Giáo trình Phòng trị bệnh thường gặp ở tôm càng xanh - MĐ05: Nuôi tôm càng xanh

Chia sẻ: Minh Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:87

Thêm vào BST

Báo xấu

164
lượt xem 47
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Phòng trị bệnh thường gặp ở tôm càng xanh - MĐ05: Nuôi tôm càng xanh là một mô đun chuyên môn nghề. Nội dung của giáo trình giới thiệu các biện về phòng bệnh, chẩn đoán và điều trị một số bệnh thường gặp, được phân bổ trong thời gian 80 giờ gồm 7 bài.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Phòng trị bệnh thường gặp ở tôm càng xanh - MĐ05: Nuôi tôm càng xanh

-1- BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN PHÕNG TRỊ BỆNH THƢỜNG GẶP Ở TÔM CÀNG XANH MÃ SỐ: MĐ 05 NGHỀ: NUÔI TÔM CÀNG XANH Trình độ: Sơ cấp nghề
-2- TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể đƣợc phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo. Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm. MÃ TÀI LIỆU: MĐ05
-3- LỜI GIỚI THIỆU Trong những năm qua, dạy nghề đã có những bƣớc tiến vƣợt bậc cả về số lƣợng và chất lƣợng, nhằm thực hiện nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực kỹ thuật trực tiếp đáp ứng nhu cầu xã hội. Cùng với sự phát triển của các ngành nghề trong lĩnh vực nông nghiệp nói chung thì nuôi trồng thủy sản nói riêng đã có những bƣớc phát triển đáng kể, nhất là các đối tƣợng có giá trị xuất khẩu mang lại hiệu quả kinh tế cao nhƣ: cá tra, ba sa, tôm sú, tôm thẻ, tôm càng xanh… Xây dựng chƣơng trình, biên soạn giáo trình dạy nghề trình độ sơ cấp là một trong những hoạt động triển khai Đề án “Đào tạo nghề cho lao động nông thôn đến năm 2020” của Thủ tƣớng Chính phủ phê duyệt. Đƣợc sự tổ chức, phân công của Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, lãnh đạo Trƣờng Cao Đẳng Cơ điện và Nông nghiệp Nam Bộ đã tiến hành biên soạn chƣơng trình, giáo trình mô đun nghề “Nuôi tôm càng xanh”. Bộ giáo trình gồm 6 quyển: 1. Giáo trình mô đun Xây dựng ao, ruộng nuôi tôm càng xanh 2. Giáo trình mô đun Chuẩn bị ao, ruộng nuôi tôm càng xanh 3. Giáo trình mô đun Lựa chọn và thả giống tôm càng xanh 4. Giáo trình mô đun Chăm sóc tôm và quản lý ao, ruộng nuôi 5. Giáo trình mô đun Phòng trị một số bệnh thƣờng gặp ở tôm càng xanh 6. Giáo trình mô đun Thu hoạch, bảo quản và tiêu thụ tôm càng xanh Trong quá trình biên soạn giáo trình, chúng tôi đã đi khảo sát thực tế, chụp hình ở các cơ sở nuôi và sử dụng hình ảnh từ các tài liệu, giáo trình nuôi tôm, trên mạng intrenet, tích hợp những kiến thức, kỹ năng cần có trên cơ sở sơ đồ phân tích nghề và bộ phiếu phân tích công việc. Giáo trình là cơ sở cho giáo viên soạn bài giảng để giảng dạy, đồng thời là tài liệu học tập của học viên học nghề. Giáo trình mô đun “Phòng trị một số bệnh thƣờng gặp ở tôm càng xanh” là một mô đun chuyên môn nghề. Nội dung của giáo trình giới thiệu các biện về phòng bệnh, chẩn đoán và điều trị một số bệnh thƣờng gặp, đƣợc phân bổ trong thời gian 80 giờ gồm 7 bài: Bài 1. Tìm hiểu chung về bệnh và sử dụng thuốc, hóa chất trong nuôi tôm Bài 2. Phòng bệnh cho tôm Bài 3. Chẩn đoán và xử lý bệnh do môi trƣờng Bài 4. Chẩn đoán và trị bệnh do ký sinh trùng Bài 5. Chẩn đoán và trị bệnh do vi khuẩn Bài 6. Chẩn đoán và trị bệnh do nấm Bài 7. Chẩn đoán và xử lý bệnh do dinh dƣỡng
-4- Ban biên soạn giáo trình trân trọng cảm ơn các cơ sở nuôi tôm càng xanh, các cán bộ kỹ thuật, các nhà khoa học, các thầy cô giáo đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ chúng tôi hoàn thành giáo trình này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng nhƣng không thể tránh khỏi thiếu sót, chúng tôi rất mong nhận đƣợc ý kiến đóng góp của độc giả để giáo trình đƣợc hoàn thiện hơn. Tham gia biên soạn: 1. Chủ biên: Nguyễn Kim Nhi 2. Nguyễn Quốc Đạt 3. Nguyễn Thị Tím
-5- MỤC LỤC TRANG TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN .................................................................................. 1 LỜI GIỚI THIỆU ................................................................................................. 2 MỤC LỤC ............................................................................................................ 4 CÁC THUẬT NGỮ CHUYÊN MÔN .................................................................. 8 MÔ ĐUN PHÕNG TRỊ BỆNH THƢỜNG GẶP Ở TÔM CÀNG XANH .......... 9 Bài 1. TÌM HIỂU CHUNG VỀ BỆNH VÀ SỬ DỤNG THUỐC, HÓA CHẤT TRONG NUÔI TÔM .......................................................................................... 10 1. Khái niệm bệnh ............................................................................................... 