Đánh giá kết quả điều trị loạn động muộn trên bệnh nhân tâm thần phân liệt sử dụng an thần kinh cổ điển bằng Clozapine và Vitamin E

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2016<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ LOẠN ĐỘNG MUỘN<br /> TRÊN BỆNH NHÂN TÂM THẦN PHÂN LIỆT SỬ DỤNG<br /> AN THẦN KINH CỔ ĐIỂN BẰNG CLOZAPINE VÀ VITAMIN E<br /> Đoàn Hồng Quang*; Nguyễn Văn Ngân**<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: đánh giá kết quả điều trị loạn động muộn (LĐM) trên bệnh nhân (BN) tâm thần<br /> phân liệt (TTPL) sử dụng an thần kinh cổ điển bằng clozapine và vitamin E. Đối tượng và<br /> phương pháp: nghiên cứu mù đôi LĐM trên BN TTPL tại Bệnh viện Tâm thần Hải Phòng từ<br /> tháng 7 - 2012 đến 3 - 2014, chia BN làm 2 nhóm: nhóm 1: 30 BN điều trị bằng clozapine kết<br /> hợp với vitamin E; nhóm 2: 33 BN điều trị đơn thuần bằng clozapine. Sử dụng tiêu chuẩn chẩn<br /> đoán bệnh TTPL theo ICD-10 (1992): từ F20 - F29 và tiêu chuẩn chẩn đoán LĐM theo DSM-IV<br /> (1994) (mục 333.82). Theo dõi kết quả điều trị LĐM bằng thang AIMS và DISCUS. Kết quả và<br /> kết luận: nhóm 1: liều lượng clozapine cố định 100 mg/ngày kết hợp với liều vitamin E trung<br /> bình 973,33 ± 326,88 UI/ngày. Nhóm 2: liều lượng clozapine đơn thuần trung bình 115,15 ±<br /> 36,41 mg/ngày, trong đó 84,85% sử dụng liều clozapine 100 mg/ngày.<br /> + Điểm số trung bình của thang DISCUS và thang AIMS đều thuyên giảm rõ rệt từ T 0 đến T4<br /> ở hai nhóm:<br /> + Thang DISCUS: nhóm 1: tại thời điểm T0 là 21,57 điểm, đến T4 còn 11,13 điểm; nhóm 2 tại<br /> thời điểm T0 là 12,9 điểm, đến T4 là 8,48 điểm.<br /> + Thang AIMS: nhóm 1: tại thời điểm T 0 là 21,57 điểm, đến T4 còn 11,13 điểm; nhóm 2: tại<br /> thời điểm T0 là 12,9 điểm, đến T4 là 8,48 điểm.<br /> * Từ khoá: Loạn động muộn; Tâm thần phân liệt; An thần kinh cổ điển.<br /> <br /> Assessing Treatment Outcomes of Tardive Dyskinesia in Patients<br /> with Schizophrenia Using Classical Neuroleptics by clozapine and<br /> vitamins E<br /> Summary<br /> Objectives: To assess treatment outcomes of tardive dyskinesia in schizophrenia patients<br /> using classical neuroleptics by clozapine and vitamin E. Subjects and methods: A double-blind<br /> study of tardive dyskinesia in schizophrenic patients in Haiphong Psychiatric Hospital from July,<br /> 2012 to March, 2014, including 2 groups: group 1: 30 patients were treated with clozapine and<br /> vitamin E; group 2: 33 patients were treated with clozapine only. Using the diagnostic criteria for<br /> schizophrenia according to ICD-10 (1992): F20-F29 and the diagnostic criteria for tardive<br /> dyskinesia according to DSM-IV (1994): Section 333.82. The treatment outcome of tardive<br /> dyskinesia was monitored by AIMS and DISCUS.<br /> * Bệnh viện Tâm thần Hải Phòng<br /> ** Bệnh viện Quân y 103<br /> Người phản hồi (Corresponding): Đoàn Hồng Quang (quanghonghp@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 29/10/2015; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 18/12/2015<br /> Ngày bài báo được đăng: 22/01/2016<br /> <br /> 112<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2016<br /> Results and conclusions:<br /> - Group 1: Clozapine fixed dose of 100 mg/day combined with vitamin E average dose of<br /> 973.33 ± 326.88 UI/day. Group 2: clozapine average single dose was 115.15 ± 36.41 mg/day; of<br /> which 84.85% using clozapine dose 100 mg/day.