Dấu hiệu trầm cảm ở sinh viên hệ y học dự phòng trường Đại học y Hà Nội và một số yếu tố liên quan

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> DẤU HIỆU TRẦM CẢM Ở SINH VIÊN HỆ Y HỌC DỰ PHÒNG<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN<br /> Trần Quỳnh Anh<br /> Viện Đào tạo Y học dự phòng & Y tế công cộng, Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Nghiên cứu được thực hiện trên 450 sinh viên từ năm thứ nhất đến năm thứ sáu thuộc hệ đào tạo Y học<br /> dự phòng Trường Đại học Y Hà Nội năm 2014 nhằm xác định tỷ lệ trầm cảm ở sinh viên và một số yếu tố<br /> liên quan đến trầm cảm. Phương pháp nghiên cứu: điều tra cắt ngang, sử dụng bộ câu hỏi tự điền khuyết<br /> danh. Tỷ lệ trầm cảm được đo lường bằng thang đo trầm cảm CES - D (The Centre for Epidemiological<br /> Studies - Depression Scale), điểm số CES - D ≥ 16 là có dấu hiệu trầm cảm. Kết quả cho thấy tỷ lệ trầm<br /> cảm ở sinh viên y học dự phòng là 38,9%. Các yếu tố liên quan đến trầm cảm ở sinh viên y học dự phòng là<br /> khó khăn về tài chính, kết thúc mối quan hệ tình bạn, tình yêu, bất đồng với cha mẹ, bị đánh, bị ốm, không<br /> hài lòng với kết quả học tập. Không có sự khác biệt về tỷ lệ trầm cảm theo giới và năm học.<br /> Từ khóa: trầm cảm, yếu tố liên quan, sinh viên, y học dự phòng, y tế công cộng<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Trầm cảm là một rối loạn tâm thần thường<br /> <br /> Studies - Depression Scale), cho biết tỷ lệ sinh<br /> <br /> gặp trong cộng đồng. Theo Tổ chức Y tế Thế<br /> <br /> viên có dấu hiệu trầm cảm (điểm số CES - D<br /> <br /> giới, trầm cảm được đặc trưng bởi các dấu<br /> <br /> ≥ 16) là 22,1%; tỷ lệ này ở nữ cao hơn nam<br /> <br /> hiệu như buồn chán, mất hứng thú, có cảm<br /> <br /> [4]. Nghiên cứu hệ thống về tỷ lệ trầm cảm<br /> <br /> giác tội lỗi hay tự cho rằng bản thân có giá trị<br /> <br /> ở sinh viên đại học, tổng hợp các bài báo<br /> <br /> thấp, ngủ không yên giấc, chán ăn, mệt mỏi,<br /> <br /> trong giai đoạn từ 1990 đến 2010 đã ước<br /> <br /> làm việc kém tập trung [1]. Ước tính trên toàn<br /> <br /> tính tỷ lệ trầm cảm trung bình ở sinh viên là<br /> <br /> thế giới có khoảng 350 triệu người ở các lứa<br /> <br /> 30,6%, cao hơn so với tỷ lệ trầm cảm trong<br /> <br /> tuổi khác nhau mắc chứng trầm cảm. Trầm<br /> <br /> cộng đồng [5]. Nghiên cứu về các yếu tố<br /> <br /> cảm đóng góp phần lớn vào gánh nặng bệnh<br /> <br /> ảnh hưởng đến trầm cảm ở sinh viên y tại<br /> <br /> tật toàn cầu [2].<br /> <br /> Hàn Quốc đã phát hiện thấy tỷ lệ trầm cảm<br /> <br /> Trong những năm gần đây, tỷ lệ sinh viên<br /> <br /> ở sinh viên nữ cao hơn sinh viên nam; các<br /> <br /> đại học gặp phải các vấn đề sức khỏe tâm<br /> <br /> yếu tố như sinh viên năm đầu, sống một<br /> <br /> thần đang tăng lên ở nhiều nước trên Thế<br /> <br /> mình ở nhà trọ, gặp khó khăn về tài chính<br /> <br /> giới, trong đó chủ yếu là các chứng trầm cảm,<br /> <br /> có ảnh hưởng đáng kể đến dấu hiệu trầm<br /> <br /> lo âu [3]. Một nghiên cứu tiến hành trên 6<br /> <br /> cảm của sinh viên [6].