Công tác xã hội ở Việt Nam - Lịch sử phát triển và triển vọng

K y u công trình khoa h c 2015 - Ph n II<br /> <br /> CÔNG TÁC XÃ HỘI Ở VIỆT NAM- LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN<br /> VÀ TRIỂN VỌNG<br /> GS. TS. Lê Thị Quý<br /> Bộ môn Công tác xã hội, Đại học Thăng Long<br /> Abstract: The paper talking about briefly history of social work in Vietnam, process<br /> from traditional society to professional social work as present- opinions and practice of<br /> Vietnamese people on social work; Analysis some issues of social work in Vietnam in the<br /> World context. The paper also address on training of social work in the universities,<br /> especially in Thang Long University and it’s perspective.<br /> 1. Lược sử phát triển ngành CTXH Việt Nam:<br /> Mỗi một ngành khoa học đều có lịch sử phát triển của mình nhưng lịch sử đó được thể<br /> hiện thế nào trong tài liệu thì rất khác nhau. Chẳng hạn, ở Việt Nam, các ngành Lịch sử, Văn<br /> học, Ngôn ngữ, Dân tộc học, Nghệ thuật thì tài liệu tương đối phong phú còn một số ngành<br /> mới như Triết học, Sinh vật học, Xã hội học thì không có. Ngành Công tác xã hội (CTXH)<br /> cũng là một ngành mới và cũng chưa có cuốn sách lịch sử nào về CTXH Việt Nam. Tuy<br /> nhiên, những hoạt động từ thiện đã được đề cập trong các giai đoạn phát triển lịch sử mà<br /> chúng tôi sưu tầm được khi người dân bị mất mùa, chiến tranh, thảm họa thiên tai, khủng<br /> hoảng gia đình…đã chỉ cho chúng ta thấy các hoạt động này là tiền thân của CTXH chuyên<br /> nghiệp ở nước ta. Thời Trần (1225-1400), quan điểm Nới sức dân, lấy dân kế sâu rễ bền gốc<br /> rất phổ biến trong triều đình. Điều đó đã quyết định những chính sách về an sinh xã hội, tạo<br /> sự an bình cho đời sống nhân dân, thực hiện “Dân giàu, nước mạnh”. Sử chép:” Trần Thánh<br /> Tông (1258-1278) là một vị vua nhân từ độ lượng, hết lòng chăm lo việc nước. Về đối nội,<br /> nhà vua khuyến khích khai khẩn đất hoang, mở mang điền trang thái ấp bằng cách chiêu tập<br /> những người nghèo đói lưu lạc, giúp họ an cư lạc nghiêp”( Lê Văn Hưu, Đại Việt sử ký).<br /> Chính điều này đã giúp cho quân dân đoàn kết ba lần đánh thắng quân Nguyên Mông- Một<br /> đội quân có sức mạnh phi thường thời đó.<br /> Thời Lê, Nhà nước phong kiến Việt Nam đã quy trách nhiệm cho chính quyền địa<br /> phương và cả chính quyền trung ương phải hỗ trợ người dân khi họ bị đói kém, mất mùa hoặc<br /> gặp rủi ro. Một ví dụ : Luật Hồng Đức ( thế kỷ 15), điều 11,12 chương Hộ môn đã viết<br /> :”Những kẻ không ai nuôi dưỡng, quan sở tại có nhiệm vụ dựng lều nuôi dưỡng. Nếu ai<br /> không làm hoặc không làm tròn thì bị trừng trị bằng roi”.<br /> Dưới triều Gia Long (thế kỷ 18-19), ở kinh đô Huế đã thành lập các Dương tế sở để<br /> nuôi dưỡng người già , trẻ em. Nguồn thu từ ruộng công. Sau này các địa chỉ này gọi là các<br /> “Cô nhi viện” (Nguyễn Hồi Loan, Nguyễn thị Kim Hoa đồng chủ biên, 2015)<br /> Trong thời thuộc Pháp (1862-1945), do ngành CTXH đang phát triển ở Pháp nên<br /> chính quyền thực dân đã cho thành lập 1 cô nhi viện theo hình mẫu Pháp ngoài ra còn có các<br /> trường mù Nguyễn Đình Chiểu, trường câm điếc Lái Thiêu. Các nhân viên CTXH được đào<br /> tạo từ Pháp hoặc các linh mục, các sơ. Đây có thể coi là giai đoạn đầu tiên của CTXH chuyên<br /> nghiệp ở nước ta.