10 2. Nguyên nhân và điều kiện để phát sinh bệnh ................................................. 10 2.1. Nguyên nhân gây bệnh ................................................................................ 11 2.2. Điều kiện để phát sinh bệnh ........................................................................ 12 3. Phân loại bệnh tôm ......................................................................................... 14 3.1. Căn cứ vào nguyên nhân gây ra bệnh ........................................................... 14 3.2. Căn cứ vào triệu chứng, bệnh tích .................................................................. 14 4. Các thời kỳ phát triển bệnh ............................................................................ 14 4.1 Thời kỳ ủ bệnh .............................................................................................. 14 4.2 Thời kỳ khởi phát ......................................................................................... 14 4.3. Thời kỳ toàn phát ........................................................................................ 14 4.4. Thời kỳ khỏi bệnh ....................................................................................... 14 4.5. Thời kỳ phục hồi ......................................................................................... 15 5. Các đƣờng lây truyền bệnh ............................................................................. 15 5.1 Lây truyền bệnh qua nguồn nƣớc ................................................................ 15 5.2. Lây truyền bệnh do mầm bệnh ở đáy ao ..................................................... 15 5.3. Lây truyền bệnh qua thức ăn ....................................................................... 16 5.4. Lây truyền bệnh qua dụng cụ ...................................................................... 16 5.5. Lây truyền qua những sinh vật khác ........................................................... 16 6. Các đƣờng xâm nhập của tác nhân gây bệnh ................................................. 17 6.1. Tác nhân gây bệnh xâm nhập qua cơ quan tiêu hóa ............................... 17
-6- 6.2. Tác nhân gây bệnh xâm nhập qua đƣờng hô hấp ......................................... 17 6 .3 . Tác nhân gây bệnh xâm nhập qua vỏ kitin ................................................. 17 7. Sử dụng thuốc, hóa chất trong nuôi tôm .......................................................... 17 7.1. Tác dụng của thuốc ...................................................................................... 17 7.2. Các yếu tố ảnh hƣởng đến tác dụng của thuốc ............................................ 18 7.3. Phƣơng pháp dùng thuốc ............................................................................. 19 7.4. Một số loại thuốc, hóa chất dùng cho nuôi tôm ............................................ 21 7.5. Thuốc có nguồn gốc từ thực vật .................................................................. 28 Bài 2. PHÕNG BỆNH CHO TÔM ..................................................................... 30 1. Khử trùng ao, ruộng trƣớc khi nuôi ................................................................ 30 2. Khử trùng các dụng cụ nuôi ........................................................................... 31 3. Xử lý nguồn nƣớc trƣớc và trong quá trình nuôi ............................................ 32 4. Chọn đàn tôm giống khỏe mạnh ..................................................................... 33 5. Quản lý thức ăn .............................................................................................. 33 6. Tăng sức đề kháng cho tôm ............................................................................ 34 7. Quản lý môi trƣờng ao nuôi thích hợp và ổn định ......................................... 34 7.1. Nhiệt độ ....................................................................................................... 35 7.2. Độ pH ........................................................................................................... 35 7.3. Màu nƣớc ..................................................................................................... 36 7.4. Độ trong ....................................................................................................... 36 7.5. Đo Oxy ......................................................................................................... 38 7.6. Độ kiềm ....................................................................................................... 