<br /> <br /> trường Y ở Hoa Kỳ, sử dụng thang đo trầm<br /> <br /> Ở Việt Nam đã có một số nghiên cứu về<br /> <br /> cảm CES-D (The Centre for Epidemiological<br /> <br /> sức khỏe tâm thần ở lứa tuổi học sinh, sinh<br /> viên, nhưng các bài báo về tỷ lệ trầm cảm ở<br /> <br /> Địa chỉ liên hệ: Trần Quỳnh Anh, Viện Đào tạo Y học Dự<br /> phòng & Y tế Công cộng, Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Email: tqa74@yahoo.com.vn<br /> Ngày nhận: 25/7/2016<br /> Ngày được chấp thuận: 28/12/2016<br /> <br /> TCNCYH 104 (6) - 2016<br /> <br /> sinh viên chưa nhiều. Nghiên cứu trên sinh<br /> viên Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh<br /> cho biết tỷ lệ sinh viên bị trầm cảm là 28,8%<br /> [7]. Mới đây, một khảo sát tiến hành trên 8<br /> <br /> 9<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> trường đại học y cho thấy tỷ lệ sinh viên hệ<br /> <br /> đích của nghiên cứu và tự nguyện tham gia<br /> <br /> bác sỹ đa khoa có dấu hiệu trầm cảm (điểm<br /> <br /> điền phiếu. Tỷ lệ sinh viên trả lời/tổng số sinh<br /> <br /> số CES - D ≥ 16) là 43,2% [8].<br /> <br /> viên là 86%, do vào ngày điều tra có một số<br /> <br /> Tại các trường y, bên cạnh hệ đào tạo bác<br /> sỹ đa khoa, có hệ đào tạo bác sỹ y học dự<br /> phòng (học 6 năm) và cử nhân y tế công cộng<br /> (học 4 năm) với chương trình học và tuyển<br /> sinh đầu vào khác biệt hơn. Tuy nhiên, hiện<br /> nay chưa có các nghiên cứu về sức khỏe tâm<br /> thần của đối tượng này. Vì vậy, nghiên cứu<br /> này được thực hiện nhằm xác định tỷ lệ có<br /> <br /> sinh viên nghỉ học hoặc từ chối tham gia<br /> nghiên cứu.<br /> Các biến số/chỉ số nghiên cứu<br /> - Thông tin chung: tuổi, giới, dân tộc, tôn<br /> giáo, lớp, ngành học, nơi ở hiện tại, tình trạng<br /> kinh tế gia đình, trình độ văn hóa và nghề<br /> nghiệp của bố mẹ.<br /> <br /> dấu hiệu trầm cảm trong các sinh viên hệ y<br /> <br /> - Tỷ lệ sinh viên có dấu hiệu trầm cảm<br /> <br /> học dự phòng và y tế công cộng Trường Đại<br /> <br /> được xác định bằng điểm số của thang đo<br /> <br /> học Y Hà Nội năm 2014 và một số yếu tố liên<br /> <br /> trầm cảm CES - D ≥ 16. Thang đo CES - D<br /> <br /> quan đến trầm cảm ở đối tượng sinh viên này.<br /> <br /> gồm có 20 mục hỏi, tương ứng mỗi mục có 4<br /> mức độ trả lời: “Hiếm khi” = 1; “Một vài lần” =<br /> <br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> <br /> 2; “Thỉnh thoảng” = 3 và “Hầu hết thời gian” =<br /> 4. Thang đo CES - D quy định mã hóa mức độ<br /> <br /> 1. Đối tượng<br /> <br /> trả lời thấp nhất “Hiếm khi” là 0 điểm và mức<br /> <br /> Tất cả các sinh viên hệ bác sỹ y học dự<br /> <br /> độ trả lời cao nhất “Hầu hết thời gian” là 3<br /> <br /> phòng, cử nhân y tế công cộng và cử nhân<br /> <br /> điểm. Do đó điểm số của thang đo trầm cảm<br /> <br /> dinh dưỡng (sau đây gọi chung là hệ y học dự<br /> <br /> thấp nhất là 0 điểm và cao nhất là 60 điểm.