Giáo trình Xã hội học tôn giáo: Phần 1

LÔØI NHAØ XUAÁT BAÛN<br /> Toân giaùo laø moät thöïc taïi khaùch quan, xuaát hieän töø raát laâu trong lòch söû loaøi<br /> ngöôøi. Toân giaùo laø moät nhu caàu tinh thaàn cuûa caù theå, cuûa coäng ñoàng vaø toaøn xaõ hoäi.<br /> Do vaäy, toân giaùo laø moät yeáu toá raát caàn phaûi nghieân cöùu, vì qua ñoù môùi hieåu ñöôïc<br /> ñôøi soáng xaõ hoäi vaø vaên hoùa tinh thaàn cuûa nhaân loaïi, daân toäc, cuûa moät coäng ñoàng,<br /> hay moät caù theå. Toân giaùo vöøa mang tính lòch söû, vöøa mang tính xaõ hoäi, baûn thaân toân<br /> giaùo coù nhöõng ñaëc tröng rieâng bieät vaø coù moái quan heä vôùi nhieàu lónh vöïc cuûa ñôøi<br /> soáng. Toân giaùo laïi coù nhöõng bieåu hieän raát khaùc nhau giöõa caùc coäng ñoàng, caùc caù<br /> theå trong moät coäng ñoàng; chaúng haïn, caùc nghi thöùc, caám kî, hieán teá, caàu xin, thôø<br /> cuùng vaø nôi thôø töï...<br /> Vôùi tính caùch nhö laø moät hieän töôïng xaõ hoäi, toân giaùo coù thuoäc tính xaõ hoäi saâu<br /> saéc, phaûn aùnh ñôøi soáng xaõ hoäi cuûa con ngöôøi vaø caùc yeáu toá xaõ hoäi mang maøu saéc<br /> toân giaùo naøy, laïi taùc ñoäng trôû laïi ñeán ñôøi soáng thöïc tieãn cuûa con ngöôøi. Vì vaäy, vieäc<br /> nghieân cöùu toân giaùo vôùi tö caùch laø moät hieän töôïng xaõ hoäi laø moät lónh vöïc quan<br /> troïng cuûa xaõ hoäi hoïc. Neáu coi nheï hoaëc khoâng quan taâm ñeán khía caïnh xaõ hoäi cuûa<br /> toân giaùo, thì khoâng theå lyù giaûi ñöôïc caùc ñaëc ñieåm vaø tính chaát cuûa hieän töôïng xaõ<br /> hoäi ñaëc bieät naøy. Maët khaùc, ñeå bieán toân giaùo thaønh löïc löôïng xaõ hoäi phuïc vuï cho<br /> nhöõng lôïi ích chung cuûa daân toäc, ñaát nöôùc vaø ñeå haïn cheá, khaéc phuïc nhöõng maët tieâu<br /> cöïc cuûa noù thì vieäc caàn thieát, laø phaûi hieåu bieát saâu saéc veà ñaëc tröng vaø baûn chaát cuûa<br /> toân giaùo, coù nghóa laø phaûi hieåu nhöõng khía caïnh cuûa toân giaùo aûnh höôûng ñeán nieàm<br /> tin, tín ngöôõng, haønh vi, loái soáng - nhöõng khía caïnh xaõ hoäi cuûa noù.<br /> Vieät Nam laø ñaát nöôùc coù nhieàu loaïi hình toân giaùo cuøng toàn taïi, laïi coù tính ñan<br /> xen, theå hieän khaùc bieät vôùi nhieàu nöôùc khaùc ngay trong khu vöïc vaø treân theá giôùi.<br /> Trong moät khoâng gian nhoû heïp, coù theå coù nhieàu toân giaùo, coù toân giaùo mang tính<br /> toaøn caàu nhö Kitoâ giaùo, Tin laønh giaùo, Hoài giaùo; coù toân giaùo mang tính khu vöïc nhö<br /> Phaät giaùo, Khoång giaùo, Ñaïo giaùo; coù toân giaùo mang tính ñòa phöông nhö ñaïo Cao<br /> ñaøi, ñaïo Hoøa Haûo, ñaïo Döøa... Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, toân giaùo ôû nöôùc ta coù<br /> nhieàu bieåu hieän phaùt trieån. Beân caïnh nhöõng maët tích cöïc laø ñaùp öùng nhu caàu tin<br /> thaàn cuûa nhaân daân, höôùng con ngöôøi soáng laønh maïnh, löông thieän, ñaõ naûy sinh<br /> nhöõng bieåu hieän tieâu cöïc caàn khaéc phuïc, nhö meâ tín, dò ñoan, buoân baùn thaùnh thaàn,<br /> cuøng moät soá huû tuïc aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng vaên hoùa xaõ hoäi... Trong ñoù, coù khoâng ít<br /> nhöõng keû lôïi duïng toân giaùo vaøo muïc ñích chính trò, ñeå gaây trôû ngaïi cho coâng cuoäc<br /> phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc.<br /> Chuùng ta thöïc hieän vaø toân troïng töï do tín ngöôõng cuûa nhaân daân, nhöng chuùng<br /> ta cuõng kieân quyeát ñaáu tranh choáng nhöõng bieåu hieän tieâu cöïc vaø nhöõng haønh ñoäng<br /> <br /> 1<br /> <br /> lôïi duïng toân giaùo vaøo caùc muïc ñích gaây trôû ngaïi cho coâng cuoäc xaây döïng vaø baûo veä<br /> ñaát nöôùc. Do vaäy, nghieân cöùu toân giaùo ñeå hieåu ñuùng, hieåu roõ baûn chaát nhöõng maët<br /> tích cöïc vaø nhöõng maët tieâu cöïc cuûa hieän töôïng xaõ hoäi naøy, ñaõ trôû thaønh moät nhieäm<br /> vuï caàn thieát hieän nay, nhö Chæ thò 24/CT-BCT, ngaøy 02 thaùng 07 naêm 1998 cuûa Boä<br /> Chính trò, Ban Chaáp haønh Trung öông Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam, veà coâng taùc toân<br /> giaùo trong tình hình môùi vaø Nghò ñònh 26/1999/NÑ-CP, ngaøy 19 thaùng 04 naêm 1999<br /> cuûa Chính phuû, veà caùc hoaït ñoäng toân giaùo.<br /> Ñieàu ñaùng löu yù laø nghieân cöùu toân giaùo döôùc goùc ñoä xaõ hoäi hoïc ôû nöôùc ta, coøn<br /> laø vaán ñeà khaù môùi meû vaø coù moät caùch haïn cheá nhöõng coâng trình xaõ hoäi hoïc nghieân<br /> cöùu chuyeân saâu veà vaán ñeà naøy, ñaëc bieät töø lónh vöïc nghieân cöùu lyù thuyeát.<br /> Xuaát phaùt töø nhöõng vaán ñeà treân, Nhaø Xuaát baûn Ñaïi hoïc quoác gia Haø Noäi cho<br /> xuaát baûn giaùo trình Xaõ hoäi hoïc toân giaùo, do Tieán só Vuõ Quang Haø, Phoù Chuû nhieäm<br /> Khoa Xaõ hoäi hoïc, Chuû nhieäm Boä moân Lyù thuyeát vaø Phöông phaùp nghieân cöùu,<br /> Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên, Ñaïi hoïc quoác gia thaønh phoá Hoà Chí<br /> Minh bieân soaïn, treân cô sôû caùc baøi giaûng veà xaõ hoäi hoïc toân giaùo cho sinh vieân<br /> chuyeân ngaønh xaõ hoäi hoïc, Khoa Xaõ hoäi hoïc, Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø<br /> Nhaân vaên, Ñaïi hoïc quoác gia thaønh phoá Hoà Chí Minh, nhaèm cung caáp cho sinh vieân,<br /> hoïc vieân cao hoïc, nghieân cöùu sinh, caùc caùn boä giaûng daïy xaõ hoäi hoïc vaø nhöõng ñoäc<br /> giaû quan taâm tôùi xaõ hoäi hoïc toân giaùo moät soá kieán thöùc cô baûn nhaát veà tính xaõ hoäi,<br /> nieàm tin, loái soáng vaø söï bieán ñoåi toân giaùo...