Khảo sát phương thức liên kết trong Văn bản tin tiếng Nga đối chiếu với tiếng Việt

Nguyễn Ngọc Chinh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 64(02): 27 - 34<br /> <br /> KHẢO SÁT PHƢƠNG THỨC LIÊN KẾT TRONG VĂN BẢN TIN<br /> TIẾNG NGA ĐỐI CHIẾU VỚI TIẾNG VIỆT<br /> Nguyễn Ngọc Chinh<br /> Đại học Đà Nẵng<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Phƣơng thức liên kết hiện diện không những trên cấp độ cụm từ mà còn hiện diện trên cấp độ câu<br /> và văn bản tin (VBT). Việc nghiên cứu phƣơng thức của văn bản tin của hai ngôn ngữ Nga và Việt<br /> trên bình diện đối chiếu là một công việc cần thiết, thú vị và chƣa có nhiều công trình xem xét<br /> nghiên cứu trong cả hai ngôn ngữ. Việc khảo sát một số phƣơng thức liên kết trong văn bản tin, cụ<br /> thể là xem xét các phƣơng thức từ vựng, phƣơng thức ngữ pháp trong cả hai ngôn ngữ Nga và<br /> Việt trên bình diện đối chiếu chắc chắn giúp ngƣời Việt học tiếng Nga và ngƣợc lại, ngƣời Nga<br /> học tiếng Việt có thể vận dụng kỹ năng đọc văn bản tin trên một số loại báo in nhanh và hiệu quả<br /> hơn nhờ sự hiểu biết và nắm vững cách sử dụng một số phƣơng thức liên kết trong văn bản tin<br /> trong hai ngôn ngữ Nga và Việt.<br /> Từ khóa: văn bản tin, phương thức liên kết, bình diện đối chiếu, khảo sát, ngôn ngữ<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> Tin tức là những sự kiện mới, đã và đang<br /> hoặc sẽ xảy ra, liên quan đến nhiều ngƣời<br /> hoặc đƣợc nhiều ngƣời quan tâm (yếu tố liên<br /> quan, quan tâm càng lớn thì tin tức càng có<br /> giá trị) [3]. Tin trong tiếng Anh là News,<br /> Tiếng Nga là Nô-vơ-xt, còn ngƣời Trung<br /> Quốc gọi Tin là Tân văn... Những từ đó đều<br /> bắt nguồn từ nghĩa đen là "mới". Điều đó<br /> khẳng định thông tin trên báo chí gắn liền với<br /> cái mới, với yêu cầu thông tin thời sự. Tất<br /> nhiên yếu tố mới trong Tin chính là yếu tố mới<br /> (news-новость) phát triển trên nền tảng cái cũ<br /> và có yếu tố lôgích liên quan để có cái mới.<br /> Các sự kiện trong một VBT đƣợc xâu chuỗi<br /> với nhau bằng những phƣơng thức liên kết<br /> nhất định, liên kết đó có thể là liên kết từ vựng,<br /> có thể là liên kết ngữ pháp. Dƣới đây chúng ta<br /> cùng xem xét, khảo sát các phƣơng thức đó.<br /> CÁC PHƢƠNG THỨC LIÊN KẾT TRONG<br /> VBT TIẾNG NGA<br /> Cũng nhƣ các ngôn ngữ khác, trong<br /> VBT tiếng Nga có nhiều phƣơng thức có thể<br /> biểu thị mối liên kết, và làm VBT tiếng Nga<br /> chặt chẽ, thực hiện tốt chức năng của mình là<br /> thông báo những sự kiện đã, đang và sẽ xảy ra<br /> trong đời sống hàng ngày. Khảo sát trên 500<br /> bản tin thu thập từ một số báo in phổ biến ở<br /> <br /> *<br /> <br /> *<br /> <br /> Tel: 0983 200 756, Email: ngocchinh183@gmail.com,<br /> <br /> nƣớc Nga, chúng tôi nhận thấy có một số<br /> phƣơng thức liên kết chủ yếu nhƣ sau:<br /> Phép thế bằng đại từ<br /> Очередным тринадцатым Верховным<br /> правителем Малайзии избран султан<br /> северо-восточного штата Тренггану.<br /> Полное имя нового главы государства Мизан Зайнал Абидин... . Он примет<br /> полномочия 13 декабря, и будет занимать<br /> этот пост в течение ближайших пяти лет.