Độc tính bán trường diễn của acid gambogic trên động vật thực nghiệm

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> ĐỘC TÍNH BÁN TRƯỜNG DIỄN<br /> CỦA ACID GAMBOGIC TRÊN ĐỘNG VẬT THỰC NGHIỆM<br /> Trần Thanh Tùng1, Trần Thị Thu Thủy2, Nguyễn Thị Thanh Loan1<br /> 1<br /> <br /> Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Viện Hóa học các Hợp chất Thiên nhiên, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam<br /> <br /> 2<br /> <br /> Nghiên cứu được thực hiện nhằm đánh giá độc tính bán trường diễn của acid gambogic đường uống trên<br /> thực nghiệm. Nghiên cứu tiến hành theo hướng dẫn của Tổ chức Y tế Thế giới. Chuột cống trắng được uống<br /> acid gambogic liều 20mg/kg/ngày và 30mg/kg/ngày trong 60 ngày liên tục và theo dõi chuột sau 15 ngày<br /> ngừng uống thuốc thử. Kết quả nghiên cứu cho thấy, acid gambogic gây giảm hàm lượng huyết sắc tố,<br /> hematocrit, thể tích trung bình hồng cầu so với lô chứng và tăng hoạt độ AST và ALT trong máu chuột. Sau<br /> 15 ngày ngừng thuốc thử, các chỉ số huyết học và sinh hóa của lô uống thuốc thử không có sự khác biệt so<br /> với lô chứng. Ngoài ra, acid gambogic không ảnh hưởng đến các chỉ số đánh giá chức năng gan và chức<br /> năng thận.<br /> Từ khóa: Acid gambogic, độc tính bán trường diễn, động vật thực nghiệm<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Acid gambogic là thành phần chính trong<br /> nhựa cây Đằng Hoàng (Garcinia hanburyi<br /> Hook. f., thuộc họ Guttiferae), một cây thuốc<br /> đông y phân bố đặc hữu ở vùng Đông Nam Á<br /> trong đó có Việt Nam [1]. Các nghiên cứu in<br /> vitro và in vivo đã chỉ ra acid gambogic có tác<br /> dụng trên nhiều loại ung thư như ung thư gan,<br /> ung thư dạ dày, ung thư phổi và ung thư vú [2<br /> - 7]. Cơ chế tác dụng của acid gambogic có<br /> liên quan đến gây độc tế bào, ức chế tăng<br /> sinh, thúc đẩy quá trình tự chết của tế bào<br /> bằng cách hoạt hóa enzym caspase 3, ức chế<br /> sự gắn kết của protein anti - apoptotic với<br /> peptid [7 - 9]. Hiện trên thế giới chưa có công<br /> trình nào công bố về công nghệ phân lập acid<br /> gambogic ở qui mô công nghiệp mà chỉ có<br /> một số phương pháp chiết xuất ở qui mô<br /> <br /> phòng thí nghiệm. Trong nghiên cứu này, acid<br /> gambogic được phân lập từ nhựa cây Đằng<br /> Hoàng trồng ở Phú Quốc, Kiên Giang tại Viện<br /> Hóa học các Hợp chất Thiên nhiên - Viện Hàn<br /> lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam.<br /> Đến nay, chưa có nghiên cứu nào tại Việt<br /> Nam xác định độc tính của acid gambogic<br /> được chiết xuất từ nhựa cây Đằng Hoàng.<br /> Nhằm xác định tính an toàn của acid gambogic, nghiên cứu được thực hiện với mục tiêu<br /> đánh giá độc tính bán trường diễn của acid<br /> gambogic đường uống trên động vật thực<br /> nghiệm.