gêa thaình laûi reî hån ràõt nhiãöu. · Næåïc cung cáúp læåüng ráút låïn cho sinh hoaût du lëch, bãn caûnh âoï næåïc laì mäi træåìng lyï tæåíng âãø phaït triãøn caïc daûng du lëch nhæ: du lëch baíi biãøn, du lëch trãn säng, du lëch biãøn, .. 3.5. Khäúi læåüng næåïc cuía traïi âáút. · Khäúi læåüng næåïc cuía traïi âáút bao haìm læåüng næåïc cuía táút caí caïc daûng næåïc hiãûn hæîu trãn bãö màût cuía traïi âáút. · Coï khoaíng 7/10 traïi âáút âæåüc bao phuí båíi næåïc, trong âoï coï khoaíng 98 % laì næåïc màûn, 1,7% laì næåïc âoïng bàng åí hai cæûc. Læåüng coìn laûi laì næåïc ngoüt. Mäüt säú tênh toaïn cho tháúy ràòng læåüng bäúc thoaït håi bàòng våïi læåüng næåïc mæa. Chæång 2: Caïc thaình pháön chuí yãúu cuía mäi træåìng næåïc 1. Thaình pháön sinh hoüc. Mæïc âäü âa daûng cuía mäi træåìng næåïc phuû thuäüc ráút nhiãöu yãúu täú, yãúu täú vä sinh nhæ nhiãût âäü, âäü màûn, doìng chaíy... Yãúu täú hæîu sinh laì thaình pháön caïc loaìi sinh váût hiãûn diãûn trong næåïc. Caïc thaình naìy coï sæû liãn quan chàût cheî vaì máût thiãút våïi nhau. Thaình pháön sinh hoüc chuí yãúu trong mäi træåìng næåïc laì: 1.1. Vi khuáøn: · Vi khuáøn trong mäi træåìng næåïc åí nhiãût âäü nháút âäü coï taïc duûng phán huîy cháút hæîu cå. Vi khuáøn âæåüc chia laìm nhiãöu nhoïm: vi khuáøn dë dæåîng, vi khuáøn tæû dæåîng. · Vi khuáøn dë dæåîng duìng caïc nguäön hæîu cå laìm nàng læåüng trong quaï trçnh sinh täøng håüp. trong nhoïm naìy laûi chia thaình vi khuáøn hiãúu khê, kyñ khê, vaì vi khuáøn tuìy nghi. · Vi khuáøn tæû dæåîng gäöm nhæîng vi khuáøn coï khaí nàng oxy hoaï cháút vä cå âãø thu nàng læåüng, vaì duìng CO2 laìm nguäön cacbon trong quaï trçnh sinh täøng håüp. 1.2. Náúm vaì men. Náúm vaì men phaït triãøn trong mäi træåìng våïi pH vaì nhiãût âäü thêch håüp chuïng seî phaït triãøn ráút nhanh. Náúm men khäng coï khaí nàng quang håüp, næåïc ao tuì chuïng phaït triãøn ráút maûnh. 1.3. Siãu vi truìng. 17
Trong nguäön næåïc tæû nhiãn thæåìng täön taûi caïc loaûi siãu vi truìng. Chuïng coï kêch thæåïc cæûc nhoí, siãu vi truìng laì daûng kyï sinh näüi baìo, chuïng chè sinh säi trong tãú baìo cuía váût kyï chuí, chuïng khäng coï hãû thäúng tæû chuyãøn hoïa âãø sinh saín. Khi xám nháûp vaìo tãú baìo váût chuí, chuïng chuyãøn hoïa tãú baìo âãø taûo thaình siãu vi truìng måïi. 1.4. Caïc loaûi sinh váût khaïc. 1.4.1. Taío. Taío laì loaûi thæûc váût âån giaín nháút coï khaí nàng quang håüp. Chuïng khäng coï rãù, thán laï. Coï cáúu truïc âån baìo, thuäüc daûng thæûc váût phuì du. Taío phaït triãøn maûnh trong nguäön næåïc áúm, chæïa nhiãöu cháút dinh dæåîng nhæ âaûm vaì lán. Næåïc ao tuì, næåïc thaíi sinh hoaût, cäng nghiãûp laì mäi træåìng thuáûn låüi cho sæû phaït triãøn cuía taío. 1.4.2. Beìo lau sáûy. Chuïng phaït triãøn maûnh åí vuìng næåïc ao tuì nhiãöu dinh dæåîng. Cuìng våïi rong taío , chuïng cuîng laì thæûc váût chè thë cho hiãûn tæåüng phuï dæåîng. 