Đánh giá chức năng hô hấp ở bệnh nhân bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính điều trị theo GOLD

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ CHỨC NĂNG HÔ HẤP Ở BỆNH NHÂN BỆNH PHỔI<br /> TẮC NGHẼN MẠN TÍNH ĐIỀU TRỊ THEO GOLD<br /> Phạm Hoàng Khánh*, Nguyễn Thị Lệ**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: theo dõi và đánh giá được diễn tiến chức năng hô hấp trong thời gian dài dựa trên áp dụng<br /> hướng dẫn của Chiến lược toàn cầu về bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (The Global initiative for chronic<br /> Obstructive Lung Disease: GOLD)<br /> Phương pháp nghiên cứu: mô tả hồi cứu và tiền cứu có phân tích<br /> Kết quả: nghiên cứu được tiến hành trên 562 bệnh nhân (BN) BPTNMT trong thời gian từ 1/2006 đến<br /> 1/2011, trong đó có 512 BN nam và 50 BN nữ. Kết quả như sau: Giá trị % trung bình các chỉ số (F)VC, FEV1,<br /> FEV1/(F)VC, FEF25-75 và PEF ở lần khám đầu tiên lần lượt là 67,00 ± 51,82; 49,98 ± 23,88; 57,90 ± 15,24;<br /> 32,58 ± 28,18 và 46,62 ± 24,84. Tỷ lệ đáp ứng với thuốc dãn phế quản là 33,07%, trình tự tỷ lệ đáp ứng giảm<br /> dần sẽ là (F)VC, FEV1, (F)VC và FEV1. Ở nam: chỉ số FEF25-75 tiếp tục giảm theo thời gian, FEV1 giảm ở các<br /> năm 1, 2, 3, 4 nhưng lại về mức ban đầu sau 5 năm, (F)VC và PEF có sự cải thiện sau 5 năm điều trị. Ở nữ: các<br /> chỉ số hô hấp ký đều giảm theo thời gian và diễn tiến ở nữ xấu hơn nam.<br /> Kết luận: Các chỉ số hô hấp đều giảm theo thời gian, tuy nhiên (F) VC, FEV1 và PEF có cải thiện sau 5 năm<br /> và diễn tiến ở nữ xấu hơn nam<br /> Từ khóa: chức năng hô hấp, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính<br /> <br /> SUMMARY<br /> ASSESSMENT OF RESPIRATORY FUNCTION IN PATIENTS<br /> WITH CHRONIC OBSTRUCTIVE PULMONARY DISEASE BASED ON GOLD<br /> Pham Hoang Khanh, Nguyen Thi Le<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 16 - Supplement of No 1 – 2012: 43 - 48<br /> Objectives: To monitor and evaluate the long time progress of respiratory function on the patinets with<br /> COPD based on The Global initiative for chronic Obstructive Lung Disease guidelines.<br /> Methods: descriptive, prospective and retrospective study.<br /> Results: The study conducted on 562 patients (512 male patients and 50 female patients) from 1/2006 to<br /> 1/2011. Results: The percentage of average (F)VC, FEV1, FEV1/ (F)VC, FEF25-75 and PEF the first visit were<br /> 67.00±51.82; 49,98±23.88; 57.90±15.24; 32.58±28.18 and 46.62±24.84. The rate of high response to<br /> bronchodilator test was 33.07% and the one of decreasing response rates will be (F)VC, FEV1, (F)VC and FEV1.<br /> In male patinets: FEF25-75 index continued to decline over time, FEV1 decreased at 1, 2, 3, 4 but the initial levels<br /> after 5 years, (F)VC and PEF significantly improved after 5 years treatment. In female patinets: the only sign of<br /> respiration decreased with time and the progress in female was worse than male.<br /> Conclusions: Respiratory index decreased over time, however (F)VC, FEV1 and PEF improved after 5 years<br /> and progress in female is worse than male<br /> * Bộ môn Sinh Lý học – Đại học Y Cần Thơ.