Kết quả bước đầu nghiên cứu tổn thương não do toxoplasma gondii ở bệnh nhân HIV/AIDS

Chia sẻ: Ni Ni | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

47
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của bài viết nhằm mô tả đặc điểm lâm sàng thần kinh, hình ảnh MRI của tổn thương não do Toxoplasma ở bệnh nhân HIV/AIDS. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết của tài liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kết quả bước đầu nghiên cứu tổn thương não do toxoplasma gondii ở bệnh nhân HIV/AIDS

TẠP CHÍ Y – DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2 - 2013 KẾT QUẢ BƢỚC ĐẦU NGHIÊN CỨU TỔN THƢƠNG NÃO DO TOXOPLASMA GONDII Ở BỆNH NHÂN HIV/AIDS Trần Thanh Tâm*; Nguyễn Minh Hiện**; Hoàng Vũ Hùng** TÓM TẮT Nghiên cứu 42 bệnh nhân (BN) HIV/AIDS có tổn thƣơng não do Toxoplasma gondii, tuổi từ 24 55, điều trị tại Khoa Virut - Ký sinh trùng, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ƣơng từ tháng 10 - 2010 đến 05 - 2012. Kết quả thu đƣợc: độ tuổi mắc bệnh nhiều nhất: 20 - 39 (90,4%), tuổi trung bình: 33,6  6,8; tỷ lệ nam/nữ = 9,5/1; 33/42 BN (78,5%) có tổn thƣơng não - màng não, cụ thể: hội chứng màng não: 78,5%; liệt nửa ngƣời: 47,6%; rối loạn ý thức: 40,4%; liệt dây thần kinh sọ não: 26,2%; rối loạn cơ vòng: 23,8%; co giật, động kinh: 21,4%; 85,7% BN có TCD4 < 100 tế bào/mm3 máu, trong đó 73,8% BN có TCD4 < 50 tế bào/mm3 máu. Hình ảnh MRI từ sọ não thấy 90,5% tổn thƣơng đa ổ, rải rác khắp 2 bán cầu đại não; 59,5% ổ tổn thƣơng có kích thƣớc 2 - 4 cm; 90,5% ổ tổn thƣơng có phù não xung quanh. Sau điều trị bằng cotrimoxazol, đa số BN đều thay đổi các triệu chứng lâm sàng và hình ảnh trên MRI. * Từ khóa: Tổn thƣơng não; Nhiễm trùng cơ hội; HIV/AIDS; Toxoplasma gondii. PRELIMINARY RESULTS OF STUDY ON BRAIN DAMAGE DUE TO TOXOPLASMA GONDII IN PATIENTS WITH HIV/AIDS SUMMARY A study was conducted on 42 patients with HIV/AIDS who had brain damage due to toxoplasma gondii, aged 24 to 55. These patients were treated at the Department of Virus - Parasite, National Hospital of Tropical Diseases from 10 - 2010 to 05 - 2012. The result showed that: the most common age ranged from 20 to 39 (90.4%); mean age: 33.6 ± 6.8; male/female = 9.5/1; 33/42 patients (78.5%) had brain damage - meningitis namely: meningeal syndrome 78.5%; hemiplegia 47.6%; consciousness disorders 40.4%; erectile cranial nerves 26.2%; rebellious sphincter disorders: 23.8%; convulsions, epilepsy 21.4%; 85.7% patients had TCD4 < 100 blood cell/mm3, of which 73.8% had TCD4 < 50 blood cell/mm3; cranial MRI images showed that 90.5% had multi-drive damage and scattered throughout the two brain hemispheres; 59.5% of lesions was 2 - 4 cm in size; 90.5% of these lesions had surrounding brain edema. After being treated with Cotrimoxazole, clinical symptoms