<br /> - The average score of the DISCUS and AIMS were decreased from T 0 to T4 markedly in two<br /> groups: With DISCUS: group 1 was 21.57 points at T0 and 11.13 points at T4; group 2: from T0<br /> to T4 was 12.9 points and 8.48 points. With AIMS: group 1 was 21.57 points at T 0 and 11.13<br /> points at T4, group 2: from T0 to T4 was 12.9 points and 8.48 points.<br /> * Key words: Tardive dyskinesia; Schizophrenia; Classical neuroleptics.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Loạn động muộn rất hay gặp ở BN tâm<br /> thần nói chung, TTPL nói riêng sử dụng<br /> an thần kinh cổ điển kéo dài. LĐM được<br /> mô tả có những vận động, động tác bất<br /> thường, không tự chủ có xu hướng lặp đi<br /> lặp lại các cơ vùng mặt, mắt, lưỡi, thân<br /> mình, các chi... xảy ra khi dùng thuốc an<br /> thần kinh cổ điển kéo dài (≥ 3 tháng). Tất<br /> cả an thần kinh cổ điển đều có thể gây ra<br /> LĐM [3, 4].<br /> Thuốc an thần kinh mới có thể kiểm<br /> soát được rối loạn tâm thần và làm giảm<br /> nguy cơ LĐM. Đặc biệt, clozapine được<br /> khuyến cáo là thuốc điều trị cho BN có<br /> triệu chứng LĐM, đồng thời đáp ứng<br /> được yêu cầu của thuốc chống loạn thần.<br /> Một số nghiên cứu gần đây cho thấy<br /> vitamin E có tác dụng tốt với LĐM trên<br /> thực nghiệm và lâm sàng [1, 2].<br /> Ở Việt Nam, có một số nghiên cứu về<br /> LĐM, nhưng chưa có nghiên cứu nào<br /> thực sự tỉ mỉ, có hệ thống, đi sâu xem xét,<br /> đánh giá hiệu quả điều trị LĐM. Vì vậy,<br /> chúng tôi tiến hành đề tài này nhằm:<br /> Đánh giá hiệu quả điều trị LĐM trên BN<br /> TTPL sử dụng an thần kinh cổ điển bằng<br /> clozapine và vitamin E.<br /> <br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 63 BN TTPL được chẩn đoán xác định<br /> LĐM, điều trị bằng thuốc an thần kinh cổ<br /> điển kéo dài theo tiêu chuẩn chẩn đoán<br /> của DSM-IV (1994) tại Bệnh viện Tâm thần<br /> Thành phố Hải Phòng từ tháng 7 - 2012<br /> đến 3 - 2014.<br /> * Tiêu chuẩn lựa chọn BN nghiên cứu:<br /> BN nghiên cứu đáp ứng tiêu chuẩn chẩn<br /> đoán bệnh TTPL theo ICD-10 (1992): từ<br /> F20 - F29 và tiêu chuẩn chẩn đoán LĐM<br /> theo DSM-IV (1994): mục 333.82.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> - Sử dụng phương pháp mù đôi, BN<br /> LĐM được chia làm 2 nhóm: nhóm 1:<br /> 30 BN điều trị bằng clozapine 100 mg kết<br /> hợp với vitamin E trong hai tháng, nhóm 2:<br /> 33 BN điều trị đơn thuần bằng clozapine<br /> trong hai tháng.<br /> - Sử dụng thang đánh giá DISCUS và<br /> AIMS để theo dõi thuyên giảm triệu<br /> chứng LĐM trên lâm sàng: thời gian bắt<br /> đầu nghiên cứu (T0); 2 tuần (T1); 4 tuần<br /> (T2); 6 tuần (T3) và 8 tuần (T4).<br /> * Phương pháp xử lý số liệu và đánh<br /> giá kết quả:<br /> Số liệu được xử lý và phân tích bằng<br /> chương trình SPSS 15.0, Epi. Info 6.0 và<br /> 113<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2016<br /> <br /> sử dụng thuật toán thống kê ứng dụng<br /> trong y học như cỡ mẫu nghiên cứu,<br /> Fisher’s exact test, test 2 .<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> 1. Liều lƣợng clozapine và vitamin E<br /> sử dụng điều trị LĐM ở BN TTPL.