Hiểu biết, thái độ và mức tiêu thụ nước ngọt có ga không cồn ở học sinh hai trường trung học phổ thông tại Hà Nội năm 2015

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017<br /> <br /> HIỂU BIẾT, THÁI ĐỘ VÀ MỨC TIÊU THỤ NƯỚC NGỌT CÓ GA<br /> KHÔNG CỒN Ở HỌC SINH HAI TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG<br /> TẠI HÀ NỘI NĂM 2015<br /> Nguyễn Thanh Hà*; Lê Thị Thu Hà*; Hà Anh Đức**<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: mô tả hiểu biết, thái độ và tần suất, lượng tiêu thụ nước ngọt có ga không cồn<br /> (NNCGKC) tại hai trường phổ thong trung học (PTTH) tại Hà Nội năm 2015. Phương pháp:<br /> nghiên cứu mô tả cắt ngang và điều tra tần suất bán định lượng tiêu thụ thực phẩm trên 620<br /> học sinh ở 2 trường THPT Hà Nội năm 2015 (1 trường ở khu vực nội thành và một trường khu<br /> vực ngoại thành). Kết quả và kết luận: hiểu biết về nguy cơ đối với sức khỏe của NNCGKC ở<br /> học sinh rất thấp (11.9% học sinh liệt kê đủ thành phần NNCGKC; 2.7% kể đủ 8/8 nguy cơ sức<br /> khỏe khi sử dụng). 31.4% học sinh không đồng tình từ bỏ uống nước ngọt có ga kể cả khi biết<br /> nguy cơ đối với sức khỏe. 83.1% học sinh có sử dụng nước ngọt có ga trong vòng 1 tháng trước<br /> cuộc điều tra, trong đó mức độ thường xuyên uống NNCGKC cao nhất là 1 - 2 lần/tuần (21,3%).<br /> Trung bình 1 học sinh tiêu thụ 2.094 ml nước ngọt có ga trong vòng 1 tháng trước cuộc điều tra,<br /> học sinh ngoại thành uống nhiều hơn so với nội thành và nam uống nhiều hơn nữ (p < 0,01).<br /> * Từ khóa: Nước ngọt có ga không cồn; Học sinh phổ thong trung học; Hiểu biết; Thái độ;<br /> Tần xuất; Mức tiêu thụ.<br /> <br /> Knowledge, Attitude, Frequency and Level of Consumption Regarding<br /> Non-Alcoholic Carbonated Soft Drinks among Pupils from Two High<br /> Schools in Hanoi in 2015<br /> Summary<br /> Objectives: To describe the knowledge, attitude and frequency and level of non-alcoholic<br /> carbonated soft drink (NCSD) consumption among pupils from two high schools in Hanoi in 2015.<br /> Methods: We used a cross-sectional study design and conducted a semi-quantitative food<br /> frequency survey with the participation of 620 pupils from two high schools in Hanoi in 2015<br /> (one school in the urban area and the other in the suburban area). Results and conclusion: The<br /> high school pupil’s knowledge of health risk related to the consumption of NCSD was very poor<br /> (11.9% of the pupils gave a full list of ingredients in NCSD; 2.7% mentioned all of the eight<br /> health risks when consuming NCSD). Of all the pupils participated in the study, 31.4% refused<br /> to quit the habit of consuming NCSD although they were already aware of health risks related to<br /> NCSD consumption. One month prior to the study, 83.1% of the pupils consumed NCSD, in<br /> which the proportion of pupils taking in NCSD 1 - 2 times/week was the highest (21.3%). On<br /> average, one pupil consumed 2,094 ml NCSD within one month prior to the study, suburban<br /> pupils drank more than urban ones, and male pupils drank more than female ones (p < 0.01).