Hải dương học đại cương - Phần 2 Các quá trình động lực học - Chương 4

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

76
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài nguyên sinh vật, khoáng vật và năng lượng của đại dương Tài nguyên đại dương thường được hiểu là tất cả những yếu tố của nó đang được sử dụng hoặc có thể được sử dụng trong tương lai trong các ngành sản xuất và hoạt động phi sản xuất của con người. Khái niệm này khá rộng và phản ánh toàn bộ cơ cấu tài nguyên của đại dương rất phức tạp. Trước hết chúng ta sẽ xem xét những tài nguyên sinh vật của đại dương đã được sử dụng rộng rãi từ lâu. Sự quan tâm đối...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hải dương học đại cương - Phần 2 Các quá trình động lực học - Chương 4

nhu cÇu cña con ng−êi mμ kh«ng tæn h¹i tíi sù t¸i sinh tù nhiªn cña chóng. Tμi nguyªn sinh vËt cña ®¹i d−¬ng ®−îc Ch−¬ng 4 - Tμi nguyªn sinh vËt, kho¸ng con ng−êi sö dông tõ l©u vμ chñ yÕu ®Ó tháa m·n nh÷ng vËt vμ n¨ng l−îng cña ®¹i d−¬ng nhu cÇu vÒ thùc phÈm, tøc vÒ chÊt ®¹m ®éng vËt. Sù quan t©m sö dông tμi nguyªn sinh vËt ®¹i d−¬ng kh«ng ngõng Tμi nguyªn ®¹i d−¬ng th−êng ®−îc hiÓu lμ tÊt c¶ nh÷ng t¨ng lªn do ch−a ®¶m b¶o ®ñ thùc phÈm ®¹m ®éng vËt cho yÕu tè cña nã ®ang ®−îc sö dông hoÆc cã thÓ ®−îc sö dông d©n c− t¨ng nhanh cña Tr¸i §Êt. D©n sè vμ khèi l−îng trong t−¬ng lai trong c¸c ngμnh s¶n xuÊt vμ ho¹t ®éng phi ®¸nh b¾t ®· biÕn ®æi thùc tÕ nh− nhau trong hai thÕ kØ gÇn s¶n xuÊt cña con ng−êi. Kh¸i niÖm nμy kh¸ réng vμ ph¶n ®©y (h×nh 4.1). Tuy nhiªn, nÕu ®¸nh gi¸ tØ phÇn s¶n phÈm ¸nh toμn bé c¬ cÊu tμi nguyªn cña ®¹i d−¬ng rÊt phøc t¹p. biÓn trong tæng c¸n c©n thøc ¨n vÒ trung b×nh cña nh©n Tr−íc hÕt chóng ta sÏ xem xÐt nh÷ng tμi nguyªn sinh vËt lo¹i, th× tØ phÇn ®ã cßn rÊt nhá bÐ vμ kh«ng lín h¬n 2 %. cña ®¹i d−¬ng ®· ®−îc sö dông réng r·i tõ l©u. Sù quan GÇn 98 % toμn bé khèi l−îng thùc phÈm lμ do n«ng nghiÖp t©m ®èi víi nh÷ng tμi nguyªn kho¸ng vËt t¨ng m¹nh trong s¶n xuÊt. Tuy nhiªn gi¸ trÞ s¶n phÈm biÓn trong viÖc ®¶m nh÷ng thËp kØ gÇn ®©y ®ßi hái còng ph¶i xem xÐt chóng tuy b¶o ®¹m ®éng vËt cho loμi ng−êi ®ang t¨ng. Nh÷ng n¨m 80 chØ lμ mét c¸ch ng¾n gän. Vμ cuèi cïng chóng ta sÏ xem xÐt cña thÕ kØ 20 ng−êi ta nhËn tõ ®¹i d−¬ng gÇn 6 % ®¹m ®éng nh÷ng tμi nguyªn n¨ng l−îng tiÒm tμng cña §¹i d−¬ng ThÕ vËt. Tíi n¨m 2000 nhu cÇu ®¹m nguån gèc ®éng vËt cßn giíi mμ theo −íc l−îng cña c¸c chuyªn gia lμ rÊt to lín vμ cã t¨ng h¬n n÷a vμ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nμy chØ dùa trªn c¬ së kh¶ n¨ng gi¶m thiÓu râ rÖt nh÷ng hËu qu¶ sinh th¸i cña gia t¨ng s¶n xuÊt ngò cèc vμ t¨ng t−¬ng xøng sè ®Çu vËt ngμnh n¨ng l−îng hiÖn ®¹i ®ang ph¸t triÓn nh− vò b·o. nu«i th× sÏ kh¸ khã kh¨n. V× vËy ng−êi ta ngμy cμng chó ý tíi tμi nguyªn sinh vËt ®¹i d−¬ng. C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn 4.1. Tμi nguyªn sinh vËt cña §¹i d−¬ng ThÕ giíi g¾n liÒn kú väng kh¾c phôc n¹n ®ãi ®¹m cña hä víi viÖc khai th¸c tμi nguyªn sinh vËt cña ®¹i d−¬ng. HiÖn nay, ®èi Tμi nguyªn sinh vËt ®−îc hiÓu lμ nh÷ng nguån dù tr÷ víi giμ nöa d©n c− c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, tμi nguyªn ®éng vËt vμ thùc vËt sèng trong n−íc biÓn vμ ®−îc sö dông biÓn ®¶m b¶o gÇn 30 % khÈu phÇn ®¹m ®éng vËt khiªm tèn hay cã thÓ ®−îc sö dông trong t−¬ng lai ®Ó tháa m·n nh÷ng 299 300
cña hä. Theo −íc l−îng cña c¸c chuyªn gia, nÕu xem r»ng khèi l−îng bÊt kú. §¹i d−¬ng ThÕ giíi cã ®ñ nh÷ng tμi c¸c s¶n phÈm biÓn ph¶i cung cÊp gÇn 25 % ®¶m b¶o ®¹m nguyªn sinh vËt tiÒm tμng mμ con ng−êi cã thÓ sö dông cho con ng−êi, th× trong n¨m 2000 cÇn ph¶i ®¸nh b¾t gÇn kh«ng lμm tæn h¹i sù t¸i s¶n xuÊt chóng hay kh«ng? Trong 90−100 triÖu tÊn ®éng vËt tõ ®¹i d−¬ng chØ riªng lμm thøc viÖc ®¸nh gi¸ tμi nguyªn sinh vËt ®¹i d−¬ng ®«i khi gÆp hai h−íng th¸i cùc ®èi lËp nhau. Mét mÆt, vÉn cßn cã ý kiÕn vÒ ¨n trùc tiÕp. Gi÷a nh÷ng n¨m 80, ®· ®¸nh b¾t gÇn 60 triÖu sù v« tËn tμi nguyªn, ®iÒu ®· vμ ®ang kh«ng ph¶i mét lÇn tÊn trùc tiÕp cho môc ®Ých thùc phÈm. NÕu xem xÐt tíi triÓn väng xa h¬n, th× trong 10−20 n¨m tíi cÇn ph¶i t¨ng dÉn tíi lμm suy kiÖt t¹m thêi mét ®èi t−îng khai th¸c, ®«i khèi l−îng ®¸nh b¾t tõ ®¹i d−¬ng ®Õn 150−160 triÖu tÊn ®Ó khi c¹n kiÖt h¼n c¶ mét loμi. MÆt kh¸c, rÊt th−êng hay cã nh÷ng dù b¸o r»ng chóng ta ®· ®¹t tíi hoÆc thËm chÝ ®· ®¶m b¶o ®ñ thùc phÇm cho nh©n lo¹i. ë ®©y ph¶i nhí r»ng v−ît qu¸ giíi h¹n ®¸nh b¾t cã thÓ. V× vËy, mét trong nh÷ng thÞt c¸c lo¹i c¸ chøa nhiÒu lo¹i chÊt ®¹m gi¸ trÞ cao, c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n lμ vÊn ®Ò gi¸ trÞ s¶n xuÊt sinh häc thùc tÕ nguyªn tè vi l−îng c¬ thÓ con ng−êi dÔ hÊp thô vμ tËp hîp cña ®¹i d−¬ng vμ ¶nh h−ëng cña nh÷ng nh©n tè m«i tr−êng nhiÒu sinh tè. Nh− c¸c chuyªn gia cho biÕt, nhiÒu thùc biÕn ®æi tíi s¶n xuÊt sinh häc ®¹i d−¬ng. phÈm tõ ®éng vËt, thùc vËt biÓn cã gi¸ trÞ y häc lín, v× nã Chóng ta sÏ xem xÐt sù s¶n xuÊt tμi nguyªn sinh vËt lμm t¨ng sinh lùc vμ trî gióp ph¸t triÓn b×nh th−êng c¬ thÓ trong §¹i d−¬ng ThÕ giíi nh− P. A. Moiseev (n¨m 1989) ®· con ng−êi. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· x©y dùng vμ ph¸t triÓn tr×nh bμy. m¹nh mét h−íng y häc rÊt ®¸ng chó ý liªn quan tíi thu PhÇn lín c¸c hîp chÊt h÷u c¬ mμ ®éng vËt vμ vi khuÈn nhËn vμ sö dông nh÷ng chÕ phÈm ch÷a trÞ hiÖu qu¶ cao tõ biÓn sö dông lμm thøc ¨n ®−îc t¹o ra trong qu¸ tr×nh ®éng vËt vμ thùc vËt biÓn. quang hîp cña thùc vËt, tøc tr−íc hÕt lμ kÕt qu¶ ho¹t ®éng Nh− vËy lμ nh©n lo¹i dù ®Þnh t¨ng m¹nh viÖc sö dông sèng cña thùc vËt phï du vμ ë møc ®é Ýt h¬n, cña c¸c lo¹i tμi nguyªn sinh vËt cña §¹i d−¬ng ThÕ giíi trong nh÷ng t¶o biÓn lín. n¨m s¾p tíi. Tμi nguyªn sinh vËt ®¹i d−¬ng, gièng nh− b¶n th©n n−íc ®¹i d−¬ng, thuéc lo¹i tμi nguyªn t¸i t¹o. Song ®iÒu nμy kh«ng cã nghÜa con ng−êi cã thÓ sö dông nã víi 301 302
trung gian vμ m¾t xÝch cuèi cïng cña chuçi s¶n phÈm, trong ®ã cã c¸, ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng lín vμ ®éng vËt d¹ng c¸ voi, tøc lμ chÝnh nh÷ng tμi nguyªn khai th¸c mμ loμi ng−êi quan t©m sö dông hiÖu qu¶. Qu¸ tr×nh t¹o ra nh÷ng c¬ thÓ thùc vËt ®· nªu trªn gäi lμ sù s¶n xuÊt vËt chÊt h÷u c¬ s¬ cÊp, cßn toμn bé tËp hîp c¸c chÊt ®ã gäi lμ s¶n phÈm s¬ cÊp. Cã thÓ biÓu diÔn qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sèng, b¾t ®Çu tõ viÖc t¹o ra s¶n phÈm h÷u c¬ s¬ cÊp b»ng con ®−êng ®ång hãa − lμ c¬ së cho tÊt c¶ nh÷ng biÕn ®æi tiÕp theo tõ chÊt h÷u c¬ thμnh nh÷ng cÊu tróc phøc t¹p h¬n, d−íi d¹ng mét dßng n¨ng l−îng, dßng n¨ng l−îng nμy tr¶i qua mét lo¹t c¸c bËc dinh d−ìng vμ sö dông nh÷ng tÝnh chÊt cña c¸c c¬ thÓ sèng chuyÓn hãa c¸c d¹ng n¨ng l−îng kh¸c nhau, nã t¹o ra c¸c lo¹i s¶n phÈm sinh häc kh¸c nhau. TiÕp sau, do kÕt qu¶ c¸c c¬ thÓ sèng bÞ chÕt vμ sù ph©n hñy c¸c chÊt h÷u H×nh 4.1. BiÕn ®æi d©n sè (1), khèi l−îng ®¸nh b¾t thñy s¶n (2) c¬ mμ chu tr×nh c¸c qu¸ tr×nh sinh häc ®−îc khÐp kÝn vμ vμ khèi l−îng ®¸nh b¾t trªn ®Çu ng−êi (3) (theo P. A. Moiseev) quay trë l¹i c¸c d¹ng v« c¬ ban ®Çu vμ nhiÖt n¨ng. Con 4.1.1. S¶n phÈm s¬ cÊp ®−êng nμy kÌm theo nh÷ng tæn thÊt n¨ng l−îng rÊt lín, Sö dông n¨ng l−îng MÆt Trêi vμ kho¸ng chÊt, c¸c c¬ t¨ng lªn nhiÒu lÇn tïy theo møc ®é ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh thÓ thùc vËt chuyÓn hãa chóng thμnh m« cña c¬ thÓ thùc ho¹t ®éng sèng vμ chuyÓn tõ mét bËc dinh d−ìng nμy sang vËt d−íi sù hiÖn diÖn cña nh÷ng ®iÒu kiÖn v« c¬ vμ h÷u c¬ bËc kh¸c. Khèi l−îng nh÷ng tæn thÊt ®ã cã ý nghÜa quan cÇn thiÕt. Trong qu¸ tr×nh nh÷ng biÕn ®æi n¨ng l−îng tiÕp träng ®Ó hiÓu ®−îc nh÷ng kh¶ n¨ng tiÒm tμng cña ®¹i theo rÊt phøc t¹p vμ ®a d¹ng sÏ t¹o ra nh÷ng m¾t xÝch 303 304
d−¬ng s¶n xuÊt ra tμi nguyªn sinh vËt vμ x©y dùng nh÷ng quan cña c¸c dßng n¨ng l−îng, quy m« tæn thÊt, khèi l−îng ph−¬ng ph¸p sö dông chóng hîp lý nhÊt. so s¸nh cña s¶n phÈm t¹i c¸c bËc dinh d−ìng kh¸c nhau, tøc s¬ ®å chØ cho ta mét kh¸i niÖm vÒ tiÕn tr×nh vμ tuÇn tù cña c¸c qu¸ tr×nh mμ th«i. Sö dông n¨ng l−îng MÆt Trêi (1) vμ c¸c nguyªn tè dinh d−ìng (2), c¸c thùc vËt trong qu¸ tr×nh quang hîp sÏ t¹o ra s¶n phÈm s¬ cÊp tæng céng (3) bao gåm chÊt h÷u c¬ bÞ tiªu phÝ khi h« hÊp. Nhê kÕt qu¶ quang hîp, s¶n phÈm s¬ cÊp rßng (4) d−íi d¹ng chÊt h÷u c¬ tÝch lòy ®−îc sö dông trong hÖ sinh th¸i b»ng nh÷ng con ®−êng kh¸c nhau. Mét bé phËn lín bÞ ph©n hñy hoÆc kho¸ng hãa (8), mét bé phËn kh¸c tham gia vμo chuçi thøc ¨n vμ sÏ cho ra s¶n phÈm Ýt h¬n vÒ khèi l−îng d−íi d¹ng c¸c ®éng vËt ¨n thùc vËt (5), H×nh 4.2. S¬ ®å c¸c dßng n¨ng l−îng trong quÇn x· sinh vËt c¸c ®éng vËt bÞ ¨n (6−7), khèi l−îng s¶n phÈm ®· bÞ Ýt ®i (theo P. A. Moiseev, 1989) nhiÒu lÇn so víi ë c¸c bËc dinh d−ìng tr−íc. Trong thêi gian 1− n¨ng l−îng MÆt Trêi; 2− c¸c nguyªn tè dinh d−ìng; 3− s¶n phÈm s¬ cÊp tæng céng; 4− s¶n phÈm s¬ cÊp rßng; 5−7− s¶n tÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra sù táa nhiÖt (10) vμ chÊt h÷u phÈm d¹ng ¨n thùc vËt (5), d¹ng ¨n ®éng vËt (6) vμ ®éng vËt s¨n måi (7); 8− chÊt ph©n kho¸ng; 9− chÊt h÷u c¬ chÕt; 10− táa nhiÖt c¬ chÕt (9) mét phÇn bÞ mang ra khái ph¹m vi hÖ sinh th¸i. MÆc dï s¬ ®å nμy mang tÝnh quy −íc, thÝ dô, ch−a Vμo thêi m×nh, O®um ®· lËp ra mét s¬ ®å gÇn ®óng vÒ l−êng hÕt nhiÒu kh©u bÕ t¾c vÒ thøc ¨n ë c¸c bËc dinh dßng n¨ng l−îng trong ph¹m vi mét quÇn x· bÊt k×, víi d−ìng kh¸c nhau, song nã kh¸ ®iÓn h×nh. nh÷ng biÕn ®æi chót Ýt th× s¬ ®å nμy còng cã thÓ dïng cho Nh− sau nμy ng−êi ta ®−îc biÕt, ngoμi thùc vËt phï du c¸c thñy vùc ®¹i d−¬ng. Tuy nhiªn, ph¶i l−u ý r»ng c¸c vμ c¸c thùc vËt lín, vi thùc vËt vμ tr−íc hÕt lμ c¸c vi khuÈn t−¬ng quan vÒ kÝch th−íc c¸c thμnh phÇn cña s¬ ®å nμy t¹p d−ìng còng tham gia rÊt tÝch cùc vμ rÊt quy m« vμo c¸c trªn ®å thÞ kh«ng t−¬ng øng víi c¸c quy m« thùc vμ t−¬ng 305 306
