Hoạt động kiểm tra, kiểm soát nội bộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam

Hoạt động kiểm tra . . .<br /> <br /> HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA, KIỂM SOÁT NỘI BỘ TẠI NGÂN<br /> HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN<br /> VIỆT NAM<br /> Vũ Văn Thực*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Thời gian qua, hoạt động kiểm tra kiểm, soát nội bộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát<br /> triển Nông thôn Việt Nam (Agribank) đã có những thành tựu nhất định làm gia tăng hiệu lực,<br /> hiệu quả của hoạt động kiểm tra, kiểm soát nội bộ. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đã đạt<br /> được thì hoạt động kiểm tra, kiểm soát nội bộ tại Agribank vẫn còn có những hạn chế, yếu kém<br /> cần phải được hoàn thiện để làm gia tăng hơn nữa hiệu lực, hiệu quả của công tác kiểm tra, kiểm<br /> soát nội bộ, từ đó sẽ giảm thiểu được rủi ro trong hoạt động kinh doanh, cũng như gia tăng vị thế,<br /> uy tín của Agribank ở trong và ngoài nước. Mục tiêu của nghiên cứu này là đánh giá khái quát<br /> thực trạng hoạt động kiểm tra, kiểm soát nội bộ tại Agribank trong thời gian qua, đồng thời đề<br /> xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động kiểm tra, kiểm soát nội bộ tại Agribank trong<br /> thời gian tới.<br /> Từ khóa: kiểm tra, kiểm soát nội bộ, Agribank<br /> <br /> INTERNAL CONTROL AT VIETNAM BANK FOR AGRICULTURE AND<br /> RURAL DEVELOPMENT<br /> ABSTRACT<br /> Recently, internal control at VietNam bank for Agriculture and rural development<br /> (Agribank) has made certain achievements which help to increase the effectiveness and<br /> efficiency of internal audit operations. However, exclude these achieved performances there<br /> are limitations and weaknesses existing within the internal controls at Agribank that must be<br /> improved to increase the potency of internal control. Those enhancement, on one hand will<br /> minimize the operation risk endanger bank’s performance, on the other hand it will boost<br /> Agribank‘s position and prestige. The objective of this study is to assess internal control<br /> operations at Agribank in recent years, and to propose certain solutions in oder to improve<br /> internal controls at Agribank in the future.<br /> Keywords: inspection, internal control, Agribank<br /> *<br /> <br /> TS. Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn thành phố Hồ Chí Minh, Chi nhánh Tân Bình<br /> <br /> 61<br /> <br /> Taïp chí Kinh teá - Kyõ thuaät<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Khách quan mà nói, thời gian qua, công<br /> tác kiểm tra, kiểm soát nội bộ tại Agribank<br /> đã từng bước được đổi mới và đi vào hoạt<br /> động nề nếp, ổn định, từ đó đã có tác động<br /> tích cực đến hoạt động kinh doanh, giúp cho<br /> nhà quản trị của Agribank có hướng điều<br /> chỉnh kịp thời các mặt hoạt động, từng bước<br /> nâng cao được hiệu quả kinh doanh, cũng<br /> như giảm thiểu được rủi ro trong hoạt động.