<br /> Năm1947, hội “Chữ thập đỏ” thành lập trường Caritas tại Sài Gòn. Những người học<br /> có thể từ vài tháng tới 2 năm. Sau khi tốt nghiệp, họ làm việc tại các trung tâm y tế, phòng xã<br /> hội, quân đội. Năm 1968, trường CTXH do bộ Xã hội được thành lập với hỗ trợ của UNDP.<br /> Trư ng Đ i h c Thăng Long<br /> <br /> 351<br /> <br /> K y u công trình khoa h c 2015 - Ph n II<br /> <br /> Đến 1975, trường đào tạo được 300 cán bộ xã hội ( đến nay còn khoảng 40 người đang làm<br /> việc)<br /> Tại miền Bắc ( 1945-1975, do hoàn cảnh chiến tranh nên chính phủ kháng chiến ( sau<br /> này là chính phủ nước Việt Nam dân chủ cộng hòa) đã lập các hội “Giúp binh sỹ bị nạn”,<br /> động viên khuyến khích phụ nữ đan áo len ủng hộ các chiến sỹ trong mùa đông giá rét. Các<br /> công tác trợ giúp, từ thiện được giao cho các đoàn thể như đoàn thanh niên, hội phụ nữ, hội<br /> nông dân, hội cựu chiến binh…Bên cạnh đó, Nhà nước cũng có chính sách ưu đãi với các<br /> thương binh, gia đình liệt sỹ, trẻ mồ côi, người già không nơi nương tựa… Sau ngày thống<br /> nhất ( 1975), chiến tranh đã không chỉ làm cho Việt Nam kiệt quệ về kinh tế mà còn phải giải<br /> quyết hậu quả quá lớn. Điều này khiến cho CTXH của đất nước thời kỳ này đã phải tập trung<br /> vào các vấn đề cấp bách nhất. Đó là :<br /> - Hỗ trợ trên 8,8 triệu người có công, chiếm gần 10% dân số, trong đó có 1.146.250<br /> liệt sĩ; trên 80.000 Bà mẹ Việt Nam Anh hùng; trên 800.000 thương binh, 1.253 Anh hùng<br /> Lực lượng Vũ trang, Anh hùng Lao động; 101.138 người giúp đỡ cách mạng; trên 200.000<br /> người bị địch bắt tù đày; khoảng hơn 4,1 triệu người hoạt động kháng chiến...Hiện nay, hàng<br /> vạn người có công được vay vốn từ quỹ Quốc gia giải quyết việc làm, hơn 6.000 Bà mẹ Việt<br /> Nam anh hùng còn sống được phụng dưỡng tới cuối đời. 5 năm qua (2010-2014), cả nước đã<br /> đóng góp xây dựng Quỹ “Đền ơn đáp nghĩa” gần 1.500 tỷ đồng, xây mới trên 55.600 nhà tình<br /> nghĩa, sửa chữa hơn 39.000 căn nhà.<br /> 2. Hoạt động CTXH hiện nay :<br /> Ngày 25 tháng 12 năm 2001, thủ tướng chính phủ ký phê duyệt Đề án phát triển nghề<br /> công tác xã hội giai đoạn 2010 – 2020 ( Gọi tắt là Đề án 32). Bắt đầu từ đây đánh dấu bằng sự<br /> ra đời của CTXH chuyên nghiệp ở Việt Nam.<br /> Theo báo cáo của Bộ LĐTBXH, cả nước có hơn 9 triệu người nghèo, 7,5 triệu người<br /> cao tuổi, 5,4 triệu người khuyết tật, 1,4 triệu trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, hơn 180.000 người<br /> nhiễm HIV, gần 170.000 người nghiện ma túy và hơn 15.000 người hoạt động mại dâm. Một<br /> nhận xét khác cho rằng : có tới hơn 40% dân số có nhu cầu CTXH. Điều này đặt ra những<br /> thách thức to lớn cho ngành CTXH Việt Nam. Theo thống kê chưa đầy đủ, hiện nay Việt Nam<br /> có khoảng 63 Trung tâm bảo trợ xã hội ở