giáo dục mầm non - những vấn đề lý luận và thực tiễn: phần 1

Chia sẻ: Hấp Hấp | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:305

Thêm vào BST

Báo xấu

519
lượt xem 65
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

phần 1 cuốn "giáo dục mầm non - những vấn đề lý luận và thực tiễn" do pgs.ts. nguyễn Ánh tuyết biên soạn cung cấp cho người đọc các kiến thức về thế giới trẻ thơ, những quan điểm cơ bản của giáo dục mầm non, gia đình và trẻ thơ, hoạt động vui chơi. mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: giáo dục mầm non - những vấn đề lý luận và thực tiễn: phần 1

NGUYỄN ÁNH TUYẾT NHỮNG VÃN ĐỀ Lf LUẬN VÀ THỤC TIẾN ■ ■
PGS. TS NGUYỄN ÁNH TUYẾT
NGUYỄN ÁNH TUYẾT $3
M ã số : 02 . 01 . 530/681 . Đ H 2007
MỤC LỤC - Lời giới thiệu 9 Phần I THẾ GIỚI TRẺ THƠ 1 Trẻ em là gi? 15 2. Lọt lòng bé muôn gì? 26 3. Bú không chỉ cốt no 32 4. Bé khỉ và bé người 38 5. Có bao điều lạ từ thê giới bên ngoài 44 6. Thỏ thẻ như trẻ lên hai 50 7. Sông trong th ế giới đồ vật 56 8. Khủng hoảng của tuổi lên ba 64 9. "Xã hội trẻ em" 70 10. Bé Mèo và bé Người 79 11. Đi tìm vẻ đẹp của trẻ thơ ở đâu? 83 12. Mỗi em bé là một con người riêng biệt 89 Phần II NHỮNG QUAN ĐIEM c ơ b ả n c ủ a GDMN 12. Quan điểm I 99 13. Quan điểm II 100 14. Quan điểm III 101 3
15. Quan điểm IV 102 16. Quan điểm V 105 17. Quan điểm VI 106 18. Quan điểm VII 107 Phần III GIA ĐÌNH VÀ TRẺ THƠ 19. Vai trò của gia đình đối vổi sự phát triển của trẻ thơ 113 20. Mẹ hát ru con 120 21. Mẹ nựng con 128 22. Người mẹ vổi những mầm non nghệ th u ậ t 133 23. Kì vọng của cha mẹ đôi với con cái 142 24. Bà mẹ của những tâm hồn thơ 147 26. Người dẫn dắt các con vào th ế giới tưởng tượng 149 27. Tinh yêu của người mẹ - nguồn cảm xúc của tuổi thơ 154 28. Người thầy đầu tiên của con 159 Phần IV HOẠT ĐỘNG VUI CHƠI 29. Hoạt động vui chơi của trẻ em 167 30. Trò chơi tượng trưng theo cách hiểu của Piagiet 176 31. Trò chòi đóng vai theo chủ đề 182 32. Trò chơi trí tuệ 199 33. Trò chơi dân gian trẻ em Việt Nam 207 34. Trò chơi điện tử 220 4
P h ần V GIÁO DỤC THẨM M ĩ 35. Vai trò của giáo dục thẩm mĩ đối với sự hình th àn h nhân cách của trẻ Mẫu giáo 233 36. Thiên nhiên người bạn thân thiết của trẻ thơ 241 37. Truyện cổ tích —món ăn tinh thần của trẻ thơ 248 38. Truyện đồng thoại với trẻ thơ 253 40. Thơ ca và trẻ thơ 261 41. Đồng dao với trẻ thơ 274 42. Âm nhạc vói trẻ thơ 281 43. Tạo hình với trẻ thơ 297 44. Một cách giới thiệu mẫu khi hướng dẫn trẻ hoạt động tạo hình 314 45. Sự tích hươu ba chân 318 Phần VI GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC 46. Thế nào là một em bé ngoan? 325 47. "Lễ giáo" (Nói rộng ra là giáo dục đạo đức) trong GDMN 331 48. Khi trẻ không vâng lòi 351 49. Những trò chơi bạo lực 358 50. Khi trẻ nói tục, chửi bậy 361 51. Sớm giáo dục tính tự lực cho trẻ 364 5