<br /> Bên cạnh những kết quả đã đạt được, công<br /> tác kiểm tra, kiểm soát nội bộ tại Agribank<br /> cũng đang bộc lộ một số hạn chế, yếu kém<br /> như đôi khi còn xem nhẹ công tác tự kiểm<br /> tra, kiểm soát, dẫn đến việc chưa tuân thủ<br /> đúng quy định của pháp luật, cơ chế chính<br /> sách của Nhà nước và Ngân hàng Nhà nước;<br /> chưa chấp hành tốt quy chế, quy trình nghiệp<br /> vụ; công tác kiểm tra, kiểm soát của cán bộ<br /> cấp trên, đặc biệt là cấp trên trực tiếp đối với<br /> công việc của cấp dưới chưa đầy đủ thường<br /> xuyên; trách nhiệm tự kiểm soát của cán bộ<br /> đối với công việc chưa cao, việc kiểm tra,<br /> kiểm soát công việc lẫn nhau của cán bộ chưa<br /> được chú trọng…dẫn đến xảy ra không ít<br /> các vi phạm trong hoạt động làm ảnh hưởng<br /> không nhỏ đến tình hình tài chính, uy tín và<br /> vị thế của Agribank. Do đó, tìm ra giải pháp<br /> nhằm hoàn thiện hoạt động kiểm tra, kiểm<br /> soát nội bộ là vấn đề có tính cấp thiết đối với<br /> Agribank trong giai đoạn hiện nay.<br /> <br /> là tập hợp tất cả những việc mà một doanh<br /> nghiệp cần làm để có được những điều muốn<br /> có và tránh những điều muốn tránh. Hệ thống<br /> này không đo đếm kết quả dựa trên các con<br /> số tăng trưởng, mà chỉ giám sát nhân viên,<br /> chính sách, hệ thống, phòng ban của công ty<br /> đang vận hành ra sao và nếu vẫn giữ nguyên<br /> cách làm đó, thì có khả năng hoàn thành kế<br /> hoạch không. Ngoài ra, thiết lập được một hệ<br /> thống kiểm tra, soát nội bộ hữu hiệu sẽ hạn<br /> chế đến mức thấp nhất việc thất thoát tài sản<br /> của doanh nghiệp [8].<br /> Kiểm tra, kiểm soát nội bộ là một qui trình<br /> chịu ảnh hưởng bởi hội đồng quản trị và các<br /> nhà điều hành, được thiết kế để cung cấp mọi<br /> sự đảm bảo hợp lý trong việc thực hiện các<br /> mục tiêu mà hội đồng quản trị mong muốn là:<br /> - Hiệu lực và hiệu quả của các hoạt động.<br /> - Tính chất đáng tin cậy của báo cáo<br /> tài chính.<br /> - Sự tuân thủ các luật lệ và qui định hiện<br /> hành [1].<br /> Kiểm tra, kiểm soát nội bộ là việc rà soát,<br /> đánh giá độc lập, khách quan đối với hệ thống<br /> kiểm soát nội bộ; đánh giá độc lập về tính<br /> thích hợp và tuân thủ qui định, chính sách nội<br /> bộ, thủ tục, qui trình đã được thiết lập trong<br /> Agribank; đưa ra kiến nghị nhằm nâng cao<br /> hiệu quả của các hệ thống, qui trình, qui định,<br /> góp phần đảm bảo Agribank hoạt động an<br /> toàn, hiệu quả, đúng pháp luật [4].<br /> <br /> 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT<br /> Kiểm tra, kiểm soát nội bộ thực chất là các<br /> hoạt động, biện pháp, kế hoạch, quan điểm,<br /> nội quy chính sách và nỗ lực của mọi thành<br /> viên trong tổ chức nhằm đảm bảo cho tổ chức<br /> đó hoạt động hiệu quả và đạt được mục tiêu<br /> đặt ra một cách hợp lý. Nói cách khác, đây<br /> <br /> 3. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG<br /> KIỂM TRA, KIỂM SOÁT NỘI BỘ TẠI<br /> AGRIBANK TRONG THỜI GIAN QUA<br /> Cơ cấu tổ chức của bộ phận kiểm tra,<br /> kiểm soát nội bộ: bộ phận kiểm tra, kiểm soát<br /> nội bộ được thành lập từ hội sở Agribank đến<br /> các chi nhánh; tại Hội sở của Agribank là<br /> 62<br /> <br /> Hoạt động kiểm tra . . .<br /> <br /> ban kiểm tra, kiểm soát nội bộ và dưới các<br /> chi nhánh loại 1, loại 2 là phòng kiểm tra,<br /> kiểm soát nội bộ; người đứng đầu ban kiểm<br /> tra kiểm soát nội bộ là Trưởng ban kiểm tra,<br /> kiểm soát nội bộ do Chủ tịch Hội đồng thành<br /> viên Agribank bổ nhiệm và quản lý; tại chi<br /> nhánh là Trưởng phòng kiểm tra kiểm soát nội<br /> bộ do Tổng giám đốc bổ nhiệm và quản lý.<br /> Thời gian qua, dưới sự chỉ đạo sâu sát của Hội<br /> đồng thành viên, Tổng giám đốc, công tác<br /> kiểm tra, kiểm soát nội bộ tại Agribank đã có<br /> nhiều đổi mới, qua đó đã phát hiện, ngăn ngừa<br /> nhiều sai sót phát sinh, từ đó góp phần giảm<br /> thiểu, cũng như ngăn ngừa được không ít rủi<br /> ro trong hoạt động kinh doanh của Agribank.<br /> Giai đoạn 2011-2013, Agribank đã tổ chức<br /> nhiều cuộc kiểm tra, kiểm soát, qua công tác<br /> kiểm tra, kiểm soát nội bộ cho thấy, các đơn<br /> vị trong toàn hệ thống Agribank đã tuân thủ<br /> nghiêm túc các qui định của pháp luật, của<br /> ngành, cũng như của Agribank; song bên cạnh<br /> đó, trong quá trình hoạt động vẫn còn để xảy<br /> ra một số sai sót phát sinh. Dưới đây là một số<br /> sai sót chủ yếu của một số nghiệp vụ chính tại<br /> Agribank, cụ thể [5], [6].:<br /> Thứ nhất, về tín dụng: qua kiểm tra, kiểm<br /> soát cho thấy, đa số các khoản cho vay tại<br /> Agribank đã chấp hành tốt qui chế của ngành,<br /> pháp luật của nhà nước. Tuy nhiên, qua kiểm<br /> tra, kiểm soát cũng đã phát hiện một số sai sót<br /> phát sinh như: còn một số món vay tại một<br /> số chi nhánh chưa tuân thủ các điều kiện cho<br /> vay theo qui định của Agribank: hồ sơ pháp<br /> lý như điều lệ doanh nghiệp, quyết định bổ<br /> nhiệm giám đốc, kế toán trưởng, biên bản góp<br /> vốn, biên bản họp hội đồng quản trị (hội đồng<br /> thành viên) về việc vay vốn ngân hàng…<br /> còn thiếu; thiếu báo cáo tài chính hoặc báo<br /> cáo tài chính chưa chính xác; giải ngân vượt<br /> <br /> quyền không tuân thủ các qui định của hội<br /> sở; cho vay ngành nghề không đăng ký kinh<br /> doanh; xác định vốn tự có tham gia vào dự<br /> án, phương án chưa chính xác; thiếu hóa đơn<br /> chứng từ chứng minh mục đích sử dụng vốn<br /> vay; giải ngân bằng tiền mặt chưa tuân thủ<br /> theo thông tư 09 của Ngân hàng Nhà nước<br /> Việt Nam; hóa đơn chứng từ không đóng dấu<br /> đã cho vay, thiếu thông tin CIC; thiếu xếp loại<br /> khách hàng; gia hạn hạn mức tín dụng chưa<br /> đúng qui định, phân kỳ hạn nợ không khớp<br /> đúng giữa giấy tờ giấy và IPCAS, biên bản<br /> kiểm tra sau khi cho vay còn mang tính chung<br /> chung; chưa mua bảo hiểm hoặc bảo