<br /> Noäi dung cuûa giaùo trình Xaõ hoäi hoïc toân giaùo, ñöôïc trình baøy trong ba phaàn,<br /> goàm XXIII chöông:<br /> - Phaàn thöù nhaát:<br /> <br /> Tieáp caän xaõ hoäi hoïc toân giaùo;<br /> <br /> - Phaàn thöù hai:<br /> <br /> Caùc lónh vöïc xaõ hoäi hoïc toân giaùo;<br /> <br /> - Phaàn thöù ba:<br /> <br /> Bieán ñoåi toân giaùo.<br /> <br /> Tìm hieåu nhöõng khía caïnh xaõ hoäi cuûa moät vaán ñeà roäng lôùn vaø phöùc taïp nhö toân<br /> giaùo, laø moät coâng vieäc raát phöùc taïp; vì vaäy, giaùo trình naøy khoâng theå traùnh khoûi<br /> nhöõng thieáu soùt; hôn nöõa, ñaây laïi laø nhöõng böôùc ñi ban ñaàu. Nhaø Xuaát baûn vaø Taùc<br /> giaû, raát mong nhaän ñöôïc nhöõng lôøi chæ daãn, nhöõng ñoùng goùp cuûa caùc nhaø nghieân<br /> cöùu vaø ñoâng ñaûo ñoäc giaû.<br /> Nhaø Xuaát baûn Ñaïi hoïc quoác gia Haø Noäi, traân troïng giôùi thieäu giaùo trình Xaõ<br /> hoäi hoïc toân giaùo ñeán ñoäc giaû.<br /> NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA HAØ NOÄI<br /> <br /> 2<br /> <br /> LÔØI NOÙI ÑAÀU<br /> Cuøng vôùi caùc vaán ñeà xaõ hoäi khaùc, toân giaùo bieåu hieän vaø thay ñoåi theo quaù<br /> trình dieãn bieán cuûa lòch söû nhaân loaïi, tuyø thuoäc vaøo hoaøn caûnh ñòa lyù, kinh teá,<br /> chính trò, xaõ hoäi, vaên hoùa cuûa töøng coäng ñoàng xaõ hoäi vaø toân giaùo khaùc nhau. Dieãn<br /> trình cuûa toân giaùo qua lòch söû raát phöùc taïp, vöøa coù tính phaûn aùnh, laïi vöøa coù tính<br /> phaûn khaùng xaõ hoäi ñaõ saûn sinh, nuoâi döôõng vaø duy trì söï toàn taïi cuûa toân giaùo. K.<br /> Marx nhaän ñònh: "Nhaø nöôùc naøo, xaõ hoäi naøo thì saûn sinh ra toân giaùo nhö theá aáy",<br /> chính vì vaäy, boä maët toân giaùo cuûa nhaân loaïi qua thôøi gian vaø khoâng gian khoâng theå<br /> khoâng coù söï bieán ñoåi; maëc daàu, veà baûn chaát, noäi dung cô baûn coù theå vaãn ñöôïc giöõ<br /> nguyeân.<br /> Toân giaùo laø moät hieän töôïng xaõ hoäi, toàn taïi cuøng vôùi chieàu daøi lòch söû xaõ hoäi<br /> loaøi ngöôøi. Toân giaùo xuaát hieän ngay töø khi con ngöôøi coøn ôû choán hoang sô, laø moät<br /> nhu caàu cuûa tín ñoà vaø nhöõng ngöôøi theo toân giaùo. Moät nhu caàu coù tính coäng ñoàng,<br /> daân toäc, khu vöïc vaø toaøn nhaân loaïi. Toân giaùo khoâng chæ laø vieäc ñaïo, maø coøn laø<br /> vieäc ñôøi; noù khoâng chæ lieân quan ñeán vieãn caûnh veà cuoäc soáng ngaøy mai treân thieân<br /> ñöôøng hay nôi ñòa nguïc, maø coøn aûnh höôûng ñeán cuoäc soáng hieän taïi cuûa con ngöôøi.<br /> Trong ñoù, loái soáng, nieàm tin toân giaùo gaén boù chaët cheõ vôùi ñôøi soáng vaên hoùa cuûa<br /> moãi daân toäc, coäng ñoàng, nhoùm xaõ hoäi vaø moãi quoác gia.