Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các nhân tố tác động đến lựa chọn chính sách kế toán ảnh hưởng đến lợi nhuận doanh nghiệp tại thành phố Cần Thơ

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:126

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nghiên cứu nhằm tìm kiếm về các nhân tố tác động đến việc lựa chọn chính sách kế toán ảnh hưởng đến lợi nhuận của các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh tại Tp. Cần Thơ thông qua thực tế khảo sát các doanh nghiệp trên địa bàn. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các nhân tố tác động đến lựa chọn chính sách kế toán ảnh hưởng đến lợi nhuận doanh nghiệp tại thành phố Cần Thơ

a BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRẦN QUỐC DŨNG CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN LỰA CHỌN CHÍNH SÁCH KẾ TOÁN ẢNH HƯỞNG ĐẾN LỢI NHUẬN DOANH NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ CẦN THƠ LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh - Năm 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRẦN QUỐC DŨNG CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN LỰA CHỌN CHÍNH SÁCH KẾ TOÁN ẢNH HƯỞNG ĐẾN LỢI NHUẬN DOANH NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ CẦN THƠ Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 60340301 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. HÀ XUÂN THẠCH TP. Hồ Chí Minh - Năm 2017
LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tác giả. Các số liệu trong luận văn là trung thực. Những kết quả của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Nếu có bất kỳ vấn đề gì, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Tác giả Trần Quốc Dũng
MỤC LỤC TRANG BÌA PHỤ LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU DANH MỤC HÌNH VẼ PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Đặt vấn đề nghiên cứu ............................................ Error! Bookmark not defined. 2. Mục tiêu nghiên cứu.............................................................................................. 2 2.1. Mục tiêu chung ................................................................................................ 2 2.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................................ 2 2.3. Câu hỏi nghiên cứu .......................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 3 3.1 Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 3 3.2 Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 3 4. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................... 3 5. Đóng góp của luận văn .......................................................................................... 3 6. Kết cấu của luận văn ............................................................................................. 4 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ................................ 5 1.1. Các nghiên cứu trên thế giới .......................................................................... 5 1.1.1. Nghiên cứu về các nhân tố tác động đến sự lựa chọn chính sách kế toán nói chung ........................................................................................................................... 5 1.1.2. Nghiên cứu tổng hợp về các nhân tố tác động đến sự lựa chọn chính sách kế toán ảnh hưởng đến lợi nhuận doanh nghiệp ......................................................... 8 1.2. Các nghiên cứu tại Việt Nam ....................................................................... 11 1.2.1. Nghiên cứu về các nhân tố tác động đến sự lựa chọn chính sách kế toán nói chung ......................................................................................................................... 11 1.2.2. Nghiên cứu tổng hợp về các nhân tố tác động đến sự lựa chọn chính sách kế toán ảnh hưởng đến lợi nhuận doanh nghiệp ....................................................... 13 1.3. Nhận xét và định hướng nghiên cứu ........................................................... 14 1.3.1. Nhận xét các nghiên cứu trong và ngoài nước ......................................... 14 1.3.2. Định hướng nghiên cứu ............................................................................ 14 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................ 15 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT ....................................................................... 16 2.1. Cơ sở lý thuyết về chính sách kế toán ............................................................ 16 2.1.1. Tổng quan về chính sách kế toán ................................................................ 16 2.1.1.1. Khái niệm về chính sách kế toán ......................................................... 16 2.1.1.2. Vai trò của chính sách kế toán............................................................. 17