<br /> **Bộ môn Sinh Lý học - Đại học Y Dược Tp Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: TS Nguyễn Thị Lệ<br /> ĐT: 0903311507.<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa II<br /> <br /> Email: bs.nguyenthile@gmail.com<br /> <br /> 43<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> Key words: pulmonary function, Chronic Obstructive Pulmonary Disease<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> <br /> Theo Tổ chức Y tế Thế giới, có khoảng 600<br /> triệu người bị BPTNMT trên toàn cầu, đến năm<br /> 2020 nguyên nhân tử vong do BPTNMT sẽ vượt<br /> lên hàng thứ 3(6,2). Việt Nam đã áp dụng hướng<br /> dẫn của GOLD vào thực tế điều trị và kết quả<br /> cho thấy rất khả quan. Để góp phần khẳng định<br /> vai trò của GOLD trong thời gian qua, đặc biệt<br /> đánh giá và theo dõi sự thay đổi chức năng hô<br /> hấp trong thời gian dài bằng hô hấp ký thì còn<br /> rất hạn chế. Xuất phát từ thực tế này, chúng tôi<br /> thực hiện đề tài với mong muốn sẽ tìm ra những<br /> thay đổi quan trọng về chức năng thông khí<br /> phổi sau 5 năm điều trị theo GOLD, từ đó có thể<br /> góp phần khẳng định vai trò của GOLD tại Việt<br /> Nam<br /> <br /> Đề tài được nghiên cứu theo kiểu mô tả hồi<br /> cứu và tiền cứu có phân tích.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> <br /> - Dựa vào mục tiêu của đề tài, các BN đến<br /> khám sẽ được đo hô hấp ký bằng máy hiệu<br /> Spiroanalyzer ST-95 của hãng Fukuda Sanyo,<br /> Nhật Bản trước và sau thử thuốc giãn phế<br /> quản. Sau đó, chúng tôi tiến hành thu thập<br /> các biến số nghiên cứu như sau: VC, FVC,<br /> FEV1, FEV1/ (F)VC, PEF, FEF25-75 và đánh<br /> giá tình trạng đáp ứng với thuốc giãn phế<br /> quản<br /> <br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> - Những BN BPTNMT đến khám và điều trị<br /> tại Phòng khám hô hấp Bệnh viện Đại học Y<br /> Dược Thành Phố Hồ Chí Minh trong thời gian<br /> từ 01/2006 đến 01/2011.<br /> <br /> Tiêu chuẩn lựa chọn<br /> - Những bệnh nhân được chúng tôi đưa vào<br /> nhóm nghiên cứu khi hội đủ các tiêu chuẩn sau:<br /> <br /> Cỡ mẫu<br /> Cỡ mẫu cho đề tài nghiên cứu được tính<br /> theo công thức:<br /> z21-α/2.p (1-p)<br /> n=<br /> <br /> (1,96)2pq<br /> =<br /> <br /> d2<br /> <br /> d2<br /> <br /> - Ở BN HPQ: tần suất HPQ tại Việt Nam là<br /> 6,7% nên chúng tôi chọn p=0,067; q=0,933;<br /> d=0,05. Tính ra được n=96. Như vậy, chúng tôi<br /> cần phải chọn ít nhất 96 BN BPTNMT đạt tiêu<br /> chuẩn để đưa vào nghiên cứu.<br /> <br /> Các biến số nghiên cứu<br /> <br /> Phương pháp xử lý số liệu<br /> <br /> + Bệnh nhân đến khám lần đầu tiên tại<br /> Phòng khám hô hấp Bệnh viện Đại học Y Dược<br /> Thành Phố Hồ Chí Minh trong khoảng thời gian<br /> từ 01/2006 đến 01/2011.<br /> <br /> Các số liệu nghiên cứu được xử lý bằng máy<br /> vi tính và phần mềm SPSS 15.0<br /> <br /> + Bệnh nhân được chẩn đoán xác định<br /> BPTNMT và điều trị theo GOLD.<br /> <br /> Đặc điểm về dân số nghiên cứu<br /> <br /> + Các đối tượng này được theo dõi và điều<br /> trị ngoại trú theo GOLD trong khoảng thời gian<br /> từ 01/2006 đến 01/2011.