<br /> Nhieäm vuï cô baûn cuûa nghieân cöùu toân giaùo, caû ôû khía caïnh toân giaùo hoïc, taâm<br /> lyù hoïc vaø xaõ hoäi hoïc, laø tìm ra caùi chung nhaát cuûa nhöõng toân giaùo trong hình thöùc<br /> bieåu hieän ña daïng. Ñoàng thôøi caàn ñi saâu nghieân cöùu toân giaùo cuï theå, trong ñoù bao<br /> haøm vaán ñeà nieàm tin toân giaùo, loái soáng toân giaùo, bieán ñoåi toân giaùo, ñang laø ñieàu<br /> böùc thieát trong thôøi ñaïi hieän nay. Sôû dó nhö vaäy, vì dieän maïo toân giaùo theá giôùi noùi<br /> chung vaø töøng toân giaùo noùi rieâng, ñang coù nhieàu bieán chuyeån to lôùn, theå hieän ôû<br /> choã, nhieàu hieän töôïng toân giaùo môùi lieân tuïc phaùt sinh.<br /> Toân giaùo luoân coù tính kheùp kín vaø baûo thuû trong töøng coäng ñoàng, moãi toân giaùo<br /> laïi coù caùch dieãn ñaït rieâng vaø caùch hieåu khaùc nhau giöõa caùc tín ñoà vaø cuûa ngöôøi<br /> khaùc ñaïo. Do vaäy, khoù coù theå ñöa ra moät ñònh nghóa cuï theå, khaû dó ñaïi dieän cho<br /> caùc toân giaùo ôû taát caû caùc quoác gia. Veà vaán ñeà naøy, trong giaùo trình Xaõ hoäi hoïc toân<br /> giaùo, chuùng toâi chæ coù theå ñöa ra moät ñònh nghóa toái thieåu, quan taâm ñeán nhöõng ñaëc<br /> tính coát loõi nhaát cuûa toân giaùo.<br /> Tröôùc tình hình bieán ñoäng trong ñôøi soáng toân giaùo hieän nay, vieäc ñöa ra caùch<br /> nhìn, quan ñieåm nghieân cöùu khía caïnh xaõ hoäi cuûa toân giaùo laïi caøng khoù khaên. Vì<br /> vaäy, khoù coù moät söï thoáng nhaát chung trong nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc toân giaùo giöõa<br /> <br /> 3<br /> <br /> caùc tröôøng phaùi xaõ hoäi hoïc trong caùc quoác gia, khu vöïc, thaäm chí ngay trong moät<br /> quoác gia. Trong giaùo trình naøy, chuùng toâi chæ giôùi haïn söï quan taâm ñeán khía caïnh<br /> xaõ hoäi, taâm lyù cuûa toân giaùo vaø aûnh höôûng cuûa toân giaùo vôùi caùc lónh vöïc cuï theå cuûa<br /> ñôøi soáng xaõ hoäi. Treân cô sôû nghieân cöùu nhöõng yeáu toá nhö nieàm tin, thöïc haønh toân<br /> giaùo, söï quy thuoäc... cuûa töøng toân giaùo rieâng bieät, hay nhöõng toân giaùo khu vöïc, toân<br /> giaùo cuûa moät daân toäc, ñeå tìm ra caùi chung nhaát, cuõng nhö caùi rieâng bieät, qua nhöõng<br /> taùc ñoäng lòch ñaïi vaø ñoàng ñaïi cuûa töøng toân giaùo hay nhieàu toân giaùo vôùi nhau vaø<br /> ñoái vôùi toaøn xaõ hoäi.<br /> Trong lónh vöïc xaõ hoäi hoïc toân giaùo, vieäc nghieân cöùu moät khaùi nieäm döôùi goùc<br /> ñoä töø nguyeân hoïc laø caàn thieát, nhaèm ñöa ra moät söï daãn höôùng ñeán vieäc tìm ra moät<br /> ñònh nghóa cuûa khaùi nieäm. Thuaät ngöõ toân giaùo, coù nguoàn goác töø phöông Taây, ñaõ<br /> traûi qua moät quaù trình bieán ñoåi noäi dung cuûa noù vaø khi noù trôû neân phoå quaùt treân<br /> khaép caùc nöôùc, laïi maâu thuaãn vôùi nhöõng khaùi nieäm truyeàn thoáng, khoâng töông öùng<br /> cuûa nhöõng daân toäc thuoäc caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau.<br /> Noäi dung toân giaùo, ban ñaàu ñöôïc hieåu laø söï haøm chöùa moät boä phaän yù thöùc heä<br /> phöùc taïp cuûa nhöõng neàn vaên minh khaùc nhau, traûi daøi töø coå ñaïi ñeán hieän ñaïi, taïi<br /> taát caû caùc quoác gia vaø khu vöïc. Caøng veà sau, toân giaùo caøng muoán khaúng ñònh söï<br /> thaàn khaûi. Vì vaäy, nhieàu ngöôøi ñaõ ñoái laäp toân giaùo thaàn khaûi vôùi toân giaùo töï nhieân<br /> vaø cho raèng, söï khaùc bieät ñoù laø bao haøm söï toân thôø moät Ñaáng toái cao, moät nieàm tin<br /> vaøo söï vónh cöûu cuûa linh hoàn vaø kì voïng vaøo söï giaûi thoaùt.<br /> ÔÛ Vieät Nam, khi ñeà caäp ñeán toân giaùo, nhieàu ngöôøi hieåu laø vaán ñeà noäi dung<br /> cuûa Ñaïo giaùo, ñaïo Nho, ñaïo Phaät, ñaïo Kitoâ... nhöng ñoàng thôøi cuõng laïi hieåu laø<br /> vieäc ñeà caäp ñeán caùch öùng xöû laøm ngöôøi trong moái quan heä cha meï, anh em, con<br /> caùi, vôï choàng, beø baïn... Neáu ñeå chæ moät toân giaùo cuï theå, ôû Vieät Nam, phaûi ñaët sau<br /> thuaät ngöõ ñaïo - teân goïi cuûa toân giaùo ñoù. Chaúng haïn, ñaïo Phaät, ñaïo Nho, ñaïo Kitoâ,<br /> ñaïo Toå tieân, hoaëc khi phaûi theâm thuaät ngöõ thôø, nhö ñaïo thôø Thaønh hoaøng, ñaïo thôø<br /> oâng baø, ñaïo thôø vua Huøng, ñaïo thôø Phaät vaø thaäm chí thuaät ngöõ ñaïo coøn duøng ñeå<br /> chæ nhöõng tín ñoà ñaïo Kitoâ, ñeå ñoái laäp vôùi löông. Ñeå chæ moät toân giaùo, ta coù theå<br /> gheùp moät boå ngöõ giaùo sau teân moät toân giaùo cuï theå, nhö Kitoâ giaùo, Nho giaùo, Phaät<br /> giaùo... Giaùo, coøn coù nghóa laø giaùo hoùa, daïy baûo, daïy theo giaùo lyù cuûa Kitoâ giaùo,<br /> hay Nho giaùo - lôøi daïy cuûa caùc vò thaùnh thaàn.<br /> Moät vaán ñeà mang tính xaõ hoäi caàn ñöôïc quan taâm, ñoù laø thôø, thôø thöôøng ñi ñoâi<br /> vôùi cuùng. Veà maët thuaät ngöõ, cuùng mang yù nghóa hoaøn toaøn theá tuïc. Thuaät ngöõ cuùng<br /> cuõng coù nhieàu nghóa, vöøa coù tính toân giaùo, vöøa coù tính theá tuïc. Cuùng, coù nghóa laø<br /> vaät daâng teá, laø cung phuïng, laø hieán teá. Trong haàu khaép caùc daân toäc ôû nöôùc ta, cuùng<br /> coù nghóa laø daâng leã vaät cho caùc ñaáng thaàn linh, cho ngöôøi ñaõ khuaát... Beân caïnh yù<br /> 4<br /> <br /> nghóa toân giaùo ñoù, thuaät ngöõ cuùng coøn coù nghóa laø ñoùng goùp cho vieäc coâng ích, cho<br /> vieäc töø thieän. Thuaät ngöõ gheùp thôø cuùng, laïi chæ daønh rieâng cho caùc noäi dung vaø<br /> haønh vi mang tính toân giaùo; cuõng nhö thuaät ngöõ cuùng gioã, ñöôïc söû duïng trong<br /> phaïm vi heïp hôn.