<br /> <br /> II. NGUYÊN LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> 1. Vật liệu nghiên cứu<br /> Thuốc nghiên cứu<br /> Acid gambogic được phân lập từ nhựa cây<br /> <br /> Địa chỉ liên hệ: Nguyễn Thị Thanh Loan, Bộ môn Dược lý,<br /> Trường Đại học Y Hà Nội<br /> <br /> Đằng Hoàng ở Phú Quốc, Kiên Giang vào<br /> <br /> Email: thanhloanfr89@gmail.com<br /> <br /> tháng 12/2015, với hiệu suất là 5% tại Viện<br /> <br /> Ngày nhận: 12/4/2018<br /> <br /> Hóa học các Hợp chất Thiên nhiên, Viện Hàn<br /> <br /> Ngày được chấp thuận: 28/5/2018<br /> <br /> lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam. Acid<br /> <br /> 16<br /> <br /> TCNCYH 114 (5) - 2018<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> gambogic được chiết xuất từ nhựa cây bằng<br /> <br /> Chuột được uống nước cất/thuốc thử 60<br /> <br /> dung môi methanol với độ tinh khiết là 92%.<br /> <br /> ngày liên tục, mỗi ngày một lần vào buổi sáng.<br /> <br /> Thuốc thử được hòa tan trong nước để cho<br /> <br /> Sau đó, chuột được theo dõi 15 ngày sau khi<br /> <br /> chuột uống.<br /> <br /> ngừng uống thuốc thử.<br /> <br /> Hoá chất và máy móc phục vụ nghiên<br /> cứu<br /> Kit định lượng các enzym và chất chuyển<br /> hoá trong máu: ALT (alanin aminotransferase);<br /> <br /> Các chỉ tiêu theo dõi: Tình trạng chung; Sự<br /> thay đổi thể trọng chuột; Đánh giá chức phận<br /> <br /> AST<br /> <br /> (aspartat<br /> <br /> aminotransferase);<br /> <br /> bilirubin toàn phần; albumin; cholesterol toàn<br /> phần; và creatinin của hãng Hospitex Diagnostics (Italy) và hãng DIALAB GmbH (Áo),<br /> định lượng trên máy sinh hóa bán tự động<br /> Erba của Ấn Độ. Các dung dịch xét nghiệm<br /> máu của hãng Exigo, định lượng trên máy<br /> Exigo - Boule Medical AB của Thụy Điển.<br /> Các hoá chất làm tiêu bản mô bệnh học.<br /> <br /> tạo máu thông qua số lượng hồng cầu, thể<br /> tích trung bình hồng cầu, hàm lượng hemoglobin, hematocrit, số lượng bạch cầu và số<br /> lượng tiểu cầu; Đánh giá chức năng gan<br /> thông qua định lượng một số chất chuyển hoá<br /> trong máu: Bilirubin toàn phần, albumin và<br /> cholesterol toàn phần; Đánh giá mức độ hủy<br /> hoại tế bào gan thông qua định lượng hoạt độ<br /> enzym trong máu: ALT, AST; Đánh giá chức<br /> năng thận thông qua định lượng nồng độ<br /> creatinin huyết thanh.<br /> <br /> Động vật thực nghiệm<br /> <br /> Các thông số được đánh giá trước, sau 30<br /> ngày, sau 60 ngày uống nước cất/thuốc thử<br /> <br /> Chuột cống trắng chủng Wistar, cả hai<br /> <br /> và sau 15 ngày ngừng uống thuốc thử. Mô<br /> <br /> giống, trọng lượng 180g ± 20g, do Trung tâm<br /> <br /> bệnh học: Sau 60 ngày uống thuốc thử, chuột<br /> được mổ để quan sát đại thể toàn bộ các cơ<br /> <br /> cung cấp động vật thí nghiệm Đan Phượng Hà Tây cung cấp. Động vật thí nghiệm được<br /> nuôi 7 ngày trước khi nghiên cứu và trong<br /> suốt thời gian nghiên cứu trong điều kiện<br /> phòng thí nghiệm với đầy đủ thức ăn và nước<br /> uống.<br /> 2. Phương pháp<br /> Nghiên cứu thực hiện theo hướng dẫn của<br /> Tổ chức Y tế Thế giới [10; 11].