<br /> (Izvestia, 11.11.2006) (Thủ lĩnh bang đông<br /> bắc Treganu đƣợc bầu là thủ tƣớng thứ mƣời<br /> ba của Malaisia. Tên đầy đủ của nhà lãnh đạo<br /> mới của nhà nƣớc là Mizan Dainal Abidin...<br /> Ông sẽ nhậm chức vào ngày 13 tháng 12 và<br /> sẽ giữ chức vụ trong thời hạn 5 năm).<br /> Trong ví dụ trên, phép thế đại từ đƣợc sử<br /> dụng, Он là đại từ trong tiếng Nga thay thế<br /> cho tên ngƣời Мизан Зайнал Абидин. Trong<br /> ngôn ngữ, phép thế đại từ còn đƣợc gọi là<br /> phép quy chiếu [4].<br /> Tỉnh lƣợc và thay thế<br /> Tỉnh lƣợc và thay thế là một phƣơng thức tiêu<br /> biểu nối các yếu tố trong câu, trong văn bản<br /> lại với nhau. Đây là một hình thức tiết kiệm<br /> trong ngôn ngữ. Và tất nhiên hiện tƣợng tỉnh<br /> lƣợc phổ biến trong các tít (title) của VBT,<br /> sau đó mới tới VBT.<br /> Ví dụ:<br /> В Стокгольме награды — золотую медаль<br /> и почетный диплом — вручал король<br /> Швеции. Премию в области литературы<br /> получил писатель Орхан Памук (Турция)<br /> <br /> 27<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Ngọc Chinh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> — за книги, в которых "отражены<br /> взаимосвязь и переплетение различных<br /> культур", а также признается геноцид<br /> армян. Премия по химии досталась<br /> американскому<br /> генетику<br /> Роджеру<br /> Корнбергу. По экономике — тоже<br /> американцу<br /> Эдмунду<br /> Фелпсу<br /> за<br /> "исследование феномена инфляции и ее<br /> влияния на безработицу". Крупнейшим в<br /> области медицины признан вклад Эндрю<br /> Файера и Крейга Мелло (США) — за<br /> изучение<br /> механизма<br /> передачи<br /> генетической<br /> информации.<br /> Лучшими<br /> физиками года стали Джордж Смут и<br /> Джон Мазер — они исследовали процесс<br /> возникновения Вселенной. Вечером в<br /> ратуше<br /> Стокгольма<br /> состоялся<br /> грандиозный банкет, на который было<br /> приглашено более тысячи гостей. (Izvestia,<br /> 12.12.2006) (Tại Stôckhôn nhà vua Thuỵ<br /> Điển đã trao phần thƣởng bao gồm huân<br /> chƣơng và giấy chứng nhận. Phần thƣởng<br /> trong lĩnh vực văn học đƣợc trao cho nhà văn<br /> ngƣời Thổ Nhĩ Kỳ về cuốn sách "đã miêu tả<br /> mối quan hệ và đan xen giữa các nền văn hoá<br /> khác nhau"... Phần thƣởng về hoá học đƣợc<br /> trao cho nhà di truyền học Roger Corberg. Về<br /> kinh tế - nhà bác học ngƣời Mỹ Enmun Phens<br /> vì đã "nghiên cứu hiện tƣợng lạm phát và ảnh<br /> hƣởng của nó tới ngƣời thất nghiệp. Thành tựu<br /> lớn nhất trong lĩnh vực y học phải kể tới đóng<br /> góp của Endru Phaier và Cray Mello (Mỹ)-về<br /> việc nghiên cứu cơ chế chuyển giao gien di<br /> truyền học. George Smut và John Mazer là<br /> những nhà vật lý nổi bật nhất trong năm, họ đã<br /> nghiên cứu quá trình xuất hiện của Thiên hà.<br /> Buổi tối ở Đại sảnh Stôckhôn đã diễn ra đại tiệc<br /> có đến hơn 1000 ngƣời đƣợc mời dự).<br /> Ở văn bản tin trên, ở một số câu đã dùng<br /> tỉnh lƣợc, thành phần tỉnh lƣợc và thay thế<br /> đó có thể là vị ngữ động từ, trên văn bản<br /> thƣờng đƣợc thể hiện bằng dấu " - ".