<br /> Toân giaùo theo thuaät ngöõ thuaàn tuyù Vieät, ñöôïc hieåu laø thôø, hay thôø cuùng, ngoaøi<br /> ra coøn ñöôïc hieåu laø ñaïo, laø giaùo. Cuõng chính vì vaäy, trong quaûng ñaïi quaàn chuùng<br /> nhaân daân, thuaät ngöõ toân giaùo döôøng nhö coøn raát xa laï vaø ñöôïc hieåu theo nhieàu<br /> caùch khaùc nhau. Trong caùc coâng trình nghieân cöùu toân giaùo noùi chung vaø xaõ hoäi hoïc<br /> toân giaùo noùi rieâng, coù hieän töôïng söû duïng thuaät ngöõ toân giaùo ñeå chæ caùc toân giaùo<br /> ñöôïc ñònh nghóa theo caùch cuûa Kitoâ giaùo, töùc laø caùc toå chöùc nhö Kitoâ giaùo, Hoài<br /> giaùo, Phaät giaùo,... thaäm chí cho caû ñaïo Cao ñaøi, Hòa Haûo. Ngoaøi ra, vôùi caùc hình<br /> thöùc toân giaùo khaùc, keå caû ñaïo Toå tieân, ñaïo OÂng baø, ñaïo Maãu (moät bieán theå cuûa<br /> Ñaïo giaùo), hay Ñaïo giaùo ôû khu vöïc Ñoâng Baéc, ñöôïc goïi laø tín ngöôõng hay tín<br /> ngöôõng daân gian, thaäm chí laø meâ tín, dò ñoan. Theo Giaùo sö Ñaëng Nghieâm Vaïn,<br /> vaán ñeà caàn quan taâm laø thuaät ngöõ toân giaùo, xuaát hieän treân baùo chí nöôùc ta töø cuoái<br /> theá kyû XX, trong caùc cuoán Töø ñieån Khai trí, Tieán ñöùc (1931) vaø cuoán Dictionnaire<br /> Annamite - Chinois - Francais (1937) cuûa G. Hue. Trong nhaân daân, coù taâm lyù<br /> khoâng muoán nhaän laø coù toân giaùo, coù tín ngöôõng; chæ muoán nhaän laø theo moät ñaïo<br /> cuï theå, thôø moät vò thaàn cuï theå. Ñaây cuõng chính laø söï khaùc bieät veà maët baûn chaát,<br /> giöõa toân giaùo phöông Ñoâng vôùi toân giaùo phöông Taây.<br /> Caùc cö daân ôû caùc khu vöïc chaâu AÙ, chaâu Phi, chaâu Myõ, chaâu UÙc, tröôùc theá kyû<br /> XV, ñeàu coù nhöõng thuaät ngöõ rieâng cuûa mình ñeå chæ toân giaùo. Vaán ñeà naøy, ñeán nay<br /> cuõng coøn ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu toân giaùo tranh luaän, vì noäi dung ñaày ñuû cuûa<br /> thuaät ngöõ chöa ñöôïc hieåu thoáng nhaát vaø ñaày ñuû. Trong ñoù, noäi dung naøy laïi coù söï<br /> khaùc bieät caên baûn vôùi quan nieäm cuûa chaâu AÂu.<br /> Ñoái dieän vôùi söï ña daïng veà noäi dung toân giaùo, ôû phöông Taây coù xu höôùng<br /> chaáp nhaän duøng thuaät ngöõ toân giaùo truyeàn thoáng, nhöng tìm ra cho noù moät noäi<br /> dung coù tính phoå quaùt hôn, mang tính toaøn caàu vaø thích hôïp vôùi nhöõng bieán ñoåi.<br /> Moät soá khaùc, laïi ñöa ra nhöõng khaùi nieäm môùi vaø vaãn ñaët cho caùc toân giaùo truyeàn<br /> thoáng ôû caùc chaâu luïc moät khaùi nieäm, nhaèm chæ toân giaùo ôû moät thang baäc thaáp hôn.<br /> Thaønh phoá Hoà Chí Minh, thaùng 11 naêm 2002<br /> VUÕ QUANG HAØ<br /> <br /> 5<br /> <br />