tất cả các tỉnh thành của cả nước. Cả nước có hơn<br /> 32.000 cán bộ, nhân viên, cộng tác viên làm việc trong lĩnh vực CTXH, tuy nhiên phần lớn<br /> (81,5%) chưa qua đào tạo. Tại TP.Hồ Chí Minh, nơi đi đầu về CTXH chuyên nghiệp trong cả<br /> nước, nơi có tiềm năng lớn nhất về nhân lực CTXH, có tới hơn 5.000 người làm việc trong<br /> lĩnh vực này, số cán bộ, nhân viên trực tiếp làm việc ở các cơ sở bảo trợ xã hội, số lao động tự<br /> do trực tiếp chăm sóc người già ở các gia đình, bệnh viện cũng lên tới gần chục nghìn người;<br /> số cộng tác viên làm công tác dân số và bảo vệ chăm sóc trẻ em ở các thôn, bản lên tới<br /> 162.000 người nhưng phần lớn cũng chưa được đào tạo chuyên sâu về CTXH. Mặc dù còn<br /> rất trẻ nhưng ngành CTXH Việt Nam đang có nhiều đóng góp thiết thực cho xã hội và dần<br /> được xã hội công nhận. Có thể nói Việt Nam là một trong những nơi có nhiều điều kiện thực<br /> tế để phát triển ngành CTXH nhất thế giới.<br /> 3. Đào tạo nhân viên CTXH- Hiện thực và triển vọng:<br /> Năm 1992, lớp cử nhân CTXH đầu tiên đào tạo ở trường Đại học Mở thành phố Hồ<br /> Chí Minh; Sau đó, năm 1995 lớp cử nhân đầu tiên về CTXH với trẻ em tại đại học Khoa học<br /> xã hội và Nhân văn được tổ chức. Đến tháng 10/2014 bộ Giáo dục và Đào tạo phê chuẩn<br /> Trư ng Đ i h c Thăng Long<br /> <br /> 352<br /> <br /> K y u công trình khoa h c 2015 - Ph n II<br /> <br /> chương trình khung CTXH trình độ đại học và cao đẳng. Hiện nay, cả nước có trên 30 trường<br /> đại học và gần 10 trường nghề đang đào tạo ngành CTXH ở nhiều cấp độ khác nhau như thạc<br /> sĩ, đại học, cao đẳng, trung cấp, đào tạo ngắn hạn.<br /> Từ năm 2011 -2015 bốn cơ sở được cấp phép đào tạo cao học CTXH. Đó là học viện<br /> hàn lâm KHXH Việt Nam, trường đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Hà Nội, trường đại<br /> học Thăng Long, đại học Lao động- Xã hội ( Hà Nội ).<br /> Nguồn giáo viên và các nghiên cứu<br /> viên CTXH chủ yếu từ các ngành khác nhau như Xã hội học, Tâm lý học, Văn hóa học, Giới.<br /> Bắt đầu có các tiến sỹ, thạc sỹ được đào tạo chuyên ngành CTXH từ nước ngoài trở về tham<br /> gia nghiên cứu và giảng dạy.<br /> Hiện nay, CTXH đang kết hợp kinh nghiệm của đất nước với lý thuyết CTXH phương<br /> Tây để nghiên cứu, giảng dạy. Các chương trình giảng dạy được thiết kế đã kết hợp các lý<br /> thuyết CTXH hiện đại với thực tiễn của đất nước ( Cả những vấn đề chung với những đặc thù)<br /> đã mang lại cho sinh viên những đam mê về một ngành khoa học mới.<br /> Tương lai, ngành CTXH sẽ phát triển mạnh ở nước ta và đóng góp tíc cực vào việc cải<br /> cách xã hội theo hướng tiến bộ và công bằng hơn.<br /> 4. Chương trình đào tạo CTXH tại trường đại học Thăng Long Hà Nội<br /> 4. 1 Đào tạo đại học:<br /> Năm 2005 được sự cho phép của Bộ Giáo dục và Đào tạo, trường Đại học Thăng Long<br /> đã mở đào tạo trình độ đại học chuyên ngành Công tác xã hội, và trở thành một trong mười<br /> một trường Đại học đầu tiên của Việt Nam đào tạo chính quy ngành CTXH bậc đại học. Nhà<br /> trường đã có những cử nhân công tác xã hội đầu tiên trong cả nước vào năm học 2007-2008.