and MRI images changed (there was statistically significant with p < 0.05 and p < 0.005). * Key words: Brain damage; Opportunistic infections; HIV/AIDS; Toxoplasma gondii. * Trường Cao đẳng Y tế Hà Nội ** Bệnh viện 103 Chịu trách nhiệm nội dung khoa học: GS. TS. Nguyễn Văn Chương GS. TS. Nguyễn Văn Mùi 1 TẠP CHÍ Y – DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2 - 2013 ĐẶT VẤN ĐỀ HIV/AIDS là vấn đề lớn trên toàn cầu, tính đến năm 2009 đã có 60 triệu ngƣời trên thế giới nhiễm HIV và 25 triệu ngƣời chết vì HIV/AIDS kể từ khi lần đầu tiên loại virut này đƣợc phát hiện cách đây ba thập kỷ. Việt Nam đƣợc xếp vào danh sách các nƣớc có nguy cơ bùng phát dịch cao trên thế giới [2]. Nhiễm HIV gây suy giảm miễn dịch và làm mất sức đề kháng, cuối cùng dẫn đến giai đoạn AIDS với bệnh lý nhiễm trùng cơ hội hoặc bệnh lý ung thƣ (giai đoạn AIDS) và tử vong. Bệnh tiến triển từ từ qua nhiều giai đoạn và liên quan đến số lƣợng tế bào CD4. Bệnh não do Toxoplasma gondii là một bệnh nhiễm trùng cơ hội thƣờng gặp ở hệ thần kinh trung ƣơng trên BN HIV/AIDS (giai đoạn AIDS), xuất hiện khi tế bào TCD4 < 100 tế bào/mm3. Theo nhiều nghiên cứu, tỷ lệ bệnh não do Toxoplasma ở BN AIDS dao động từ 3 - 40% trong các bệnh nhiễm trùng cơ hội và hay gặp ở hệ thần kinh [6]. Khi đã mắc bệnh, mức độ nặng, nhẹ tùy thuộc vào mức độ suy giảm miễn dịch ở ngƣời nhiễm HIV/AIDS. Hình ảnh MRI sọ não cho thấy hình ảnh giảm tín hiệu trên T1, vùng trung tâm hoại tử giảm tín hiệu trên T1 với tăng quang nốt hoặc viền. Tín hiệu trên T2 thay đổi phụ thuộc vào giai đoạn tổn thƣơng, tổn thƣơng nhiều ổ, tập trung nhiều ở thùy đỉnh, thùy trán và nền não [5]. Ở Việt Nam hiện nay chƣa có nhiều nghiên cứu về bệnh não do Toxoplasma trên BN HIV/AIDS. Để góp phần phát hiện, điều trị sớm và tiên lƣợng bệnh não do Toxoplasma, nhằm hạn chế tỷ lệ tử vong ở BN HIV/AIDS, chúng tôi tiến hành đề tài nhằm: - Mô tả đặc điểm lâm sàng thần kinh, hình ảnh MRI của tổn thương não do Toxoplasma ở BN HIV/AIDS. - Đánh giá sơ bộ kết quả điều trị tổn thương não do Toxoplasma bằng cotrimoxazol. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Đối tƣợng nghiên cứu. 42 BN HIV/AIDS có tổn thƣơng não do T.gondii đƣợc điều trị tại Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ƣơng từ tháng 10 - 2010 đến 05 - 2012. * Tiêu chuẩn chọn BN: chẩn đoán HIV/AIDS và chẩn đoán tổn thƣơng não do Toxoplasma trên BN HIV/AIDS theo quy định của Bộ Y tế 2009 [1]. * Tiêu chuẩn chẩn đoán HIV/AIDS: - Chẩn đoán nhiễm HIV: bằng xét nghiệm phát hiện kháng thể kháng HIV, xác định nhiễm HIV khi có mẫu huyết thanh (+) với cả 3 lần xét nghiệm tìm kháng thể bằng 3 loại sinh phẩm với nguyên lý xét nghiệm và kháng nguyên khác nhau (theo quy định của Bộ Y tế). - Chẩn đoán giai đoạn AIDS trên ngƣời nhiễm HIV khi: có bất kỳ bệnh lý nào thuộc giai đoạn 4 (theo phân loại giai đoạn lâm sàng của WHO) hoặc số lƣợng TCD4 < 200 tế bào/mm3. * Tiêu chuẩn chẩn đoán tổn thương não do Toxoplasma trên BN HIV/AIDS: - Có các triệu chứng lâm sàng thần kinh. - Chẩn đoán huyết thanh phát hiện kháng thể IgG (+) với Toxoplasma. 