<br /> <br /> phòng) của Trường Đại học Y Hà Nội được<br /> <br /> Thang đo đã được đánh giá về tính giá trị và<br /> <br /> mời tham gia vào nghiên cứu. Theo số liệu<br /> <br /> độ tin cậy đối với đối tượng vị thành niên ở<br /> <br /> của Viện Đào tạo Y học Dự phòng và Y tế<br /> <br /> Việt Nam [9].<br /> <br /> Công cộng, năm học 2013 - 2014 có 524 sinh<br /> viên của hệ y học dự phòng, gồm 6 lớp bác sĩ<br /> y học dự phòng từ Y1 đến Y6, 4 lớp cử nhân y<br /> tế công cộng từ Y1 đến Y4 và 2 lớp cử nhân<br /> dinh dưỡng (Y1 và Y2). Thực tế đã có 450<br /> sinh viên tham gia trả lời phiếu điều tra.<br /> 2. Phương pháp<br /> Sử dụng phương pháp nghiên cứu mô tả,<br /> một điều tra cắt ngang được tiến hành vào<br /> tháng 4/2014.<br /> <br /> - Một số yếu tố liên quan: sự kiện căng<br /> thẳng trong cuộc sống trong 12 tháng qua (kết<br /> thúc tình bạn, tình yêu, bất đồng với cha<br /> mẹ…), yếu tố liên quan đến học tập (học lực,<br /> áp lực học tập, thi trượt…), lựa chọn nghề y<br /> học dự phòng và y tế công cộng.<br /> Xử lý số liệu<br /> Số liệu được nhập và xử lý bằng phần mềm<br /> SPSS 21.0. Các phiếu điền không đủ thông tin<br /> không được đưa vào phân tích. Các kết quả<br /> <br /> Công cụ của nghiên cứu là phiếu tự điền<br /> <br /> nghiên cứu trình bày dưới dạng số lượng và tỷ<br /> <br /> khuyết danh. Sinh viên điền phiếu trên lớp<br /> <br /> lệ %. Tỷ suất chênh OR (Odd Ratio) và 95%<br /> <br /> sau giờ học với sự có mặt của các nghiên<br /> <br /> khoảng tin cậy (CI: Confidence Interval) được<br /> <br /> cứu viên. Sinh viên được giải thích về mục<br /> <br /> dùng để đo lường m ối li ên qu an, sự khác<br /> <br /> 10<br /> <br /> TCNCYH 104 (6) - 2016<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> biệt có ý nghĩa thống kê khi p < 0,05.<br /> <br /> dân tộc Kinh chiếm đa số (96,9%). Hơn một<br /> nửa số sinh viên được hỏi cho biết trước khi<br /> <br /> 3. Đạo đức nghiên cứu<br /> <br /> đi học sống ở khu vực nông thôn (52,7%).<br /> Sinh viên được giải thích rõ về mục đích<br /> <br /> Hơn một nửa số sinh viên được hỏi cho biết<br /> <br /> của nghiên cứu, tự nguyện tham gia vào<br /> <br /> hiện nay đang ở trọ chiếm (52,1%), 24,9%<br /> <br /> nghiên cứu. Phiếu tự điền khuyết danh bảo<br /> <br /> sống cùng bố mẹ/ người thân và 22,1% sinh<br /> <br /> đảm bí mật cá nhân của người trả lời. Sinh<br /> <br /> viên sống tại ký túc xá của trường.<br /> <br /> viên có thể dừng điền phiếu nếu không muốn<br /> tiếp tục tham gia.<br /> <br /> Kết quả học tập kỳ học gần nhất cho thấy:<br /> 59% sinh viên có học lực khá, 32,7% sinh viên<br /> có học lực trung bình, học lực giỏi là 5,3% và<br /> <br /> III. KẾT QUẢ<br /> <br /> học lực yếu là 3%. Tình trạng kinh tế gia đình<br /> Trong số 450 sinh viên tham gia vào<br /> <br /> phổ biến nhất ở mức trung bình với tỷ lệ<br /> <br /> nghiên cứu này, tỷ lệ sinh viên nữ là 73,3%, tỷ<br /> <br /> 77,5%. Tỷ lệ nghề nghiệp cha mẹ sinh viên<br /> <br /> lệ sinh viên nam là 26,7%. Tuổi trung bình<br /> <br /> tương đối đồng đều nhau: cao nhất là nông<br /> <br /> 20,1 ± 1,65. Sinh viên ngành y học dự phòng<br /> <br /> dân (cha là 43,4% và