P hần VII GIÁO DỤC TRÍ TUỆ 52. Trí tuệ của trẻ em được hình thành như thế nào? 371 53. Khái niệm dạy và học trong GDMN 383 54. Bé đi mẫu giáo 390 55. Hình thành tính linh hoạt trong hoạt động tư duy cho trẻ 397 56. Chuẩn bị cho trẻ vào lớp một như th ế nào 404 57. Giảm tải, bắt đầu từ mẫu giáo 411 58. Bao giò nên cho trẻ học tiếng nước ngoài 415 59. Nếu trẻ nói lắp 421 60. Phát triển ngôn ngữ cho trẻ em khiếm thính 424 61. Những em bé biết đọc sốm 429 Phần VIII MÔI TRƯỜNG VÓI TRẺ THƠ 62. Môi trường nhân văn và trẻ thơ 437 63. Đưa giáo dục môi trường vào trong GDMN 445 64. Những quan điểm cơ bản về GDMT trong GDMN 451 65. Các phương pháp giáo dục môi trường trong trường Mầm non 461 66. Những chủ đề chính của giáo dục môi trường trong trường Mầm non 478 6
P h ần IX GIÁO DỤC MẦM NON NÔNG THỒN 67. Nghĩ về một con đường phát triển GDMN nông thôn nước ta 487 68. Cơ sở khoa học của việc tổ chức nhóm trẻ mẫu giáo không cùng độ tuổi - lớp ghép 499 69. Thử tìm mô hình liên kết Mau giáo và Tiểu học 506 70. Tiếng Việt là ngôn ngữ thứ hai của trẻ dân tộc ít người 511 Phần X SƯ PHẠM MẦM NON 71. Một mầm non trên cây đại thụ 521 72. Bắt đầu từ Sư phạm 526 73. Suy nghĩ vê mục tiêu đào tạo... 531 74. Tích hợp là bản chất của khoa học GDMN 537 75. Từ tích hợp trong chương trình nuôi dạy trẻ đến tích hợp trong chương trình đào tạo GVMN 545 76. Về hệ thông khoa học đào tạo GVMN 550 77. Phương pháp tiếp cận tích hợp... 560 78. Nghĩ về khoa GDMN Trường ĐHSPHN đầu th ế kỉ XXI 564 79. Hưổng nghiên cứu GDMN trong những năm đầu th ế kỉ XXI 572 MỘT SỐ VẤN ĐỂ TRONG QUÁ TRÌNH LÀM LUẬN ÁN KHOA HỌC GIÁO DỤC MẦM NON 581 DANH MỤC CÁC BÀI VIẾT SÁCH CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ ĐƯỢC CÔNG Bố 595 7
LỜI G IỚ I THIỆU Tôi rấ t vui mừng viết mấy lời giới thiệu cuôn sách này của PGS.TS. Nguyễn Ánh Tuyết - người Chủ nhiệm khoa đầu tiên của khoa Giáo dục mầm non đầu tiên ở nước ta được thành lập cách đây 19 năm. 19 năm qua, khi làm Chủ nhiệm khoa Giáo dục mầm non, trường Đại học Sư phạm Hà Nội, tác giả đã giữ thêm chức vụ Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu trẻ em trưốc tuổi học, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, rồi Chủ tịch Hội đồng Giáo dục Mầm non, Bộ Giáo dục và Đào tạo, nay đang nghỉ hưu nhưng vẫn tiếp tục giảng dạy và nghiên cứu khoa học giáo dục mầm non. Tác giả thực sự là nhà khoa học đầu ngành Giáo dục mầm non của nước nhà. Cuốn sách này cho ta những tri thức của cả sinh lí học, tâm lí học tuổi mầm non lẫn giáo dục học mầm non, và đào tạo cán bộ ngành mầm non. Đúng là ở đây đã tìm thấy cả những vấn đề lí