<br /> * Key words: Non-alcoholic carbonated soft drink; pupils of high schools; Knowledge; Attitude;<br /> Frequency; Level of consumption.<br /> * Học viện Quân y<br /> ** Bộ Khoa học Công nghệ<br /> Người phản hồi (Corresponding): Nguyễn Thanh Hà (nth1@heph.edu.vn)<br /> Ngày nhận bài: 24/11/2016; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 06/01/2017<br /> Ngày bài báo được đăng: 20/01/2017<br /> <br /> 24<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Nước ngọt có ga không cồn là loại nước<br /> uống được ưa chuộng phổ biến trên thế<br /> giới, đặc biệt đối với trẻ em, thanh thiếu<br /> niên nên một lượng rất lớn NNCGKC<br /> được tiêu thụ hàng năm. Trong NNCGKC,<br /> ngoài một phần nước tinh khiết hoặc một<br /> số loại có thêm nguyên liệu tự nhiên,<br /> phần còn lại đều là các chất như hương<br /> vị, chất màu, chất bảo quản [6].<br /> Trên thế giới, trung bình mỗi người<br /> tiêu thụ khoảng 36 lít NNCGKC năm 1997<br /> và đã tăng lên nhanh chóng (43 lít) vào<br /> năm 2010 [4]. Nghiên cứu về sử dụng<br /> NNCGKC ở Mỹ năm 2012 cho thấy, 42%<br /> người trưởng thành uống ít nhất 2 lần/tuần<br /> [2], còn nghiên cứu ở Úc trên nhóm 16 18 tuổi, mỗi lần uống 364 ml NNCGKC,<br /> trong đó nam uống khoảng 480 ml và nữ<br /> uống khoảng 240 ml [8].<br /> Nhiều nghiên cứu đã cảnh báo một số<br /> tác hại đến sức khỏe người dùng nếu sử<br /> dụng hàng ngày hoặc quá mức như: gây<br /> béo phì, mỡ máu, tiểu đường, bệnh gout<br /> và tăng nguy cơ bị ung thư [4, 5, 7]. Bên<br /> cạnh đó, có một số nghiên cứu trên thế<br /> giới đề cập đến kiến thức và thái độ của<br /> người tiêu dùng về NNCGKC và đều thấy<br /> kiến thức và thái độ của đối tượng nghiên<br /> cứu về NNCGKC còn hạn chế [3, 9].<br /> Ở Việt Nam, tỷ lệ sử dụng NNCGKC<br /> rất cao trong các dịp lễ hội, liên hoan<br /> (75.8%). Tần suất tiêu thụ NNCGKC cao<br /> nhất 3 - 4 lần/tuần và 1 - 2 lần/tuần chiếm<br /> khoảng 28,6%, trong đó nam uống nhiều<br /> hơn nữ [6]. Việc xác định lượng tiêu thụ<br /> NNCGKC ở Việt Nam chủ yếu dựa vào<br /> sản lượng bán trên thị trường. Rất ít<br /> nghiên cứu ở Việt Nam đề cập đến hiểu<br /> biết và thái độ của người tiêu dùng về<br /> NNCGKC, đặc biệt ở đối tượng học sinh,<br /> <br /> là nhóm có xu thế sử dụng loại nước này<br /> nhiều nhất trong quần thể. Bài báo này<br /> nhằm: Mô tả hiểu biết, thái độ và xác định<br /> tần suất, lượng tiêu thụ NNCGKC trong<br /> vòng 1 tháng trước cuộc điều tra của học<br /> sinh 2 trường THPT tại Hà Nội, năm 2015.