<br /> Phƣơng thức này làm cho câu văn ngắn gọn<br /> lại, ngƣời đọc đỡ nhàm chán.<br /> Liên hợp<br /> Trong VBT tiếng Nga ở cấp độ câu hay tập<br /> hợp câu cũng có thể gặp các liên tố đƣợc sử<br /> dụng chung cho các dạng ngôn bản báo chí.<br /> <br /> 64(02): 27 - 34<br /> <br /> Ví dụ:<br /> На<br /> аргентинском<br /> интернет-аукционе<br /> Mercado Libre был выставлен необычный<br /> лот - мобильный телефон, украденный в<br /> ноябре у 25-летней дочери американского<br /> президента Барбары Буш в Буэнос-Айресе.<br /> Стартовая цена - 1000 песо (320 долларов)<br /> (Izvestia, 11.12.2006) (Ở mạng internet đấu<br /> giá Achentina Mercado Libre đã đăng một tin<br /> không bình thƣờng - chiếc điện thoại đi động<br /> đánh cắp vào tháng 11 của cô con gái tổng<br /> thống Bacbara Bush 25 tuổi tại thành phố<br /> Bunôt aires. Giá khởi điểm - 1000 pexô<br /> (tƣơng đƣơng 320 đôla).<br /> Trong một số trƣờng hợp, liên tố không ở vị<br /> trí đầu câu mà xuất hiện ở vị trí tƣơng đƣơng<br /> nhƣ thành phần xen, tạo khoảng ngắt câu<br /> khác thƣờng để thay đổi bằng ngữ điệu hoặc<br /> gây chú ý.<br /> Ví dụ:<br /> На сайте Mercado Libre было размещено<br /> следующее<br /> рекламное<br /> объявление:<br /> "Уникальная возможность — мобильный<br /> телефон Барбары Буш! Вы найдете в нем<br /> личные номера Джорджа Буша, Майкла<br /> Джексона, Мадонны, Пэрис Хилтон и Оззи<br /> Осборна". Кроме этого, в "адресной книге"<br /> есть номера Белого дома, Пентагона, ЦРУ<br /> и МВФ. Но это, как говорится, на<br /> любителя. (Izvestia, 13.12.2006) (Trên trang<br /> web. Mercado Libre đăng một quảng cáo:<br /> "Khả năng to lớn là - chiếc điện thoại di động<br /> của con gái ông Bush! Bạn có thể tìm thấy<br /> trong đó những số điện thoại cá nhân của ngài<br /> George Bush, Maichen Jackson, Madonna, ...<br /> Ngoài ra, trong "quyển sổ điện thoại đó" có số<br /> của Nhà trắng, dinh thự Lầu Năm góc, ... và<br /> Bộ Quốc phòng. Nhƣng điều đó, nhƣ đã nói,<br /> là chỉ đối với những ngƣời hiếu kỳ)<br /> Liên kết bằng từ vựng<br /> Trong VBT tiếng Nga, phƣơng thức này cũng<br /> áp dụng với tên riêng hoặc danh từ chỉ khái<br /> niệm. Trong những VBT có nhiều nhân vật,<br /> việc dùng đại từ quá nhiều dễ dẫn đến nhầm<br /> lẫn do một đại từ thay thế cho một số danh từ<br /> khác nhau. Vì vậy để đảm bảo tính chính xác,<br /> lặp từ vựng là một giải pháp bắt buộc. Hơn<br /> nữa, một khái niệm có thể nhắc lại sau một<br /> <br /> 28<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Ngọc Chinh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> đoạn khá xa so với khái niệm nêu ra lúc ban<br /> đầu hoặc trƣớc đó (cách vài đoạn hoặc cả một<br /> trang), nếu từ hoặc ngữ đã đƣợc dùng trƣớc<br /> đó không đƣợc lặp lại y nguyên thì chủ thể<br /> của văn bản sẽ không đƣợc duy trì.