mẹ là 44,3%), tỷ lệ cha<br /> <br /> tham gia nghiên cứu nhiều nhất (chiếm<br /> <br /> mẹ làm cán bộ nhà nước lần lượt là 25,1% và<br /> <br /> 64,2%), còn lại là 26,9% sinh viên ngành y tế<br /> <br /> 29,9%. Trình độ học vấn của cha mẹ sinh viên<br /> <br /> công cộng và 8,9% sinh viên ngành cử nhân<br /> <br /> cũng tương đối đều nhau trong đó tỷ lệ cha<br /> <br /> dinh dưỡng. Sinh viên năm thứ 1 tham gia vào<br /> <br /> mẹ tốt nghiệp trung học phổ thông/trung cấp<br /> <br /> nghiên cứu nhiều nhất với tỷ lệ 34,9 %, thấp<br /> <br /> cao nhất với 42,4% và 42,1%, trình độ từ cao<br /> <br /> nhất là sinh viên năm thứ 6 và năm thứ 5 với<br /> <br /> đẳng trở lên với tỷ lệ của cha và mẹ lần lượt<br /> <br /> tỷ lệ lần lượt là 8,7% và 5,6%. Sinh viên người<br /> <br /> là 31,1%, 26,8%.<br /> <br /> 38,9<br /> 61,1<br /> <br /> Có dấu hiệu<br /> trầm cảm<br /> Không có dấu hiệu<br /> trầm cảm<br /> <br /> Biểu đồ 1. Tỷ lệ sinh viên có dấu hiệu trầm cảm<br /> Biểu đồ 1 cho thấy tỷ lệ sinh viên có dấu hiệu trầm cảm (điểm số của thang đo trầm cảm CES<br /> - D ≥ 16) là 38,9%.<br /> <br /> TCNCYH 104 (6) - 2016<br /> <br /> 11<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Bảng 1. Một số yếu tố đặc trưng cá nhân và dấu hiệu trầm cảm (n = 426)<br /> CES - D ≥ 16 n (%)<br /> <br /> CES - D < 16 n (%)<br /> <br /> OR (95%CI)<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 48 (42,5)<br /> <br /> 65 (57,5)<br /> <br /> 1,17<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 121 (38,7)<br /> <br /> 192 (61,3)<br /> <br /> 0,76 - 1,81<br /> <br /> YTCC & Dinh dưỡng<br /> <br /> 67 (44,4)<br /> <br /> 84 (55,6)<br /> <br /> 1,35<br /> <br /> YHDP<br /> <br /> 102 (37,1)<br /> <br /> 173 (62,9)<br /> <br /> 0,90 - 2,03<br /> <br /> 2 năm đầu<br /> <br /> 80 (39,0)<br /> <br /> 125 (61,0)<br /> <br /> 0,95<br /> <br /> 2 năm/4 năm cuối<br /> <br /> 89 (40,3)<br /> <br /> 132 (59,7)<br /> <br /> 0,64 - 1,40<br /> <br /> Cùng bố mẹ/ người thân<br /> <br /> 43 (40,2)<br /> <br /> 64 (59,8)<br /> <br /> 1,01<br /> <br /> Không sống với bố mẹ/ngườithân<br /> <br /> 126 (39,9)<br /> <br /> 190 (60,1)<br /> <br /> 0,65 - 1,58<br /> <br /> Trung bình/Yếu<br /> <br /> 59 (47,6)<br /> <br /> 65 (52,4)<br /> <br /> 1,65*<br /> <br /> Khá/giỏi<br /> <br /> 88 (35,5)<br /> <br /> 160 (64,5)<br /> <br /> 1,07 - 2,56<br /> <br /> Cán bộ viên chức<br /> <br /> 39 (37,5)<br /> <br /> 65 (62,5)<br /> <br /> 0,91<br /> <br /> Nghề khác<br /> <br /> 125 (39,8)<br /> <br /> 189 (60,2)<br /> <br /> 0,57 - 1,43<br /> <br /> Cán bộ viên chức<br /> <br /> 45 (35,7)<br /> <br /> 81 (64,3)<br /> <br /> 0,81<br /> <br /> Nghề khác<br /> <br /> 120 (40,7)<br /> <br /> 175 (59,3)<br /> <br /> 0,53 - 1,25<br /> <br /> THCS và thấp hơn<br /> <br /> 43 (40,6)<br /> <br /> 63 (59,4)<br /> <br /> 1,05<br /> <br /> THPT và cao hơn<br /> <br /> 123 (39,4)<br /> <br /> 189 (60,6)<br /> <br /> 0,67 - 1,64<br /> <br /> THCS và thấp hơn<br /> <br /> 54 (42,2)<br /> <br /> 74 (57,8)<br /> <br /> 1,17<br /> <br /> THPT và cao hơn<br /> <br /> 112 (38,4)<br /> <br /> 180 (61,6)<br /> <br /> 0,77 - 1,79<br /> <br /> Nghèo<br /> <br /> 35 (59,3)<br /> <br /> 24 (40,7)<br /> <br /> 2,52**<br /> <br /> Không nghèo<br /> <br /> 134 (36,6)<br /> <br /> 232 (63,4)<br /> <br /> 1,44 - 4,23<br /> <br /> Giới<br /> <br /> Ngành học<br /> <br /> Năm học<br /> <br /> Nơi ở<br /> <br /> Học lực (n = 372)<br /> <br /> Nghề nghiệp cha (n = 418)<br /> <br /> Nghề nghiệp mẹ (n = 421)<br /> <br /> Trình độ học vấn cha (n = 418)<br /> <br /> Trình độ học vấn mẹ (n = 420)<br /> <br /> Kinh tế gia đình<br /> <br /> 12<br /> <br /> TCNCYH 104 (6) - 2016<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> *p < 0,05; **p < 0,01;<br /> YTCC & YHDP: y tế công cộng và y học dự phòng; YHDP: y học dự phòng; THPT: trung học<br /> phổ thông; THCS: trung học cơ sở.<br /> Bảng 1 trình bày mối liên quan giữa yếu tố đặc trưng cá nhân và trầm cảm, trong đó yếu tố<br /> học lực và tình trạng kinh tế gia đình có mối liên quan có ý nghĩa thống kê với tỷ lệ trầm cảm ở<br /> sinh viên. Sinh viên học lực trung bình và yếu có nguy cơ trầm cảm cao hơn 1,65 lần sinh viên<br /> khá/giỏi. Sinh viên gia đình nghèo có nguy cơ trầm cảm cao hơn 2,52 lần sinh viên không nghèo.<br /> Không có sự khác biệt về tỷ lệ trầm cảm giữa nam và nữ, ngành học y tế công cộng và y học dự<br /> phòng, sinh viên năm đầu và sinh viên năm cuối.<br /> Bảng 2. Sự kiện căng thẳng trong cuộc sống và dấu hiệu trầm cảm (n = 425)<br /> CES - D ≥ 16<br /> <br /> CES - D < 16<br /> <br /> OR (95%CI)<br /> <br /> Có<br /> <br /> 43 (50,6)<br /> <br /> 42 (49,4)<br /> <br /> 1,74*<br /> <br /> Không<br /> <br /> 126 (37,1)<br /> <br /> 214 (62,9)<br /> <br /> 1,08 - 2,81<br /> <br /> Có<br /> <br /> 57 (54,3)<br /> <br /> 48 (45,7)<br /> <br /> 2,21**<br /> <br /> Không<br /> <br /> 112 (35,0)<br /> <br /> 208 (65,0)<br /> <br /> 1,41 - 3,45<br /> <br /> Có<br /> <br /> 46 (49,5)<br /> <br /> 47 (50,5)<br /> <br /> 1,66*<br /> <br /> Không<br /> <br /> 123 (37,0)<br /> <br /> 209 (63,0)<br /> <br /> 1,05 - 2,64<br /> <br /> Có<br /> <br /> 89 (41,6)<br /> <br /> 125 (58,4)<br /> <br /> 1,16<br /> <br /> Không<br /> <br /> 80 (38,1)<br /> <br /> 80 (38,1)<br /> <br /> 0,78 - 1,71<br /> <br /> Có<br /> <br /> 150 (42,3)<br /> <br /> 205 (57,7)<br /> <br /> 1,96*<br /> <br /> Không<br /> <br /> 19 (27,1)<br /> <br /> 51 (72,9)<br /> <br /> 1,11 - 3,46<br /> <br /> Có<br /> <br /> 28 (56,0)<br /> <br /> 22 (44,0)<br /> <br /> 2,11*<br /> <br /> Không<br /> <br /> 141 (37,6)<br /> <br /> 234 (62,4)<br /> <br /> 1,16 - 3,83<br /> <br /> Có<br /> <br /> 31 (42,5)<br /> <br /> 42 (57,5)<br /> <br /> 1,14<br /> <br /> Không<br /> <br /> 138 (39,2)<br /> <br /> 214 (60,8)<br /> <br /> 0,69 - 1,91<br /> <br /> Kết thúc mối quan hệ tình yêu<br /> <br /> Kết thúc mối quan hệ tình bạn<br /> <br /> Bất đồng với cha mẹ<br /> <br /> Thi trượt<br /> <br /> Không hài lòng với kết quả học tập<br /> <br /> Bị ốm/bị thương<br /> <br /> Người thân trong gia đình qua đời<br /> <br /> TCNCYH 104 (6) - 2016<br /> <br /> 13<br /> <br />