<br /> Bảng 1: Liều lượng clozapine đơn<br /> thuần sử dụng trong nhóm 2.<br /> Chỉ số thống kê<br /> <br /> Nhóm 2<br /> (n = 33)<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> %<br /> <br /> 100 mg/ngày<br /> <br /> 28<br /> <br /> 84,85<br /> <br /> 200 mg/ngày<br /> <br /> 5<br /> <br /> 15,15<br /> <br /> Liều lƣợng<br /> <br /> Liều trung bình<br /> <br /> p<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> Bảng 2: Liều lượng vitamin E kết hợp<br /> với liều cố định clozapine 100 mg/ngày<br /> điều trị LĐM ở BN TTPL.<br /> Nhóm 1<br /> (n = 30)<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> %<br /> <br /> p<br /> <br /> 800 UI/ngày<br /> <br /> 23<br /> <br /> 76,67<br /> <br /> p1-2 < 0,001<br /> <br /> 1.200 UI/ngày<br /> <br /> 1<br /> <br /> 3,33<br /> <br /> p2-3 < 0,05<br /> <br /> 6<br /> <br /> 20,00<br /> <br /> p1-3 < 0,001<br /> <br /> Liều lƣợng<br /> <br /> 1.600 UI/ngày<br /> Liều trung bình<br /> <br /> 114<br /> <br /> 2. Kết quả điều trị LĐM trên BN<br /> TTPL theo điểm số trung bình thang<br /> DISCUS.<br /> <br /> 115,15 ± 36,41<br /> mg/ngày<br /> <br /> Liều lượng clozapine đơn thuần trong<br /> điều trị LĐM với liều 100 mg/ngày là<br /> 84,85%, liều 200 mg/ngày là 15,15%.<br /> Khác biệt có ý nghĩa thống kê rõ rệt (p <<br /> 0,001) (2 = 32,06 và p = 0,000). Bassitt<br /> DP, Louza-Neto MR (2005) nghiên cứu<br /> đánh giá hiệu quả của clozapine trong 6<br /> tháng với liều trung bình 392,86 mg/ngày<br /> ở 7 BN TTPL có LĐM nghiêm trọng. Mức<br /> giảm điểm trung bình thang AIMS là 52%<br /> cho LĐM, thang ESRS: 50% cho loạn<br /> trương lực và thang PANSS: 27% cho<br /> các triệu chứng loạn thần [2].<br /> <br /> Chỉ số<br /> thống kê<br /> <br /> Liều lượng clozapine cố định 100<br /> mg/ngày kết hợp với liều vitamin E trung<br /> bình 973,33 ± 326,88 UI/ngày (vitamin E<br /> 800 UI/ngày: 76,67%; vitamin E 1.200<br /> UI/ngày: 20% và vitamin E 1.600 UI/ngày:<br /> 3,33%). So sánh thấy khác biệt rõ rệt<br /> (p < 0,001) (Fisher’s exact = 0,000). Barak<br /> Y và CS (2004) nghiên cứu mù đôi 223<br /> BN TTPL có LĐM điều trị bằng vitamin E<br /> (400 - 1.600 IU/ngày) thấy 28,3% được<br /> cải thiện LĐM [1].<br /> <br /> 973,33 ± 326,88<br /> UI/ngày<br /> <br /> Biểu đồ 1: Kết quả điều trị LĐM của<br /> 2 nhóm BN theo điểm trung bình thang<br /> DISCUS.<br /> Điểm số thang DISCUS ở cả 2 nhóm<br /> đều giảm dần theo thời gian từ T0 đến T4.<br /> Khác biệt giữa 2 nhóm ở những thời điểm<br /> khác nhau đều có ý nghĩa thống kê<br /> (p < 0,001) (F = 24,61 - 92,88 và<br /> p = 0,0000). So sánh 2 nhóm đối tượng<br /> tại từng thời điểm T0, T1, T2, T3 và T4 theo<br /> điểm số thang DISCUS thấy có khác biệt<br /> rõ rệt với p < 0,001 (F = 113,15 và<br /> p = 0,0000).<br /> Strange P và CS (2001) nhận thấy BN<br /> LĐM có điểm số trung bình theo thang<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2016<br /> <br /> DISCUS thuyên giảm là 4,1  3,5 điểm sau<br /> điều trị an thần kinh mới và vitamin E [6].<br /> <br /> điều trị LĐM trong 6 tháng thấy mức giảm<br /> điểm trung bình thang AIMS là 52% [2].<br /> <br /> 3. Kết quả điều trị LĐM trên BN TTPL<br /> theo điểm số trung bình thang AIMS.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> <br /> Biểu đồ 2: Kết quả điều trị LĐM của 2 nhóm<br /> BN theo điểm trung bình thang AIMS.