<br /> <br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Chúng tôi không đưa vào nghiên cứu những<br /> đối tượng có kèm các bệnh lý nội khoa: lao, suy<br /> tim nặng, tâm thần,..và không thuộc tiêu chuẩn<br /> lựa chọn.<br /> <br /> 44<br /> <br /> KẾT QUẢ - BÀN LUẬN<br /> Sau thời gian thu thập số liệu hồi cứu và tiền<br /> cứu từ 1/2006 đến 1/2011, chúng tôi đã có được<br /> kết quả phân tích của 562 BN BPTNMT, trong<br /> đó càng về sau số lượng BN đến khám giảm<br /> dần, tuy nhiên sau 5 năm theo dõi vẫn còn trên<br /> 96 BN quay lại tái khám (98 BN). Có sự chênh<br /> lệch lớn về giới tính: nam chiếm 91,10% và phù<br /> hợp với nghiên cứu dịch tễ BPTNMT toàn quốc<br /> của Đinh Ngọc Sỹ và cộng sự(7). Cũng theo<br /> nghiên cứu của chúng tôi thì độ tuổi trung bình<br /> của các BN BPTNMT là 66,47±11,66, kết quả này<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa II<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> giống với báo cáo của nghiên cứu điều tra dữ<br /> liệu cơ bản về BN BPTNMT của Trần Thiện<br /> Luân và cộng sự năm 2008 tại Bệnh viện Đại học<br /> Y dược thành phố Hồ Chí Minh (66,90±10,00)(4),<br /> hơn hết giá trị này phản ánh đúng với y văn đã<br /> nêu chủ yếu BN BPTNMT phần lớn gặp ở người<br /> cao tuổi và nam nhiều hơn nữ. Như vậy, bước<br /> đầu đặc điểm dân số nghiên cứu của chúng tôi<br /> đã tương đồng với dữ liệu của GOLD.<br /> <br /> Đánh giá đáp ứng với thuốc giãn phế quản<br /> ở BN BPTNMT:<br /> Tỷ lệ đáp ứng với thuốc giãn phế quản là<br /> 33,07%; kết quả này cao hơn so với tác giả<br /> Isabella Correia Silvestri (26,85%)(8) hay của<br /> Trịnh Mạnh Hùng (27,78%)(9). Sự giống và khác<br /> nhau này có thể do tiêu chuẩn đáp ứng không<br /> đồng nhất với nhau. Về kiểu hình đáp ứng thì<br /> trình tự tỷ lệ đáp ứng giảm dần sẽ là (F)VC,<br /> FEV1, (F)VC và FEV1, trình tự này hoàn toàn<br /> giống với Cao Thị Mỹ Thúy và của Isabella<br /> Correia Silvestri, cho thấy mức đáp ứng với<br /> thuốc giãn phế quản phụ thuộc vào chỉ số (F)VC<br /> và FEV1.<br /> Các giá trị trung bình và diễn tiến các thông<br /> số (F)VC, FEV1, FEV1/ (F)VC, FEF25-75 và PEF<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> của BN BPTNMT trong thời gian điều trị (Bảng<br /> 1).<br /> Giá trị trung bình (F)VC là 67,00±51,82, trong<br /> đó nữ thấp hơn nam. Giá trị này gần tương<br /> đương với nghiên cứu của Cao Thị Mỹ Thúy(1)<br /> hay của Lê Thị Huyền Trang(3). Qua quá trình<br /> theo dõi giá trị (F)VC giảm dần sau 4 tuần<br /> nhưng sau đó có xu hướng tăng và sau 5 năm<br /> giá trị này cao hơn so với lần khám đầu tiên. Sự<br /> biến đổi của (F)VC này không giống với kết quả<br /> của Lê Thị Huyền Trang(3) (biểu đồ 2), nhưng cả<br /> 2 nghiên cứu đã chứng minh được giá trị (F)VC<br /> sẽ cao nhất sau 16 tuần điều trị và giá trị này sau<br /> 5 năm đều cao hơn so với lần khám đầu tiên.<br /> Ngoài ra trong nghiên cứu của chúng tôi ở nữ<br /> BN BPTNMT sự thay đổi của (F)VC có xu<br /> hướng tăng có ý nghĩa thống kê sau 12 tuần.