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Vi thùc vËt − mét hîp phÇn quan träng cña c¸c hÖ sinh th¸i biÓn, tØ phÇn cña chóng chiÕm h¬n 60 % (®Õn 80 %) dßng n¨ng l−îng tæng céng ®i qua bé phËn t¹p d−ìng cña quÇn x·, vμ h¬n 50 % chi phÝ trao ®æi cña toμn quÇn x·. Khi ®¸nh gi¸ n¨ng l−îng cña c¸c hÖ sinh th¸i ®¹i d−¬ng, s¶n phÈm vi khuÈn cÇn ®−îc tÝnh ®Õn nh− lμ s¶n phÈm s¬ cÊp, bëi v× nã cã gi¸ trÞ to lín ®èi víi tÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sinh häc trong ®¹i d−¬ng vμ ®Æc biÖt ®èi víi s¶n xuÊt c¸c ®èi t−îng bËc dinh d−ìng bËc thÊp − ®éng vËt phï du (trong ®ã cã tÐp phï du) vμ c¸c chñng lo¹i c¸ næi nhá ®«ng ®óc sèng trong ë d−íi c¸c tÇng n−íc biÓn. S¬ ®å tæng qu¸t c¸c dßng n¨ng l−îng trong hÖ sinh th¸i §¹i d−¬ng ThÕ giíi rÊt phøc t¹p vμ thËm chÝ d−íi mét d¹ng gi¶n −íc nhÊt th× nã ®· cã rÊt nhiÒu kh©u chuyÓn ®æi n¨ng l−îng liªn quan lÉn nhau vμ víi nh÷ng tæn thÊt n¨ng l−îng lín (h×nh 4.3). Sù biÓu diÔn c¸c dßng nh− vËy trªn s¬ ®å cho thÊy r»ng víi con sè −íc l−îng s¶n phÈm thùc vËt vμ vi khuÈn 40,6 ⋅ 10 21 J/n¨m ( 970 ⋅ 1015 − 7,5 ⋅ 1018 Kcal/n¨m) sau rÊt nhiÒu 15 H×nh 4.3. S¬ ®å c¸c dßng n¨ng l−îng ( 10 J/n¨m) chuyÓn hãa chØ t¹o ra cã 320−350 triÖu tÊn ®èi t−îng ®¸nh trong hÖ sinh th¸i §¹i d−¬ng ThÕ giíi (theo Iu. I. Sorokin) P − s¶n phÈm; sè trong h×nh vu«ng − tiªu thô bëi c¸c c¬ thÓ bËc dinh b¾t truyÒn thèng, tøc t−¬ng øng víi 7,5 ⋅ 1018 J/n¨m ( 1,18 ⋅ 1018 d−ìng tiÕp sau; sè trong vßng trßn − thøc ¨nn kh«ng sö dông; sè trong h×nh tam gi¸c − s¶n phÈm kh«ng tiªu thô; POB − chÊt h÷u c¬ hßa tan Kcal/n¨m). 307 308
Nh− vËy, khèi l−îng s¶n phÈm c¸c ®èi t−îng thñy s¶n giíi, O®um ®· ®i ®Õn kÕt luËn vÒ n¨ng suÊt rÊt thÊp cña biÓu diÔn b»ng n¨ng l−îng mμ con ng−êi khai th¸c ®¸nh nhiÒu vïng ®¹i d−¬ng cã thÓ s¸nh ngang b»ng víi nh÷ng hÖ b¾t nhá h¬n s¶n phÇm s¬ cÊp 540 lÇn. Cßn nÕu nh− phÐp so sinh th¸i n¨ng suÊt rÊt thÊp trªn ®Êt liÒn (b¶ng 4.1). s¸nh nμy thùc hiÖn ®èi víi khèi l−îng c¸ khai th¸c thùc tÕ N¨ng suÊt cña c¸c vïng kh¬i ®¹i d−¬ng réng lín nhÊt 15 vμ c¸c ®èi t−îng thñy s¶n kh¸c ( 0,09 ⋅ 10 Kcal/n¨m), th× nhá tíi møc kh«ng kh¸c g× nh÷ng vïng c¶nh quan hoang m¹c vμ b¸n hoang m¹c trªn ®Êt liÒn (chØ kho¶ng 0,1 g/m2 thÊy r»ng nh©n lo¹i hiÖn míi chØ sö dông cã 0,018 % n¨ng l−îng mμ s¶n phÈm s¬ cÊp (+ vi khuÈn) cña ®¹i d−¬ng cã mét ngμy), cßn c¸c vïng n−íc thÒm lôc ®Þa n¨ng suÊt t−¬ng ®−îc. ®èi cao vÉn thua kÐm nhiÒu kh«ng chØ so víi c¸c n«ng tr¹i, mμ cßn so víi nhiÒu quÇn x· thùc vËt tù nhiªn trªn ®Êt B¶ng 4.1. Ph©n bè c¸c hÖ sinh th¸i theo n¨ng suÊt liÒn: rõng xanh vÜnh cöu vμ th¶m thùc vËt trªn c¸c vïng 2 N¨ng suÊt trung b×nh, g/m ®Êt mÇu trï phó. Khã cã thÓ t−ëng t−îng cã mét hÖ sinh KiÓu hÖ sinh th¸i mét ngμy mét n¨m th¸i nμo ®ã duy tr× ®−îc møc n¨ng suÊt cao h¬n 25 g/m2 mét ngμy trong kho¶ng mét sè n¨m liÒn. O®um nhËn xÐt C¸c vïng xa m¹c vμ b¸n xa m¹c cã th¶m cá 0,5 150 r»ng phÇn lín bÒ mÆt hμnh tinh cña chóng ta − c¸c vïng N−íc vïng kh¬i c¸c ®¹i d−¬ng vμ hå s©u 1,0 300 0,5−5,0 ThÒm n−íc ®¹i d−¬ng, hå vμ ®Çm n−íc n«ng, kh¬i ®¹i d−¬ng, c¸c vïng ®Êt hoang m¹c vμ b¸n hoang m¹c ®ång cá Èm vμ n«ng tr¹i b×nh th−êng còng nh− nh÷ng l·nh thæ tuyÕt vμ b¨ng phñ − thuéc lo¹i 5,0−20,0 1800−7000 R¹n san h«, cöa s«ng, suèi kho¸ng, quÇn x· ®Êt ngËp n−íc vμ ®Êt liÒn trªn nÒn ®Êt mÇu båi tô, n¨ng suÊt thÊp. rõng xanh vÜnh cöu vμ c¸c hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp trång trät Trong khi ®ã nhiÒu vïng ®¹i d−¬ng cã n¨ng suÊt cùc kú C−êng ®é cùc ®¹i cã thÓ ®¹t ®−îc trong nh÷ng ®Õn 60,0 ®Õn 20 000 cao. ThÝ dô, ë c¸c ®íi r¹n san h«, nh÷ng ®éng vËt vμ thùc thêi kú ng¾n ë c¸c hÖ sinh th¸i ®Êt canh t¸c vμ vËt cã c¸c c¬ chÕ tuÇn hoμn d−ìng chÊt hiÖu qu¶ ®¶m b¶o ®Êt tù nhiªn n¨ng suÊt nhÊt mét møc n¨ng suÊt cao v−ît tréi so víi n¨ng suÊt n«ng Kh¸i qu¸t hãa nh÷ng d÷ liÖu vÒ n¨ng suÊt cña c¸c nghiÖp. quÇn x· sinh häc kh¸c nhau ë nh÷ng vïng chÝnh cña thÕ LuËn ®iÓm nμy ®−îc kh¼ng ®Þnh b»ng c¸ch biÓu thÞ 309 310
møc hiÖu qu¶ sö dông n¨ng l−îng MÆt Trêi trong qu¸ tr×nh phÈm s¬ cÊp trong ®¹i d−¬ng mét c¸ch kh¸ kh¸ch quan quang hîp cña thùc vËt trªn c¹n vμ t¶o biÓn cã tÝnh ®Õn (h×nh 4.5). diÖn tÝch mμ c¸c hÖ sinh th¸i kh¸c nhau chiÕm chç (h×nh B¶n ®å nμy chøng tá r»ng: thuËn lîi nhÊt cho sù ph¸t 4.4). triÓn thùc vËt phï du lμ nh÷ng khu vùc ®¹i d−¬ng ven bê vμ mét sè vïng kh¬i cã n−íc tråi lªn v−ît tréi so víi n−íc ch×m xuèng. ë Th¸i B×nh D−¬ng tr−íc hÕt ®ã lμ c¸c vïng gÇn bê Trung vμ Nam Mü, NhËt B¶n, c¸c quÇn ®¶o Kurin vμ Kamchatka, däc bê Cana®a − Mü. ë §¹i T©y D−¬ng cã c¸c vïng l©n cËn bê T©y Phi vμ tr−íc hÕt tËp trung vμo H×nh 4.4. HiÖu qu¶ sö dông n¨ng vïng ven bê phÝa t©y nam cña lôc ®Þa nμy, c¸c vïng däc bê l−îng MÆt Trêi trong quang hîp cña thùc vËt trªn c¹n (I) vμ t¶o biÓn (II) phÝa ®«ng cña Nam Mü. ë Ên §é D−¬ng, nh÷ng n¬i cã n¨ng 1 − xa m¹c vμ b¨ng; 2 − ®ång cá nu«i gia sóc; 3 − ®Êt trång trät; 4 − rõng; suÊt cao nhÊt lμ c¸c vïng t¸c ®éng cña giã mïa ë phÇn t©y n−íc: 5 − nghÌo d−ìng chÊt; 6 − 8 − b¾c, vÞnh Bengan vμ c¸c vïng n−íc bao