hiểm hết<br /> hạn chưa mua lại, thiếu báo cáo thẩm định giá<br /> tài sản đảm bảo, thiếu đơn yêu cầu đăng ký<br /> giao dịch đảm bảo…<br /> Thứ hai, về nghiệp vụ bảo lãnh: tương<br /> tự như nghiệp vụ tín dụng, hồ sơ nghiệp vụ<br /> bảo lãnh của một số món tại một số chi nhánh<br /> còn thiếu hồ sơ pháp lý như điều lệ doanh<br /> nghiệp, quyết định bổ nhiệm giám đốc, kế<br /> toán trưởng, biên bản góp vốn, thiếu giấy đề<br /> nghị bảo lãnh, biên bản kiểm tra sau khi bảo<br /> lãnh; thẩm định bảo lãnh không qua bộ phận<br /> thẩm định độc lập, sử dụng mẫu thư bảo lãnh<br /> không đúng qui định, áp dụng mức phí bảo<br /> lãnh không đúng qui định…<br /> Thứ ba, về nghiệp vụ tài chính, kế toán<br /> ngân quĩ: nhìn chung, các đơn vị trong toàn<br /> hệ thống Agribank đã chấp hành tốt về chế độ<br /> hạch toán kế toán và báo cáo thống kê, tuân<br /> thủ nghiêm túc các qui định của pháp luật và<br /> của ngành, song bên cạnh đó vẫn còn để xảy<br /> ra một số sai sót như: một số thông tin trên<br /> chứng từ chưa thực sự đầy đủ; đóng hoặc lưu<br /> trữ chứng từ của một số chi nhánh còn chưa<br /> đúng với qui định; sắp xếp giao dịch viên<br /> chưa thực sự hợp lý để mang lại hiệu quả kinh<br /> 63<br /> <br /> Taïp chí Kinh teá - Kyõ thuaät<br /> <br /> doanh một cách tốt nhất; giao nhận chứng từ<br /> còn chậm, còn thiếu chữ ký của giao nhận<br /> chứng từ; không có bảng kê chi tiết về các<br /> khoản thu nhập bất thường, còn xảy ra tính<br /> toán thuế khấu trừ đầu vào sai; một số chi<br /> nhánh còn hạch toán sai tài khoản; chi công<br /> tác phí thiếu bảng quyết toán công việc…<br /> Thứ tư, về công tác phòng ngừa xử lý rủi<br /> ro: còn có chi nhánh để xảy ra tình trạng một<br /> khách hàng có 2 mã khách hàng, thông tin<br /> chứng minh nhân dân thiếu hoặc chưa chính<br /> xác; số hợp đồng, đăng ký kinh doanh chưa<br /> khớp giữa hồ sơ giấy và hồ sơ trên mạng vi<br /> tính; hồ sơ xử lý rủi ro không có xác nhận<br /> số dư xử lý rủi ro, cơ cấu lại thời gian trả nợ<br /> không có hồ sơ giấy; chưa có biên bản đánh<br /> giá khả năng trả nợ của khách hàng…<br /> Thứ năm, về các mặt hoạt động khác:<br /> một số đơn vị tính, trích khấu hao chưa đúng<br /> qui định, thiếu phiếu và thông báo nhập tài<br /> sản cố định; một số chi nhánh ghi chép nhật<br /> ký ra vào kho chưa đầy đủ; chưa ghi tên đầy<br /> đủ cán bộ vận chuyền tiền mặt và các giấy tờ<br /> có giá trên lệnh điều chuyển; thiếu chữ ký của<br /> thành viên ban quản lý kho…<br /> Qua quá trình kiểm tra, kiểm soát nội bộ<br /> đã phát hiện ra nhiều sai sót phát sinh, tuy<br /> nhiên công tác kiểm tra, kiểm soát nội bộ vẫn<br /> chưa thực sự phát huy hết hiệu lực, hiệu quả<br /> của nó, điều đó được thể hiện rất rõ là khi<br /> các cơ quan ngoại ngành vào thanh tra, kiểm<br /> toán hoạt động tại Agribank thì vẫn phát hiện<br /> ra sai sót, trong đó có những sai sót lớn, ảnh<br /> hưởng trực tiếp đến uy tín, con người và tài<br /> sản của Agribank. Theo