luận và thực tiễn của ngành Giáo dục mầm non nước ta cuối thê kỉ XX đầu th ế kỉ XXI. Tôi đọc Giáo d ụ c m ầ m non: n h ữ n g vấn đê lí lu ậ n và thực tiễn một cách thích thú, vô cùng hấp dẫn, đầy ắp các sự kiện khoa học, các quan sát tinh tế thông tin cực kì phong phú từ bốn phương. Đọc phần I "Thế giới tuổi thơ", có cảm nhận như là một tập truyện văn nghệ viết về trẻ em, đọc kĩ lại có cảm nhận như là "Nhập đề" hay nhập môn của một cuốn chuyên khảo hay một giáo trình về giáo dục mầm non với cách tiếp cận tâm lí học lịch sử - văn hoá của Liên Xô, của Vưgôtxki —nhà tâm lí học mác-xít lỗi lạc, ngày nay được 9
giới tâm lí học th ế giới công nhận (xem Kỉ yếu Hội nghị quốc tế của Hội lí thuyết hoạt động quốc tế họp m ùa hè năm 2002 tại A m sterdam , Hà Lan). Tiếp theo đó - phần II - lại thấy một hệ thống quan điểm chỉ đạo xây dựng ngành Giáo dục mầm non, và cũng là một bài phương pháp luận sâu sắc về khoa học giáo dục mầm non. Rồi nối tiếp - phần n i "gia đình và trẻ thơ" và cả các phần sau nữa, ta đọc được những hiểu biết khá cơ bản về lí thuyết phát triển rấ t khoa học vận dụng vào trẻ em tuổi mầm non, với ngôn từ giản dị, dễ hiểu và rấ t thuyết phục người đọc. Trong phần IV tác giả đã trình bày ở trẻ em tuổi mẫu giáo hoạt động vui chơi là hoạt động chủ đạo, đưa lí thuyết hoạt động vào tâm lí học và giáo dục học mầm non một cách hết sức tự nhiên như cuộc sông th ậ t của trẻ, với ngôn từ hết sức gần gũi với quảng đại quần chúng, dễ tiếp nhận và vận dụng vào việc chăm sóc con em mình. Tác giả đã nhắc nhở chúng ta cách dạy con một cách khoa học, trẻ ở tuổi này chơi mà học, không "phổ thông hoá" mẫu giáo, và cũng lên án cảnh quá tải của chương trình, sách và cách dạy các cháu ở một sô" trường mầm non, mẫu giáo hiện nay. Tiếp theo, tập sách đã trình bầy ba m ặt (tạm gọi như vậy) giáo dục mầm non : giáo dục thẩm mĩ, giáo dục đạo đức, giáo dục trí tuệ, theo một thứ tự, như chúng ta thấy ở đây, rấ t đúng lí luận và thực tiễn, giáo dục mầm non chủ yếu bắt đầu bằng giáo dục thẩm mĩ - qua thơ ca, truyện cổ tích, âm nhạc, tranh vẽ và vẽ tranh, v.v. rấ t đậm tình người, tính người và tính dân tộc; qua giáo dục thẩm mĩ mà đi đến giáo dục đạo đức, và cả giáo dục trí tuệ cũng thế. Điểu tôi rấ t thích thú ở đây, cũng như ở các phần khác, là các chân lí 10
khoa học nói qua các chuyện sống động của cuộc sống thực của trẻ ngay ngày hôm nay - một tấm gương về việc thực hiện nguyên lí giáo dục "lí luận gắn liền vối thực tiễn", "khoa học phục vụ cuộc sống". Đọc tập sách này tôi cảm nhận rõ hơi thở của cuộc sống, có thể nói, tác giả và tác phẩm này nêu một minh chứng khá đẹp, khá hùng hồn rằng tâm lí học và giáo dục học của chúng ta là các khoa học của cuộc sống (life