2.1.1.3. Mục tiêu của chính sách kế toán ......................................................... 17 2.1.1.4. Tác động việc sử dụng chính sách kế toán đến hành vi quản trị lợi nhuận ......................................................................................................................... 18 2.1.2. Các văn bản quy định liên quan đến CSKT hiện hành tại Việt Nam ......... 18 2.2. Nội dung các chính sách kế toán ảnh hưởng đến lợi nhuận......................... 19 2.2.1. Chính sách kế toán về hàng tồn kho ........................................................... 19 2.2.2. Chính sách kế toán về tài sản cố định hữu hình ......................................... 20 2.2.3. Chính sách kế toán về tài sản cố định vô hình ............................................ 21 2.2.4. Chính sách kế toán về phúc lợi cho người lao động ................................... 21 2.2.5. Chính sách kế toán về chứng khoán khả mại ............................................. 22 2.2.6. Chính sách kế toán về lợi thế thương mại (goodwill) ................................ 22 2.2.7. Chính sách kế toán về thuê tài sản .............................................................. 22 2.2.8. Chính sách kế toán về bất động sản đầu tư ................................................. 23 2.2.9. Chính sách kế toán về chi phí nghiên cứu và phát triển ............................. 23 2.3. Lý thuyết nền .................................................................................................... 24 2.3.1. Lý thuyết ủy nhiệm ..................................................................................... 24 2.3.2. Lý thuyết thông tin bất cân xứng ................................................................ 26 2.3.3. Lý thuyết thông tin hữu ích......................................................................... 27 2.4. Các nhân tố tác động đến việc lựa chọn CSKT ảnh hưởng đến lợi nhuận . 28 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................ 30 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................. 31 3.1. Khung nghiên cứu luận văn ............................................................................ 31 3.2. Thiết kế nghiên cứu .......................................................................................... 33 3.2.1. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 33 3.2.2. Phương pháp nghiên cứu định tính ............................................................. 35 3.2.2.1. Quy trình nghiên cứu định tính ........................................................... 35 3.2.2.2. Phát triển giả thuyết nghiên cứu .......................................................... 36 3.2.3. Phương pháp nghiên cứu định lượng .......................................................... 42 3.2.3.1. Quy trình nghiên cứu định lượng ........................................................ 42 3.2.3.2. Thu thập dữ liệu thứ cấp ...................................................................... 43 3.2.3.3. Phân tích mô hình hồi quy (MLR) ...................................................... 44 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 .......................................................................................... 46 CHƯƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN .................................. 47 4.1. Thực trạng lựa chọn chính sách kế toán tại các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh trên địa bàn thành phố Cần Thơ ............................................................... 47 4.1.1. Đặc điểm các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh tại Cần Thơ ................... 47 4.1.2. Thực trạng lựa chọn chính sách kế toán của các doanh nghiệp.................. 48 4.2. Kết quả nghiên cứu định tính ......................................................................... 50 4.3. Kết quả nghiên cứu đinh lượng ...................................................................... 51 4.3.1. Thống kê mô tả ........................................................................................... 51
4.3.1.1. Đánh giá về việc lựa chọn chính sách kế toán ảnh hưởng đến lợi nhuận tại các doanh nghiệp .................................................................................................. 51 4.3.1.2. Đánh giá các biến độc lập.................................................................... 54 4.3.2. Kết quả hồi quy đa biến về lựa chọn chính sách kế toán ảnh hưởng đến lợi nhuận trên địa bàn thành phố Cần Thơ ..................................................................... 56 4.3.2.1. Ma trận hệ số tương quan .................................................................... 56 4.3.2.2 Kiểm định phương sai .......................................................................... 57 4.3.2.3. Kiểm định mức độ phù hợp của mô hình ............................................ 58 4.3.2.4. Kiểm định các khuyết tật của mô hình ................................................ 59 4.3.2.5. Kiểm định các giả thuyết nghiên cứu .................................................. 60 4.4. Bàn luận về kết quả nghiên cứu ...................................................................... 62 4.4.1. Bàn luận về thực trạng lựa chọn chính sách kế toán tại các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh trên địa bàn thành phố Cần Thơ ............................................... 62 4.4.2. Bàn luận về tác động của từng nhân tố đến sự lựa chọn chính sách kế toán ............................................................................................................................ 62 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 .......................................................................................... 65 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................... 66 5.1. Kết luận ............................................................................................................. 