40 7.7. Khí độc NH3, H2S ........................................................................................ 42 Bài 3. CHẨN ĐOÁN VÀ XỬ LÝ BỆNH DO MÔI TRƢỜNG ........................ 46 1. Chẩn đoán và xử lý bệnh do oxy .................................................................... 46 1.1. Ảnh hƣởng của oxy đối với tôm .................................................................. 46 1.2. Quan sát hoạt động bất thƣờng của tôm ...................................................... 47 1.3. Biện pháp phòng và xử lý bệnh do oxy ....................................................... 48 2. Chẩn đoán và xử lý bệnh do pH ..................................................................... 48 2.1. Ảnh hƣởng của độ pH đối với tôm .............................................................. 48
-7- 2.2. Quan sát hoạt động bất thƣờng tôm ............................................................. 49 2.3. Biện pháp phòng và xử lý bệnh do pH ........................................................ 50 3. Chẩn đoán và xử lý bệnh do NH3 ................................................................... 51 3.1. Ảnh hƣởng của NH3 đối với tôm ................................................................. 51 3.2. Quan sát hoạt động bất thƣờng của tôm ...................................................... 51 3.3. Biện pháp phòng và xử lý NH3 trong ao nuôi ............................................. 51 Bài 4. CHẨN ĐOÁN VÀ TRỊ BỆNH DO KÝ SINH TRÙNG ......................... 54 1. Xác định bệnh ................................................................................................. 55 2. Xác định nguyên nhân gây bệnh ................................................................... 55 3. Chọn biện pháp và loại thuốc trị bệnh ............................................................ 55 4. Tính liều lƣợng thuốc ..................................................................................... 56 4.1. Tính lƣợng thuốc cho xuống ao ................................................................... 56 4.2. Tính lƣợng thuốc trộn vào thức ăn .............................................................. 56 5. Thực hiện trị bệnh cho tôm ............................................................................. 57 Bài 5. CHẨN ĐOÁN VÀ TRỊ BỆNH DO VI KHUẨN .................................... 58 1. Xác định bệnh ................................................................................................. 58 2. Xác định nguyên nhân gây bệnh .................................................................... 60 3. Chọn phƣơng pháp và thuốc trị bệnh ............................................................. 60 4. Thực hiện trị bệnh cho tôm ............................................................................. 61 Bài 6. CHẨN ĐOÁN VÀ TRỊ BỆNH DO NẤM .............................................. 63 1. Xác định bệnh ................................................................................................. 63 2. Xác định nguyên nhân gây bệnh .................................................................... 64 3. Chọn biện pháp và thuốc trị bệnh ................................................................... 64 4. Tính liều lƣợng thuốc ..................................................................................... 65 4.1. Tính lƣợng thuốc cho xuống ao ................................................................... 65 4.2. Tính lƣợng thuốc trộn vào thức ăn .............................................................. 65 5. Thực hiện trị bệnh cho tôm ............................................................................. 65 Bài 7. CHẨN ĐOÁN VÀ XỬ LÝ BỆNH DO DINH DƢỠNG ........................ 67 1. Xác định bệnh ................................................................................................. 67 2. Xác định nguyên nhân bệnh ........................................................................... 68 3. Chọn biện pháp và loại thuốc điều trị ............................................................. 68 4. Tính liều lƣợng thuốc ..................................................................................... 68