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> Nghiên cứu mô tả cắt ngang, bao gồm<br /> phỏng vấn kiến thức, thái độ của học sinh<br /> về NNCGKC và điều tra tần suất tiêu thụ<br /> thực phẩm bán định lượng được tiến<br /> hành ở hai trường THPT tại Hà nội từ<br /> tháng 2 đến tháng 8 - 2015 (thời gian thu<br /> thập số liệu trong nửa đầu tháng 5 - 2015).<br /> * Cỡ mẫu và chọn mẫu:<br /> Áp dụng cỡ mẫu ước lượng cho 1 tỷ lệ,<br /> với các giá trị: Z1-α/2: giá trị giới hạn tương<br /> ứng với độ tin cậy 95% (α = 0,05) thì Z1-α/2 =<br /> 1,96; p = 0,273 [10]: tỷ lệ học sinh có hiểu<br /> biết chưa đúng về sử dụng NNCGKC;<br /> d = 0,05 (sai số cho phép) và DE = 2<br /> (hiệu lực thiết kế), tính được cỡ mẫu 610<br /> người, ước tính có 5% đối tượng từ chối<br /> tham gia, nên tổng số học sinh cần lấy<br /> 645 người, Như vậy, mỗi trường cần có<br /> 320 học sinh.<br /> Sử dụng phương pháp chọn mẫu nhiều<br /> giai đoạn. Chọn 2 trường THPT tại Hà Nội:<br /> 1 trường nội thành (Trường Trần Nhân<br /> Tông T) và 1 trường ngoại thành (Trường<br /> Ứng Hoà A) bằng phương pháp bốc thăm.<br /> Mỗi lớp của trường có trung bình khoảng<br /> 50 - 55 học sinh. Vì vậy, cần chọn 6 lớp ở<br /> mỗi trường (mỗi khối lớp 10, 11 và 12<br /> chọn 2 lớp bằng phương pháp bốc thăm<br /> ngẫu nhiên), sau đó chọn toàn bộ học<br /> sinh của 6 lớp đã được chọn. Trên thực<br /> tế tổng số học sinh của 2 trường tham gia<br /> nghiên cứu là 620 học sinh.<br /> 25<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017<br /> * Phương pháp và công cụ thu thập<br /> số liệu:<br /> Cuối mỗi buổi học, học sinh được mời<br /> ở lại để cân đo, trả lời phỏng vấn. Thu<br /> thập hiểu biết và thái độ của học sinh đối<br /> với NNCGKC bằng phiếu phỏng vấn đã<br /> được thử nghiệm trên 15 học sinh và điều<br /> chỉnh cẩn thận sau thử nghiệm.<br /> Tần suất và mức tiêu thụ NNCGKC<br /> trong vòng 1 tháng trước cuộc điều tra<br /> được phỏng vấn bằng phiếu hỏi ghi tần<br /> suất tiêu thụ thực phẩm bán định lượng.<br /> Phiếu điều tra đã liệt kê tất cả loại nước<br /> ngọt có ga đang tiêu thụ phổ biến trên thị<br /> trường tại thời điểm nghiên cứu, điều tra<br /> viên hỏi lần lượt từng loại về số lần tiêu<br /> thụ theo ngày, theo tuần và theo tháng<br /> hoặc trong các dịp liên hoan trong tháng<br /> qua và số lượng mỗi lần tiêu thụ. Để tránh<br /> sai số nhớ lại, điều tra viên gợi ý các dấu<br /> mốc quan trọng hay sử dụng nước ngọt<br /> trong vòng 1 tháng trước cuộc điều tra<br /> như ngày lễ, liên hoan, sinh nhật... Điều tra<br /> viên đã sử dụng ảnh các mẫu cốc, lon,<br /> chai nước ngọt thông dụng nhằm giúp đối<br /> tượng ước lượng một cách chính xác nhất<br /> <br /> số lượng nước ngọt mỗi lần tiêu thụ. Thống<br /> nhất cách ghi chép mức tiêu thụ là ml.