66 5.2. Kiến nghị một số chính sách liên quan đến lựa chọn chính sách kế toán nhằm nâng cao chất lượng BCTC của doanh nghiệp .......................................... 66 5.2.1. Kiến nghị về nhân tố Quy mô doanh nghiệp .............................................. 67 5.2.2. Kiến nghị về nhân tố Hợp đồng nợ ............................................................. 67 5.2.3. Kiến nghị về nhân tố Thuế.......................................................................... 69 5.3. Hạn chế của đề tài ............................................................................................ 69 5.4. Hướng nghiên cứu tiếp theo ............................................................................ 70 TÓM TẮT CHƯƠNG 5 .......................................................................................... 70 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BCTC Báo cáo tài chính BTC Bộ Tài Chính CSKT Chính sách kế toán DN Doanh nghiệp IAS International Accounting Standards (chuẩn mực kế toán quốc tế) IFRS International Financial Reporting Standards (chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế) NĐT Nhà đầu tư VAS Chuẩn mực kế toán Việt Nam
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1 Các nhân tố tác động đến sự lựa chọn chính sách kế toán ảnh hưởng đến lợi nhuận ......................................................................................................................... 28 Bảng 3.1 Phân loại các chính sách kế toán ảnh hưởng đến chiến lược lợi nhuận ... 42 Bảng 3.2 Bảng mô tả tóm tắt mẫu nghiên cứu ......................................................... 44 Bảng 3.3 Bảng tổng hợp các nhân tố khảo sát trong mô hình hồi quy .................... 45 Bảng 4.1 Bảng tổng hợp câu trả lời của chuyên gia ................................................ 50 Bảng 4.2 Bảng thống kê mô tả biến phụ thuộc lựa chọn chính sách kế toán .......... 51 Bảng 4.3 Bảng phân loại mức độ lựa chọn chính sách kế toán theo hướng tăng lợi nhuận ........................................................................................................................ 52 Bảng 4.4 Bảng phân loại sự lựa chọn chính sách kế toán theo hướng tăng lợi nhuận theo từng loại ............................................................................................................ 53 Bảng 4.5 Bảng thống kê mô tả các biến độc lập ...................................................... 54 Bảng 4.6 Ma trận hệ số tương quan ........................................................................ 56 Bảng 4.7 Bảng tóm tắt kết quả kiểm định phương sai ............................................. 58 Bảng 4.8 Bảng tóm tắt kết quả kiểm định sự phù hợp của mô hình nghiên cứu ..... 59 Bảng 4.9 Bảng tóm tắt kết quả kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến ...................... 60 Bảng 4.10 Bảng tóm tắt kết quả mô hình hồi quy tuyến tính bội ............................ 61
DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 3.1 Khung nghiên cứu của luận văn ................................................................. 32 Hình 3.2 Mô hình nghiên cứu dự kiến ...................................................................... 34 Hình 3.3 Quy trình nghiên cứu định tính .................................................................. 35 Hình 3.4 Quy trình nghiên cứu định lượng ............................................................... 42
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài Chính sách kế toán là một trong những chính sách quan trọng của doanh nghiệp, đây là những nguyên tắc, cơ sở và các phương pháp kế toán cụ thể được doanh nghiệp áp dụng trong quá trình lập và trình bày báo cáo tài chính. Chính sách kế toán sử dụng cho mỗi doanh nghiệp được chuẩn mực kế toán cho phép lựa chọn phù hợp với đặc điểm kinh doanh của doanh nghiệp đó. Với mỗi chính sách kế toán được chọn thì thông tin trình bày trên báo cáo tài chính sẽ khác nhau, chính điều này dẫn đến việc nhà quản trị lựa chọn những chính sách kế toán khác nhau để phục vụ cho nhiều mục đích khác nhau: né tránh thuế, thu hút vốn đầu tư mới, kỳ vọng làm tăng lợi nhuận… Vì thế, có nhiều động cơ thôi thúc các nhà quản trị điều chỉnh lợi nhuận mà các đối tượng sử dụng thông tin không thể nhận ra, một trong số đó là khi thuế thu nhập doanh nghiệp đang có xu hướng giảm trong những năm gần đây. Điều này càng có cơ hội thúc đẩy các nhà quản trị thực hiện quản trị lợi nhuận để tiết kiệm chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp. Vì vậy, việc cần tiến hành tìm hiểu xem các nhân tố ảnh hưởng đến sự lựa chọn chính sách kế toán có liên quan đến lợi nhuận trở nên vô cùng cấp thiết. Qua quá trình nghiên cứu, tìm hiểu về sách, báo, internet và các tài liệu tham khảo khác, tác giả nhận thấy hiện nay, các nghiên cứu về các nhân tố lựa chọn chính sách kế toán đã được tiến hành ở nhiều quốc gia, tuy nhiên tại Việt Nam, đây vẫn là hướng nghiên cứu còn rất mới, có một số nghiên cứu trước đã đề cập đến vấn đề này, song chỉ dừng lại ở việc đưa ra các mô hình ở khía cạnh lý thuyết để chỉ ra các doanh nghiệp có xu hướng vận dụng chính sách kế toán để điều chỉnh lợi nhuận nhưng chưa kiểm nghiệm mô hình này bằng số liệu thực tế. Nhằm tìm kiếm những kết quả thực nghiệm về vấn đề này, tác giả đã thực hiện luận văn nghiên cứu về “Các nhân tố tác động đến lựa chọn chính sách kế toán ảnh hưởng đến lợi nhuận doanh nghiệp tại thành phố Cần Thơ”.