-8- 4.1. Tính lƣợng thuốc cho xuống ao ................................................................... 68 4.2. Tính lƣợng thuốc trộn vào thức ăn .............................................................. 69 5. Thực hiện trị bệnh cho tôm ............................................................................. 69 HƢỚNG DẪN GIẢNG DẠY MÔ ĐUN ........................................................... 71 I. Vị trí, tính chất của mô đun ............................................................................. 71 II. Mục tiêu của mô đun ...................................................................................... 71 III. Nội dung chính của mô đun .......................................................................... 72 IV. Hƣớng dẫn thực hiện bài tập, bài thực hành ................................................ 73 V. Yêu cầu về đánh giá kết quả học tập ............................................................. 79 VI. Tài liệu tham khảo ........................................................................................ 81 PHỤ LỤC ........................................................................................................... 82 DANH SÁCH BAN CHỦ NHIỆM XÂY DỰNG CHƢƠNG TRÌNH DẠY NGHỀ NGẮN HẠN NGHỀ NUÔI TÔM CÀNG XANH ................................................... 86 DANH SÁCH HỘI ĐỒNG NGHIỆM THU CHƢƠNG TRÌNH, GIÁO TRÌNH DẠY NGHỀ TRÌNH ĐỘ SƠ CẤP NGHỀ NUÔI TÔM CÀNG XANH .......... 86
-9- CÁC THUẬT NGỮ CHUYÊN MÔN Vi sin vật: là những sinh vật rất nhỏ, không thấy đƣợc bằng mắt thƣờng nhƣ vi khuẩn, vi rút, nấm. Vi k uẩn: là những sinh vật rất nhỏ không nhìn thấy đƣợc bằng mắt thƣờng, có thể xâm nhập và gây bệnh cho cơ thể sống. Ký sinh trùng: là động vật sống nhờ (sống ký sinh) một sinh vật sống khác (ký chủ), vật ký sinh lấy chất dinh dƣỡng và gây bệnh cho ký chủ. Nấm: là những sinh vật nhỏ không nhìn thấy đƣợc bằng mắt thƣờng, có thể sống ký sinh và gây bệnh cho ký chủ. Mầm bện : Một tác nhân có khả năng gây bệnh. Chẩn đoán: xác định bản chất của một bệnh. m2 : mét vuông, đơn vị chỉ diện tích m3 : mét khối, đơn vị chỉ thể tích ppm, g/m3 , mg/l,: là các đơn vị chỉ nồng độ % : Tỉ lệ phần trăm
- 10 - MÔ ĐUN PHÕNG TRỊ BỆNH THƢỜNG GẶP Ở TÔM CÀNG XANH Mã số mô đun: MĐ05 Giới thiệu mô đun “Phòng trị bệnh thường gặp ở tôm càng xanh” là mô đun chuyên môn nghề thuộc chƣơng trình dạy nghề Nuôi tôm càng xanh. Sau khi học xong mô đun này ngƣời học có khả năng hiểu biết về bệnh tôm, thực hiện tốt việc phòng bệnh và điều trị đƣợc một số bệnh thƣờng xảy ra trong quá trình nuôi. Nội dung giáo trình Phòng trị bệnh thƣờng gặp ở tôm càng xanh bao gồm 7 bài từ mã bài M05-01 đến mã bài M05-07 theo trình tự nhƣ sau: Tìm hiểu chung về bệnh và sử dụng thuốc, hóa chất trong nuôi tôm; Phòng bệnh cho tôm; Chẩn đoán và xử lý bệnh do môi trƣờng; Chẩn đoán và trị bệnh do ký sinh trùng; Chẩn đoán và trị bệnh do vi khuẩn; Chẩn đoán và trị bệnh do nấm; Chẩn đoán và xử lý bệnh do dinh dƣỡng. Thời lƣợng giảng dạy và học tập mô đun Phòng trị một số bệnh thƣờng gặp ở tôm càng xanh là 80 giờ trong đó lý thuyết: 16 giờ, thực hành: 54 giờ, Kiểm tra định kỳ: 6 giờ; kiểm tra kết thúc mô đun: 4 giờ. Trong quá trình học, học viên đƣợc cung cấp những kiến thức cần thiết để thực hiện công việc, thảo luận trên lớp theo nhóm, làm bài tập kết hợp với thực hành kỹ năng nghề tại cơ sở nuôi tôm càng xanh và đi tham quan thực tế những mô hình nuôi đạt hiệu quả. Kết quả học tập đƣợc đánh giá bằng hình thức kiểm tra trắc nghiệm những hiểu biết chung về bệnh tôm nhằm kiểm tra mức độ tiếp thu kiến thức của ngƣời học; Kết hợp đánh giá dựa trên năng lực thực hành, thao tác chuẩn xác của ngƣời học bằng các bài thực hành về phòng bệnh, chẩn đoán và xử lý bệnh thƣờng gặp ở tôm càng xanh.
- 11 - Bài 1. TÌM HIỂU CHUNG VỀ BỆNH VÀ SỬ DỤNG THUỐC, HÓA CHẤT TRONG NUÔI TÔM Mã bài: MĐ05-01 Nuôi tôm càng xanh là một trong những nghề phát triển rộng rãi ở các vùng nông thôn và đã đem lại hiệu quả cho ngƣời nuôi. Tuy nhiên, để nuôi tôm khỏe mạnh, nhanh lớn đạt đƣợc năng suất cao đòi hỏi ngƣời nuôi tôm cần phải có những hiểu biết chung về bệnh, sử dụng thuốc, hóa chất và chọn đƣợc các biện pháp phòng, trị bệnh phù hợp trong quá trình nuôi. Mục tiêu: - Nêu đƣợc nguyên nhân và điều kiện phát sinh bệnh tôm; - Phân biệt đƣợc các loại bệnh ở tôm; - Nhận biết đƣợc con đƣờng lây bệnh; - Nêu đƣợc nguyên tắc dùng thuốc trong phòng trị bệnh tôm nuôi. A. Nội dung 1. Khái niệm bện Bệnh là sự bất thƣờng trong cấu tạo hay chức năng của cơ thể sinh vật do lây nhiễm mầm bệnh, vấn đề về môi trƣờng và dinh dƣỡng gây ra. Cơ thể nào thích ứng đƣợc thì tồn tại, không thích ứng đƣợc thì bị yếu đi và chết. Ví dụ: tôm đóng rong, đen mang, cụt đuôi (hình 5.1.1 và 5.1.2) là dấu hiệu tôm bị bệnh. Hình 5.1.1. Tôm đóng rong Hình 5.1.2. Tôm cụt mòn đuôi 2. Nguyên nhân và điều kiện để phát sinh bện Bất kỳ loại bệnh nào xảy ra và gây tác hại đến tôm đều có nguyên nhân và điều kiện phát sinh của bệnh. Hiểu rõ nguyên nhân và điều kiện phát sinh bệnh, ngƣời nuôi mới có biện pháp phòng trị bệnh hiệu quả.