quanh quÇn ®¶o lo¹i chuyÓn tiÕp; 9 − giÇu d−ìng chÊt In®«nªxia. ë ngoμi kh¬i ®¹i d−¬ng, c¸c vïng víi møc s¶n Trong c¶ hai tr−êng hîp, cùc ®¹i sö dông kh«ng v−ît phÈm s¬ cÊp cao h¬n lμ nh÷ng vïng cã n−íc líp s©u n©ng qu¸ 0,3 % n¨ng l−îng MÆt Trêi, song trªn ®Êt liÒn c¸c bÒ lªn m¹nh vμ tr−íc hÕt lμ vïng ph©n kú xÝch ®¹o vμ vïng mÆt víi møc sö dông n¨ng l−îng cao (h¬n 0,1 %) v−ît tréi ph©n kú Nam Cùc, c¸c tuyÕn front cùc, r×a cña c¸c khu vùc h¼n (trªn 50% diÖn tÝch), trong khi ë ®¹i d−¬ng chØ lμ 5 %. xo¸y thuËn, c¸c vïng x¸o trén ®èi l−u mïa ®«ng m¹nh. N¨m 1985 ®· c«ng bè b¶n ®å s¶n phÈm s¬ cÊp phï du sinh Trong khi ®ã, ë nh÷ng vïng ®¹i d−¬ng víi xo¸y nghÞch, n¬i vËt §¹i d−¬ng ThÕ giíi (Koblenz-Mishke, 1985). Khi sö n−íc líp mÆt bÞ ch×m xuèng, quan s¸t thÊy møc s¶n phÈm dông b¶n ®å nμy, nh− P. A. Moiseev cho biÕt, c¸c chØ sè s¶n s¬ cÊp thÊp. phÈm c¸c bon ph¶i ®−îc nh©n lªn 2,5−3,0 lÇn, tuy nhiªn C¸c vïng n−íc ven bê vμ n«ng trong ®ã s¶n phÈm c¸c b¶n ®å ®· kh¸i qu¸t nh÷ng quy luËt chung ph©n bè s¶n bon lín h¬n 2000 mg/m2 mét ngμy chØ chiÕm 2,5 % diÖn tÝch 311 312
®¹i d−¬ng, cßn nÕu nh− thªm vμo ®©y c¸c vïng n−íc n¨ng Tæng s¶n phÈm s¬ cÊp n¨m cña §¹i d−¬ng ThÕ giíi suÊt trung b×nh (600−1000 mg C/m mét ngμy), th× thÊy b»ng 60 ⋅ 10 9 tÊn C mét n¨m, hay 455 mg C/m2 mét ngμy. 2 r»ng 37 % diÖn tÝch ®¹i d−¬ng cã c¸c khèi n−íc n¨ng suÊt NÕu cho r»ng ®Ó chuyÓn ®æi tõ c¸c bon sang khèi l−îng trung b×nh vμ cao, cßn l¹i 63 % cã c¸c khèi n−íc víi n¨ng chÊt cña thùc vËt phï du cã thÓ chÊp nhËn hÖ sè 21,1, vμ suÊt thÊp. Nh÷ng kho¶ng kh«ng gian ®¹i d−¬ng khæng lå lo¹i trõ mét l−îng c¸c bon nμo ®ã do s«ng mang ra biÓn vμ 2 víi diÖn tÝch gÇn 130 triÖu km , tøc gÇn b»ng bÒ mÆt cña tõ gi¸ng thñy khÝ quyÓn, cã thÓ cho r»ng s¶n l−îng thùc vËt Th¸i B×nh D−¬ng, ®Æc tr−ng bëi n¨ng suÊt cùc kú thÊp. phï du n¨m trong §¹i d−¬ng ThÕ giíi lμ h¬n 1200 tØ tÊn (khèi l−îng th«). Ngμy nay nh©n lo¹i ch−a sö dông nguån dù tr÷ thùc vËt phï du khæng lå trong ®¹i d−¬ng. Cã thÓ vÊn ®Ò nμy sÏ ®−îc xem xÐt trong t−¬ng lai gÇn ®©y, bëi v× ®· chøng minh ®−îc, thÝ dô, vÒ gi¸ trÞ thùc phÈm cña c¸c lo¹i t¶o ®iatomª mét tÕ bμo. 4.1.2. §éng vËt phï du §éng vËt phï du − kh©u tiÕp theo trong hÖ thèng dinh d−ìng cña sinh vËt biÓn. §éng vËt phï du chñ yÕu ¨n thùc vËt phï du, vi khuÈn vμ chóng tËp trung cao ë c¸c tÇng mÆt. ThÝ dô, 98,4 % sè l−îng con ch©n m¸i chÌo (copepodes) quan s¸t ®−îc trong líp quang hîp, tøc ë c¸c ®é s©u nhá H×nh 4.5. Ph©n bè s¶n phÈm s¬ cÊp n¨m trung b×nh trong §¹i d−¬ng ThÕ giíi (theo O. I. Kobenz-Mishke, 1985) h¬n 100 m. Sinh khèi ®éng vËt phï du ®−îc −íc l−îng b»ng 1) 500 mg C/(m2.ngμy) kho¶ng 20−25 tØ tÊn, cßn s¶n l−îng n¨m − tíi 60 tØ tÊn. C¸c biÓn ven bê thuéc §¹i T©y D−¬ng vμ Th¸i B×nh D−¬ng cung 313 314
cÊp s¶n l−îng ®éng vËt phï du cao nhÊt, gåm chñ yÕu c¸c con ch©n m¸i chÌo lo¹i lín (h×nh 4.6). ë Nam D−¬ng cã nh÷ng quÇn tô khæng lå ®éng vËt phï du d¹ng tÐp vμ kalianus. ë c¸c khu vùc nhiÖt ®íi, nh÷ng n¬i cã s¶n l−îng cao lμ c¸c vïng n−íc tråi ven bê vμ n−íc tråi xÝch ®¹o, c¸c ®íi front vμ c¸c front côc bé xung quanh c¸c b·i n«ng ®¹i d−¬ng vμ c¸c ®¶o. Nh− vËy, ph©n bè ®éng vËt phï du trong ®¹i d−¬ng vμ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra chóng ®−îc quy ®Þnh tr−íc hÕt bëi s¶n phÈm s¬ cÊp vμ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra b¶n th©n c¸c c¬ thÓ ®éng vËt phï du, tøc H×nh 4.6. Ph©n bè sinh khèi ®éng vËt phï du trong §¹i d−¬ng ThÕ giíi ë líp 0 − 100 m (theo M. E. Vinogra®ov, E. L. Shukshina, 1985) ë møc ®é quyÕt ®Þnh, bëi c¸c qu¸ tr×nh h¶i d−¬ng häc. 1) 500 mg/m2 §éng vËt phï du − m¾t xÝch chñ yÕu trong thøc ¨n cña 4.1.3. Sinh vËt ®¸y c¸, mùc vμ thËm chÝ c¸c loμi cã vó lín nh− c¸ voi. Con ng−êi míi ®©y cßn ch−a sö dông ®éng vËt phï du lμm thøc ¨n Sè ®«ng ¸p ®¶o c¸c sinh vËt ®¸y − ®ã lμ nh÷ng ®éng vËt trùc tiÕp, tuy nhiªn nh÷ng n¨m gÇn ®©y mét sè hîp phÇn b¸m s¸t vμo ®¸y, ®μo hang ë ®¸y hoÆc Ýt di chuyÓn ë d−íi cña ®éng vËt phï du vμ tr−íc hÕt lμ tÐp Nam Cùc ®· trë ®¸y. §éng vËt ®¸y gåm nhiÒu ®¹i diÖn nhuyÔn thÓ nªn cã gi¸ trÞ khai th¸c ®éc lËp. (gasteropoda, vá hai m¶nh), gi¸p x¸c, cÇu gai, giun, bät biÓn, ruét khoang, th©n vá vμ c¸c nhãm ®éng vËt kh¸c. D÷ liÖu vÒ sè l−îng c¸c loμi ®éng vËt ®¸y chøng tá sù rÊt ®a d¹ng cña thÕ giíi ®éng vËt ®¸y ®¹i d−¬ng vμ tr−íc hÕt lμ vïng thÒm cña nã. Ngμy nay, ®· ®−îc biÕt tÊt c¶ gÇn 180 ngh×n loμi ®éng vËt (kh«ng kÓ c¸) sèng trªn ®¸y hay trong ®¸y. Trong sè nμy ®¹i bé phËn − trªn 180 ngh×n loμi − lμ 315 316