<br /> * Phương pháp phân tích số liệu:<br /> Số liệu được nhập bằng phần mềm<br /> Epi.data 3.0 và phân tích bằng phần mềm<br /> SPSS 19.0. Lượng nước ngọt có ga của<br /> 1 học sinh trong vòng 1 tháng trước cuộc<br /> điều tra được tính bằng = (lượng nước ngọt<br /> có ga của uống theo ngày x 30) + (lượng<br /> nước ngọt có ga uống theo tuần x 4) +<br /> (lượng nước ngọt có ga uống theo tháng) +<br /> (lượng nước ngọt có ga thỉnh thoảng uống).<br /> * Đạo đức của nghiên cứu:<br /> Nghiên cứu đã được hội đồng Đạo<br /> đức của Trường Đại học Y tế Công cộng<br /> thông qua và được sự đồng ý của Ban<br /> giám hiệu 2 trường cho phép thực hiện.<br /> Tất cả học sinh đều đọc và ký giấy chấp<br /> thuận nghiên cứu trước khi phỏng vấn.<br /> Kết thúc điều tra, học sinh được nhóm<br /> nghiên cứu tư vấn về nguy cơ sức khoẻ<br /> đối với việc sử dụng NNCGKC.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Bảng 1: Thông tin chung về học sinh.<br /> Nội dung<br /> Lớp đang học<br /> (n, %)<br /> <br /> Giới (n,%)<br /> Tự đánh giá về<br /> kinh tế gia đình<br /> (n, %)<br /> <br /> Chi tiết<br /> <br /> Trường Trần Nhân<br /> Tông (n = 313)<br /> <br /> Trường Ứng<br /> Hòa A (n = 307)<br /> <br /> Chung<br /> (n = 620)<br /> <br /> Lớp 10<br /> <br /> 116 (37,1)<br /> <br /> 98 (31,9)<br /> <br /> 214 (34,5)<br /> <br /> Lớp 11<br /> <br /> 87 (27,8)<br /> <br /> 110 (35,9)<br /> <br /> 197 (31,8)<br /> <br /> Lớp 12<br /> <br /> 110 (35,1)<br /> <br /> 99 (32,2)<br /> <br /> 209 (33,7)<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 140 (44,7)<br /> <br /> 130 (42,3)<br /> <br /> 270 (43,5)<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 173 (55,3)<br /> <br /> 177 (57,7)<br /> <br /> 350 (56,5)<br /> <br /> Giàu<br /> <br /> 6 (1,9)<br /> <br /> 12 (3,9)<br /> <br /> 18 (2,9)<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> 256 (81,5)<br /> <br /> 226 (73,6)<br /> <br /> 481 (77,6)<br /> <br /> Nghèo<br /> <br /> 32 (10,2)<br /> <br /> 42 (13,7)<br /> <br /> 74 (11,9)<br /> <br /> Không biết/không trả lời<br /> <br /> 20 (6,4)<br /> <br /> 27 (8,8)<br /> <br /> 47 (7,6)<br /> <br /> (*: p < 0,05 so sánh giữa nội thành và ngoại thành)<br /> 26<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017<br /> Tỷ lệ học sinh nam và nữ tham gia nghiên cứu lần lượt 43,5% và 56,5%, tỷ lệ học<br /> sinh tham gia nghiên cứu phân bố tương đối đều ở 3 khối lớp 10, 11 và 12. Đa số<br /> (77,6%) học sinh tự đánh giá kinh tế gia đình ở mức trung bình, trong đó tỷ lệ đánh giá<br /> kinh tế ở mức trung bình ở học sinh nội thành cao hơn so với học sinh ngoại thành<br /> (81,7% so với 73,6%).