<br /> Ví dụ:<br /> И вот — объявление о продаже на<br /> интернет-аукционе. Соблазн поговорить с<br /> Джорджем Бушем был столь велик, что мы<br /> решили телефон купить — цена за такой<br /> раритет была вполне приемлемой. Однако<br /> нас ждало разочарование: запрос показал,<br /> что лот с торгов снят. Более того, на вебсайте не осталось даже его следов (ни<br /> марки телефона, ни объявления о<br /> продаже). Кто принял это решение? По<br /> одной версии — владельцы аукциона,<br /> которые<br /> якобы<br /> усомнились<br /> в<br /> достоверности предложения о продаже<br /> мобильника. Объявление действительно<br /> мог сделать шутник, которому известна<br /> история о краже. Другая версия — четко<br /> сработали американские спецслужбы,<br /> моментально вычислившие "продавца".<br /> (Izvestia, 12.12.2006)<br /> Trong ví dụ trên, những từ (gạch chân) cho<br /> thấy sự lặp lại của chúng là cần thiết, tránh<br /> nhầm lẫn cho ngƣời đọc, và giúp họ hiểu<br /> đúng văn bản.<br /> Tuyến tính<br /> Trong nhiều văn bản tin tiếng Nga,<br /> một lƣợng thông tin rất lớn của VBT đƣợc<br /> trình bày không chỉ bằng cách liệt kê mà phải<br /> đƣợc sắp xếp một cách lô gích, hợp lý nhằm<br /> thể hiện những điều tác giả muốn ngƣời đọc<br /> cảm nhận. Các phƣơng tiện duy trì và liên kết<br /> chủ đề đã đƣợc nêu trên không thể thay thế<br /> đƣợc phép tuyến tính, vì mỗi ý kiến lớn phải<br /> đƣợc chứng minh bởi rất nhiều chi tiết khác<br /> nhau, để giải thích cho một nhận xét, tác giả<br /> phải đƣa ra hàng loạt các dẫn chứng mà không<br /> phải lúc nào cũng dùng các liên từ hay phép<br /> đối để tạo nên sự nối kết cho các dẫn chứng<br /> đó.<br /> 29<br /> <br /> 64(02): 27 - 34<br /> <br /> Ví dụ:<br /> Мавзолей Ленина будет закрыт 4 и 7<br /> ноября для посещения в связи с<br /> проведением праздничных акций на<br /> Красной площади. Об этом сообщил<br /> руководитель центра по связям с<br /> общественностью и прессой Федеральной<br /> службы охраны России Сергей Девятов. 4<br /> ноября, в День народного единства,<br /> праздничные мероприятия пройдут у<br /> собора<br /> Василия<br /> Блаженного.<br /> В<br /> частности,<br /> состоится<br /> церемония<br /> возложения венков к памятнику Минина и<br /> Пожарского. Во вторник, 7 ноября, на<br /> Красной площади планируется проведение<br /> памятного парада, посвященного 65-й<br /> годовщине исторического парада 1941<br /> года. (Pvavda, 4.11.2006)<br /> (Lăng Lê Nin<br /> sẽ đóng cửa từ ngày 4 đến ngày 7 tháng 11 để<br /> tiến hành các hoạt động trên Quảng trường<br /> Đỏ. Lãnh đạo các vấn đề xã hội và báo chí<br /> Liên bang Nga Sergei Deviatov đã thông báo<br /> như vậy. Ngày 4 tháng 11, vào Ngày thống<br /> nhất nhân dân, các biện pháp bảo vệ ngày lễ<br /> sẽ được tiến hành ở đại giáo đường Vaxili<br /> Blagienư. Ở đó sẽ diễn ra nghi lễ đặt hoa cho<br /> tượng Minhin và Pagiaxki. Ngày thứ ba, 7<br /> tháng 11 trên quảng trường Đỏ sẽ tiến hành<br /> duyệt binh kỷ niệm mừng 65 năm cuộc duyệt<br /> binh lịch sử năm 1941.<br /> Năm câu trong ví dụ trên đây đã đƣợc liên kết<br /> với nhau bằng phép tuyến tính. Câu sau giải<br /> thích cho hành động của sự việc ở câu trƣớc<br /> theo quan hệ nhân-quả. Khi thiếu vắng các<br /> liên từ, việc đảo ngƣợc trật tự của các câu trên<br /> sẽ làm cho đoạn văn trở nên vô lý. Trong<br /> VBT, phép tuyến tính đƣợc sử dụng phổ biến<br /> nhất trong các đoạn văn miêu tả, tƣờng thuật<br /> lại sự kiện đã xảy ra.