nh÷ng c− d©n cña ®íi thÒm lôc ®Þa vμ chØ kho¶ng 2000 loμi kh¸c chóng cã thÓ lμm t¨ng n¨ng suÊt h÷u Ých cña ®¹i ph©n bè ë d−íi nh÷ng ®é s©u trªn 2000 m, trong ®ã d−¬ng. 200−250 loμi gÆp thÊy ë s©u trªn 4000 m. H¬n 98 % tÊt c¶ Tæng sinh khèi ®éng vËt ®¸y ®−îc −íc l−îng b»ng 10 tØ c¸c loμi ®éng vËt ®¸y biÓn tËp trung ë nh÷ng vïng n−íc tÊn cßn s¶n l−îng − 3,3 tØ tÊn. Sinh khèi sinh vËt ®¸y ®éng n«ng cña ®¹i d−¬ng. Vμ gÇn 60 % toμn bé sinh khèi sinh vËt vËt cã kh¶ n¨ng tham gia, víi t− c¸ch lμ thøc ¨n, vμo qu¸ ®¸y thuéc vÒ thÒm lôc ®Þa, 30 % n÷a thuéc ph¹m vi s−ên tr×nh s¶n xuÊt c¸c sinh vËt quan träng ®èi víi con ng−êi lôc ®Þa (®é s©u 200−3000 m) vμ chØ 10 % − thuéc vÒ 77 % b»ng kh«ng qu¸ 3−4 tØ tÊn, s¶n l−îng n¨m sinh vËt ®¸y diÖn tÝch cßn l¹i cña §¹i d−¬ng ThÕ giíi. Nh÷ng vïng sinh thøc ¨n lμ 1,5−2,0 tØ tÊn. khèi ®éng vËt ®¸y cao nhÊt lμ c¸c vïng biÓn ven bê, ven B¾c NhiÒu ®¹i diÖn ®éng vËt ®¸y tõ l©u ®· ®−îc sö dông B¨ng D−¬ng vμ ven Nam Cùc vμ cμng vÒ phÝa xÝch ®¹o sinh lμm thøc ¨n cho ng−êi. §ã lμ nh÷ng mãn næi tiÕng nh− sß khèi cμng gi¶m nhanh. NhiÒu vïng thÒm biÓn ven cËn B¾c huyÕt, trai, nhiÒu loμi gi¸p x¸c (cua, t«m he, t«m hïm), da B¨ng D−¬ng víi líp n−íc trªn mÆt cã nhiÖt ®é ©m ®Æc biÖt gai (trepagi) vμ thËm chÝ giun biÓn (polychet) vμ ruét giμu ®éng vËt ®¸y thøc ¨n (biÓn Baren, thÒm T©y khoang (søa). C¸c ®¹i diÖn ®éng vËt ®¸y cßn ®−îc sö dông Kamchatka, phÇn phÝa ®«ng cña biÓn Bering...). T¹i ®íi trong s¶n xuÊt ®å trang søc (ngäc trai vμ xμ cõ), trong n«ng tiÕp gi¸p víi ®¸y n−íc l¹nh Ýt di chuyÓn cã rÊt nhiÒu chÊt nghiÖp (bét ®¸ v«i tõ vá nhuyÔn thÓ), trong y häc, kü thuËt h÷u c¬ ph©n chÕt l¾ng xuèng vμ chÝnh n¬i ®ã cã nh÷ng ®iÒu v.v.. kiÖn thuËn lîi nhÊt ®Ó ph¸t triÓn nh÷ng ®éng vËt thu nhËn chÊt h÷u c¬ chÕt lμm c¬ së cho sinh vËt ®¸y thøc ¨n. Khi nãi 4.1.4. §éng vËt biÕt b¬i vÒ sinh vËt ®¸y vμ gi¸ trÞ cña nã ®èi víi dinh d−ìng cña c¸, §éng vËt biÕt b¬i ®−îc con ng−êi sö dông nhiÒu nhÊt. cÇn ph¶i chØ ra r»ng trong sè nh÷ng ®éng vËt hîp thμnh §ã lμ c¸c ®¹i diÖn kÝch th−íc lín cña ®éng vËt biÓn, cã kh¶ sinh vËt ®¸y, th× mét bé phËn rÊt lín, tr−íc hÕt lμ bät biÓn, n¨ng di chuyÓn nhanh trong n−íc tíi nh÷ng kho¶ng c¸ch balianus, nhuyÔn thÓ lín, sao biÓn... kh«ng ph¶i lμ sinh vËt xa. §éng vËt biÕt b¬i chñ yÕu gåm c¸, ®éng vËt cã vó, th©n ®¸y thøc ¨n. Chóng lμ kh©u cuèi cïng trong chuçi thøc ¨n, mÒm ch©n ®Çu (chñ yÕu lμ mùc) vμ c¸c loμi gi¸p x¸c bËc cao lμ nh÷ng vËt tiªu thô c¸c chÊt h÷u c¬, trong lÇn sö dông 317 318
(®«ng ®¶o nhÊt trong ®ã lμ t«m). tíi nh÷ng ®iÒu nh−: s¶n phÈm ®ã cßn bÞ sö dông bëi nhiÒu vËt tiªu thô, sù phøc t¹p hoÆc lμ nh÷ng c«ng cô vμ ph−¬ng Trong §¹i d−¬ng ThÕ giíi sinh khèi ®éng vËt v−ît tréi ph¸p ®¸nh b¾t hiÖn dïng kh«ng thÓ thu l−îm hÕt khèi sinh khèi thùc vËt h¬n 18 lÇn, trong khi trªn ®Êt liÒn khèi l−îng s¶n phÈm ®ã do nhiÒu nguyªn nh©n, th× cã thÓ xem l−îng thùc vËt lín h¬n khèi l−îng ®éng vËt 2000 lÇn. Tuy møc ®¸nh b¾t hiÖn t¹i lμ lín, vμ muèn t¨ng tiÕp n÷a ®ßi hái nhiªn, trong n−íc biÓn c¸c gièng thùc vËt sinh s¶n hμng gi¶i quyÕt mét lo¹t nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p. tr¨m lÇn. KÕt côc, s¶n l−îng thùc vËt n¨m v−ît tréi s¶n l−îng ®éng vËt hμng chôc lÇn. S¶n l−îng ®éng vËt biÕt b¬i B¶ng 4.2. Tæng khèi l−îng vμ s¶n l−îng c− d©n §¹i d−¬ng ThÕ giíi 300 lÇn nhá h¬n s¶n phÈm s¬ cÊp vμ kho¶ng 20 lÇn nhá h¬n (khèi l−îng chÊt th«, tØ tÊn) (theo P. A. Moiseev) s¶n l−îng ®éng vËt phï du vμ ®éng vËt ®¸y. Tæng khèi l−îng vμ s¶n l−îng c− d©n §¹i d−¬ng ThÕ giíi ®−îc giíi C− d©n ®¹i d−¬ng Sinh khèi S¶n l−îng thiÖu trong b¶ng 4.2. VËt s¶n xuÊt 10 − 12 Thùc vËt phï du > 1200 Nh− vËy, tæng quan c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra 1,5 − 1,8 > 0,7 − 0,9 Thùc vËt ®¸y trong §¹i d−¬ng ThÕ giíi cho phÐp ®¸nh gi¸ rÊt ®Þnh h−íng − 40 − 50 Vi thùc vËt (vi khuÈn vμ ®¬n bμo) nh÷ng kh¶ n¨ng cña ®¹i d−¬ng ®¶m b¶o h¶i s¶n cho nh©n VËt tiªu thô 5−6 60 − 70 lo¹i. VÒ quy m« to lín cña c¸c qu¸ tr×nh sinh häc trong ®¹i §éng vËt phï du 10 − 12 5−6 §éng vËt ®¸y d−¬ng chóng ta cã thÓ nhËn ®Þnh trªn c¬ së mét lo¹t phÐp §éng vËt biÕt b¬i 6 4 so s¸nh. ThÝ dô, s¶n l−îng thÕ giíi vÒ thÞt ®éng vËt m¸u Trong ®ã: TÐp 2,2 0,9 nãng b»ng kho¶ng 140 triÖu tÊn, cßn s¶n l−îng c¸, c¸ voi vμ 0,8 − 0,9 Mùc 0,28 ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng hμng n¨m lμ 4 tØ tÊn, tøc hÇu C¸ næi tÇng s©u 1,0 1,2 C¸ lín 1,5 0,6 nh− 30 lÇn v−ît s¶n l−îng nu«i ®éng vËt cña tÊt c¶ c¸c n−íc Tæng sinh khèi trªn thÕ giíi. Trong khi ®ã, nÕu xem r»ng tæng khèi l−îng 20 − 25 T¶o > 1200 s¶n phÈm c¸c ®èi t−îng ®¸nh b¾t truyÒn thèng (kh«ng kÓ − 40 − 50 Vi thùc vËt 70 − 80 c¸ næi tÇng trung vμ tÐp) b»ng 320−380 triÖu tÊn, vμ nÕu kÓ §éng vËt 25 319 320