sciences) - khoa học về cuộc sống, từ cuộc sông mà ra và trở về với cuộc sống, phục vụ cuộc sống. Phần VIII đưa vấn đề môi trường là vấn đề thòi sự của toàn nhân loại vào Giáo dục mầm non, tác giả rấ t thức thời, rất cập nhật. Hơn th ế nữa, lại mở đầu bằng môi trường nhân văn, rồi mới đến môi trường tự nhiên. Tôi đặc biệt thích thú tư tưởng coi con người có một đặc tính, và cũng có thể coi là một khả năng rất đặc biệt, một nhu cầu rất đặc thù là giao tiếp với con người, bắt đầu từ lúc lọt lòng mẹ trẻ thích nựng, thích được mẹ (và người khác) âu yếm vuốt ve, mà trong tâm lí học coi là cùng với hoạt động, giao tiếp là một con đường rất cơ bản, rất quan trọng để hình thành và phát triển tâm lí của con người nói chung, của trẻ em nói riêng. Người đọc có thể hơi ngạc nhiên thấy trong sách có phần IX nói về giáo dục mầm non nông thôn. Riêng tôi, đọc đến phần này tôi thấy th ậ t đáng quý! Nước ta đang còn là nước nông nghiệp, khoảng 75% dân cư sông ở nông thôn, tôi nghĩ làm gì cũng nên nghĩ đến người nông dân. Ớ đây một nhà khoa học tâm lí giáo dục có riêng một phần cuốn sách dành cho nông thôn: góp ý về cách làm giáo dục mầm non ở nông thôn. 11
Tiếp theo, không lấy gì làm ngạc nhiên lắm khi đọc ở phần cuối sách nói về sư phạm mầm non - tác giả đã mở đầu công việc này ở Đại học sư phạm Hà Nội và suốt mấy thập kỉ qua đã gắn bó với sự nghiệp vinh quang này. Sách kết thúc rấ t đẹp bằng những suy nghĩ sâu sắc về phương hướng nghiên cứu giáo dục mầm non trong những năm đầu th ế kỉ XXI. Nay tuy đã nghỉ hưu tác giả vẫn canh cánh bên lòng góp phần phát triển giáo dục nước nhà. Khép lại cuốn sách, người đọc có thể cảm nhận rõ bài học lớn của đời ngưòi như vậy - thật là một báu vật! Hà Nội, ngày 10 tháng 10 năm 2004 G iáo sư, V iện sĩ P h a m M in h H ạc 12
Phần I Thế giỏi trẻ tho
TRẺ EM LÀ GÌ'? Trẻ em là đối tượng nghiên cứu của nhiều khoa học (sinh vật học, tâm lí học, giáo dục học, xã hội học...)- Đây là một đối tượng phức tạp nên khi nghiên cứu cần có th ái độ thực sự khoa học, đặc biệt cần khắc phục tư tưởng lấy người lớn làm chuẩn, làm thưốc đo cho trẻ em, coi trẻ em là "ngưòi lốn thu nhỏ lại", mà J. Rút xô, nhà triết học đồng thời là nhà giáo dục nổi tiếng Pháp đã lên án từ th ế kỉ x v n i. Để hiểu khái niệm về trẻ em cần phải xem xét nó Ü nhất là trên ba bình diện: sinh vật, văn hoá, phát triển cá thể (hay tâm lí cá nhân). 1. Khái niệm trẻ em xét trên bình diện sinh học Khoa học đã xác định rằng mọi trẻ em đều k ế thừa được cấu trúc và chức năng cơ thể từ tiền bối của mình. Ngay từ lúc mới ra đời, đứa trẻ đã nhận được một hệ thống th ần kinh và một bộ não có khả năng trở thành một cơ quan hoạt động tâm lí cực kì phức tạp, đặc trưng của giông Homosapiens. Tính chất đặc biệt co giãn, .khả năng học tập là một đặc điểm tối quan trọng phân biệt bộ não con người với bộ não của con vật. ở con vật, phần lớn bộ não đã bị "chất đầy" những hình thái hành vi từ khi ra đòi; cơ chế bản năng đã có sẵn ở đấy rồi, nói cách khác, các hình thái hành vi đã được Trong cuốn “Phương pháp nghiên cứu sự ph át triển của trẻ em’’ NXBĐHQG Hà Nội - 2001. 15
chuyển giao bằng cơ chế di truyền sinh vật từ th ế hệ trưốc sang th ế hệ sau. Còn ở đứa trẻ, phần lớn bộ não đang còn "trống", các đặc điểm hành vi của người và các phẩm chất tâm lí người chưa có sẵn trong bộ não của trẻ, nhưng nó đắ sẵn sàng tiếp nhận và giữ gìn những bài học của cuộc sống và giáo dục. Hơn nữa, các công trình khoa học đã chứng minh rằng quá trình hình thành bộ não ở con vật thực tế đã kết thúc khi con vật ra đời; còn bộ não của Homosapiens thì vẫn tiếp tục hình thành sau khi ra đời và tuỳ thuộc vào điều kiện trong đó đứa trẻ sống. Cho đến nay, bộ não của người thay đổi rất ít so vối thời các tổ tiên của chúng ta là người Cromagnon sống cách đây hàng trăm triệu năm. Như vậy đứng về loài mà xét, đối vối con ngưòi, các quy luật tiến hoá sinh vật đã m ất hết hiệu lực. Sự chọn lọc tự nhiên, sự sông còn của cá thể hay loài mang tính trội nhất, có khả năng thích nghi nhiều nhất vối môi trường không còn tác dụng đối với con người nữa, vì con người đã biết được cách cải tạo môi trường sông bằng lao động nhằm thoả mãn các nhu cầu của mình. Như vậy con ngưòi đã tách ra khỏi quá khứ động vật và trở th àn h một sáng tạo mới của lịch sử và sự phát triển của loài người như một loại hình sinh vật về cơ bản đã chấm dứt ỏ thời điểm mở đầu của lịch sử loài người. Tuy nhiên, về cấu trúc hình thái cơ thể của một đứa trẻ vẫn chưa phải là cấu trúc hình thái cơ thể của một người lớn. Trong suốt thời kì thơ ấu, từ lọt lòng cho đến tuổi trưởng thành, hình thái cơ thể của trẻ tăng trưởng khá mạnh mẽ (sự tăng lên về chiều cao và cân nặng, sự thuần thục dần của các cơ quan nội tạng, nhất là hệ thần kinh và bộ não...). 16
Á B ộ trưởng ^ B ộ G iá o d ụ c N g u yễn Thị B in h và C h ủ n hiệm K h o a M a u g iá o N g u yễn Á n h Tuyết trong n gày K h a i giảng K h o a M ẫ u giáo 2 2-11-1985 T ừ trái sang phải: Trần Thị Trọng - ^ V iện trưởng V iện Trẻ em trước tuổi học (Viện K H G D ); N guyễn Á n h T uyết - C h ủ nhiệm K hoa M ẫu g iáo - Đ H S P H a Nội; P h ạ m Thị S ử u - V ụ trưởng V ụ M ẫu g iáo - B ộ G iá o dục như kiéng ba chân. (1985) H ội nghị Q u ố c tế Tiền h ọ c đường lần thứ X , 12-1984, M a xcơ va. Đ oà n đại biểu V iệ t N am với c á c đ oàn bạn (Liên X ô - Bu n gari - C H D C Đ ức). N g u yễn Á n h Tuyết, người ngồi thứ 2 từ trái sa n g phải, hàng đầu.