<br /> CÁC PHƢƠNG THỨC LIÊN KẾT TRONG<br /> VBT TIẾNG VIỆT<br /> Lặp từ vựng<br /> Trong VBT tiếng Việt, phép lặp<br /> không chỉ đƣợc áp dụng đối với thực từ mà cả<br /> hƣ từ [3].<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Ngọc Chinh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Vd: Không sòng bạc, không vũ trƣờng nhộn<br /> nhịp, không phố "sex" nhƣ ở nhiều thành phố<br /> trên thế giới... vì thế buổi tối ở đây yên tĩnh lạ<br /> kỳ. (ANTGCT, 10.2001.5) (Lặp tiểu từ thể<br /> hiện phủ định)<br /> Qua ở Islamabad cũng nhiều nhƣng<br /> vì lắm rừng nên chúng có chỗ trú, cho nên có<br /> cảm giác "vắng", còn Karachi, chúng ùa vào<br /> chen lấn sống với dân nên chỗ nào, nơi nào,<br /> nóc nhà nào, bãi rác nào, vòi nƣớc bị hở nào<br /> cũng có mặt chúng. (ANTG, 31.10.2001.2)<br /> (Lặp định ngữ)<br /> Lặp cấu trúc cố định.<br /> Vd: "Ấy thế mà ai đào cứ đào, ai<br /> khoét cứ khoét (!) Phải chăng) xí nghiệp khai<br /> thác than 86 vẫn không hay biết những vi<br /> phạm nghiêm trọng này? Phải chăng than đen<br /> Bố Hạ đang bị... bỏ trắng? (Lao Động,<br /> 12.3.2006)<br /> Thế đồng nghĩa<br /> Vd: Giữa lúc tiền ăn học cứ rối mù<br /> lên thế, chuyện kỳ lạ đã xảy ra với bà Nhàn:<br /> ai ngờ ngƣời góp phần cứu đỡ "mấy ông bà<br /> cử” của bà Nhàn lại là thằng Út. Thằng Việt<br /> học trƣờng chuyên từ bé, học rất giỏi, năm<br /> nào cũng thi học sinh giỏi, bằng khen, giấy<br /> khen đầy rẫy, riêng tiền đƣợc thƣởng của nó,<br /> bà tính chƣa đầy đủ đã có tới 9 triệu (tiền bấy<br /> giờ). Số tiền của thằng cu thứ hai này bà đập<br /> vào góp phần nuôi mấy anh chị nó học đại<br /> học! (ANTG, 28.2.2002)<br /> Những từ thằng Việt, và thằng cu thứ<br /> hai là những từ đồng nghĩa, đồng quy chiếu<br /> cùng ám chỉ một ngƣời là thằng Út.<br /> Tỉnh lƣợc yếu và tỉnh lƣợc mạnh<br /> Tỉnh lƣợc mạnh xuất hiện ở tiêu đề có cấu<br /> trúc động ngữ nhƣng cũng chính phép tỉnh<br /> lƣợc tạo nên những tiêu đề có thể đƣợc hiểu<br /> theo nhiều nghĩa, do những thông tin còn<br /> thiếu có thể đƣợc phục hồi theo nhiều cách<br /> khác nhau và trong văn bản. [4]<br /> Vd:  Sống bên "cái chết trắng" (ANTG,<br /> 28.7.1999)<br /> Phƣơng tiện liên kết tỉnh lƣợc đƣợc biểu thị<br /> bằng ký hiệu :… những ngày chúng nó bận<br /> làm đồng áng,  thi cử, bà ở nhà trông nhà,<br /> <br /> 64(02): 27 - 34<br /> <br /> mắt  chả trông thấy gì,  lờ mờ thấy thằng bé<br /> lẻn vào nhà,  hỏi ai đấy,  không thấy  giả<br /> nhời. (ANTG, 28.2.2002)<br /> Phép liên tƣởng<br /> Phƣơng thức này có thể đƣợc một số tác giả<br /> sử dụng ngay trong tiêu đề tạo nên sự phân<br /> phối thông tin trên cấp độ vĩ mô. Tiêu đề phụ<br /> của VBT tiếng Việt có vai trò rất quan trọng,<br /> chƣa cần đọc nội dung phần lời dẫn và phát<br /> triển ngƣời đọc có thể nắm bắt đƣợc những<br /> thông tin chính nhờ sự liên kết giữa các tiêu<br /> đề phụ với tiêu đề chính và giữa các tiêu đề<br /> phụ với nhau.<br /> Vd:<br /> Sinh viên tiếp thị trở thành nhà buôn<br /> trƣớc khi trở thành cử nhân.