C¸ biÓn lu«n lμm thμnh bé phËn ¸p ®¶o (85−90 %) cña C¸c −íc l−îng cña P. A. Moiseev c¨n cø vμo nh÷ng c¸ch s¶n l−îng ®¸nh b¾t thÕ giíi. Tõ n¨m 1950 ®Õn 1986 s¶n tiÕp cËn kh¸c nhau ®Ó x¸c ®Þnh l−îng khai th¸c h¶i s¶n l−îng ®¸nh b¾t c¸ ®· t¨ng 4,5 lÇn vμ, nh− ®· nªu, ngμy nay tiÒm n¨ng cã thÓ tõ ®¹i d−¬ng, cã tÝnh tíi tæng s¶n phÈm lμ kho¶ng 80 triÖu tÊn. S¶n l−îng ®¸nh b¾t ®éng vËt kh«ng ®¹i d−¬ng, nh− sau: S¶n l−îng kh¶ dÜ c¸c ®èi t−îng biÓn x−¬ng sèng, ®Æc biÖt lμ nhuyÔn thÓ vμ gi¸p x¸c, cïng thêi truyÒn thèng cã thÓ lμ gÇn 120 triÖu tÊn, tøc nhiÒu h¬n s¶n kú ®ã t¨ng 4,5 lÇn (gÇn 10 triÖu tÊn). Khai th¸c rong biÓn l−îng hiÖn nay 40 triÖu tÊn. NÕu gép c¸c ®¹i diÖn ®«ng ®¶o ®· t¨ng 10 lÇn vμ khai th¸c ®éng vËt cã vó vμ tr−íc hÕt lμ ®éng vËt biÕt b¬i kÝch th−íc nhá vμo s¶n l−îng nμy, tr−íc c¸ voi ®· gi¶m nhiÒu lÇn (tõ 2,1 xuèng cßn 0,1 triÖu tÊn). S¬ hÕt lμ c¸ næi tÇng s©u vμ tÐp Nam Cùc, th× tæng s¶n l−îng ®å chung ph©n bè c¸c loμi c¸ chÝnh vμ c¸c ®éng vËt kh¸c kh¶ dÜ cã thÓ t¨ng lªn 2−3 lÇn. trong §¹i d−¬ng ThÕ giíi vμ møc sö dông nh÷ng tμi nguyªn nμy theo FAO ®−îc dÉn trªn h×nh 4.7. 4.1.5. Sö dông tμi nguyªn sinh vËt ®¹i d−¬ng trong ViÖc khai th¸c nh÷ng ®èi t−îng ®¸nh b¾t truyÒn thèng hiÖn t¹i chñ yÕu ë nhiÒu vïng ®¹i d−¬ng vμ tr−íc hÕt trong ®íi ven Trong ®¹i d−¬ng ®Õm ®−îc 16 ngh×n loμi c¸, nh−ng bê B¾c b¸n cÇu diÔn ra víi c−êng ®é cao, ®«i khi thËm chÝ trong nghÒ c¸ ghi nhËn gÇn 800 loμi vμ chØ cã gÇn 150 loμi qu¸ møc. V× vËy, quy m« ®¸nh b¾t hiÖn t¹i trong nhiÒu ®−îc ®¸nh b¾t víi Ýt nhiÒu hiÖu qu¶. ChiÕm vÞ trÝ hμng ®Çu tr−êng hîp cã thÓ ®−îc xem nh− mét chØ tiªu gÇn tíi hay trong ngμnh ®¸nh b¾t thÕ giíi lμ c¸ trÝch, c¸ sac®in, c¸ thËm chÝ b»ng chØ tiªu s¶n l−îng c¸ h÷u Ých. tráng, c¸ nôc, c¸ b¹c m¸, c¸ tuyÕt, c¸ m¨ng v.v.. TÊt c¶ c¸ S¶n l−îng c¸ h÷u Ých cña toμn §¹i d−¬ng ThÕ giíi (theo vμ tr−íc hÕt lμ nh÷ng ®¹i diÖn ®«ng ®¶o vμ cã kÝch th−íc −íc l−îng ®Õn n¨m 1985) lμ 210 kg/km2. NÕu lo¹i bá nh÷ng lín chÞu t¸c ®éng ®¸nh b¾t nhiÒu nhÊt. Cho ®Õn hiÖn nay, vïng qu¸ l¹nh thuéc B¾c B¨ng D−¬ng vμ Nam Cùc − hoμn nh÷ng c− d©n ®«ng ®¶o nhÊt cña c¸c ®¹i d−¬ng − c¸ næi toμn bÊt lîi cho c− tró cña c¸c ®èi t−îng ®¸nh b¾t, ra ngoμi tÇng trung vμ tÐp Nam Cùc − Ýt ®−îc chó ý, s¶n l−îng ®¸nh tÝnh to¸n, th× s¶n l−îng c¸ h÷u Ých b»ng 240 kg/km2. Sè liÖu b¾t chØ h¬n 0,5 triÖu tÊn mét chót. theo tõng ®¹i d−¬ng vμ c¸c vïng ®−îc dÉn trong b¶ng 4.3. 321 322
Khi xem xÐt nh÷ng sè liÖu nμy, nªn l−u ý r»ng ranh trªn §¹i d−¬ng ThÕ giíi vμ møc sö dông c¸c tμi nguyªn ®ã (theo sè liÖu FAO − Nheshiba, 1991) giíi c¸c ®¹i d−¬ng vμ diÖn tÝch cña chóng ®−îc dÉn trong b¶ng xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ph©n vïng §¹i d−¬ng ThÕ giíi do H×nh 4.7. Ph©n bè c¸c loμi c¸ khai th¸c chÝnh vμ nh÷ng ®éng vËt biÓn kh¸c FAO chÊp nhËn. V× vËy, c¶ ranh giíi gi÷a c¸c ®¹i d−¬ng vμ diÖn tÝch cña chóng cã phÇn nμo kh¸c so víi sù ph©n chia kinh ®iÓn §¹i d−¬ng ThÕ giíi theo vÜ ®é ®Þa lý. ThÝ dô, diÖn tÝch c¸c biÓn B¾c Cùc bÞ gi¶m nhiÒu do ng−êi ta gép c¸c biÓn Baren, Na Uy, B¹ch H¶i vμ nh÷ng vïng kh¸ “Êm” kh¸c cña B¾c B¨ng D−¬ng vμo §¹i T©y D−¬ng. Ranh giíi gi÷a §¹i T©y D−¬ng vμ Ên §é D−¬ng bÞ dÞch sang phÝa ®«ng v.v.. Nh− ®· thÊy tõ b¶ng 4.3, nh÷ng n¬i næi tréi vÒ møc s¶n l−îng c¸ cao nhÊt lμ: phÇn t©y b¾c (1150 kg/km2) vμ phÇn ®«ng nam (590 kg/km2) cña Th¸i B×nh D−¬ng, phÇn ®«ng b¾c (640 kg/km2) vμ phÇn t©y b¾c (500 kg/km2) cña §¹i T©y D−¬ng. Nh÷ng vïng nμy liªn quan tíi c¸c dßng ch¶y ®¹i d−¬ng Êm, c¸c ®íi front vμ n−íc tråi. S¶n l−îng c¸ ë c¸c khu vùc ven bê cña nh÷ng vïng nμy tá ra cßn Ên t−îng h¬n n÷a, ®¹t tuÇn tù 1580, 2850, 1110 vμ 675 kg/km2. Mét sè vïng ®¹i d−¬ng cã n¨ng suÊt sinh häc lín nhÊt, víi ho¹t ®éng ®¸nh b¾t m¹nh, sö dông ®óng ®¾n tr÷ l−îng cña tÊt c¶ hoÆc phÇn lín c¸c ®èi t−îng truyÒn thèng c− tró ë ®©y, ®ang ®¶m b¶o c¸c chØ tiªu s¶n l−îng c¸ cao vμ t−¬ng 323 324
®èi æn ®Þnh. Trªn nh÷ng kho¶ng kh«ng gian khæng lå cña vïng kh¬i ®¹i d−¬ng, s¶n l−îng c¸ rÊt thÊp, v× vËy viÖc ®Èy m¹nh nh÷ng nç lùc ®¸nh b¾t ë c¸c vïng kh¬i ®¹i d−¬ng sÏ B¶ng 4.3. N¨ng suÊt h÷u Ých (n¨m 1985) cña §¹i d−¬ng ThÕ giíi (kh«ng kÓ t¶o) kh«ng lμm t¨ng g× nhiÒu s¶n l−îng c¸ h÷u Ých trung b×nh. BiÓu diÔn ®å häa n¨ng suÊt hiÖn t¹i cña §¹i d−¬ng ThÕ giíi (h×nh 4.8) − ®©y gÇn nh− lμ ph¶n ¸nh g−¬ng cña s¬ ®å ph©n bè s¶n phÈm s¬ cÊp vμ ®éng vËt phï du. C¸c vïng n¨ng suÊt cao nhÊt gÇn víi ®−êng bê c¸c lôc ®Þa, c¸c vïng thÒm hÑp vμ s−ên lôc ®Þa dèc cña Nam b¸n cÇu, c¸c phÇn (theo P. A. Moiseev, 1989) phÝa ®«ng cña §¹i T©y D−¬ng vμ Th¸i B×nh D−¬ng, c¸c vïng l©n cËn víi nh÷ng h¶i l−u l¹nh nguån gèc cËn Nam Cùc, vμ ë B¾c b¸n cÇu: c¸c vïng ven bê NhËt B¶n vμ Mü. C¸c vïng n−íc n«ng réng lín ë phÝa ®«ng b¾c §¹i T©y D−¬ng vμ ë phÝa b¾c Th¸i B×nh D−¬ng còng cã n¨ng suÊt c¸ cao. C¸c vïng trung t©m ®¹i d−¬ng cã n¨ng suÊt c¸ gi¶m ®i ®ét ngét, phô häa theo møc s¶n phÈm s¬ cÊp thÊp ë ®ã. Mét sè vïng vμ tr−íc hÕt lμ vïng thÒm Fonklen− Patagoni vμ c¸c khu vùc l©n cËn n−íc óc vμ Niu Dilan hiÖn nay ®ang lμ vïng s¶n l−îng thÊp, trong t−¬ng lai ph¸t triÓn nghÒ ®¸nh b¾t sÏ cã nh÷ng chØ tiªu khai th¸c s¶n phÈm tõ mét ®¬n vÞ diÖn tÝch cao h¬n nhiÒu. 325 326
TiÕp theo b¶ng 4.3 327 328 H×nh 4.8. N¨ng suÊt c¸ cña §¹i d−¬ng ThÕ giíi (n¨m 1985) (theo P. A. Moiseev, 1989) 1) >3000 kg/km2; 2) >1000; 3) >500; 4) >200; 5) >100; 6) >10; 7)