2 TẠP CHÍ Y – DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2 - 2013 - Chẩn đoán hình ảnh học: chụp MRI có hình ảnh đặc trƣng nhiều ổ tổn thƣơng hình vòng nhẫn có tăng tín hiệu sau tiêm thuốc cản quang. - Điều trị đặc hiệu bằng cotrimoxazol có kết quả tốt. Lứa tuổi hay gặp nhất: 20 - 39 tuổi (90,4%); cao nhất 55 tuổi, thấp nhất 24 tuổi. Đây cũng là hiện tƣợng chung của tình hình nhiễm HIV/AIDS trên thế giới và ở Việt Nam. Theo thông báo của Bộ Y tế, tỷ lệ nhiễm HIV ở lứa tuổi 20 - 39 tại Việt Nam năm 2009 là 85,1%, trong đó, nhóm tuổi 20 - 29 2. Phƣơng pháp nghiên cứu. - Tiến cứu, mô tả cắt ngang có theo dõi dọc. - Ghi chép theo mẫu bệnh án nghiên cứu cho tất cả BN. - Các thông tin của BN đƣợc thu thập hàng ngày vào bệnh án nghiên cứu. * Xử lý số liệu nghiên cứu: theo chƣơng trình phần mềm SPSS 16.0. Các biến số đƣợc phân tích và trình bày dƣới dạng tần số, tỷ lệ % trên bảng đơn và biểu đồ. chiếm 45,4%, nhóm tuổi 30 - 39 là 39,7%. BMI: ®a số BN có thể trạng gày và trung bình. 1. Các triệu chứng khi vào viện. Đau đầu: 37 BN (88,1%); buồn nôn, nôn: 37 BN (88,1); hội chứng màng não (+): 33 BN (78,5%); liệt nöa ngƣời: 20 BN (47,6%); rối loạn ý thức: 17 BN (40,4%); liệt dây thần kinh sọ não: 11 BN (26,2%); rối loạn cơ vòng: 10 BN (23,8%); co giật, động kinh: 9 BN (21,4%); giãn đồng tử: 2 BN (4,8%); rối KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN loạn ngôn ngữ: 1 BN (2,4%); phản xạ bệnh Bảng 1: Đặc điểm chung nhóm BN nghiên cứu. lý bó tháp: 1 BN (2,4%). Kết quả này phù hợp với Trịnh Thị Minh Liên [4] khi nghiên cứu 16 BN AIDS nhiễm ĐẶC ĐIỂM KIỂU PHÂN BỐ 20 - 29 GIÁ TRỊ rối loạn ý thức: 25%; Suriya Jayawardena 31 (73,7%) 90,4% 30 - 39 Tuổi (năm) Giới Toxoplasma với hội chứng màng não: 37,5%, 7 (16,7%) và CS [10] gặp rối loạn ý thức 32%. Trong nghiên cứu của chúng tôi, 9 BN (21,4%) có 40 - 49 3 (7,1%) biểu hiện giật, động kinh, tƣơng đƣơng Raffi > 50 1 (2,5%) F và CS [9] nghiên cứu tại Pháp là 22%. Trung bình 33,6  6,8 Nam/Nữ 9,5/1 37/42 BN (88,1%) có triệu chứng đau đầu, buồn nôn và nôn. Theo Trịnh Thị Minh Liên [4]: đau đầu chiếm 100%, buồn nôn và 2 BMI (kg/m ) < 18,5 19 (45,2%) ≤ 18,5 - 22,9 21 (50,0%) 95,2% 23 - 25 2 (4,8%) nôn 56,25%; Nisspatorn V và CS [7] nghiên cứu tại Malaysia gặp tỷ lệ đau đầu 83,3% (n = 1.350). Nghiên cứu của chúng tôi tƣơng đƣơng với các tác giả trên. 3 TẠP CHÍ Y – DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2 - 2013 Bảng 2: Số lƣợng tế bào TCD4. SỐ LƢỢNG TẾ BÀO TCD4/mm3 SỐ BN (n = 42) TỶ LỆ % 0 < TCD4 < 50 31 73,8 50 ≤ TCD4 < 100 5 11,9 