1.4.3. Âäüng váût âån baìo. Laì caïc loaìi âäüng váût trong næåïc chè coï mäüt tãú baìo, chuïng saín sinh theo cå chãú phán baìo. Chuïng sæí duûng cháút hæîu cå daûng ràõn âãø laìm thæûc pháøm. Âäüng váût âån baìo âoïng vai troì quan troüng trong dáy chuyãön thæûc pháøm. 1.4.4. Caï. Coï nhiãöu loaûi caï khaïc nhau cuìng täön taûi trong mäüt thuíy væûc våïi nhiãöu âàûc âiãøm khaïc nhau vãö hçnh thãø, thæïc àn, nåi sinh saín, vaì khaí nàng thêch nghi våïi mäi træåìng. Caï cuîng âæåüc sæí duûng nhæ laì chè thë sinh hoüc âãø xaïc âënh cháút læåüng næåïc vaì ä nhiãùm mäi træåìng. 2. Thaình pháön hoïa hoüc. 2.1. Caïc ion hoìa tan. Næåïc tæû nhiãn laì dung mäi hoìa tan caïc muäúi, acid, vaì bazå. Trong næåïc biãøn,thaình pháön caïc ion seî theo thæï tæû giaím dáön: Cl -, Na+ , SO42- , Bo, Si, F. Trong næåïc säng häö nhiãöu nháút laì bi- cacbonat HCO3, Ca 2+,.. Thaình pháön næåïc biãøn tæång âäúi âäöng nháút. Thaình pháön næåïc säng thæåìng khäng âäöng nháút. Trong thæûc tãú åí mäùi mäi træåìng khaïc nhau thç haìm læåüng chuïng thay âäøi ráút nhiãöu, phuû thuäüc vaìo chu trçnh âëa cháút, âëa hçnh, vë trê thuíy væûc vaì khê háûu... 2.2. Caïc khê hoìa tan. Caïc khê hoìa tan trong næåïc âãún tæì nhiãöu nguäön: sæû háúp phuû cuía khäng khê vaìo næåïc, Hoàûc do caïc quaï trçnh sinh hoïa trong næåïc. Näöng âäü caïc cháút naìy phuû thuäüc vaìo nhiãût âäü, aïp suàõt cuía mäi træåìng næåïc. Mäüt säú cháút khê hoìa tan âæåüc quan tám trong mäi træåìng næåïc: 18
· Oxy hoìa tan: âæåüc sæí duûng âãø âaïnh gêa mäi træåìng ä nhiãùm. · CO2 âãún tæì nhiãöu nguäön khaïc nhau; saín pháøm cuía quaï trçnh phán giaíi cháút hæîu cå, cuía quaï trçnh trao âäøi giæîa âáút næåïc vaì khäng khê âi vaìo mäi træåìng næåïc. Näöng âäü CO2 coï tæång quan âãún âäü pH cuía næåïc. · H2S taûo ra trong mäi træåìng yãúm khê coï sæû taïc âäüng cuía vi sinh váût. Trong næåïc coï nhiãöu cháút naìy seî coï muç häi nàûng vaì gáy ä nhiãùm muìi cho mäi træåìng lán cáûn. 2.3. Caïc cháút ràõn lå læíng. · Caïc cháút naìy åí daûng vä cå, hæîu cå, hoàûc cháút keo. Caïc cháút ràõn co thãø chia thaình ràõn coï thãø loüc âæåüc, coï kêch thæåïc låïn hån 100mm , vaì khäng loüc âæåüc coï kêch thæåïc nhoí hån 1mm. · Caïc cháút ràõn coìn âæåüc phán chia theo âäü bay håi, cháút ràõn bay vaì khäng bay håi. 2.4. Caïc cháút hæîu cå. Caïc cháút hæîu cå laì caïc cháút coï liãn kãút C-H trong phán tæí. Næåïc bë ä nhiãùm tæì nhiãöu nguäön thç haìm læåüng cháút naìy trong næåïc seî ráút cao. Trong næåïc cháút hæîu cå coï 2 nhoïm; · Cháút hæîu cå dãù bë phán huîy sinh hoüc nhæ âæåìng, cháút beïo, protein.. dãù bë vi sinh váût phán huîy thaình cacbonic vaì næåïc. · Cháút hæîu cå khoï phán huîy sinh hoüc nhæ: DDT, PCB, Aldrine...Caïc cháút âa voìng ngæng tuû nhæ dioxin. 19