<br /> Nhân viên tiếp thị hay là những ngƣời<br /> bán hàng ế (?)<br /> Các cử nhân tốt nghiệp bằng... bán lẻ.<br /> Những "lợi nhuận" thu đƣợc từ tiếp<br /> thị.<br /> Lời nhắn gửi từ những khách hàng.<br /> Trong ví dụ trên, có vai trò nhóm từ<br /> có quan hệ liên tƣởng: nhà buôn (Ngƣời bán<br /> hàng ế, bán lẻ, "lợi nhuận", tiếp thị, khách<br /> hàng) và sinh viên (cử nhân, tốt nghiệp<br /> bằng...) trong phân phát triển phƣơng thức<br /> này đƣợc tiếp tục sử dụng một loạt những liên<br /> tƣởng với những khái niệm đã đƣợc nêu ra ở<br /> tiêu đề.<br /> Phép đối<br /> Vd: Bà đã thức trắng ba đêm, giờ vẫn<br /> không chịu ngủ. [3]<br /> Ngoài những từ đối nghĩa nhƣ "thức'<br /> và "ngủ" nhƣ trong ví dụ trên đây, phép đối<br /> lâm thời còn đƣợc sử dụng để tạo nên sự liên<br /> kết trên phạm vi toàn ngôn bản.<br /> Một điều cần nhấn mạnh là trong các ngôn bản<br /> có dung lƣợng lớn nhƣ VBT, cùng một lúc có<br /> nhiều mối quan hệ song song hay móc xích,<br /> hoặc là mối quan hệ tầng bậc, đa chiều giữa các<br /> yếu tố mà trong đó một yếu tố có thể là thành<br /> phần của một chuỗi móc xích này, nhƣng đồng<br /> thời lại là điểm khởi đầu của một hay nhiều mối<br /> quan hệ song song hay móc xích khác.<br /> Phép tuyến tính<br /> Vd: Nộp tiền xong, lấy card lắp vào<br /> máy, những tƣởng một giờ sau sẽ hoà mạng<br /> <br /> 30<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Ngọc Chinh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> nhƣ lời hứa, nhƣng hình nhƣ chƣa có ai nhanh<br /> hơn... 4 tiếng cả. Hoà mạng rồi, thấy cột báo<br /> sóng nhấp nháy, vội vàng gọi về nƣớc thì ôi<br /> thôi...! Lúc này mới biết hệ thống điện thoại<br /> di động của Pakistan không hoà mạng quốc<br /> tế! Tỉnh ngộ thì đã muộn, đành cắt hợp đồng.<br /> (ANTGCT, 10.2001)<br /> Không có sự trợ giúp của các liên từ, các câu<br /> trên đƣợc coi là có quan hệ tuyến tính.<br /> - Phép nối chặt:<br /> Vd: Một sinh viên học xa nhà, dù có chỉ tiêu<br /> tằn tiện đến mấy thì một tháng họ cũng mất<br /> đứt 500-600 ngàn đồng. Mà trong thời buổi<br /> "ngƣời khôn của khó" phải có tiền thì mới có<br /> thể tồn tại. Vậy nếu gia đình nào không chu<br /> cấp nổi thì việc làm thêm là điều hết sức dĩ<br /> nhiên. (ANCT, 12.2001)<br /> - Phép nối lỏng:<br /> Vd: Bằng cách này hay cách khác, sinh viên<br /> đến với nghề tiếp thị theo những mục đích<br /> riêng, phục vụ cho lợi ích của mình. Nhƣng<br /> chung quy lại có thể thấy đây là một nghề<br /> kiếm tiền hiệu quả. (ANTGCT, 12.2001)<br /> Trong ví dụ trên có thể thấy sự kết hợp giữa<br /> phép nối lỏng và nối chặt. Nếu xét trên góc<br /> độ liên kết toàn văn bản, các liên tố đƣợc<br /> dùng với tƣ cách phƣơng tiện nối lỏng có<br /> xu thế liên kết nội dung ở cấp độ tập hợp cú<br /> hoặc các đoạn, trong khi đó phép nối chặt<br /> đƣợc sử dụng ở cấp độ trong nội bộ cú hay<br /> giữa các cú kế tiếp.<br /> NHỮNG ĐIỂM TƢƠNG ĐỒNG VÀ KHÁC<br /> BIỆT TRONG PHƢƠNG THỨC THỂ HIỆN<br /> MỐI LIÊN KẾT TRONG VBT BÁO IN<br /> TIẾNG NGA VÀ TIẾNG VIỆT<br /> Những điểm tƣơng đồng<br /> 1. Về cấu trúc: nhìn chung VBT tiếng Nga và<br /> tiếng Việt đều có cấu trúc cơ bản giống nhau,<br /> gồm những phần chính: tiêu đề (chính và<br /> hoặc phụ), lời dẫn, phần phát triển và lời kết.