<br /> Đến nay, quan điểm của Bộ môn là “Lấy sinh viên làm trụ cột” để thực hiện chương<br /> trình đào tạo phục vụ sinh viên, truyền thụ kiến thức và kỹ năng nghề cho các em. Bộ môn kỳ<br /> vọng các sinh viên khi ra trường có phẩm chất chính trị, có đạo đức nghề, yêu công bằng, yêu<br /> thương và tôn trọng mọi người, đặc biệt là người yếu thế trong xã hội, có tinh thần say mê<br /> nghề nghiệp, có kiến thức và kỹ năng nghiên cứu và thực hành công tác xã hội, có khả năng<br /> phát hiện và giải quyết những vấn đề xã hội, đặc biệt trong việc phục hồi và nâng cao năng<br /> lực của người yếu thế, có khả năng đóng góp vào chính sách phát triển của đất nước.<br /> Đội ngũ giảng viên tham gia đào tạo đại học chuyên ngành Công tác xã hội của<br /> Trường Đại học Thăng Long hiện nay bao gồm 3 giáo sư, 3 tiến sỹ, 2 thạc sỹ và các giáo viên<br /> thỉnh giảng là các chuyên gia có kinh nghiệm từ các trường đại học, các bộ ngành và giáo<br /> viên nước ngoài.<br /> Giảng viên của Bộ môn vừa đảm đương công tác giảng dạy chuyên môn, vừa tham gia<br /> nghiên cứu các đề tài cấp nhà nước, cấp bộ, cấp trường và các đề tại quốc tế. Các giảng viên<br /> còn tích cực đưa sinh viên đi thực tập tại các mạng lưới nghề nghiệp như Trung tâm CTXH<br /> Quảng Ninh, mạng Hành động vì Phụ nữ ( NEW), Viện nghiên cứu Giới và Phát triển (<br /> INGAD), Viện nghiên cứu Truyền thống và Phát triển ( TaDri), Trung tâm Nắng Mai, Ngôi<br /> nhà bình yên, Hội Hồng thập tự, làng trẻ Hòa Bình ( Thanh Xuân), làng trẻ SOS Hà Nội,<br /> trường du lịch Hoa Sữa, Hội khuyết tật...Sinh viên còn được tham gia các câu lạc bộ trong và<br /> ngoài trường để chủ động nghiên cứu, trao đổi kinh nghiệm học tập và giao lưu văn nghệ.<br /> Bộ môn Công tác xã hội đã và đang không ngừng cải thiện mọi điều kiện hỗ trợ sinh<br /> viên trong học tập. Bộ môn đã xây dựng chương trình đào tạo theo tín chỉ ở các lĩnh vực<br /> Trư ng Đ i h c Thăng Long<br /> <br /> 353<br /> <br /> K y u công trình khoa h c 2015 - Ph n II<br /> <br /> chuyên môn. Ngoài những môn bắt buộc, sinh viên sẽ lựa chọn chuyên môn mà mình quan<br /> tâm, yêu thích, và tham gia nghiên cứu khoa học. Quy chế đào tạo của trường theo học chế tín<br /> chỉ giúp cho sinh viên chủ động sắp xếp kế hoạch học tập phù hợp với khả năng và điều kiện<br /> cá nhân trong khuôn khổ chương trình của từng ngành. Với lợi thế của học chế tín chỉ cho 3<br /> kỳ học/năm, 9 tuần học/kỳ, tùy theo năng lực và nguyện vọng, sinh viên có thể học xong<br /> chương trình quy định và làm khóa luận.<br /> Bộ môn cũng thường xuyên xây dựng danh sách và tập hợp tư liệu, tài liệu, học liệu về<br /> công tác xã hội để phối hợp cùng với thư viện nhà trường cung cấp và thúc đẩy hoạt động đọc<br /> và nghiên cứu của sinh viên. Hiện tại Bộ môn đã đưa ra một danh mục tài liệu gồm hơn 1.000<br /> đầu sách (cả tiếng Việt và tiếng Anh ) từ các nguồn thư viện và phòng lưu trữ khác nhau về<br /> công tác xã hội .