2 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu nhằm tìm kiếm về các nhân tố tác động đến việc lựa chọn chính sách kế toán ảnh hưởng đến lợi nhuận của các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh tại TP. Cần Thơ thông qua thực tế khảo sát các doanh nghiệp trên địa bàn. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Thực trạng các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh trên địa bàn tỉnh Cần Thơ lựa chọn chính sách kế toán để làm kế toán. - Tìm hiểu các nhân tố tác động đến việc lựa chọn CSKT ảnh hưởng đến lợi nhuận của các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh. - Đo lường mức độ tác động của các nhân tố đến sự lựa chọn CSKT ảnh hưởng đến lợi nhuận của các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh trên điạ bàn TP. Cần Thơ hiện nay. 2.3. Câu hỏi nghiên cứu Nhằm làm rõ mục tiêu nghiên cứu của luận văn, tác giả đặt ra một số câu hỏi nghiên cứu sau: Câu hỏi 1: Thực trạng chính sách kế toán của các các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh trên địa bàn thành phố Cần Thơ? Câu hỏi 2: Các nhân tố nào tác động đến việc lựa chọn chính sách kế toán ảnh hưởng đến lợi nhuận của các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh trên địa bàn TP. Cần Thơ hiện nay? Câu hỏi 3: Mức độ tác động của các nhân tố đến việc lựa chọn chính sách kế toán ảnh hưởng đến lợi nhuận đối với các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh trên địa bàn TP. Cần Thơ hiện nay?
3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là chính sách kế toán và các nhân tố tác động đến sự lựa chọn CSKT ảnh hưởng đến lợi nhuận của các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh. 3.2 Phạm vi nghiên cứu Phạm vi về không gian: luận văn được thực hiện đối với các các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh tại Cần Thơ Phạm vi về thời gian: việc thực hiên nghiên cứu, khảo sát và thu thập dữ liệu được tiến hành trong khoảng thời gian từ năm 2015-2016 Giới hạn nghiên cứu: lựa chọn chính sách kế toán có một số tác động đến hoạt động quản trị lợi nhuận như điều chỉnh lợi nhuận doanh nghiệp, bảo toàn vốn, chiến lược tăng vốn… Trong nghiên cứu này, luận văn chỉ đề cập đến những nhân tố tác động đến lựa chọn chính sách kế toán ảnh hưởng đến lợi nhuận doanh nghiệp. 4. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp giữa nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng. Phương pháp định tính thực hiện phương pháp phỏng vấn chuyên gia nhằm đánh giá thực trạng lựa chọn chính sách kế toán hiện nay. Đồng thời, thông qua phỏng vấn chuyên gia để tác giả kiểm định lại các thang đo định lượng trong bảng tính cho mô hình hồi quy của phương pháp nghiên cứu định lượng. Phương pháp nghiên cứu định lượng xác định tác động các nhân tố đến lựa chọn CSKT thông qua phương trình hồi quy bội (MLR), từ đó làm cơ sở để đề ra các kiến nghị phù hợp sự lựa chọn chính sách kế toán của doanh nghiệp. 5. Đóng góp của luận văn Luận văn góp phần đánh giá thực trạng việc lựa chọn chính sách kế toán của các doanh nghiệp hiện nay.
4 Luận văn cung cấp bằng chứng thực nghiệm về các nhân tố tác động đến sự lựa chọn CSKT ảnh hưởng đến lợi nhuận của các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh tại TP.Cần Thơ hiện nay. Luận văn đề xuất kiến nghị với doanh nghiệp và các bên liên quan dựa trên các nhân tố tác động đến lựa chọn CSKT ảnh hưởng đến lợi nhuận của doanh nghiệp nhằm cải thiện chất lượng BCTC của doanh nghiệp. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và tài liệu tham khảo, phụ lục kèm theo thì nội dung chính của luận văn bao gồm 5 chương chính như sau: Chương 1: Tổng quan các nghiên cứu trước Chương 2: Cơ sở lý thuyết. Chương 3: Phương pháp nghiên cứu. Chương 4: Kết quả nghiên cứu và bàn luận. Chương 5: Kết luận và kiến nghị.