báo cáo kiểm toán<br /> của Kiểm toán Nhà nước đã công bố trên các<br /> phương tiện thông tin đại chúng trong năm<br /> 2014, đa số các mặt hoạt động của Agribank<br /> đã tuân thủ các qui định của pháp luật, của<br /> <br /> ngành góp phần vào đảm bảo an ninh tiền tệ<br /> của quốc gia, cũng như góp phần vào công<br /> cuộc phát triển kinh tế của đất nước, đảm<br /> bảo trật tự an toàn xã hội. Tuy nhiên, Kiểm<br /> toán Nhà nước cũng đã chỉ ra một số tồn tại<br /> của Agribank, dưới đây là một số tồn tại nổi<br /> lên mà Kiểm toán Nhà nước đã chỉ ra đối với<br /> Agribank, cụ thể:<br /> - Về hoạt động cho vay: Agribank còn<br /> để xảy ra một số sai phạm, tiềm ẩn rủi ro, có<br /> khả năng khó thu hồi vốn vay đối với một số<br /> khách hàng tại một số chi nhánh được kiểm<br /> toán như Agribank Chi nhánh TP Hồ Chí<br /> Minh là dự nợ của Công ty TNHH Bất động<br /> sản Diệp Bạch Dương, tính đến 31/12/2012<br /> là 3.700 tỷ đồng (trong đó tiền gốc là 2.967,7<br /> tỷ đồng, tiền lãi là 732,3 tỷ đồng); Agribank<br /> chi nhánh Tân Bình, đến 30/6/2013, tổng dư<br /> nợ của nhóm khách hàng Đông Á là 200,5 tỷ<br /> đồng (trong đó, gốc là 148,1 tỷ đồng, lãi là<br /> 52,4 tỷ đồng) và nhóm khách hàng là cán bộ<br /> tín dụng 24,2 tỷ đồng (nợ gốc 20,88 tỷ đồng,<br /> lãi 3,36 tỷ đồng).<br /> - Về hoạt động bảo lãnh: Agribank Chi<br /> nhánh Tây Hà Nội đã ký phát hành bảo lãnh<br /> 389 tỷ đồng, nhưng không lưu hồ sơ và chứng<br /> thư bảo lãnh, không hạch toán bút toán bảo<br /> lãnh và hiện có 2 đơn vị đã khởi kiện yêu cầu<br /> Agribank thực hiện trách nhiệm thanh toán;<br /> Agribank chi nhánh Tràng An cũng không<br /> hạch toán trong thời gian dài khoản bảo lãnh<br /> 518,56 tỷ đồng cho Công ty ReVN vay ngân<br /> hàng nước ngoài là Landesbank; phê duyệt<br /> vay và bảo lãnh vay vượt thẩm quyền, vi phạm<br /> nguyên tắc quản lý an toàn vốn vay nhưng<br /> không báo cáo cấp trên là 134,9 tỷ đồng.<br /> - Về phân loại nợ, trích lập dự phòng để xử<br /> lý rủi ro trong hoạt động tín dụng: Agribank<br /> còn có 965,94 tỷ đồng sai phạm trong hoạt<br /> 64<br /> <br /> Hoạt động kiểm tra . . .<br /> <br /> động phân loại nợ; do sai sót trong việc phân<br /> loại nợ, xác định tài sản bảo đảm là 238,96<br /> tỷ đồng. Bên cạnh đó, Agribank cũng là ngân<br /> hàng vượt giới hạn cho phép trong quy định<br /> của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam về góp<br /> vốn, mua cổ phần với tỷ lệ là 12,66% vốn điều<br /> lệ và quỹ dự phòng bổ sung vốn điều lệ [3].<br /> Sau khi thanh tra, Thanh tra Chính<br /> phủ cũng đã phát hiện ra những sai sót tại<br /> Agribank, dưới đây là một số sai sót như:<br /> - Về huy động vốn: Agribank còn có một<br /> số vi phạm trong huy động vốn và cho vay,<br /> từ năm 2009 đến 31/12/2011, Agribank đã<br /> chi tiền môi giới huy động vốn cho đối tượng<br /> không phải là các tổ chức tín dụng được cấp<br /> phép hoạt động môi giới; chi môi giới huy<br /> động vốn