<br /> Chuột cống trắng được chia ngẫu nhiên<br /> làm 3 lô:<br /> - Lô chứng (n = 10): Uống nước cất 1<br /> ml/100g/ngày.<br /> - Lô trị 1 (n = 10): Uống thuốc thử acid<br /> gambogic liều 20 mg/kg/ngày.<br /> - Lô trị 2 (n = 10): Uống thuốc thử acid<br /> gambogic liều 30 mg/kg/ngày.<br /> TCNCYH 114 (5) - 2018<br /> <br /> quan. Kiểm tra ngẫu nhiên cấu trúc vi thể gan,<br /> thận của 30% số chuột ở mỗi lô. Các xét<br /> nghiệm vi thể được thực hiện tại Trung tâm<br /> Nghiên cứu và Phát hiện sớm ung thư.<br /> 3. Xử lý số liệu<br /> Các số liệu nghiên cứu được xử lý thống<br /> kê theo phương pháp t-test Student và test<br /> trước - sau (Avant-après). Số liệu được biểu<br /> diễn dưới dạng: X ± SD.<br /> *: Khác biệt có ý nghĩa so với lô chứng<br /> sinh học với p < 0,05;<br /> ∆<br /> <br /> : Khác biệt có ý nghĩa so với trước nghiên<br /> cứu với p < 0,05.<br /> 4. Thời gian và địa điểm nghiên cứu<br /> Nghiên cứu được tiến hành tại Bộ môn<br /> Dược lý - Trường Đại học Y Hà Nội từ tháng<br /> 8/2017 đến tháng 12/2017.<br /> 17<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> III. KẾT QUẢ<br /> <br /> so với trước nghiên cứu. Lô uống thuốc thử<br /> <br /> 1. Tình trạng chung và sự thay đổi thể<br /> trọng chuột<br /> Trong thời gian thí nghiệm, chuột ở lô<br /> chứng sinh học hoạt động bình thường, nhanh<br /> nhẹn, mắt sáng, phân khô. Trọng lượng chuột<br /> <br /> acid gambogic cả 2 liều giảm vận động hơn so<br /> với lô chứng. Acid gambogic không gây co giật,<br /> không gây tiêu chảy trên động vật thực nghiệm.<br /> Sau 60 ngày uống thuốc thử, trọng lượng 2 lô<br /> trị không tăng so với trước nghiên cứu.<br /> 2. Đánh giá chức năng tạo máu<br /> <br /> ở lô chứng sinh học tăng có ý nghĩa thống kê<br /> Bảng 1. Ảnh hưởng của acid gambogic đến số lượng hồng cầu, hàm lượng huyết sắc tố,<br /> hematocrit, thể tích trung bình hồng cầu<br /> Thời gian<br /> <br /> Lô chứng<br /> <br /> Lô trị 1<br /> <br /> Lô trị 2<br /> <br /> Trước uống<br /> <br /> 8,44 ± 0,39<br /> <br /> 8,30 ± 0,56<br /> <br /> 8,35 ± 0,42<br /> <br /> Số lượng<br /> <br /> Sau 30 ngày<br /> <br /> 8,51 ± 0,55<br /> <br /> 8,23 ± 0,61<br /> <br /> 8,28 ± 0,34<br /> <br /> hồng cầu<br /> (T/l)<br /> <br /> Sau 60 ngày<br /> <br /> 8,52 ± 0,34<br /> <br /> 8,16 ± 0,51<br /> <br /> 8,19 ± 0,39<br /> <br /> Sau 15 ngày<br /> ngừng thuốc<br /> <br /> 8,46 ± 0,59<br /> <br /> 8,36 ± 0,43<br /> <br /> 8,25 ± 0,45<br /> <br /> Trước uống<br /> <br /> 12,22 ± 0,65<br /> <br /> 12,46 ± 0,74<br /> <br /> 12,38 ± 0,51<br /> <br /> Hàm lượng<br /> <br /> Sau 30 ngày<br /> <br /> 12,11 ± 0,64<br /> <br /> 12,32 ± 0,87<br /> <br /> 11,99 ± 0,71<br /> <br /> huyết sắc tố<br /> (g/dl)<br /> <br /> Sau 60 ngày<br /> <br /> 12,16 ± 0,67<br /> <br /> 11,11 ± 0,66*∆<br /> <br /> 11,08 ± 0,48*∆<br /> <br /> Sau 15 ngày<br /> <br /> 12,10 ± 0,72<br /> <br /> 12,26 ± 0,57<br /> <br /> 12,19 ± 0,44<br /> <br /> Trước uống<br /> <br /> 40,04 ± 1,79<br /> <br /> 40,28 ± 2,68<br /> <br /> 39,23 ± 2,21<br /> <br /> Sau 30 ngày<br /> <br /> 39,03 ± 2,80<br /> <br /> 38,87 ± 1,28<br /> <br /> 38,41 ± 2,66<br /> <br /> Sau 60 ngày<br /> <br /> 39,64 ± 2,67<br /> <br /> 34,18 ± 2,23*∆<br /> <br /> 34,83 ± 1,47*∆<br /> <br /> Sau 15 ngày<br /> <br /> 40,10 ± 2,25<br /> <br /> 40,41 ± 1,15<br /> <br /> 39,96 ± 1,36<br /> <br /> Trước uống<br /> <br /> 47,70 ± 1,42<br /> <br /> 47,30 ± 1,49<br /> <br /> 47,80 ± 0,79<br /> <br /> Sau 30 ngày<br /> <br /> 47,20 ± 1,14<br /> <br /> 46,30 ± 1,64<br /> <br /> 46,80 ± 1,03<br /> <br /> Hematocrit<br /> (%)<br /> <br /> Thể tích<br /> trung bình<br /> hồng cầu (fl)<br /> <br /> 18<br /> <br /> Sau 60 ngày<br /> <br /> 46,70 ± 1,34<br /> <br /> Sau 15 ngày<br /> <br /> 47,57 ± 0,98<br /> <br /> *∆<br /> <br /> 43,90 ± 1,37<br /> <br /> 47,14 ± 1,46<br /> <br /> 44,00 ± 1,15*∆<br /> 47,43 ± 1,27<br /> <br /> TCNCYH 114 (5) - 2018<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Kết quả ở bảng 1 cho thấy: Sau 30 ngày, 60 ngày uống thuốc thử và sau 15 ngày ngừng<br /> uống, số lượng hồng cầu ở 2 lô trị đều không có sự khác biệt so với lô chứng. Sau 30 ngày uống<br /> thuốc thử, hàm lượng huyết sắc tố, hematocrit, thể tích trung bình hồng cầu ở 2 lô trị không có sự<br /> khác biệt so với lô chứng, sau 60 ngày, giảm có ý nghĩa thống kê và so với lô chứng. Sau 15<br /> ngày ngừng uống thuốc thử, các chỉ số trên ở 2 lô trị không có sự khác biệt so với lô chứng.<br /> <br /> Biểu đồ 1. Ảnh hưởng của acid gambogic<br /> <br /> Biểu đồ 2. Ảnh hưởng của acid gambogic<br /> <br /> đến số lượng bạch cầu<br /> <br /> đến số lượng tiểu cầu<br /> <br /> Kết quả ở biểu đồ 1 và 2 cho thấy: Sau 30 ngày, 60 ngày uống thuốc thử và sau 15 ngày<br /> ngừng uống, số lượng bạch cầu và số lượng tiểu cầu ở cả 2 lô trị đều không có sự khác biệt có ý<br /> nghĩa so với lô chứng.<br /> 3. Đánh giá mức độ hủy hoại tế bào gan và chức năng gan<br /> Bảng 2. Ảnh hưởng của acid gambogic đến hoạt độ AST (GOT)<br /> và ALT (GPT) trong máu chuột<br /> Thời gian<br /> <br /> Hoạt độ<br /> AST (UI/l)<br /> <br /> Hoạt độ<br /> ALT (UI/l)<br /> <br /> Lô chứng<br /> <br /> Lô trị 1<br /> <br /> Lô trị 2<br /> <br /> Trước uống<br /> <br /> 100,90 ± 17,34<br /> <br /> 109,70 ± 13,28<br /> <br /> 108,30 ± 11,49<br /> <br /> Sau 30 ngày<br /> <br /> 101,40 ± 17,33<br /> <br /> 106,00 ± 19,54<br /> <br /> 110,60 ± 13,19<br /> <br /> Sau 60 ngày<br /> <br /> 103,60 ± 15,32<br /> <br /> 101,10 ± 13,19<br /> <br /> 124,80 ± 17,73*∆<br /> <br /> Sau 15 ngày<br /> <br /> 101,14 ± 16,96<br /> <br /> 111,14 ± 18,29<br /> <br /> 113,86 ± 12,16<br /> <br /> Trước uống<br /> <br /> 59,90 ± 10,75<br /> <br /> 61,00 ± 10,07<br /> <br /> 61,50 ± 9,03<br /> <br /> Sau 30 ngày<br /> <br /> 60,40 ± 7,60<br /> <br /> 62,20 ± 12,35<br /> <br /> 83,50 ± 7,75*∆<br /> <br /> Sau 60 ngày<br /> <br /> 59,90 ± 8,05<br /> <br /> 58,90 ± 9,49<br /> <br /> 79,90 ± 7,53*∆<br /> <br /> Sau 15 ngày<br /> <br /> 61,86 ± 11,42<br /> <br /> 63,86 ± 7,56<br /> <br /> 66,57 ± 6,45<br /> <br /> TCNCYH 114 (5) - 2018<br /> <br /> 19<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Kết quả ở bảng 2 cho thấy: Sau 30 ngày, 60 ngày uống thuốc thử và sau 15 ngày ngừng<br /> uống, hoạt độ AST và ALT trong máu chuột ở lô trị 1 không có sự khác biệt so với lô chứng. Sau<br /> 30 ngày, hoạt độ AST trong máu chuột ở lô trị 2 không có sự khác biệt so với lô chứng, tuy nhiên,<br /> hoạt độ ALT tăng có ý nghĩa thống kê. Sau 60 ngày, hoạt độ AST và ALT trong máu chuột của lô<br /> trị 2 tăng có ý nghĩa thống kê. Sau 15 ngày ngừng uống thuốc thử, hoạt độ 2 enzym này trong<br /> máu chuột của lô trị 2 không có sự khác biệt so với lô chứng.<br /> Bảng 3. Ảnh hưởng của acid gambogic đến nồng độ bilirubin toàn phần, nồng độ albumin,<br /> nồng độ cholesterol toàn phần trong máu chuột<br /> <br /> Bilirubin toàn<br /> phần (mmol/l)<br /> <br /> Thời gian<br /> <br /> Lô chứng (1)<br /> <br /> Lô trị 1 (2)<br /> <br /> Lô trị 2 (3)<br /> <br /> Trước uống (a)<br /> <br /> 13,58 ± 0,57<br /> <br /> 13,50 ± 0,46<br /> <br /> 13,54 ± 0,46<br /> <br /> Sau 30 ngày (b)<br /> <br /> 13,45 ± 0,52<br /> <br /> 13,47 ± 0,50<br /> <br /> 13,51 ± 0,40<br /> <br /> Sau 60 ngày (c)<br /> <br /> 13,54 ± 0,56<br /> <br /> 13,66 ± 0,42<br /> <br /> 13,48 ± 0,38<br /> <br /> Sau 15 ngày ngừng<br /> <br /> 13,49 ± 0,32<br /> <br /> 13,54 ± 0,31<br /> <br /> 13,56 ± 0,30<br /> <br /> p2-1 > 0,05, p3-1 > 0,05, pb-a > 0,05, pc-a > 0,05, pd-a > 0,05<br /> <br /> Albumin (g/dl)<br /> <br /> Trước uống (a)<br /> <br /> 2,79 ± 0,22<br /> <br /> 2,67 ± 0,13<br /> <br /> 2,80 ± 0,18<br /> <br /> Sau 30 ngày (b)<br /> <br /> 2,71 ± 0,29<br /> <br /> 2,68 ± 0,21<br /> <br /> 2,74 ± 0,22<br /> <br /> Sau 60 ngày (c)<br /> <br /> 2,85 ± 0,20<br /> <br /> 2,73 ± 0,21<br /> <br /> 2,70 ± 0,27<br /> <br /> Sau 15 ngày ngừng<br /> <br /> 2,73 ± 0,20<br /> <br /> 2,69 ± 0,16<br /> <br /> 2,73 ± 0,21<br /> <br /> p2-1 > 0,05, p3-1 > 0,05, pb-a > 0,05, pc-a > 0,05, pd-a > 0,05<br /> Trước uống (a)<br /> <br /> 1,29 ± 0,13<br /> <br /> 1,25 ± 0,13<br /> <br /> 1,26 ± 0,13<br /> <br /> Sau 30 ngày (b)<br /> <br /> 1,26 ± 0,16<br /> <br /> 1,30 ± 0,09<br /> <br /> 1,27 ± 0,18<br /> <br /> Cholesterol<br /> toàn phần<br /> <br /> Sau 60 ngày (c)<br /> <br /> 1,25 ± 0,14<br /> <br /> 1,31 ± 0,10<br /> <br /> 1,28 ± 0,17<br /> <br /> (mmol/l)<br /> <br /> Sau 15 ngày ngừng<br /> <br /> 1,29 ± 0,18<br /> <br /> 1,29 ± 0,17<br /> <br /> 1,27 ± 0,13<br /> <br /> p2-1 > 0,05, p3-1 > 0,05, pb-a > 0,05, pc-a > 0,05, pd-a > 0,05<br /> Kết quả ở bảng 3 cho thấy: Tại tất cả các thời điểm nghiên cứu, nồng độ bilirubin toàn phần,<br /> albumin, cholesterol toàn phần ở cả 2 lô trị đều không có sự khác biệt so với lô chứng.<br /> <br /> 20<br /> <br /> TCNCYH 114 (5) - 2018<br /> <br />