triÓn chËm. §é s©u cùc ®¹i cña c¸c lç khoan t×m kiÕm vμ 4.2. Tμi nguyªn kho¸ng vËt cña ®¹i d−¬ng khoan khai th¸c th−êng kh«ng qu¸ 10−15 m. Nh÷ng n¨m VÊn ®Ò ®¶m b¶o tμi nguyªn kho¸ng vËt cho nh©n lo¹i lμ 60, ng−êi ta b¾t ®Çu l¾p ®Æt c¸c giμn khoan trªn biÓn cã ®Õ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi. cè ®Þnh trªn ®¸y ë kho¶ng c¸ch lín kÓ tõ bê. N¨m 1960 cã Ng−êi ta ®· nhËn thÊy sù thiÕu hôt vÒ mét sè lo¹i tμi 70 giμn khoan næi ho¹t ®éng, cßn n¨m 1985 − trªn 700, nguyªn, víi c¸c lo¹i kh¸c cã thÓ nã sÏ xuÊt hiÖn trong t−¬ng trong sè ®ã cã kho¶ng 63 % hÖ thèng khoan tù n©ng vμ 24 lai gÇn. V× vËy, nhiÒu n−íc ngμy cμng chó ý tíi nh÷ng tμi % giμn khoan b¸n cè ®Þnh trªn ®¸y. nguyªn n»m d−íi ®¸y biÓn vμ ®¹i d−¬ng, h¬n n÷a nguån Sù ph¸t triÓn tiÕp sau ®ã cña kü thuËt vμ c«ng nghÖ ®· ®¶m b¶o tμi nguyªn ph©n bè rÊt kh«ng ®Òu trªn Tr¸i §Êt cho phÐp tæ chøc s¶n xuÊt tù hμnh hoμn toμn, t¸ch khái bê vμ nhiÒu n−íc phô thuéc vμo viÖc nhËp khÈu nguyªn liÖu. vμ lÊn ra ngoμi ph¹m vi thÒm lôc ®Þa. Ngμy nay, c«ng t¸c Thêi gian gÇn ®©y, vÊn ®Ò ®¶m b¶o c¸c nguån nhiªn liÖu − khai th¸c ®−îc tiÕn hμnh trªn ®é s©u tíi 1000 m vμ h¬n, cßn n¨ng l−îng vμ tr−íc hÕt lμ dÇu vμ khÝ ®ang g©y nªn mèi khoan th¨m dß thùc hiÖn tíi ®é s©u 3000 m. Tíi gi÷a nh÷ng quan ng¹i lín ®èi víi nh÷ng n−íc ®ã. n¨m 80, tØ phÇn dÇu “biÓn” trong tæng s¶n l−îng khai th¸c ®· b»ng gÇn 30 %, cßn tØ phÇn khÝ gÇn 20 %. Cã lÏ tíi ®Çu 4.2.1. Tμi nguyªn dÇu vμ khÝ biÓn thÕ kû 21 th× mét nöa dÇu vμ khÝ sÏ ®−îc lÊy lªn tõ lßng ®Êt Tõ l©u ng−êi ta ®· biÕt vÒ nh÷ng má dÇu ë biÓn. Tõ nöa cña §¹i d−¬ng ThÕ giíi. ®Çu thÕ kû 19, ë vïng Bacu, ng−êi ta ®· x©y dùng c¸c giÕng ng¨n n−íc trªn biÓn c¸ch bê 20−30 m vμ lÊy dÇu tõ c¸c tÇng vØa kh«ng s©u. N¨m 1870, gÇn thμnh phè Izumosaki trªn bê n−íc NhËt, mét hßn ®¶o ®· bÞ san ph¼ng ®Ó x©y dùng c¸c th¸p dÇu. N¨m 1891, ë vïng ven bê California ®· b¾t ®Çu khoan nh÷ng lç khoan nghiªng chÕch ra phÝa biÓn mét kho¶ng c¸ch 200 m c¸ch bê. Tuy nhiªn, tr−íc nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû 20 c«ng viÖc khai th¸c dÇu tõ ®¸y biÓn ph¸t 329 330
Ph©n bè ®Þa lý vÒ khai th¸c dÇu ®ang më réng vμ biÕn ®æi nhanh chãng (h×nh 4.9). NÕu nh− vμo n¨m 1970, 34 % s¶n l−îng khai th¸c thuéc vÒ phÇn cña Venesuªla, 30 % − H×nh 4.9. C¸c vïng khai th¸c dÇu khÝ, khoan th¨m dß t×m kiÕm trªn thÒm lôc ®Þa Mü vμ 26 % − c¸c quèc gia ven vÞnh Pªcsich, th× tíi ®Çu nh÷ng n¨m 80, c¸c quèc gia ven vÞnh Pªcsich ®· v−ît lªn vÞ trÝ thø nhÊt. Anh vμ Na Uy ®· trë thμnh c¸c n−íc khai th¸c dÇu chÝnh ë T©y ¢u. Mªhic«, In®«nªxia, c¸c n−íc §«ng Nam ¸, Trung Quèc ®· b¾t ®Çu tÝch cùc khai th¸c dÇu. C¸c má dÇu giμu cã nhÊt tËp trung ë vÞnh Pªcsich vμ (theo S. B. Slevich, 1988) n¬i ®©y còng lμ n¬i tèc ®é khoan giÕng dÇu rÊt cao. §iÒu nμy ®¶m b¶o s¶n l−îng khai th¸c n¨m lín víi sè l−îng giÕng nhá vμ gi¸ thμnh dÇu thÊp. Vïng n−íc vÞnh Mªhic« lμ vïng khai th¸c dÇu vμ khÝ biÓn sím nhÊt. L·nh ®Þa dÇu lín n»m ë biÓn B¾c H¶i, n¬i ®©y nh÷ng n¨m 70 vμ 80 ®· ®¹t tèc ®é t¨ng tr−ëng khai th¸c dÇu khÝ ch−a tõng thÊy. ThÒm lôc ®Þa gÇn bê T©y Phi ®· trë thμnh khu vùc khai th¸c dÇu lín vμ triÓn väng. C«ng nghiÖp dÇu khÝ cña c¸c n−íc Mü La tinh ®ang ph¸t triÓn. Sù bïng næ dÇu khÝ ®−îc thÊy ë c¸c má gÇn bê In®«nªxia, Trung Quèc vμ b¸n ®¶o §«ng D−¬ng. Nh÷ng vïng thÒm lôc ®Þa cña óc, Cana®a, Aliaska, biÓn Baren vμ c¸c biÓn kh¸c thuéc B¾c B¨ng D−¬ng cña Nga rÊt giÇu hy®r« c¸c bon. Nh− vËy, sù ®¶m b¶o nguyªn liÖu hy®r« c¸c bon cho 331 332
nh©n lo¹i trong t−¬ng lai g¾n liÒn tr−íc hÕt víi c«ng cuéc ®«ng n−íc nμy c¸c vØa quÆng tr¶i dμi ngh×n r−ëi kil«met. khai th¸c nguån dù tr÷ ®ã trong §¹i d−¬ng ThÕ giíi. Ngoμi ra cßn n−íc Mü. C¸c má giμu nh÷ng kho¸ng vËt nμy ®−îc t×m thÊy ë bê Niu Dilan, Ên §é, bê ch©u Phi, ë Trªn toμn bé vïng n−íc cña §¹i d−¬ng ThÕ giíi ®· ph¸t hiÖn h¬n 700 bÓ trÇm tÝch cã triÓn väng dÇu vμ khÝ. C¸c vØa Ma®agaska. L−îng lín tô quÆng kasterit ®−îc khai th¸c ë dÇu ®−îc ph¸t hiÖn t¹i nh÷ng ®é s©u lín, ®· cã nh÷ng vïng bê §«ng D−¬ng, In®«nªxia. Khai th¸c thiÕc tõ má chøng minh x¸c ®Þnh vÒ sù hiÖn diÖn dÇu ë vïng thÒm lôc quÆng biÓn v−ît trªn 10 % s¶n l−îng kim lo¹i nμy trªn thÕ ®Þa Nam Cùc. giíi. C¸t kim c−¬ng ®ang ®−îc khai th¸c tõ h¬n nöa thÕ kû 4.2.2. C¸c kho¸ng s¶n d¹ng r¾n ë ®¸y ®¹i d−¬ng nay trªn vïng bê t©y nam ch©u Phi. S¶n l−îng kim c−¬ng Kho¸ng s¶n d¹ng r¾n lÊy tõ biÓn hiÖn ®ang gi÷ vai trß trung b×nh ë ®©y cao h¬n mét sè lÇn so víi c¸c má lôc ®Þa ë nhá h¬n nhiÒu trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi so víi dÇu vμ khÝ. Nam Mü. Tuy nhiªn, ë ®©y còng thÊy xu thÕ ph¸t triÓn khai th¸c, ®ã C¸t chøa vμng cña c¸c vïng bê biÓn, ®Æc biÖt cña vïng lμ do c¸c nguån t−¬ng tù trªn ®Êt liÒn ®ang c¹n kiÖt vμ Bê Vμng gÇn thμnh phè Nom ë Aliaska, ®· ®−îc biÕt tíi tõ chóng ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu trªn Tr¸i §Êt. Gi¸ trÞ lín thêi ”c¬n sèt vμng”. Nh÷ng n¨m 60, ®· ph¸t hiÖn nh÷ng má nhÊt sau dÇu vμ khÝ lμ c¸c má quÆng kho¸ng vËt chøa kim c¸t chøa vμng míi t¹i vïng nμy víi hμm l−îng vμng 15 lo¹i, kim c−¬ng, vËt liÖu x©y dùng vμ hæ ph¸ch. XÐt vÒ mét