với lãi suất vượt mức trần quy định<br /> của Ngân hàng Nhà nước (14%/năm), trong<br /> đó chi môi giới làm cho lãi suất vượt 14%<br /> năm là 283,18 tỷ đồng; một số trường hợp môi<br /> giới có dấu hiệu lập chứng từ chi tiền không<br /> đúng nhằm hợp thức hồ sơ hoặc tẩy xóa, sửa<br /> chữa tài liệu, chứng từ; huy động và cho vay<br /> vàng trên thị trường liên ngân hàng nói riêng<br /> và khách hàng nói chung với số lượng lớn,<br /> kéo dài, kể cả khi có lệnh cấm của Ngân hàng<br /> Nhà nước.<br /> - Về cho vay và bảo lãnh: Agribank đã vi<br /> phạm quy định về thẩm quyền phê duyệt cấp<br /> tín dụng, có 189 khách hàng được phê duyệt<br /> cấp tín dụng nhưng không có văn bản ủy quyền<br /> của Tổng Giám đốc theo quy định, dư nợ của<br /> khách hàng trên tại thời điểm 31/12/2011 là<br /> 13.816 tỷ đồng, nợ xấu là 1.046,09 tỷ đồng.<br /> Quy trình cho vay, bảo lãnh của Agribank đã<br /> xảy ra một số sai sót, kết quả kiểm tra chọn<br /> mẫu gần 180 hồ sơ các loại cho thấy vi phạm<br /> xảy ra ở tất cả các khâu của hoạt động tín<br /> dụng, từ thẩm định, phê duyệt cho vay, giải<br /> <br /> ngân, tài sản đảm bảo, quản lý và thu hồi vốn<br /> vay cho đến xử lý rủi ro. Nhiều việc có dấu<br /> hiệu cố ý làm trái hoặc thiếu trách nhiệm gây<br /> hậu quả nghiêm trọng cần được xử lý theo<br /> quy định của pháp luật. Thanh tra Chính phủ<br /> cũng có kết luận hoạt động đầu tư tài chính<br /> của Agribank chưa thực sự có hiệu quả, còn<br /> có vi phạm, một số có khả năng mất vốn [7].<br /> Những sai sót mà các cơ quan ngoại ngành<br /> có kết luận như trên, nếu hoạt động kiểm tra,<br /> kiểm soát hoạt động có hiệu quả thì sẽ phát<br /> hiện ra nhiều hơn các sai sót phát sinh trong<br /> quá trình hoạt động, từ đó sẽ ngăn chặn và<br /> xử lý kịp thời những sai sót trong hoạt động<br /> kinh doanh, giảm thiểu được rủi ro về vốn, tài<br /> sản và con người của Agribank. Hậu quả của<br /> những sai sót như trên ảnh hưởng không nhỏ<br /> đến tài chính, uy tín, hình ảnh và con người<br /> của Agribank như: nợ xấu cao, nhiều cán bộ<br /> vướng vào vòng lao lý, hình ảnh của Agribank<br /> xấu đi trong mắt khách hàng…<br /> 4. NGUYÊN NHÂN HẠN CHẾ<br /> Thứ nhất, hệ thống kiểm tra kiểm soát<br /> nội bộ của Agribank chưa theo kịp với sự<br /> phát triển của nền kinh tế, chưa xây dựng<br /> chiến lược phát triển cho bộ phận kiểm soát<br /> nội bộ: nền kinh tế nước ta đang trong quá<br /> trình hội nhập ngày càng sâu rộng, do đó có<br /> rất nhiều vấn đề phát sinh trong hoạt động<br /> kinh doanh, dẫn đến sơ hở trong quản lý,<br /> điều hành, chưa phòng ngừa, ngăn chặn kịp<br /> thời, chậm hoặc không phát hiện được các<br /> hành vi vi phạm, tiêu cực trong hoạt động<br /> của Agribank. Bên cạnh đó Agribank chưa<br /> xây dựng được chiến lược kiểm tra, kiểm<br /> soát nội bộ một cách dài hơi để hoạt động<br /> kiểm tra, kiểm soát nội bộ hoạt động trong<br /> khuôn khổ rõ ràng, từ đó sẽ nâng cao hiệu<br /> 65<br /> <br />