- 12 - 2.1. Nguyên nhân gây bệnh Có 3 loại nguyên nhân gây ra bệnh ở tôm nuôi: - Do các sinh vật gây ra bệnh nhƣ: Vi rút, vi khuẩn, nấm, ký sinh trùng (hình 5.1.3; 5.1.4 và 5.1.5)... Những vi sinh vật này có trong môi trƣờng ao nuôi, nếu không có biện pháp xử lý tốt thì các sinh vật này sẽ phát triển, sinh sôi nẩy nở rất nhiều và xâm nhập lên trên hay vào trong cơ thể tôm, gây ra bệnh cho tôm càng xanh. Hình 5.1.3. Ký sinh trùng gây bệnh Hình 5.1.4. Nấm gây bệnh trên tôm Hình 5.1.5. Vi khuẩn dạng sợi gây bệnh trên tôm - Do các yếu tố môi trƣờng gây ra bệnh: Nƣớc dơ bẩn, nhiệt độ, độ pH, hàm lƣợng oxy… nằm ngoài khả năng chịu đựng của tôm. Tôm có thể chết hàng loạt rất nhanh hoặc gây sốc làm suy yếu sức khỏe, tạo cơ hội cho vi rút, vi khuẩn, nấm tấn công gây bệnh. Một số hình ảnh môi trƣờng xấu dƣới đây sẽ làm cho tôm nuôi bị bệnh. Trong những ao, ruộng nuôi có nƣớc xanh (hình 5.1.6), nƣớc đen (hình 5.1.7), nƣớc đục (hình 5.1.8), nƣớc bị nhiễm phèn (hình 5.1.9) là những môi trƣờng nƣớc xấu sẽ gây bệnh cho tôm.
- 13 - Hình 5.1.6. Nước xanh gây ra bệnh Hình 5.1.7. Nước đen gây ra bệnh Hình 5.1.8. Ao đục sẽ gây ra bệnh Hình 5.1.9. Ao bị phèn sẽ gây ra bệnh - Do dinh dƣỡng: cho tôm ăn không đủ hay thức ăn thiếu các chất dinh dƣỡng cần thiết dẫn đến cơ thể tôm suy yếu, khả năng đề kháng với mầm bệnh và các thay đổi của môi trƣờng kém làm tôm dễ bị bệnh. 2.2. Điều kiện để phát sinh bệnh 2.2.1. Phát sinh bệnh do nhân tố môi trƣờng Các yếu tố môi trƣờng biến động lớn hay vƣợt quá ngƣỡng thích hợp của tôm cũng có thể trở thành nguyên nhân gây ra bệnh, gây chết hàng loạt hoặc gây sốc làm suy giảm sức khỏe của tôm. Ví dụ: hàm lƣợng Oxy hòa tan trong nƣớc thấp, tôm bị bệnh đen mang 2.2.2. Phát sinh bệnh do sự kết hợp của 3 nhân tố + Môi trƣờng không phù hợp: Môi trƣờng nƣớc bị ô nhiễm (bị xanh – đen, bị đục, nhiễm phèn…) là nơi chứa nhiều mầm bệnh + Mầm bệnh phát triển: Trong môi trƣờng thích hợp với vi rút, vi khuẩn, nấm, ký sinh trùng, chúng sinh sản rất nhanh, tăng cƣờng độc tố, tăng khả năng gây bệnh
- 14 - + Sức đề kháng yếu: Sức đề kháng là khả năng tự bảo vệ của cơ thể trƣớc sự tác động hoặc tấn công của tác nhân gây bệnh. Nếu sức đề kháng của tôm yếu hay đã suy giảm thì đó là cơ hội để tác nhân gây bệnh phát triển và gây ra bệnh. Ví dụ: Nƣớc ao dơ nếu không xử lý thì rong tảo trong nƣớc sẽ phát triển, các chất dinh dƣỡng không cung cấp đầy đủ cho tôm thì tôm không lột xác đƣợc, dẫn đến tôm bị bệnh đóng rong. Mối quan hệ giữa các nhân tố gây bệnh: mầm bệnh, môi trƣờng và vật chủ (tôm nuôi) đƣợc biểu diễn ở hình 5.1.10 Hình 5.1.10. Mối quan hệ giữa các nhân tố gây bệnh Qua hình 5.1.10 cho thấy: 1+ 2 = Bệnh không xảy ra 2 + 3 = Bệnh không xảy ra 1 + 3 = Có thể xảy ra bệnh do môi trƣờng 1 + 2 + 3 = Bệnh sẽ xảy ra Nhƣ vậy, bệnh tôm chỉ xuất hiện khi có đầy đủ cả 3 nhân tố môi trƣờng - mầm bệnh - vật chủ, nếu thiếu một trong 3 nhân tố trên thì tôm không bị mắc bệnh. Do đó, khi xem xét nguyên nhân gây bệnh cho tôm, ngƣời nuôi phải xem xét cả 3 yếu tố môi trƣờng, mầm bệnh và tôm nuôi, không nên kiểm tra một yếu tố đơn độc. Khi thực hiện các biện pháp phòng trị bệnh phải quan tâm đến cả 3 nhân tố trên, nhân tố nào dễ xử lý trƣớc, nhân tố nào khó xử lý sau.
- 15 - 3. Phân loại bệnh tôm Có nhiều cách phân loại bệnh tôm: Phân loại bệnh căn cứ vào nguyên nhân gây ra bệnh; triệu chứng, bệnh tích và vào mức độ bệnh…. 3.1. Căn cứ vào nguyên nhân gây ra bệnh - Tôm bị bệnh do vi khuẩn gây ra thì gọi là bệnh do vi khuẩn - Tôm bị bệnh do nấm gây ra thì gọi là bệnh nấm - Tôm bị bệnh do ký sinh trùng gây ra thì gọi là bệnh ký sinh trùng 3.2. Căn cứ vào triệu chứng, bệnh tích - Tôm bị đóng rong thì gọi là bệnh đóng rong - Tôm bị đen mang thì gọi là bệnh đen mang - Tôm bị mềm vỏ thì gọi là bệnh mềm vỏ tôm … 4. Các thời kỳ phát triển bện 4.1 Thời kỳ ủ bệnh - Là thời kỳ từ khi mầm bệnh xâm nhập vào cơ thể tôm đến khi xuất hiện dấu hiệu bệnh lý đầu tiên. - Các hoạt động sinh lý bình thƣờng của tôm bắt đầu thay đổi nhƣng chƣa thể hiện ra bên ngoài. Thời kỳ ủ bệnh nếu tôm đƣợc chăm sóc cho ăn đầy đủ, môi trƣờng sống sạch sẽ thì thời kỳ này kéo dài, tác hại hầu nhƣ không đáng kể. Cần theo dõi trong quá trình nuôi tôm để phát hiện sớm và có biện pháp để phòng trị kịp thời trong giai đoạn này là tốt nhất. 4.2 Thời kỳ khởi phát - Là thời kỳ chuyển tiếp từ lúc xuất hiện dấu hiệu bệnh lý đầu tiên đến lúc có dấu hiệu bệnh lý rõ ràng. - Tác nhân gây bệnh đã gây những tác hại nhất định đến các tổ chức trong cơ thể, các sinh vât gây bệnh sinh sản rất nhanh. Sức đề kháng của tôm đã không còn khả năng tiêu diệt đƣợc tác nhân gây bệnh. Thời kỳ khởi phát thƣờng ngắn. 4.3. Thời kỳ toàn phát Là thời kỳ bệnh phát triển ở mức cao nhất, dấu hiệu điển hình của bệnh đƣợc thể hiện rõ ràng. Thời kỳ này gây tác hại lớn nhất và hiện tƣợng tôm chết bắt đầu xảy ra. 4.4. Thời kỳ khỏi bệnh Nếu đƣợc chữa trị kịp thời, đúng cách thì tác nhân gây bệnh sẽ bị tiêu diệt hoàn toàn, dấu hiệu bệnh lý sẽ mất đi, tôm trở lại hoạt động bình thƣờng.
- 16 - 4.5. Thời kỳ phục hồi Các chức năng sinh lý hoàn toàn phục hồi, cơ thể hoạt động trở lại bình thƣờng. Cần chú ý chăm sóc tốt hơn bằng cách tăng khẩu phần dinh dƣỡng để cho tôm nhanh phục hồi. 5. Các đƣờng lây truyền bện 5.1 Lây truyền bệnh qua nguồn nước - Nguồn nƣớc: mang theo mầm bệnh vào ao nuôi lây truyền cho tôm nuôi nếu xử lý không tốt (hình 5.1.11). Hình 5.1.11. Nguồn nước vào ao mang mầm bệnh 5.2. Lây truyền bệnh do mầm bệnh ở đáy ao Mầm bệnh có sẵn trong đáy ao (hình 5.1.12) hoặc đƣợc tích tụ trong quá trình nuôi, nếu không xử lý mầm bệnh sẽ tấn công tôm và gây ra bệnh khi có điều kiện phù hợp. Hình 5.1.12. Đáy ao dơ sẽ mang mầm bệnh
- 17 - 5.3. Lây truyền bệnh qua thức ăn Các loại thức ăn tƣơi sống: cá, cua, ốc (hình 5.1.13) …mang sẵn mầm bệnh, nếu không rửa kỹ tôm ăn sẽ bị bệnh. Hình 5.1.13. Cá, ốc, cua, lây mầm bệnh 5.4. Lây truyền bệnh qua dụng cụ Dụng cụ sản xuất: lƣới, chài, thau (hình 5.1.14)... dùng chung có thể lây bệnh từ ao này sang ao khác. Hình 5.1.14. Lưới, chài dơ bẩn không được vệ sinh sẽ mang mầm bệnh 5.5. Lây truyền qua những sinh vật khác - Các động vật thủy sản di cƣ: cá, cua, ếch (hình 5.1.15)… mang mầm bệnh xâm nhập vào ao, ruộng lây bệnh cho tôm nuôi. - Các sinh vật khác: Chim, chuột … mang mầm bệnh khi tiếp xúc với ao, ruộng nuôi tôm càng xanh.
- 18 - Hình 5.1.15. Cua, ếch – yếu tố trung gian mang mầm bệnh 6. Các đƣờng xâm nhập của tác nhân gây bện 6.1. Tác nhân gây bệnh xâm nhập qua cơ quan tiêu hóa Cơ quan tiêu hóa là đƣờng xâm nhập chủ yếu của vi khuẩn, vi rút gây bệnh chúng theo thức ăn vào miệng, ruột, s a u đ ó v à o m á u theo hệ tuần hoàn đến các cơ quan của cơ thể để gây bệnh. 6.2. Tác nhân gây bệnh xâm nhập qua đường hô hấp Vi khuẩn, vi rút xâm nhập vào cơ thể tôm qua mang, sau đó theo hệ tuần hoàn đến các cơ quan của cơ thể tôm để gây bệnh. 6 .3 . Tác nhân gây bệnh xâm nhập qua vỏ kitin Vi khuẩn xâm nhập phá hoại lớp vỏ của tôm, sau đó theo hệ tuần hoàn đến các cơ quan của cơ thể gây bệnh. 7. Sử dụng t uốc, óa c ất trong nuôi tôm 7.1. Tác dụng của thuốc 7.1.1. Tác dụng chính và tác dụng phụ Hầu hết các loại thuốc điều có tác dụng 2 mặt: tác dụng chính là tiêu diệt tác nhân gây bệnh và phụ là tác hại đến tôm nuôi và môi trƣờng. Vì vậy, khi sử dụng thuốc phòng trị bệnh tôm, cần lƣu ý biện pháp làm giảm tác dụng phụ của thuốc. Ví dụ: cho tôm ăn thuốc kháng sinh để trị bệnh vi khuẩn nhƣng đồng thời tiêu diệt vi khuẩn trong ruột nên khả năng tiêu hóa thức ăn giảm. 7.1.2. Tác dụng hợp đồng và tác dụng đối kháng - Tác dụng hợp đồng: là những loại thuốc khi dùng kết hợp với nhau thì tác dụng trị bệnh cao hơn nhiều so với dùng đơn độc. Ví dụ: Penicilin kết hợp với steptomycin hoặc sunfamid kết hợp với oxytetracylin, erythromycin thì làm tăng tác dụng của thuốc (tác dụng hợp đồng).