g/m3. Ng−êi ta biÕt vÒ c¸t chøa vμng däc vïng bê California, sè d¹ng nguyªn liÖu, th× c¸c má quÆng biÓn cã gi¸ trÞ ¸p Panama, Chilª, Thæ NhÜ Kú, Ai CËp, T©y Nam Phi. ë ®¶o. ThÝ dô, chóng cung cÊp cho thÞ tr−êng thÕ giíi 100 % Aliaska, t¹i vÞnh Gut®ius, tõ ®é s©u 30 m khai th¸c ®−îc zic«n vμ rutin vμ gÇn 80 % inmenit. Hai kho¸ng vËt cuèi c¸t b¹ch kim víi hμm l−îng b¹ch kim tíi 10 g/m3. ë Hoa cïng lμ nguån chÝnh ®Ó thu nhËn titan. GÇn 40 % kasiterit Kú, ®Õn 90 % b¹ch kim ®−îc khai th¸c tõ ®¸y biÓn. (nguån ®Ó thu nhËn thiÕc) còng ®−îc khai th¸c tõ c¸c má VËt liÖu x©y dùng − cuéi, c¸t, sÐt, vá sß ®¸ v«i, ®−îc quÆng ven bê. N−íc óc gi÷ ®Þa vÞ dÉn ®Çu trong khai th¸c khai th¸c rÊt nhiÒu tõ ®¸y trªn c¸c khu vùc ven biÓn. Vμ c¸c kho¸ng vËt chøa kim lo¹i d¹ng quÆng; däc vïng bê phÝa 333 334
thËm chÝ, thø nguyªn liÖu phæ biÕn trªn Tr¸i §Êt nh− than kho¶ng 120 triÖu tÊn n−íc biÓn. ®¸ vμ quÆng s¾t, ë nhiÒu n−íc ng−êi ta còng khai th¸c tõ Nång ®é ma nhª trong n−íc biÓn 300 lÇn nhá h¬n so víi lßng ®Êt ®¸y biÓn (than − ë NhËt, Anh vμ c¸c n−íc kh¸c, trong quÆng trªn ®Êt liÒn, tuy nhiªn, s¶n xuÊt ma nhª tõ quÆng s¾t − ë Cana®a vμ c¸c n−íc kh¸c). n−íc biÓn rÎ h¬n. LÇn ®Çu tiªn ma nhª ®−îc s¶n xuÊt tõ n−íc biÓn ë Anh. Sau ®ã, nh÷ng nhμ m¸y lín s¶n xuÊt ma Tõ c¸c má d−íi n−íc, hμng n¨m khai th¸c h¬n 2 triÖu nhª tõ n−íc biÓn ®−îc x©y dùng ë Mü, Ph¸p vμ nhiÒu n−íc tÊn l−u huúnh. ThÝ dô, ë Mü ng−êi ta thu nhËn tõ ®¸y biÓn kh¸c. HiÖn nay, h¬n 40 % nhu cÇu thÕ giíi vÒ ma nhª nhËn gÇn 15% tæng l−îng l−u huúnh khai th¸c. ®−îc tõ n−íc biÓn. 4.2.3. Thu nhËn c¸c nguyªn tè ®a vμ vi l−îng tõ n−íc Ng−êi ta ®· t×m ®−îc c¸ch lÊy ka li, mét s¶n phÈm quý biÓn ®èi víi n«ng nghiÖp, tõ n−íc biÓn. Ngμy nay, bªn c¹nh NhËt Trong n−íc biÓn thùc tÕ chøa gÇn nh− tÊt c¶ c¸c B¶n mçi n¨m khai th¸c tõ n−íc biÓn h¬n 10 ngh×n tÊn, nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoμn cña Men®ªleev. V× vËy, Anh, ý vμ nhiÒu n−íc kh¸c còng thu nhËn ka li nh− vËy. n−íc biÓn th−êng ®−îc gäi lμ “quÆng ch¶y”, vμ tõ nã tõ cæ N−íc biÓn lμ nguyªn liÖu høa hÑn ®Ó s¶n xuÊt br«m, x−a ng−êi ta ®· thu lÊy nh÷ng nguyªn tè cã Ých. Cßn b©y bëi v× br«m thùc tÕ kh«ng lÊy tõ c¸c kho¸ng vËt lôc ®Þa. Cã giê, ng−êi ta th−êng gäi nã lμ “quÆng cña t−¬ng lai”, ngô ý thÓ thu nhËn br«m hoÆc tõ n−íc biÓn, hoÆc tõ trÇm tÝch ngμy cμng cã triÓn väng lÊy ra ®−îc nhiÒu kho¸ng vËt. n−íc muèi cña c¸c biÓn bÞ kh« kiÖt. LÇn ®Çu tiªn br«m tõ NghÒ cæ nhÊt khai th¸c tμi nguyªn kho¸ng vËt tõ n−íc n−íc biÓn ®−îc s¶n xuÊt n¨m 1926 ë California. HiÖn nay, biÓn lμ nghÒ lμm muèi ¨n. Tõ n¨m 3000 tr−íc CN, ë Trung phÇn lín br«m tiªu thô trªn thÕ giíi ®−îc lÊy tõ n−íc biÓn. Hoa ng−êi ta ®· lÊy muèi tõ n−íc biÓn. B©y giê, tõ n−íc Nh− vËy, ®Õn nay ®· kh¸m ph¸ vμ thùc hiÖn s¶n xuÊt biÓn ng−êi ta thu ®−îc kho¶ng mét phÇn ba nhu cÇu thÕ quy m« c«ng nghiÖp tõ n−íc biÓn phÇn lín c¸c hîp phÇn ®a giíi vÒ muèi ¨n. Khai th¸c muèi ¨n th−êng thùc hiÖn b»ng l−îng cã Ých cho c«ng nghiÖp vμ n«ng nghiÖp. ph−¬ng ph¸p cæ ®iÓn, sö dông n¨ng l−îng MÆt Trêi trong Ng−êi ta còng ngμy cμng chó ý viÖc triÕt t¸ch tõ n−íc c¸c bÓ l¾ng. §Ó cã 1 triÖu tÊn muèi, ph¶i lμm bay h¬i biÓn mét lo¹t c¸c nguyªn tè vi l−îng, bëi v× hiÖn nay nhiÒu 335 336
nguyªn tè quý ®ang lÊy tõ c¸c lo¹i quÆng nghÌo, khã lμm H×nh 4.10. Ph©n bè c¸c kÕt h¹ch s¾t − m¨ng gan ë ®¸y c¸c ®¹i d−¬ng (theo L. P. Bezrukov, 1979) giμu vμ tr÷ l−îng ®ang c¹n kiÖt nhanh chãng. ¦u viÖt cña n−íc biÓn nh− mét nguån kho¸ng chÊt lμ nã thùc tÕ kh«ng c¹n kiÖt. ThÝ dô, tr÷ l−îng vμng trong n−íc §¹i d−¬ng ThÕ 1 − kh«ng cã hoÆc Ýt gÆp; 2 − Ýt gÆp nång ®é cao; 3 − th−êng gÆp nång ®é cao; giíi −íc tÝnh b»ng 6 tØ tÊn, b¹c − 500 triÖu tÊn, uran − 5 tØ tÊn (tr÷ l−îng uran trªn lôc ®Þa chØ lμ 800 ngh×n tÊn). Thu nhËn c«ng nghiÖp c¸c nguyªn tè vi l−îng tõ n−íc biÓn gÆp ph¶i mét lo¹t khã kh¨n kü thuËt, song còng ®ang 4 − trôc cña c¸c d·y nói ngÇm gi÷a ®¹i d−¬ng ®−îc kh¾c phôc. ViÖc NhËt B¶n ®−a vμo khai th¸c nhμ m¸y ®Çu tiªn trªn thÕ giíi thu uran tõ n−íc biÓn vμo n¨m 1986 lμ tÊm g−¬ng s¸ng trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n ®ã. C«ng suÊt nhμ m¸y − 10 kg kim lo¹i mét n¨m. Ph−¬ng ph¸p hÊp thô lμ c¬ së ho¹t ®éng cña nhμ m¸y. Tuy nhiªn, khai th¸c nh÷ng nguyªn tè vi l−îng kh¸c, trong ®ã cã vμng vμ b¹c, tõ n−íc biÓn hiÖn cßn ch−a cã lîi. Song ng−êi ta liªn tôc t×m kiÕm c¸c ph−¬ng ph¸p míi ®Ó khai th¸c nh÷ng nguyªn tè vi l−îng quý. Kh«ng lo¹i trõ nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®ã sÏ ®−îc x©y dùng trong thêi gian s¾p tíi. Cã triÓn väng nhËn c¸c nguyªn tè vi l−îng tõ n−íc muèi ®Ëm ®Æc. ë biÓn Hång H¶i, t¹i vïng ph¸t triÓn thñy nhiÖt d−íi n−íc, n¬i n−íc muèi nãng ®i lªn biÓn tõ c¸c ®øt gÉy thí chÎ ë ®¸y biÓn, nång ®é phÇn lín c¸c nguyªn tè lín h¬n hμng ngh×n lÇn so víi n−íc biÓn b×nh th−êng. Nång ®é c¸c nguyªn tè vi l−îng cao cßn gÆp thÊy ë c¸c thung lòng thí chÎ cña c¸c d·y nói ngÇm gi÷a ®¹i d−¬ng. 337 338