<br /> Điểm số thang AIMS ở cả 2 nhóm đều<br /> giảm dần theo thời gian từ T0 đến T4.<br /> Khác biệt giữa 2 nhóm ở thời điểm khác<br /> nhau đều có ý nghĩa thống kê (p < 0,001)<br /> (F = 13,96 - 164,75 và p = 0,0000). So<br /> sánh 2 nhóm đối tượng tại từng thời điểm<br /> T0, T1, T2, T3 và T4 theo điểm số thang<br /> DISCUS thấy có khác biệt rõ rệt với<br /> p < 0,001 (F = 156,61 và p = 0,0000).<br /> Kết quả của chúng tôi khá đa dạng với<br /> kết quả của các tác giả khác: Lenard A<br /> (1999) nghiên cứu mù đôi trên 158 BN<br /> LĐM: nhóm 1 gồm 73 BN điều trị kết hợp<br /> với vitamin E, nhóm 2 (nhóm chứng) 85 BN,<br /> đánh giá theo thang AIMS ở thời điểm T0<br /> của nhóm 1 là 10,08 ± 4,2 điểm, nhóm 2<br /> là 29,8 ± 3,2 điểm. Sau 36 tuần điều trị,<br /> điểm số theo thang AIMS ở nhóm 1 là<br /> 9,5  4,6 điểm, nhóm 2 là 9,8  3,2 điểm [6].<br /> Bassitt DP, Louza-Neto MR (2005)<br /> nghiên cứu đánh giá hiệu quả của clozapine<br /> <br /> Qua nghiên cứu 63 BN TTPL có LĐM<br /> do thuốc an thần kinh cổ điển được điều<br /> trị bằng clozapine và vitamin E, chúng tôi<br /> rút ra kết luận:<br /> - Nhóm 1: liều lượng clozapine cố định<br /> 100 mg/ngày kết hợp với liều vitamin E<br /> trung bình 973,33 ± 326,88 UI/ngày, trong<br /> đó vitamin E 800 UI/ngày (76,67%);<br /> vitamin E 1.200 UI/ngày (20%) và vitamin<br /> E 1.600 UI/ngày (3,33%).<br /> - Nhóm 2: liều lượng clozapine đơn<br /> thuần trung bình 115,15 ± 36,41 mg/ngày,<br /> trong đó 84,85% sử dụng liều clozapine<br /> 100 mg/ngày và 15,15% sử dụng liều<br /> clozapine 200 mg/ngày.<br /> - Điểm số trung bình của thang<br /> DISCUS và thang AIMS đều thuyên giảm<br /> rõ rệt từ T0 đến T4 ở hai nhóm:<br /> + Thang DISCUS: nhóm 1 tại thời<br /> điểm T0 là 21,57 điểm, T4 còn 11,13 điểm;<br /> nhóm 2 tại thời điểm T0 là 12,9 điểm, T4 là<br /> 8,48 điểm.<br /> + Thang AIMS: nhóm 1 tại thời điểm T0<br /> là 21,57 điểm, T4 còn 11,13 điểm; nhóm 2<br /> tại thời điểm T0 là 12,9 điểm, T4 là 8,48 điểm.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Barak Y, Swartz M, Shamir E et al.<br /> Vitamin E (alpha-tocopherol) in the treatment<br /> of tardive dyskinesia: a statistical metaanalysis. Ann Clin Psychiatry. 2004, Sep, 10<br /> (3), pp.101-105.<br /> <br /> 115<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2016<br /> 2. Bassitt DP, Louza-Neto MR. Clozapine<br /> efficacy in tardive dyskinesia in schizophrenic<br /> patients..Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci. 2005,<br /> 248 (4), pp.209-211.<br /> <br /> Neurology. Movement and Neurodegenerative<br /> Diseases. 2008, selection 1-12.<br /> 5. Lenard AA, Rotrosen J. Vitamin E<br /> <br /> 3. Egan MF, Apud J, Wyatt RJ. Treatment<br /> <br /> treatment for tardive diskinsesia. Arch Gen<br /> Pyschiatry. 1999, Vol 56, pp.836-841.<br /> <br /> of tardive dyskinesia. Schizophr Bull. 1998, 23<br /> <br /> 6. Strange P. Antipsychotic drugs: Importance<br /> <br /> (4), pp.583-609.<br /> <br /> of dopamine receptors for mechanisms of<br /> <br /> 4. James Robert Brasic, Brian Bronson.<br /> Tardive dyskinesia. Medicine Specialties.<br /> <br /> therapeutic actions and side effects.<br /> Pharmacological Review. 2001, 53, pp.119-134.<br /> <br /> 116<br /> <br />