<br /> 1. Hiểu biết, thái độ của học sinh về NNCGKC.<br /> Bảng 2: Hiểu biết về thành phần NNCGKC.<br /> Trường Trần Nhân Tông<br /> (n = 313)<br /> <br /> Trường Ứng Hòa A<br /> (n = 307)<br /> <br /> Chung (n = 620)<br /> (n, %)<br /> <br /> Đường<br /> <br /> 257 (82,1)<br /> <br /> 231 (75,2)<br /> <br /> 488 (78,7)<br /> <br /> CO2<br /> <br /> 215 (68,7)<br /> <br /> 214 (69,7)<br /> <br /> 429 (69,2)<br /> <br /> Một lượng cồn nhỏ<br /> <br /> 76 (24,3)<br /> <br /> 82 (26,7)<br /> <br /> 158 (25,5)<br /> <br /> Hương liệu<br /> <br /> 187 (59,7)<br /> <br /> 175 (57,0)<br /> <br /> 362 (58,4)<br /> <br /> Chất phụ gia<br /> <br /> 148 (47,3)<br /> <br /> 144 (46,9)<br /> <br /> 292 (47,1)<br /> <br /> Chất bảo quản<br /> <br /> 204 (65,2)<br /> <br /> 178 (58,0)<br /> <br /> 382 (61,6)<br /> <br /> Phẩm màu<br /> <br /> 214 (68,4)<br /> <br /> 215 (70,0)<br /> <br /> 429 (69,2)<br /> <br /> Khác<br /> <br /> 7 (2,2)<br /> <br /> 0<br /> <br /> 7 (1,1)<br /> <br /> Không biết<br /> <br /> 28 (9,0)<br /> <br /> 18 (5,9)<br /> <br /> 46 (7,5)<br /> <br /> Biết đủ các thành phần<br /> <br /> 31 (9,9)<br /> <br /> 43 (14,0)<br /> <br /> 74 (11,9)<br /> <br /> Thành phần<br /> <br /> Hiểu biết về thành phần NNCGKC ở học sinh rất thấp, chỉ có 11,9% học sinh liệt kê<br /> đủ tất cả thành phần của NNCGKC (tỷ lệ ở trường nội thành và ngoại thành lần lượt<br /> là 9,9% và 14.0%). 3 thành phần được học sinh biết nhiều nhất là đường (78,7%),<br /> CO2 và phẩm màu (cùng 69,2%). Đáng chú ý, vẫn còn 9% học sinh ở nội thành và<br /> 5,9% học sinh ở ngoại thành không biết thành phần của NNCGKC.<br /> Bảng 3: Hiểu biết về nguy cơ đối với sức khỏe khi uống nước ngọt có ga.<br /> Nguy cơ<br /> <br /> Trường Trần Nhân Tông Trường Ứng Hòa A<br /> (n = 313)<br /> (n = 307)<br /> <br /> Chung<br /> (n = 620) (n, %)<br /> <br /> Mắc bệnh tiểu đường<br /> <br /> 203 (64,9)<br /> <br /> 167 (54,4)<br /> <br /> 370 (59,7)<br /> <br /> Đầy hơi, khó tiêu<br /> <br /> 173 (55,3)<br /> <br /> 167 (54,4)<br /> <br /> 340 (54,8)<br /> <br /> Tăng nguy cơ gây ung thư<br /> <br /> 77 (24,6)<br /> <br /> 92 (30,0)<br /> <br /> 169 (27,3)<br /> <br /> Tăng mỡ máu<br /> <br /> 79 (25,2)<br /> <br /> 74 (24,1)<br /> <br /> 153 (24,7)<br /> <br /> Thừa cân, béo phì<br /> <br /> 99 (31,6)<br /> <br /> 41 (13,4)<br /> <br /> 140 (22,6)<br /> <br /> Tăng nguy cơ thiếu vi chất dinh dưỡng<br /> <br /> 58 (18,5)<br /> <br /> 46 (15,0)<br /> <br /> 104 (16,8)<br /> <br /> Tăng nguy cơ loãng xương<br /> <br /> 44 (14,1)<br /> <br /> 47 (15,3)<br /> <br /> 91 (14,7)<br /> <br /> Tăng nguy cơ bệnh gout<br /> <br /> 30 (9,6)<br /> <br /> 25 (8,1)<br /> <br /> 55 (8,9)<br /> <br /> Không biết<br /> <br /> 48 (15,3)<br /> <br /> 39 (12,7)<br /> <br /> 87 (14,0)<br /> <br /> Trả lời đúng 8/8 nguy cơ sức khoẻ<br /> <br /> 11 (3,5)<br /> <br /> 6 (2,0)<br /> <br /> 17 (2,7)<br /> <br /> 27<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017<br /> Hiểu biết của học sinh về nguy cơ đối với sức khỏe rất hạn chế ở cả học sinh<br /> trường nội thành và ngoại thành. 2 nguy cơ được học sinh biết nhiều nhất nhưng cũng<br /> chỉ đạt < 60% là mắc bệnh tiểu đường (59,7%) và đầy hơi, khó tiêu (54,8%). 14% học<br /> sinh không biết nguy cơ sức khỏe khi sử dụng NNCGKC và chỉ có 2,7% học sinh trả<br /> lời đúng và đủ 8/8 nguy cơ đối với sức khỏe.<br /> Bảng 4: Thái độ về sử dụng NNCGKC.<br /> Nội dung<br /> <br /> Rất đồng ý (n, %)<br /> <br /> Đồng ý (n, %)<br /> <br /> Không đồng ý (n, %)<br /> <br /> Mức độ đồng tình về việc tiêu thụ nước ngọt có ga<br /> Khu vực (n = 620)<br /> Trường Trần Nhân Tông<br /> <br /> 40 (12,8)<br /> <br /> 169 (54,0)<br /> <br /> 104 (33,3)<br /> <br /> *<br /> <br /> Trường Ứng Hòa A<br /> <br /> 25 (8,2)<br /> <br /> 130 (42,3)<br /> <br /> 152 (49,5)<br /> <br /> *<br /> <br /> Chung<br /> <br /> 65 (10,5)<br /> <br /> 299 (48,2)<br /> <br /> 256 (41,3)<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 45 (16,6)<br /> <br /> 145 (53,7)<br /> <br /> 80 (29,6)<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 20 (5,7)<br /> <br /> 154 (44,0)<br /> <br /> 176 (50,2)<br /> <br /> Giới tính (n = 620)<br /> *<br /> *<br /> <br /> Mức độ sẵn sàng bỏ nước ngọt có ga nếu biết nguy cơ đối với sức khỏe<br /> Khu vực(n = 620)<br /> Trường Trần Nhân Tông<br /> <br /> 112 (35,7)<br /> <br /> 105 (33,5)<br /> <br /> 96 (30,7)<br /> <br /> Trường Ứng Hòa A<br /> <br /> 94 (30,6)<br /> <br /> 114 (37,1)<br /> <br /> 99 (32,3)<br /> <br /> Chung<br /> <br /> 206 (33,2)<br /> <br /> 219 (35,3)<br /> <br /> 195 (31,4)<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 81 (30,0)<br /> <br /> 99 (36,7)<br /> <br /> 90 (33,3)<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 125 (35,8)<br /> <br /> 120 (34,3)<br /> <br /> 105 (30,0)<br /> <br /> Giới tính (n = 620)<br /> <br /> (*: p < 0,05, so sánh giữa trường nội thành và ngoại thành)<br /> Chỉ có 41,3% học sinh không đồng tình với việc sử dụng NNCGKC, trong đó tỷ lệ<br /> học sinh của trường ngoại thành không đồng tình cao hơn so với nội thành và nữ<br /> không đồng tình cao hơn so với nam (p < 0,05).<br /> Kể cả khi biết nguy cơ về sức khỏe khi sử dụng NNCGKC, vẫn còn khoảng 1/3 số<br /> học sinh (31,4%) không đồng ý từ bỏ uống nươc ngọt có ga kể cả khi biết nguy cơ đối<br /> với sức khỏe. Tỷ lệ này tương đương nhau ở học sinh trường nội thành và ngoại thành,<br /> cũng như giữa học sinh nam và nữ.<br /> 28<br /> <br />