5 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC Các nghiên cứu về các nhân tố tác động đến sự lựa chọn CSKT ảnh hưởng đến lợi nhuận không phải là đề tài mới xuất hiện trong thời gian gần đây, dòng nghiên cứu này đã được phát triển từ trước thập niên 1980 với sự đóng góp của R.L Watts, J.L Zimmerman và nhiều nhà nghiên cứu khác tạo nên toàn cảnh tổng quan nghiên cứu vô cùng phong phú và đa dạng. Trong chương 1, tác giả trình bày một số nghiên cứu đã được thực hiện bởi các tác giả trên thế giới và tại Việt Nam, trên cơ sở đó tác giả nhận xét và xác định hướng nghiên cứu của mình. 1.1. Các nghiên cứu trên thế giới 1.1.1. Nghiên cứu về các nhân tố tác động đến sự lựa chọn chính sách kế toán nói chung + Nghiên cứu của Watts và Zimmerman (1990): Positive Accounting Theory: A Ten Year Perspective Trong nghiên cứu của mình, Watts và Zimmerman (1990) đã tiến hành xem xét lại các nghiên cứu lý thuyết kế toán thực chứng trong những năm 1980 và cũng đề xuất một số biện pháp nhằm cải thiện nghiên cứu thực chứng trong lựa chọn kế toán. Để ra một quyết định hoặc có một kết quả kinh tế, nhà quản lý thường kết hợp nhiều lựa chọn kế toán cùng lúc với nhau, tuy nhiên nhiều dòng nghiên cứu tại thời điểm này chỉ quan tâm đến một lựa chọn kế toán tại một thời điểm, nghiên cứu này đã chỉ trích về tính hiệu quả của dòng nghiên cứu này. Bên cạnh đó, tác giả cũng nhấn mạnh về tầm quan trọng của sự kết hợp giữa lý thuyết và điều tra thực nghiệm. Để giải thích cho mối tương quan thuận, nghịch khi lựa chọn chính sách kế toán, nghiên cứu đề ra ba giả thuyết dùng để giải thích gồm có: giả thuyết kế hoạch tiền thưởng (bonus plan hypothesis), giả thuyết nợ/vốn chủ sở hữu (debt/equity hypothesis) và giả thuyết chi phí chính trị (political cost hypothesis) trên cơ sở người quản lý là một người theo chủ nghĩa cơ hội và lý thuyết hợp đồng. Trong đó, giả thuyết kế hoạch tiền thưởng cho rằng khi doanh nghiệp trả tiền thưởng dựa trên lợi nhuận thì nhà quản lý sẽ có động cơ để sử dụng các phương pháp kế toán làm tăng lợi nhuận kỳ báo cáo, nhằm tăng giá trị các khoản tiền thưởng nhận được. Giả thuyết
6 nợ trên vốn chủ sở hữu cho rằng nếu tỷ lệ nợ trên vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp càng cao thì nhà quản lý có nhiều khả năng sử dụng các phương pháp kế toán làm tăng lợi nhuận để tránh vi phạm những hạn chế trong cam kết vay vốn. Giả thuyết chi phí chính trị thì giả định các doanh nghiệp lớn có nhiều khả năng lựa chọn CSKT nhằm làm giảm lợi nhuận báo cáo hơn là các doanh nghiệp vừa và nhỏ để giảm thiểu chi phí chính trị (chi phí chính trị là chi phí doanh nghiệp phải chịu thông qua một hành vi mang tính chính trị). Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng hai giả thuyết gồm giả thuyết nợ/vốn chủ sở hữu và giả thuyết chi phí chính trị được ủng hộ, còn giả thuyết kế hoạch tiền thưởng thì không được ủng hộ. Ví dụ, trong trường hợp doanh nghiệp không đạt được mức tối thiểu để có tiền thưởng, nhà quản lý lúc này lại có xu hướng làm giảm lợi nhuận năm nay để chuyển sang năm sau. Ba giả thuyết từ nghiên cứu của Watts và Zimmerman cũng làm cơ sở cho các nghiên cứu sau này, dựa vào đó để phát triển thêm nhằm dự đoán các tình huống thực nghiệm khác nhau. + Nghiên cứu Charles P. Cullinan (1999): International Trade and Accounting Policy Choice: Theory and Canadian Evidence Nghiên cứu của Charles nghiên cứu về ảnh hưởng của một nhân tố mới ảnh hưởng đến việc chọn chính sách kế toán là hoạt động trao đổi quốc tế. Tác giả đặt ra giả thuyết rằng hoạt động trao đổi quốc tế có thể khiến doanh nghiệp thực hiện việc lựa chọn CSKT theo hướng làm tăng lợi nhuận. Cụ thể, tác giả đặt ra hai giả thuyết: thứ nhất, doanh nghiệp xuất khẩu có nhiều khả năng lựa chọn CSKT làm tăng lợi nhuận hơn doanh nghiệp không xuất khẩu; giả thuyết còn lại là doanh nghiệp nhập khẩu nhiều khả năng sẽ lựa chọn CSKT làm tăng lợi nhuận hơn doanh nghiệp không nhập khẩu. Số liệu của nghiên cứu được thu thập từ 291 doanh nghiệp về sự lựa chọn phương pháp trích khấu hao của doanh nghiệp tại Canada. Kết quả nghiên cứu cho thấy doanh nghiệp nhập khẩu thường lựa chọn CSKT theo hướng lợi nhuận ngày càng tăng so với doanh nghiệp không có nhập khẩu, xuất khẩu thì lại không có ảnh hưởng đến sự lựa chọn CSKT. Tuy nhiên, nghiên cứu vẫn có một số hạn chế nhất định, hạn chế này liên quan khả năng khái quát và về dữ liệu
7 có sẵn, và kết quả nghiên cứu chỉ được giới hạn trong phạm vi các doanh nghiệp lớn và thương mại công khai + Nghiên cứu của Christos Tzovas (2006): Factors influencing a firm’s accounting policy decisions when tax accounting and financial accounting coincide. Năm 2006, Christos Tzovas đã công bố nghiên cứu về các nhân tố tác động đến sự lựa chọn CSKT của các doanh nghiệp khi kế toán thuế và kế toán tài chính trùng nhau tại Hy Lạp. Mẫu dữ liệu được thu thập thông qua một cuộc khảo sát các nhà quản lý tài chính của 200 doanh nghiệp lớn nhất ở Hy Lạp. Kết quả nghiên cứu cho thấy sự lựa chọn CSKT chịu ảnh hưởng bởi nhận thức các bên liên quan, mục tiêu lợi nhuận, mục tiêu tối thiểu hóa nghĩa vụ thuế của doanh nghiệp. Tuy nhiên, có sự mâu thuẫn giữa các mục tiêu này, cụ thể, doanh nghiệp đặt mục tiêu giảm thuế phải nộp, tuy nhiên khi áp dụng có thể làm phát sinh các khoản chi phí ngoài thuế khác, các chi phí này làm doanh nghiệp đi lệch với mục tiêu giảm thuế ban đầu (ví dụ về các bên liên quan sẽ có đánh giá không tốt khi lợi nhuận của doanh nghiệp trên BCTC sụt giảm dù điều này làm giảm chi phí thuế phải nộp, điều này sẽ ảnh hưởng đến quá trình hoạt động của doanh nghiệp khi dẫn đến chi phí tiếp cận vốn vay gia tăng).Kết quả nghiên cứu này cũng có thể áp dụng cho những doanh nghiệp hoạt động trong các quốc gia có môi trường tương tự như Hy Lạp (doanh nghiệp tại Hy Lạp có đặc trưng là sở hữu tập trung), ngoài ra, những phát hiện của nghiên cứu này có thể tạo điều kiện cho các chuyên gia tiến hành phân tích tài chính quốc tế, đồng thời góp phần vào việc giải thích các quyết định kế toán của những doanh nghiệp ở Hy Lạp. Bên cạnh kết quả nghiên cứu, tắc giả cũng nêu lên những mặt hạn chế của nghiên cứu của mình do mẫu phản hồi của nghiên cứu tương đối ít nên không loại trừ khả năng có hiện tượng thiên lệch. + Nghiên cứu của Colin R.Dey và cộng sự (2007): Determinants of Accouning Choices in Egypt. The Journal of Applied Accounting Research
8 Nghiên cứu của Colin R.Dey và cộng sự tiến hành được tiến hành tại Ai Cập, tác giả muốn tìm kiếm nhân tố tác động đến sự lựa chọn kế toán. Nghiên cứu kế thừa các giả thuyết của nghiên cứu do Watts và Zimmerman (1990), bên cạnh ba giả thuyết đã được Watts và Zimmerman đề ra, nhóm tác giả tiến hành xem xét thêm một giả thuyết mới là giả thuyết thuế. Dữ liệu của nghiên cứu được thu thập từ 320 công ty tại Ai Cập về phương pháp lựa chọn khấu hao. Kết quả nghiên cứu ủng hộ giả thuyết tiền thưởng, giả thuyết nợ và giả thuyết thuế. Cụ thể, sự tồn tại của kế hoạch tiền thưởng khuyến khích nhà quản lý sử dụng các phương pháp kế toán như phương pháp kế toán khấu hao, phương pháp xác định giá trị hàng tồn kho làm tăng lợi nhuận kế toán mà không làm tăng các khoản thanh toán (nghĩa vụ) thuế. Tuy nhiên bên cạnh kết quả đã làm được, nghiên cứu cũng có những hạn chế từ dữ liệu thu thập, đồng thời nghiên cứu cũng khẳng định có tồn tại những lý do khác cho sự lựa chọn CSKT mà tác giả không đề cập đến trong nghiên cứu này. 1.1.2. Nghiên cứu tổng hợp về các nhân tố tác động đến sự lựa chọn chính sách kế toán ảnh hưởng đến lợi nhuận doanh nghiệp + Nghiên cứu của Tatsuo Inoue và Wayne B. Thomas (1996): The Choice of Accounting Policy in Japan Năm 1996, Tatsuo Inoue và Wayne B. Thomas đã tiến hành nghiên cứu về sự lựa chọn chính sách kế toán tại Nhật Bản. Nghiên cứu nhằm xác định các yếu tố có khả năng ảnh hưởng đến sự lựa chọn các chính sách kế toán nhà quản lý Nhật Bản. Nghiên cứu kế thừa các nhân tố dựa trên mô hình của Watts và Zimmerman, tuy nhiên do điều kiện kinh tế Nhật Bản khác biệt nên nhóm tác giả đã đề xuất một số nhân tố mới để khảo sát. Dữ liệu nghiên cứu được từ 1.489 doanh nghiệp Nhật Bản Kết quả nghiên cứu cho thấy quy mô công ty, giả thuyết nợ / vốn chủ sở hữu có ảnh hưởng đáng kể đến việc lựa chọn CSKT, kể cả với tập đoàn kinh tế. Thuế có tác động đáng kể vào sự lựa chọn CSKT của nhà quản lý vì những mối quan hệ chặt chẽ giữa thuế của Nhật Bản và hệ thống báo cáo tài chính. Chi phí chính trị nước ngoài, khả năng tài chính trong hoạt động nội bộ cũng được xem là các nhân tố tác động đến
9 việc lựa chọn CSKT của nhà quản lý. Kết quả cũng cho thấy tại Nhật Bản thì giả thuyết tiền thưởng lại không được hỗ trợ. Nghiên cứu cũng làm phong phú hơn về các nghiên cứu lựa chọn chính sách kế toán tại một quốc gia riêng biệt. + Nghiên cứu của Szilveszter Fekete và cộng sự (2010): Explaining Accounting Policy Choices of SME’s: An Empirical Research on the Evaluation Methods Năm 2010, Szilveszter và cộng sự đã tiến hành thực hiện một cuộc nghiên cứu điều tra các nhân tố tác động đến sự lựa chọn CSKT (cụ thể là phương pháp kế toán) của các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Rumani. Nghiên cứu này đã tập hợp khá đầy đủ các nhân tố tác động đến sự lựa chọn CSKT của doanh nghiệp vừa và nhỏ đã được khám phá trước đó. Bên cạnh đó, nhằm thực hiện mục tiêu nghiên cứu của mình, nhóm tác giả đã tìm một số mô hình mẫu từ trong các quyết định lựa chọn phương pháp kế toán và xác định các nhân tố chính tác động đến các quyết định đó. Dữ liệu nghiên cứu được lấy từ bảng tổng hợp nhân tố đã nghiên cứu của Bosnyák (2003) tại các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Hungary (láng giềng của Rumani) và có sự điều chỉnh. Dữ liệu được thu thập thông qua khảo sát yêu cầu người trả lời chỉ ra mức độ mà mỗi nhân tố được liệt kê trong bảng câu hỏi ảnh hưởng đến sự lựa chọn phương pháp kế toán của doanh nghiệp. Kết quả nghiên cứu về phân tích nhân tố khám phá cho thấy sáu nhân tố tác động đến sự lựa chọn CSKT ở Rumani là nhân tố “thông tin”, “thuế”, “hình ảnh cho bên thứ ba”, “hình ảnh cho cổ đông”, “kinh tế”, “trung thực và hợp lý”. Trong đó nhân tố “thông tin” chủ yếu thể hiện nhu cầu thông tin của người sử dụng thông tin như nhà quản lý, chủ sở hữu, nhà nước … có tác động mạnh nhất đến sự lựa chọn phương pháp kế toán, tiếp theo là nhân tố “thuế”, các nhân tố còn lại tác động yếu. Nhân tố phản ánh trung thực và hợp lý lại có tác động yếu nhất trong việc ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn CSKT trong khi về mặt lý thuyết, doanh nghiệp lựa chọn những phương pháp kế toán để lập BCTC phản ánh trung thực và hợp lý tình hình tài chính, tình hình hoạt động của doanh nghiệp.
10 + Nghiên cứu của Waweru, Nelson M., Prot Ntui, Ponsian, Mangena, Musa (2011): Determinants of different accounting methods choice in Tanzania: A positive accounting theory approach Nhóm tác giả đã tiến hành nghiên cứu thực nghiệm về sự lựa chọn chính sách kế toán ở Tanzania nhằm tìm ra những nhân tố tác động đến sự lựa chọn này. Nhóm tác giả đã tiến hành tổng quan các nghiên cứu trước từ giai đoạn 1980 đến hiện tại và thực trạng tại Tanzania để đưa ra mô hình nghiên cứu. Mô hình nghiên cứu gồm biến phụ thuộc là lựa chọn chiến lược lợi nhuận. Biến độc lập gồm các biến quy mô công ty, đòn bẩy, thâm dụng lao động, pha loãng quyền sở hữu, tài chính nội bộ và tỷ trọng giám đốc không điều hành. Biến phụ thuộc được đo lường bằng tỷ lệ những lựa chọn chính sách kế toán làm tăng lợi nhuận trên 11 chính sách kế toán được xem xét. Dữ liệu nghiên cứu được nhóm tác giả lấy từ báo cáo tài chính thường niên của 15 doanh nghiệp niêm yết trên DSE trong 4 năm với tổng số mẫu là 60. Kết quả nghiên cứu tìm ra các nhân tố tác động quan trọng gồm quy mô doanh nghiệp, tài chính nội bộ, tỷ trọng của giám đốc không điều hành và thâm dụng lao động. Kết quả nghiên cứu này trái ngược với các nghiên cứu trước khi quy mô công ty và tài chính nội bộ có quan hệ cùng chiều với chiến lược lợi nhuận. Nghiên cứu chứng minh về mặt thống kê rằng có một liên kết mạnh mẽ giữa sự lựa chọn các phương pháp kế toán và chiến lược lợi nhuận. Tuy nhiên, nhóm tác giả cũng nêu ra một số hạn chế trong nghiên cứu như mẫu nhỏ để có thể kết luận cho tổng thế, một số nhân tố chưa được xem xét đưa vào mô hình… và cũng đề xuất mở rộng mô hình nghiên cứu cũng như phạm vi thu thập mẫu trong những nghiên cứu tiếp theo + Nghiên cứu của Mohamed Ahmed Shaheen (2012): The choice of accounting policy in developing countries: Case of the state of Kuwait (An empirical investigation of the validity of the positive theory) Năm 2012, Mohamed đã tiến hành nghiên cứu về các nhân tố tác động đến sự lựa chọn chính sách kế toán tại các nước đang phát triển, cụ thể là Kuwait. Nghiên cứu này kế thừa các công trình nghiên cứu trước về các nhân tố tác động đến lựa chọn chính sách kế toán, trên cơ sở đó, tác giả đưa ra 5 nhân tố gây ảnh hưởng đến việc lựa
11 chọn CSKT của nhà quản lý tại các quốc gia đang phát triển bao gồm: “quy mô công ty”, “xu hướng lợi nhuận”, “hợp đồng nợ”, “vốn sở hữu của nhà nước” và “thâm dụng vốn”. Tác giả đã tiến hành khảo sát 38 doanh nghiệp tại Kuwait để tìm ra mối liên hệ giữa các nhân tố đến việc lựa chọn CSKT. Kết quả của nghiên cứu cho thấy các yếu tố trên đều có cùng hướng tác động tương tự như các nghiên cứu tại quốc gia phát triển, trong đó thâm dụng vốn là yếu tố tác động nhiều nhất đến việc lựa chọn CSKT. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng chỉ ra giới hạn là số lượng mẫu ít, R2 thấp và có thể một số yếu tố khác ảnh hưởng đến việc lựa chọn chính sách kế toán không được đưa vào mô hình. 1.2. Các nghiên cứu tại Việt Nam 1.2.1. Nghiên cứu về các nhân tố tác động đến sự lựa chọn chính sách kế toán nói chung + Nghiên cứu của Phạm Thị Bích Vân (2012): Nghiên cứu ảnh hưởng của thuế đến sự lựa chọn chính sách kế toán của các doanh nghiệp Trong luận văn của mình, Phạm Thị Bích Vân (2012) đã phân tích về ảnh hưởng của nhân tố “thuế TNDN” đến sự lựa chọn CSKT của các doanh nghiệp trên địa bàn TP. Đà Nẵng. Dựa trên mô hình đánh giá chênh lệch giữa lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế của doanh nghiệp, tác giả đã nêu ra được những điểm tương đồng và khác biệt giữa mục tiêu kế toán và mục tiêu thuế, qua đó đánh giá ảnh hưởng của nhân tố “thuế TNDN” đến sự lựa chọn CSKT của doanh nghiệp. Qua kết quả nghiên cứu của mình, tác giả đã kết luận về BCTC của doanh nghiệp ưu tiên cung cấp thông tin cho cơ quan thuế và bản thân doanh nghiệp hơn các bên khác. Bên cạnh đó, sự lựa chọn CSKT của doanh nghiệp khi lập BCTC có cùng quy mô đa phần giống nhau trên địa bàn TP. Đà Nẵng. Giải thích vấn đề này, tác giả giải thích do quy mô, số lượng doanh nghiệp vừa và nhỏ chủ yếu do tư nhân sở hữu nên thông tin BCTC chủ yếu cung cấp cho chủ doanh nghiệp, ngoài ra, nhằm tiết kiệm chi phí tiền lương nên các chủ doanh nghiệp thường có xu hướng tuyển dụng kế toán viên có trình độ trung bình và kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ, trong doanh nghiệp vừa và nhỏ thường có hệ thống sổ sách thuế và nội bộ cùng tồn tại (BCTC đa phần phục vụ chủ yếu cho việc