<br /> Nếu theo dõi ở các năm tiếp theo thì ở thời điểm<br /> năm thứ 3 các nữ BN BPTNMT có giá trị (F)VC<br /> giảm dần, trong khi đó các BN nam thì lại giữ<br /> mức ổn định thậm chí tăng nhẹ chỉ số này, tuy<br /> nhiên sự thay đổi ở các thời điểm này không có<br /> ý nghĩa thống kê. Điều này cho thấy diễn tiến<br /> tích cực của (F)VC khi điều trị theo hướng dẫn<br /> của GOLD và sự thay đổi không giống nhau ở<br /> nam và nữ.<br /> <br /> Bảng 1: Giá trị trung bình của các thông số hô hấp ở lần đầu và các năm tiếp theo của BN BPTNMT<br /> Lần<br /> Giới tính<br /> khám<br /> <br /> (F)VC<br /> <br /> FEV1<br /> <br /> FEV1/ (F)VC<br /> <br /> FEF25-75<br /> <br /> PEF<br /> <br /> ( X ± SD) (%)<br /> <br /> ( X ± SD) (%)<br /> <br /> ( X ± SD) (%)<br /> <br /> ( X ± SD) (%)<br /> <br /> ( X ± SD) (%)<br /> <br /> Lần đầu<br /> <br /> Nam<br /> Nữ<br /> Chung<br /> <br /> 67,43±53,85<br /> 62,70±22,10<br /> 67,00±51,82<br /> <br /> 50,14±23,68<br /> 48,40±25,11<br /> 49,98±23,88<br /> <br /> 57,83±15,13<br /> 58,58±16,44<br /> 57,90±15,24<br /> <br /> 32,61±27,96<br /> 32,24±30,69<br /> 32,58±28,18<br /> <br /> 46,69±24,40<br /> 45,94±29,19<br /> 46,62±24,84<br /> <br /> Sau 1<br /> năm<br /> <br /> Nam<br /> Nữ<br /> Chung<br /> <br /> 65,33±15,65*<br /> 69,00±5,83<br /> 65,65±15,06*<br /> <br /> 47,19±16,82*<br /> 51,84±5,49<br /> 47,59±17,89*<br /> <br /> 53,63±12,26*<br /> 60,66±7,44<br /> 54,24±12,05*<br /> <br /> 26,42±20,76*<br /> 21,16±4,95*<br /> 26,23±19,88*<br /> <br /> 47,82±14,00*<br /> 42,33±11,36*<br /> 47,34±17,53*<br /> <br /> Sau 2<br /> năm<br /> <br /> Nam<br /> Nữ<br /> Chung<br /> <br /> 66,36±13,71*<br /> 67,60±19,18<br /> 66,63±14,84*<br /> <br /> 44,13±13,92*<br /> 50,90±15,40<br /> 45,60±14,35*<br /> <br /> 50,44±10,50*<br /> 59,80±8,62<br /> 52,47±10,76*<br /> <br /> 21,25±10,52*<br /> 24,40±10,07*<br /> 21,93±10,40*<br /> <br /> 46,83±15,95*<br /> 51,60±17,92<br /> 47,86±16,31*<br /> <br /> Sau 3<br /> năm<br /> <br /> Nam<br /> Nữ<br /> Chung<br /> <br /> 64,51±19,09*<br /> 68,57±17,27<br /> 65,26±18,61*<br /> <br /> 43,00±18,44*<br /> 46,28±12,40*<br /> 43,60±17,39*<br /> <br /> 51,09±12,99*<br /> 52,71±8,59*<br /> 51,39±12,21*<br /> <br /> 20,90±14,06*<br /> 19,71±5,02*<br /> 20,68±12,83*<br /> <br /> 47,80±22,91*<br /> 44,00±11,66*<br /> 47,10±21,21*<br /> <br /> Sau 4<br /> năm<br /> <br /> Nam<br /> Nữ<br /> Chung<br /> <br /> 69,06±15,90<br /> 51,33±1,52*<br /> 67,40±16,00*<br /> <br /> 44,79±14,37*<br /> 41,33±6,80*<br /> 44,46±13,80*<br /> <br /> 50,48±11,38*<br /> 59,66±6,42<br /> 51,34±11,27*<br /> <br /> 19,96±9,16*<br /> 24,66±8,02*<br /> 20,40±9,05*<br /> <br /> 47,58±15,80*<br /> 31,66±8,62<br /> 46,09±15,89*<br /> <br /> Sau 5<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 72,12±21,07<br /> <br /> 50,27±23,00<br /> <br /> 55,00±8,48*<br /> <br /> 24,63±16,38*<br /> <br /> 50,84±20,71*<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa II<br /> <br /> 45<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> năm<br /> <br /> Nữ<br /> Chung<br /> <br /> 55,50±9,19*<br /> 71,17±20,87<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> 41,00±14,14*<br /> 49,74±22,55*<br /> <br /> 52,15±12,16*<br /> 52,31±11,91*<br /> <br /> 22,50±14,84*<br /> 24,51±16,10*<br /> <br /> 41,50±20,50<br /> 50,31±20,51*<br /> <br /> Ghi chú: (*) là có ý nghĩa thống kê so với lần khám đầu (p