- 19 - - Tác dụng đối kháng: là những loại thuốc khi dùng kết hợp với nhau thì tác dụng trị bệnh thấp hơn so với dùng đơn. Ví dụ: + Penicilin kết hợp với ocytetracylin, erythoromycin sẽ làm giảm tác dụng của từng thuốc. + Dùng vôi kết hợp với chlorin sẽ làm mất tác dụng diệt trùng của clo. Vì vậy, không nên tùy tiện kết hợp các loại thuốc, hóa chất lại với nhau khi sử dụng. 7.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến tác dụng của thuốc 7.2.1. Giai đoạn phát triển và sức khỏe của tôm - Giai đoạn tôm nhỏ thì khả năng chịu đựng với tác dụng của thuốc thấp hơn giai đoạn tôm lớn, nên liều dùng thuốc với tôm nhỏ thấp hơn tôm lớn. - Tôm bị bệnh có sức chịu đựng nồng độ thuốc thấp hơn so với tôm không bị bệnh. Vì vậy, phát hiện bệnh ở thời kỳ sớm sẽ cho phép dùng thuốc với nồng độ cao và hiệu quả hơn. 7.2.2. Liều lƣợng thuốc dùng - Theo nguyên tắc chung: liều lƣợng dùng thuốc tăng lên thì tác dụng diệt mầm bệnh của thuốc cũng tăng lên, đồng thời tác dụng phụ của thuốc đối với cơ thể và môi trƣờng cũng tăng lên. Nhƣng dùng thuốc với liều thấp thì không có tác dụng trị bệnh. - Liều lƣợng thuốc cho vào nƣớc để trị bệnh tôm thƣờng tính theo thể tích nƣớc trong ao, ruộng nuôi tôm. - Liều lƣợng thuốc cho tôm ăn thƣờng tính theo khẩu phần thức ăn và trọng lƣợng tôm. Khi lựa chọn liều lƣợng dùng thuốc cần phải quan tâm đến 3 mục đích: Tiêu diệt đƣợc mầm bệnh, đảm bảo đƣợc sức khỏe tôm nuôi và đạt đƣợc hiệu quả kinh tế cao nhất. 7.2.3. Điều kiện môi trƣờng Tác dụng của thuốc cũng nhƣ hiệu quả của việc phòng trị bệnh chịu ảnh hƣởng rất lớn của các yếu tố môi trƣờng: nhiệt độ, oxy, độ pH, ao dơ hay sạch... - Nhìn chung khi nhiệt độ tăng thì tác dụng của thuốc sẽ mạnh hơn, khi nhiệt độ giảm thì tác dụng của thuốc giảm. Nhƣ vậy, tuy cùng một loại thuốc nhƣng chú ý khi trời nắng nóng, nhiệt độ cao thì dùng thuốc có nồng độ thấp hơn so với lúc trời mát, nhiệt độ thấp. - Hàm lƣợng oxy hòa tan trong nƣớc thấp thì tôm khó hô hấp, tôm mệt, thì sức chịu đựng cuả tôm đối với thuốc giảm. Do đó, cần cải làm tăng hàm lƣợng oxy trƣớc khi cho thuốc xuống ao để tránh làm tôm chết.
- 20 - - Ao nƣớc dơ, lƣợng chất hữu cơ và khí độc trong nƣớc cao thì tác dụng của thuốc giảm vì một lƣợng thuốc sẽ kết hợp với chất cặn bã lắng xuống đáy. Mặt khác, trong môi trƣờng có hàm lƣợng khí độc cao thì tôm không đƣợc khỏe, phạm vi an toàn của thuốc giảm. Vì vậy, phải cải thiện môi trƣờng trƣớc khi cho thuốc xuống ao để phòng trị bệnh. 7.3. Phương pháp dùng thuốc Tùy theo từng loại bệnh, giai đoạn phát triển và sức khỏe của tôm mà ngƣời nuôi sử dụng thuốc cho phù hợp. Có các phƣơng pháp dùng thuốc sau đây: 7.3.1. Phƣơng pháp tắm Cho tôm vào trong một bể nhỏ, pha thuốc với nồng độ tƣơng đối cao, tắm cho tôm trong thời gian ngắn để tiêu diệt các sinh vật gây bệnh bên ngoài cơ thể (hình 5.1.16). Hình 5.1.16. Tắm cho tôm giống Ưu điểm: + Tốn ít thuốc + Không ảnh hƣởng đến môi trƣờng và thức ăn tự nhiên trong ao. Nhược điểm: + Tắm cho tôm thì phải kéo lƣới đánh bắt, tốn nhân công, tôm dễ bị xây xát. + Không tiêu diệt đƣợc mầm bệnh bên trong cơ thể tôm và ngoài môi trƣờng nƣớc. Phƣơng pháp tắm thƣờng thích hợp khi vận chuyển tôm đi xa, từ ao này sang ao kia; con giống trƣớc khi thả nuôi.