<br /> Môi trường đào tạo Công tác xã hội của trường Đại học Thăng Long cũng tạo điều<br /> kiện cho sinh viên được học tiếng Anh hoặc một ngoại ngữ khác trong các ngôn ngữ phổ biến<br /> (Nhật, Pháp, Trung, Ý), cũng như được trang bị đầy đủ tri thức tin học, Internet.<br /> Sau 11 năm đào tạo chương trình cử nhân công tác xã hội, Bộ môn công tác xã hội<br /> trường Đại học Thăng Long đã có bảy khóa sinh viên ra trường. Sinh viên công tác xã hội khi<br /> hoàn thành đủ 110 tín chỉ được tham gia thực tập tốt nghiệp và làm khóa luận.<br /> Trường đại học Thăng Long hiện nay là thành viên của Hiệp hội CTXH thế giới và<br /> Hiệp hội các trường đại học CTXH thế giới (IASSW); là 1 trong hai trường thành viên của<br /> Hiệp hội đào tạo CTXH châu Á – Thái Bình Dương (APASWE), thành viên của Hội Đào tạo<br /> Công tác xã hội Việt Nam.<br /> Bộ môn CTXH trường đại học Thăng Long đang có dự án đào tạo, trao đổi giáo viên<br /> và sinh viên trong giảng dạy và học tập với trường đại học Linneaus (Thụy Điển) trong 8<br /> năm. Sắp tới bộ môn còn có kế hoạch hợp tác với các trường Hàn Quốc, Philippine…<br /> 4.2. Đào tạo sau đại học :<br /> Hiện nay trường đại học Thăng Long đã dạy xong chương trình đào tạo thạc sỹ khóa<br /> đầu tiên và đang chuẩn bị cho sinh viên làm luận văn tốt nghiệp. Khóa thứ hai đã được tuyển<br /> sinh. Sau khóa đào tạo đầu tiên này, chúng tôi sẽ tổng kết và rút kinh nghiệm cho những khóa<br /> sau.<br /> 4.3. Các hoạt động đối ngoại :<br /> Trong hai ngày 18-19/ 1/2014, Trường Đại học Thăng Long Hà Nội đã phối hợp với<br /> Hiệp hội dạy nghề Công tác xã hội Việt Nam, Hiệp hội các trường đào tạo công tác xã hội thế<br /> giới, Trường đại học Lao động xã hội, trường đại học Sư phạm Hà Nội tổ chức hội thảo quốc<br /> về “Nâng cao năng lực công tác xã hội tại Việt Nam”. Tham gia Hội thảo có 32 giáo sư, tiến<br /> sỹ đầu nghành đại diện cho 5 châu lục dẫn đầu là TS Vimla Nadkarni, Chủ tịch IASSW. Về<br /> phía Việt Nam có 150 các giáo sư, tiến sĩ, các thầy cô giáo, các nhà khoa học, các trung tâm<br /> đào tạo, các cán bộ hoạt động công tác xã hội trong và và các tổ chức quốc tế đang hoạt động<br /> tại Việt Nam. Các chủ đề của Hội thảo rất đa dạng, bổ ích và thiết thực cho ngành đào tạo<br /> công tác xã hội ở Việt Nam. Đây cũng là cơ hội để những người tham gia đào tạo công tác xã<br /> hội chuyên nghiệp trình bày các vấn đề của Việt Nam và thảo luận các giải pháp phát triển<br /> công tác xã hội trong tương lai trong quá trình hòa nhập với thế giới.<br /> <br /> Trư ng Đ i h c Thăng Long<br /> <br /> 354<br /> <br /> K y u công trình khoa h c 2015 - Ph n II<br /> <br /> Ngoài ra, các cán bộ của Bộ môn đã tham gia nhiều khóa tập huấn, hội thảo về CTXH<br /> trong nước và quốc tế. Những kiến thức được cập nhật đã giúp cho các giảng viên có kiến<br /> thức vững vàng để giảng dạy và nghiên cứu về CTXH không chỉ đóng góp cho trường mà còn<br /> cho đất nước.<br /> <br /> Các đại biểu dự hội nghị quốc tế tại Trường Thăng Long 18-19/1/2014<br /> <br /> Các đại bểu quốc tế với lãnh đạo khoa và bộ môn Công tác xã hội<br /> Trư ng Đ i h c Thăng Long<br /> <br /> 355<br /> <br />