100 ≤ TCD4 < 200 6 14,3 200 ≤ TCD4 ≤ 349 0 0 > 349 0 0 85,7 14,3 Số lƣợng TCD4 thấp nhất: 02; cao nhất: 169. Bảng 3: Các dấu hiệu tổn thƣơng trên phim MRI sọ não. (n = 42) TỔN THƢƠNG Vị trí Số lƣợng ổ tổn thƣơng Kích thƣớc ổ tổn thƣơng Các dấu hiệu khác n % Trán 21 50 Đỉnh 21 50 Nhân xám 19 45,2 Chẩm 18 42,8 Thái dƣơng 14 33,3 Cạnh não thất 9 21,4 Hố sau 4 9,5 1ổ 4 9,5 >1ổ 38 90,5 < 2 cm 17 40,5 2 - 4 cm 25 59,5 > 4 cm 0 0 Phù não 38 90,5 Chèn ép não thất 14 33,3 Di lệch đƣờng giữa 12 28,6 Hình 1: Hình ảnh tổn thƣơng não đa ổ và tổn thƣơng có phù não xung quanh. Hình ảnh chụp MRI sọ não cho thấy 90,5% là tổn thƣơng đa ổ và rải rác khắp 2 bán cầu đại não. Số lƣợng tế bào TCD4 của BN trong nhóm nghiên cứu gặp tỷ lệ cao: 85,7% có TCD4 < 100 tế bào/mm3 máu, trong đó, 73,8% có TCD4 < 50 tế bào/mm3 máu; số lƣợng TCD4 thấp nhất 02 tế bào/mm3 máu, cao nhất 169 tế bào/mm3 máu. Vũ Thúy Hạnh [3] nghiên 4 TẠP CHÍ Y – DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2 - 2013 cứu 164 ngƣời nhiễm HIV điều trị nội trú tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ƣơng từ 2002 - 2004, 11 ngƣời (100%) nhiễm Toxoplasma có TCD4 < 100 tế bào/mm3, theo Nisspatorn V và CS [7] nghiên cứu tại Kuala Lumpur (Malaysia) với 505 BN AIDS có nhiễm Toxoplasma số lƣợng tế bào TCD4 từ 0 - 239 tế bào/mm3, trung bình 25 tế bào/mm3. Kết quả trên đã phản ánh đúng thực tế lâm sàng của những BN nghiên cứu: hầu hết BN khi vào viện đều trong tình trạng suy giảm miễn dịch nặng. Bảng 4: Thay đổi trên hình ảnh chụp MRI sọ não. TRƢỚC ĐIỀU TRỊ SAU ĐIỀU TRỊ (n = 18) (n = 18) THAY ĐỔI TRÊN PHIM MRI n % n % 1 3 16,7 8 44,4 < 0,05 >1 15 83,3 10 55,6 > 0,05 < 2 cm 12 66,7 18 100 < 0,05 2 - 4 cm 6 33,3 0 0 < 0,005 Chèn ép não tủy 11 61,1 1 5,5 < 0,005 Di lệch đƣờng giữa 8 44,4 3 16,5 < 0,05 Phù não 16 80 3 16.5 < 0,05 Số lƣợng ổ tổn thƣơng Kích thƣớc ổ tổn thƣơng Các dấu hiệu khác p Có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về thay đổi các triệu chứng lâm sàng, hình ảnh MRI trƣớc và sau điều trị đặc hiệu bằng cotrimoxazol. Vị trí tổn thƣơng hay gặp ở vùng trán, đỉnh, chẩm, vùng nhân xám; kích thƣớc ổ tổn thƣơng < 2 cm, 2 - 4 cm tƣơng ứng 40,5% và 59,5%; theo Trịnh Thị Minh Liên [4], tổn thƣơng não đa ổ 100%, theo Nisspatorn V và CS [7] nghiên cứu tại Malaysia: tỷ lệ đa ổ tăng tỷ trọng trên MRI là 87,5, theo Raffi F và CS [9] tại Pháp 98% (n = 113), tƣơng đƣơng với kết quả của chúng tôi. Bảng 5: Xét nghiệm dịch não tủy. XÉT NGHIỆM SỐ BN GIÁ TRỊ THẤP NHẤT GIÁ TRỊ CAO NHẤT GIÁ TRỊ TRUNG BÌNH Protein (g/l) 22 0,23 3,60 1,10 0,86 Glucose (mmol/l) 22 0,5 4,4 2,69 0,93 Clo (mmol/l) 22 94 137 120,50 10,4 Tế bào/ml 22 3 17 10,43 4,90 Hầu nhƣ không có sự thay đổi nhiều về sinh hóa, tế bào dịch não tủy ở BN HIV/AIDS có tổn thƣơng não do Toxoplasma so với hằng số sinh lý ngƣời Việt Nam. 5