<br /> Tỷ lệ khoảng 50% tiêu đề VBT có cấu trúc là<br /> danh ngữ chứng tỏ xu thế khái quát hóa của<br /> tiêu đề VBT trong cả hai ngôn ngữ.<br /> 2. Sự phân phối thông tin đƣợc xếp trong toàn<br /> văn bản. Mô hình cấu trúc chủ yếu là mô hình<br /> đồng hồ cát (những thông tin có sức thuyết<br /> phục nhất không chỉ tập trung ở phần đầu<br /> ngôn bản (tiêu đề và lời dẫn) mà cả ở phần<br /> <br /> 64(02): 27 - 34<br /> <br /> cuối (lời kết) và đƣợc phân bố trong phần<br /> phát triển theo kiểu các thông tin về vấn đề để<br /> đƣợc phân bố rải rác trong văn bản, ở cùng<br /> hoặc khác đoạn, đƣợc liên kết với nhau nhờ<br /> các PTLK nhƣ lặp hay liên tƣởng và ngƣời<br /> đọc chỉ hình dung đƣợc mối liên hệ đó và ý<br /> định của tác giả sau khi đọc hết văn bản.<br /> 3. Việc lựa chọn đề ngữ: Phần lớn đề ngữ ở<br /> các câu chính trong VBT của hai ngôn ngữ<br /> đều là đề ngữ tƣ tƣởng (chủ điểm) và một tỷ<br /> lệ tƣơng đối lớn đề ngữ tƣ tƣởng đó là do các<br /> kết tố đảm nhiệm. Đề ngữ tƣ tƣởng (không<br /> đánh dấu) là kết tố đƣợc sử dụng ở vị trí<br /> không là tự nhiên vốn có của nó gây đƣợc sự<br /> chú ý đặc biệt ở ngƣời đọc, đồng thời không<br /> những đƣa ra tình huống, ngữ cảnh với các điều<br /> kiện cần thiết, mà còn tạo nên ở ngƣời đọc một<br /> tâm trạng hồi hộp muốn đƣợc biết, hiểu rõ<br /> thông tin sẽ đƣợc trình bày tiếp theo sau đó.<br /> 4. Giữa các đơn vị của cấu trúc văn bản VBT<br /> có mối liên hệ chặt chẽ và mật thiết, giải thích<br /> và bổ sung cho nhau. Xét trên cấp độ toàn văn<br /> bản, nếu coi tiêu đề là xuất phát điểm, là đề<br /> ngữ và cơ sở cho toàn văn bản, thì về phần<br /> mình, lời dẫn và phần phát triển (phần thuyết)<br /> làm cho những thông tin cô đọng và lúc ở<br /> dạng hàm ngôn của tiêu đề đƣợc chỉ tiết hóa,<br /> mở rộng hay tăng cƣờng sức thuyết phục của<br /> chúng đối với ngƣời đọc.<br /> 5. Trên cấp độ toàn văn bản, các tiểu thông<br /> điệp của VBT trong cả hai ngôn ngữ đựơc<br /> liên kết với nhau theo cách liên kết song song<br /> hoặc móc xích. Tuy nhiên, mỗi một mắt xích<br /> trong chuỗi liên kết đó lại có thể bao chứa<br /> những tiểu chuỗi liên kết khác, với cách thức<br /> liên kết khác nhau, tạo thành cấu trúc tầng bậc<br /> với các quan hệ rất phức tạp giữa các yếu tố<br /> của hệ thống liên kết toàn văn bản.<br /> 6. Tuy có thể sự phân loại và cách gọi tên<br /> khác nhau, các PTLK trong VBT tiếng Nga<br /> và tiếng Việt nhìn chung có nhiều điểm tƣơng<br /> đồng. Trong số các PTLK, phƣơng thức quy<br /> chiếu (hay thế đại từ) và lặp (lặp từ vựng)<br /> đựơc sử dụng với tỷ lệ tƣơng đƣơng nhƣ<br /> nhau,vì đó là hai phƣơng thức có tính chất<br /> phổ quát đối với mọi thể loại ngôn bản.<br /> Trong khi sử dụng phƣơng thức thế đồng<br /> nghĩa, một trong những điều thú vị là việc<br /> <br /> 31<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.Lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />