Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp và pháp luật áp dụng đối với hợp đồng thương mại quốc tê

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:82

Thêm vào BST

Báo xấu

89
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn có mục đích là luận giải làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn quyền lựa chọn pháp luật và quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp trong hoạt động kinh doanh thương mại có yếu tố nước ngoài nhằm đánh giá và chỉ ra những bất cập cũng như những vướng mắc, hạn chế trong quá trình áp dụng các quy định của pháp luật Việt Nam. Đề tài luận giải cho các đề xuất về giải pháp và kiến nghị cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn pháp luật và quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp phát sinh từ hợp đồng thương mại quốc tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp và pháp luật áp dụng đối với hợp đồng thương mại quốc tê

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ QUYỀN LỰA CHỌN CƠ QUAN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VÀ PHÁP LUẬT ÁP DỤNG ĐỐI VỚI HỢP ĐỒNG THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ Ngành: Luật kinh tế NGUYỄN CẢNH QUÝ Hà Nội, năm 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ Pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp và pháp luật áp dụng đối với hợp đồng thương mại quốc tế Ngành: Luật kinh tế Mã số: 8380107 Họ và tên học viên: Nguyễn Cảnh Quý Người hướng dẫn: TS Ngô Quốc Chiến Hà Nội, năm 2018
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam kết luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các tài liệu, tư liệu được sử dụng trong luận văn có nguồn dẫn rõ ràng, các kết quả nghiên cứu là quá trình lao động trung thực của tôi. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Cảnh Quý
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và xin trân trọng cảm ơn sự hướng dẫn, giúp đỡ hết sức nhiệt tình, trách nhiệm và hiệu quả của TS Ngô Quốc Chiến, giảng viên khoa Luật, Trường Đại học Ngoại thương Hà Nội. Tôi cũng xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc và xin được gửi lời cảm ơn tới tập thể cán bộ, giảng viên Khoa Luật, tập thể Thầy, Cô giáo Trường Đại học Ngoại thương Hà Nội đã giảng dạy, truyền thụ kiến thức và giúp đỡ tôi trong suốt khoá học và thời gian nghiên cứu luận văn. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Cảnh Quý
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT..................................................................... vi TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN ................................. vii LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................1 2. Tình hình nghiên cứu ............................................................................................3 2.1. Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam ................................................................3 2.2. Tình hình nghiên cứu trên thế giới ................................................................5 2.3. Đánh giá về tình hình nghiên cứu ..................................................................8 3. Mục đích nghiên cứu .............................................................................................9 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................................10 5. Đối tượng nghiên cứu..........................................................................................10 6. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................11 7. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................12 8. Bố cục của luận văn.............................................................................................12 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ QUYỀN LỰA CHỌN CƠ QUAN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VÀ PHÁP LUẬT ÁP DỤNG ĐỐI VỚI HỢP ĐỒNG THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ ....................................................................................14 1.1. Tổng quan về hợp đồng thương mại quốc tế .................................................14 1.1.1. Khái niệm hợp hợp đồng thương mại quốc tế ...........................................14 1.1.1.1. Yếu tố thương mại của hợp đồng ........................................................15 1.1.1.2. Yếu tố quốc tế của hợp đồng ................................................................17 1.1.2. Đặc điểm của hợp đồng thương mại quốc tế .............................................21 1.2. Tổng quan về quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp và pháp luật áp dụng đối với hợp đồng thương mại quốc tế .....................................................22 1.2.1. Khái niệm quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp và pháp luật áp dụng đối với hợp đồng thương mại quốc tế ....................................................22
iv 1.2.2. Đặc điểm của quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp và pháp luật áp dụng đối với hợp đồng thương mại quốc tế ............................................25 CHƯƠNG 2: PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ QUYỀN LỰA CHỌN CƠ QUAN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VÀ PHÁP LUẬT ÁP DỤNG ĐỐI VỚI HỢP ĐỒNG THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ .......................................................................32 2.1. Pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn pháp luật áp dụng đối với hợp đồng thương mại quốc tế ........................................................................................32 2.1.1.2. Các giới hạn của quyền lựa chọn pháp luật áp dụng đối với hợp đồng thương mại quốc tế...................................................................................35 2.1.2. Điều kiện có hiệu lực của điều khoản lựa chọn pháp luật áp dụng ........40 2.1.2.1. Điều kiện về nội dung...........................................................................41 2.1.2.2. Điều kiện về hình thức .........................................................................44 2.2. Pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp đối với hợp đồng thương mại quốc tế ..........................................................................45 2.2.1. Quyền và giới hạn của quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp ..45 2.1.1.1. Quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp đối với hợp đồng thương mại quốc tế ............................................................................................46 2.1.1.2. Các giới hạn của quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp đối với hợp đồng thưng mại quốc tế .......................................................................52 2.2.2. Hậu quả pháp lý của điều khoản lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp .......................................................................................................................54 2.2.2.1. Hậu quả pháp lý của điều khoản lựa chọn tòa án..............................54 2.2.2.2. Hậu quả pháp lý của điều khoản lựa chọn trọng tài thương mại .....55 CHƯƠNG 3: KIẾN NGHỊ ÁP DỤNG VÀ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN LỰA CHỌN CƠ QUAN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VÀ PHÁP LUẬT ÁP DỤNG ĐỐI VỚI HỢP ĐỒNG THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ .............56 3.1. Kiến nghị về áp dụng pháp luật ......................................................................56 3.1.1. Về điều kiện có hiệu lực của thỏa thuận lựa chọn pháp luật áp dụng ....56 3.1.2. Về hình thức và thời điểm thực hiện thỏa thuận lựa chọn pháp luật và cơ quan giải quyết tranh chấp ..............................................................................57
v 3.1.3. Về khả năng chọn nhiều hệ thống pháp luật áp dụng cho hợp đồng ......58 3.1.4. Về khả năng chọn nhiều cơ quan giải quyết tranh chấp ..........................59 3.1.5. Về tính độc lập của thỏa thuận chọn pháp luật áp dụng và cơ quan giải quyết tranh chấp ...................................................................................................59 4.2. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật ......................................................................62 4.2.1. Ghi nhận rõ ràng quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp đối với hợp đồng thương mại quốc tế...............................................................................63 4.2.2. Ghi nhận sự tồn tại độc lập của điều khoản lựa chọn pháp luật áp dụng và cơ quan giải quyết tranh chấp .........................................................................64 4.2.3. Làm rõ khái niệm “các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam” .....64 4.2.4. Bổ sung quy định về áp dụng quy phạm mệnh lệnh ................................65 4.2.5. Về hình thức của thỏa thuận lựa chọn pháp luật áp dụng và cơ quan giải quyết tranh chấp đối với hợp đồng thương mại quốc tế ..............................67 KẾT LUẬN ..............................................................................................................69 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLDS Bộ luật Dân sự BLTTDS Bộ luật Tố tụng dân sự CISG Công ước Viên năm 1980 của Liên Hợp quốc về Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế (United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods) HCCH Hội nghị La Hay về Tư pháp quốc tế (Hague Conference on Private International Law) INCOTERMs Các điều khoản thương mại quốc tế (International Commercial Terms) Nghị định 15 Nghị định số 15/2015/NĐ-CP ngày 14/2/2015 về đầu tư theo hình thức đối tác công tư Nghị định 37 Nghị định số 37/2015/NĐ-CP ngày 22/4/2015 quy định chi tiết về hợp đồng xây dựng Nghị quyết số Nghị quyết số 01/2014 ngày 20/3/2014 của Hội đồng thẩm phán 01 Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn thi hành một số quy định của Luật Trọng tài thương mại Nghị định Nghị định Rome I năm 2008 của Nghị viện châu Âu và Hội Rome I đồng châu Âu về luật áp dụng đối với các nghĩa vụ hợp đồng (Regulation (EC) no 593/2008 of the European Parliament and of the Council of 17 June 2008 on the law applicable to contractual obligations) UCP Quy tắc thực hành thống nhất về tín dụng chứng từ (The Uniform Custom and Practice for Documentary Credits).
vii TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN Tên luận văn: Pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp và pháp luật áp dụng đối với hợp đồng thương mại quốc tế Luận văn đã đạt các kết quả chính như sau: - Đã phân tích khái niệm quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp và pháp luật áp dụng đối với hợp đồng thương mại quốc tế. - Đã làm rõ các đặc điểm của quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp và pháp luật áp dụng đối với hợp đồng thương mại quốc tế. - Đã làm rõ bản chất của quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp và pháp luật áp dụng đối với hợp đồng thương mại quốc tế. - Đã phân tích các quy định của pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp và pháp luật áp dụng đối với hợp đồng thương mại quốc tế, trong đó nhấn mạnh đến các quy định về quyền và giới hạn của quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp và pháp luật áp dụng đối với hợp đồng thương mại quốc tế. - Đã phân tích hậu quả pháp lý của điều khoản lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp và pháp luật áp dụng đối với hợp đồng thương mại quốc tế. - Đã đưa ra các kiến nghị cụ thể về áp dụng pháp luật liên quan đến: Điều kiện có hiệu lực của thỏa thuận lựa chọn pháp luật áp dụng; hình thức và thời điểm thực hiện thỏa thuận lựa chọn pháp luật và cơ quan giải quyết tranh chấp; khả năng chọn nhiều cơ quan giải quyết tranh chấp; tính độc lập của thỏa thuận chọn pháp luật áp dụng và cơ quan giải quyết tranh chấp - Đã đưa ra các kiến nghị về hoàn thiện pháp luật về: Quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp đối với hợp đồng thương mại quốc tế; sự tồn tại độc lập của điều khoản lựa chọn pháp luật áp dụng và cơ quan giải quyết tranh chấp; khái niệm “các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam”; áp dụng quy phạm mệnh lệnh; Về hình thức của thỏa thuận lựa chọn pháp luật áp dụng và cơ quan giải quyết tranh chấp đối với hợp đồng thương mại quốc tế.
1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Các hoạt động kinh doanh, thương mại phát sinh trong đời sống thương mại về cơ bản là các quan hệ giữa các chủ thể tư mà mục đích chính là nhằm sinh lợi. Do đây là một loại quan hệ tư nên pháp luật của nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam, ghi nhận quyền tự do định đoạt của các chủ thể trong khuôn khổ luật định. Quyền tự do định đoạt của các chủ thể thể hiện ở quyền tự do giao kết, tự do định đoạt, tự do xác định quyền và nghĩa vụ đối với nhau… Nếu như hoạt động kinh doanh thương mại chỉ diễn ra ở phạm vi một quốc gia thì việc lựa chọn pháp luật nói chung và quyền lựa chọn pháp luật nói riêng hầu như không được đặt ra vì hoạt động này chỉ chịu sự điều chỉnh của luật quốc gia và luật của các quốc gia không cho phép các chủ thể chọn luật của quốc gia khác để điều chỉnh các quan hệ này. Đối với vấn đề giải quyết tranh chấp, quyền của các bên lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp (tòa án hoặc trọng tài) đã được ghi nhận đối với các tranh chấp phát sinh từ các quan hệ không có yếu tố quốc tế, tuy nhiên quyền này có rất nhiều giới hạn. Khi các hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố quốc tế, tức liên quan đến hai hoặc nhiều quốc gia thì về nguyên tắc tòa án của tất cả các quốc gia liên quan đều có thể có thẩm quyền xét xử và pháp luật của tất cả các quốc gia đó đều có thể được áp dụng. Trong tư pháp quốc tế, người ta gọi đây là hiện tượng xung đột thẩm quyền xét xử và xung đột pháp luật. Để giải quyết các xung đột này, các quốc gia có thể ký kết, gia nhập các điều ước quốc tế đa phương hoặc song phương. Các nỗ lực trong khuôn khổ Hội nghị La Hay về tư pháp quốc tế là một ví dụ điển hình. Tuy nhiên, số lượng các điều ước quốc tế thống nhất luật thực chất và thống nhất luật xung đột chưa nhiều nên không giải quyết được triệt để các vấn đề về xung đột. Vì vậy, mỗi quốc gia đều tự mình giải quyết xung đột pháp
2 luật và xung đột thẩm quyền xét xử bằng cách ban hành các quy phạm xung đột trong hệ thống pháp luật quốc gia. Một xu hướng đang phát triển mạnh mẽ hiện nay đó là pháp luật của rất nhiều quốc gia cho phép các bên trong quan hệ tư nói chung và đặc biệt là quan hệ kinh doanh, thương mại quốc tế nói riêng, tự mình giải quyết vấn đề xung đột bằng cách trao quyền cho các bên tự mình xác định pháp luật áp dụng và cơ quan giải quyết tranh chấp. Một câu hỏi đặt ra là quyền lựa chọn pháp luật áp dụng và cơ quan giải quyết tranh chấp đã được ghi nhận như thế nào trong pháp luật Việt Nam? Quyền này được ghi nhận là một quyền đương nhiên của các chủ thể xuất phát từ nguyên tắc nền tảng là tự do định đoạt trong lĩnh vực luật tư, hay chỉ là một ngoại lệ của quyền tự do định đoạt? Tư pháp quốc tế Việt Nam đã được sửa đổi khá toàn diện từ sau khi ra đời Hiến pháp năm 2013, với một loạt các đạo luật mới thay thế các đạo luật trước đó, như Luật Doanh nghiệp năm 2014, Luật Đầu tư năm 2014, Bộ luật dân sự năm 2015, Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015, Luật Điều ước quốc tế năm 2016. Các sửa đổi này liệu đã góp phần hài hòa hóa pháp luật Việt Nam với các nước tiến bộ trên thế giới, phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế chưa? Pháp luật Việt Nam đã đặt ra các giới hạn như thế nào đối với các quyền lựa chọn pháp luật và lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp chưa? Đâu là các điều kiện để các chủ thể thực hiện các quyền này? Việc nghiên cứu một cách đầy đủ và toàn diện từ cả góc độ cơ sở lý luận cũng như thực tiễn, những vấn đề liên quan đến các học thuyết của tư pháp quốc tế về quyền lựa chọn pháp luật, quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp phát sinh từ các hợp đồng thương mại nhằm trả lời cho các câu hỏi trên, và thông qua đó chỉ ra những bất cập, nguyên nhân của những bất cập để đề xuất giải pháp bổ sung, hoàn thiện pháp luật Việt Nam có ý nghĩa cả về lý luận lẫn thực tiễn và phù
3 hợp với chương trình đào tạo Thạc sỹ Luật học chuyên ngành Luật Kinh tế tại Trường Đại học Ngoại thương. Vì những lý do trên, học viên lựa chọn vấn đề “Pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn pháp luật áp dụng và cơ quan giải quyết tranh chấp đối với hợp đồng thương mại quốc tế” làm đề tài luận văn thạc sỹ luật học. 2. Tình hình nghiên cứu Tư pháp quốc tế nói chung và quyền lựa chọn pháp luật áp dụng và cơ quan giải quyết tranh chấp nói riêng là chủ đề của khá nhiều nghiên cứu cả ở Việt Nam và trên thế giới, nhưng nghiên cứu quyền lựa chọn pháp luật và quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp theo pháp luật Việt Nam trong mối quan hệ gắn bó chặt chẽ của hai quyền này với nhau lại chưa được nghiên cứu đầy đủ. 2.1. Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam Tác giả Nguyễn Đức Vinh , Quyền tự do thỏa thuận chọn luật áp dụng trong hợp đồng thương mại quốc tế, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 3/2016, đã phân tích quyền này như một bộ phận của quyền tự do định đoạt trong lĩnh vực luật tư và khẳng định rằng việc pháp luật quy định trao quyền cho các bên thỏa thuận lựa chọn luật áp dụng bằng một điều khoản của hợp đồng sẽ có tác dụng làm giảm bớt các mâu thuẫn, các tranh chấp không đáng có giữa các bên. Tác giả Đỗ Văn Đại, Quyền lựa chọn pháp luật trong tư pháp quốc tế Việt Nam”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 2+3 tháng 3/2013, cho rằng quyền lựa chọn pháp luật điều chỉnh của các chủ thể trong quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài đã được ghi nhận trong pháp luật Việt Nam, tuy nhiên đó là những quy định rất hiếm hoi...và quyền lựa chọn pháp luật có vị trí rất hạn chế so với tư pháp quốc tế một số nước. Tác giả Ngô Quốc Chiến, Về điều kiện có hiệu lực của điều khoản lựa chọn pháp luật áp dụng cho quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài”, Tạp chí Tòa án
4 nhân dân, số 17/2016, đã chỉ ra sự thiếu vắng các quy định của pháp luật Việt Nam về điều kiện thực hiện quyền tự do lựa chọn pháp luật áp dụng đối với quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài và đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật Việt Nam. Cũng tác giả Ngô Quốc Chiến, Thẩm quyền của Tòa án Việt Nam xét xử bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng có yếu tố nước ngoài, Tạp chí Tòa án nhân dân số 7/2015, đã phân tích các quy định của BLTTDS về xác định thẩm quyền của Tòa án Việt Nam xét xử các vụ việc về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, chỉ rõ các nhược điểm khi pháp luật Việt Nam không có quy định chuyên biệt cho trường hợp hành vi gây thiệt hại được thực hiện trong môi trường Internet. Các nghiên cứu về thỏa thuận lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp khá phong phú. Liên quan đến thỏa thuận lựa chọn tòa án có thể kể đến bài viết của các tác giả Đỗ Văn Đại và Trần Việt Dũng, Về thỏa thuận chọn Tòa án nước ngoài , Tạp chí Khoa học pháp lý, số 6/2012, các tác giả đã phân tích các quy định của pháp luật Việt Nam về thỏa thuận lựa chọn tòa án nước ngoài, chỉ rõ các nhược điểm của pháp luật Việt Nam về nội dung này và đưa ra một số khuyến nghị nhằm giúp cho các bên thực hiện tốt hơn quyền này. Tác giả Trần Thị Thu Phương, Thỏa thuận lựa chọn tòa án trong giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế, Tạp chí Luật học, số tháng 3/2015, đã phân tích các quy định của pháp luật Việt Nam, có đối sánh với pháp luật của một số nước, về thỏa thuận lựa chọn tòa án giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế và đưa ra khuyến nghị hoàn thiện pháp luật Việt Nam. Liên quan đến thỏa thuận lựa chọn trọng tài thương mại, có thể kể đến bài viết của tác giả Hà Công Anh Bảo, Học thuyết Competence – Competence về vấn đề thẩm quyền quyết định thẩm quyền giải quyết tranh chấp của trọng tài, Tạp chí Kinh tế đối Ngoại, số 54/2013. Trong bài viết này, tác giả đã nghiên cứu học thuyết về quyền tự xác định thẩm quyền của trọng tài thương mại và đưa ra một số khuyến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật Việt Nam. Trong một nghiên cứu thực
5 tiễn có tính tổng quát của tác giả Đỗ Văn Đại, Pháp luật trọng tài thương mại Việt Nam – Bản án và bình luận bản án, Nxb Hồng Đức-Hội Luật gia Việt Nam, Hà Nội, 2017 đã phân tích các quy định của pháp luật Việt Nam về trọng tài thương mại, đối chiếu với thực tiễn áp dụng và đưa ra các bình luận, khuyến nghị áp dụng. Các bài viết trên sẽ là nguồn tài liệu hữu ích cho nghiên cứu này. Tuy nhiên, phải thấy rằng các nghiên cứu trên thường mới chỉ dừng lại ở việc phân tích một khía cạnh cụ thể của vấn đề lựa chọn pháp luật áp dụng và cơ quan giải quyết tranh chấp đối với hợp đồng thương mại quốc tế. Trong một nghiên cứu có tính tổng quát hơn tác giả Ngô Quốc Chiến, Luật tư pháp quốc tế: Hướng đến xây dựng một mô hình lập pháp ở Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2018, đã chỉ ra các nhược điểm của pháp luật Việt Nam khi quy định về quyền lựa chọn pháp luật và lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp rải rác trong nhiều văn bản pháp luật khác nhau khiến cho việc tiếp cận và áp dụng các quy định này trở nên khó khăn vì các quy định đôi khi mâu thuẫn nhau. Tuy nhiên, nghiên cứu này mới chỉ dừng lại ở việc nêu lên nhược điểm để khuyến nghị Việt Nam xây dựng một đạo luật về tư pháp quốc tế để giải quyết các vấn đề trong tổng thể của chúng, còn các giải pháp cụ thể như thế nào thì tác giả chưa nêu. 2.2. Tình hình nghiên cứu trên thế giới Quyền lựa chọn pháp luật áp dụng và quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp đối với các quan hệ tư nói chung và quan hệ kinh doanh, thương mại nói riêng đã được nghiên ở rất nhiều các quốc gia khác nhau trên thế giới. Liệt kê tất cả các công trình này là việc làm không thể trong khuôn khổ của một luận văn thạc sỹ luật học. Tác giả chỉ liệt kê một số công trình tiêu biểu sau:
6 Năm 1996, ba tác giả là Michael Pryles, Jeff Waincymer và Martin Davies trong công trình “International Trade Law”1 không nêu khái niệm về quyền lựa chọn pháp luật nhưng khẳng định rằng vì các giao dịch thương mại quốc tế có thể chịu sự điều chỉnh của các hệ thống pháp luật khác nhau và pháp luật của các nước khác nhau có cách giải quyết khác nhau đối với cùng một vấn đề, do đó để tránh sự bất ổn đối với luật điều chỉnh hợp đồng, các chủ thể giao dịch, đặc biệt là với các giao dịch về hợp đồng ngoại thương như hợp đồng mua bán hàng hoá quốc tế và hợp đồng vận chuyển hàng hàng hoá quốc tế, nên cần đưa điều khoản chọn luật áp dụng vào trong hợp đồng. Các tác giả này còn cho rằng điều khoản về thỏa thuận lựa chọn luật áp dụng trong hợp đồng có giá trị xác định luật điều chỉnh (luật áp dụng – applicable law) một hợp đồng nếu như những tranh chấp phát sinh từ quá trình giao kết và thực hiện hợp đồng không được quy định trong hợp đồng và vì vậy, các hệ thống pháp luật cho phép các bên chỉ định rõ luật điều chỉnh nhưng quyền tự do chọn luật của các bên bị hạn chế bởi một số quy định. Các tác giả trong công trình này, mặc dù không phân tích sâu, nhưng cũng chỉ ra rằng việc lựa chọn luật áp dụng hợp đồng bị giới hạn nếu nội dung của luật lựa chọn đó trái với “trật tự công” của nước nơi tòa án áp dụng luật khi xét xử, hoặc thỏa thuận chọn luật không dựa trên nguyên tắc bình đẳng giữa các bên trong đàm phán và giao kết hợp đồng… Tác giả Symeonides Symeon, Codifying choice of law around the world. An international comparative analysis, Oxford University Press, Oxford 2016 , trong tác phẩm mang tính toàn diện, đã chỉ ra rằng tư pháp quốc tế của nhiều quốc gia trên thế giới chưa xem xét toàn diện vấn đề xung đột pháp luật và xung đột thẩm quyền xét xử trong mối quan hệ tổng thể của chúng. Tư pháp quốc tế của nhiều nước quy định hai quyền này trong các đạo luật riêng rẽ. Chỉ có một số ít quốc gia, như Bỉ, Tunisia, Thụy Sỹ… quy định các quyền này trong một đạo luật và các 1 Michael Pryles, Jeff Waincymer, Martin Davies, 1996, Internatinal Commercial Law, LBC Australia. Sách này đã được Trường Đại học Ngoại thương dịch ra tiếng Việt năm 2003 làm tài liệu học tập cho sinh viên của trường với tựa đề “Pháp luật thương mại quốc tế”.
7 nghiên cứu về quyền lựa chọn pháp luật áp dụng và cơ quan giải quyết tranh chấp tại các nước này mang tính tổng thể. Ngoài ra, còn có thể kể đến các công trình của: Bureau Permanent de la Conférence de La Haye de droit international privé, Choix de la loi applicable aux contrats du commerce international. Des Principes de La Haye ? (Thỏa thuận luật áp dụng cho hợp đồng thương mại quốc tế. Bộ nguyên tắc La Hay?), Revue critique de droit international privé, no 1/2010; Coline Le Cam-Mayou, L’exception d’ordre public international dans l’application de la loi étrangère et la réception des jugements étrangers – Étude comparative en droit français et droit américain (Bảo lưu trật tự công trong áp dụng pháp luật nước ngoài và công nhận bản án nước ngoài – Nghiên cứu so sánh pháp luật Pháp và Mỹ, luận án tiến sỹ 2010, Đại học Panthéon-Assas, Pháp; David Farquhar Cavers, The Choice of Law Process (Trình tự chọn luật áp dụng), NXB ĐH Michigan, năm 2016; Luca G. Radicati di Brozolo, Arbitrage commercial international et lois de police: considérations sur les conflits de juridictions dans le commerce international (Trọng tài thương mại quốc tế và luật cảnh bị: một vài lưu ý về xung đột thẩm quyền trong thương mại quốc tế), Leiden, Boston: Brill, cop. 2008, Collected Courses of the Hague Academy of International Law, 315 [1272]; Nathalie Coipel-Cordonnier, Les conventions d’arbitrage et d’élection de for en droit international privé (Thỏa thuận trọng tài và thỏa thuận lựa chọn tòa án trong tư pháp quốc tế), Nxb L.G.D.J năm 1999; Sylvain Bollée, Les méthodes du droit international privé à l’épreuve des sentences arbitrales (Các phương pháp của tư pháp quốc tế đối với phán quyết trọng tài), Nxb L.G.D.J, năm 2004; Ugo Draetta, Internet et le commerce électronique en droit international privé (Internet và thương mại điện tử trong tư pháp quốc tế), Brill | Nijhoff, Leiden | Boston, Collected Courses of the Hague Academy of International Law, vol 314, năm 2005. Các công trình này sẽ được tác giả tham khảo khi nghiên cứu lý luận về
8 quyền lựa chọn pháp luật áp dụng và quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp đối với hợp đồng thương mại quốc tế. Liên quan đến các công trình nghiên cứu về pháp luật Việt Nam công bố ở nước ngoài, có thể kể đến: Quoc Chien NGO, The law of obligations in the new Vietnamesse International private Law, Tạp chí The International Business Law Journal, số 1/2017. Trong bài viết này, tác giả phân tích các quy định về xác định luật áp dụng và lựa chọn luật áp dụng đối với quan hệ nghĩa vụ, trong đó có hợp đồng theo các quy định mới của Bộ luật Dân sự năm 2015. Nhóm tác giả Quoc Chien NGO và Van Anh Ly, Le nouveau droit international privé vietnamien : Grands pas et faux pas de la Réforme” (Tư pháp quốc tế mới của Việt Nam : các bước tiến và lùi của cải cách), Tạp chí Revue critique de Droit international privé, số 4/2016, đã phân tích các điểm mới và các nhược điểm của BLDS năm 2015 và BLTTDS năm 2015 và khuyến nghị Việt Nam cần giải quyết tất cả các vấn đề của tư pháp quốc tế trong một đạo luật chuyên biệt. Tác giả Nguyễn Thị Hồng Trinh, Private International Law in Vietnam: On general issues, contracts and torts in light of European developments”, Luận án tiến sỹ bảo vệ tại ĐH Hambourg, Đức, năm 2015, đã phân tích các khiếm khuyết của pháp luật Việt Nam, trên cơ sở đối sánh với các quy định của châu Âu (Quy tắc Rome I, Quy tắc Rome II) để đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam về xác định luật áp dụng đối với các quan hệ nghĩa vụ (hợp đồng và ngoài hợp đồng). 2.3. Đánh giá về tình hình nghiên cứu Khảo cứu các nghiên cứu ở Việt Nam và trên thế giới, tác giả nhận thấy các nghiên cứu về tư pháp quốc tế nói chung và quyền lựa chọn pháp luật áp dụng và quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp nói riêng đã được nghiên cứu khá
9 nhiều cả ở Việt Nam và trên thế giới. Tuy nhiên, ở Việt Nam các nghiên cứu chủ yếu chỉ tập trung vào một khía cạnh cụ thể, hoặc là về quyền lựa chọn pháp luật áp dụng, hoặc là về quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp. Bản thân các công trình nghiên cứu về quyền lựa chọn pháp luật cũng chưa thật đầy đủ, khi mới chỉ dừng lại ở việc phân tích các quy định ghi nhận quyền, chứ chưa phân tích thật đầy đủ giới hạn của quyền và điều kiện thực hiện quyền. Một số nghiên cứu đã quá cũ so với sự phát triển của pháp luật thực định Việt Nam. Các nghiên cứu về lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp thường chỉ tập trung vào quyền lựa chọn trọng tài thương mại. Không có công trình nghiên cứu nào nghiên cứu một cách tổng thể về quyền lựa chọn pháp luật và quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp, trong khi hai quyền này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Tác giả luận văn chưa tìm thấy nghiên cứu nào của các tác giả nước ngoài về pháp luật Việt Nam. Các nghiên cứu của các tác giả Việt Nam đăng trên các tạp chí quốc tế như đã nêu ở trên mới chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu tổng quát về tư pháp quốc tế hoặc nghiên cứu một khía cạnh cụ thể là quyền lựa chọn pháp luật áp dụng. Trong khi đó, như tác giả Ngô Quốc Chiến, Việt Nam cần xây dựng Luật Tư pháp quốc tế, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 2+3/2016, đã cho rằng vấn đề luật áp dụng và cơ quan giải quyết tranh chấp nên được nghiên cứu trong một tổng thể có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Như vậy, có một khoảng trống nghiên cứu về quyền lựa chọn pháp luật áp dụng và quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp phát sinh từ hợp đồng thương mại trong mối quan hệ chặt chẽ với nhau. 3. Mục đích nghiên cứu Luận văn có mục đích là luận giải làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn quyền lựa chọn pháp luật và quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp trong hoạt động kinh doanh thương mại có yếu tố nước ngoài nhằm đánh giá và chỉ ra những bất cập cũng như những vướng mắc, hạn chế trong quá trình áp dụng các quy định của pháp luật Việt Nam. Đề tài luận giải cho các đề xuất về giải pháp và kiến nghị
10 cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn pháp luật và quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp phát sinh từ hợp đồng thương mại quốc tế. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nêu trên, luận văn có các nhiệm vụ cụ thể sau đây: - Luận giải để làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về quyền lựa chọn pháp luật và quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp đối với hợp đồng thương mại quốc tế: Làm rõ khái niệm và nội dung của khái niệm về quyền lựa chọn pháp luật, quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp phát sinh từ hợp đồng thương mại quốc tế; chỉ ra những loại chủ thể nào có quyền lựa chọn pháp luật và cơ quan giải quyết tranh chấp. - Nghiên cứu các nguyên tắc, căn cứ, nội dung và phạm vi của quyền lựa chọn pháp luật và quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp phát sinh từ hợp đồng thương mại quốc tế; các giới hạn và điều kiện thực hiện các quyền này. - Phân tích các quy định của pháp luật Việt Nam và thực tiễn áp dụng pháp luật về quyền lựa chọn pháp luật và quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp để chỉ ra những bất cập của pháp luật, những khó khăn trong quá trình thực thi đồng thời so sánh với các quy định có liên quan của pháp luật quốc tế và pháp luật của một số nước nhằm nêu bật những điểm chưa phù hợp của pháp luật Việt Nam. - Luận giải cho những giải pháp và kiến nghị được nêu trong Luận văn về hướng hoàn thiện pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn pháp luật và quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp phát sinh từ hợp đồng thương mại quốc tế. 5. Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu những vấn đề liên quan đến quyền lựa chọn pháp luật và quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp phát sinh từ hợp đồng thương mại quốc tế theo các quy định của pháp luật Việt Nam. Các quy định của pháp luật nước ngoài hoặc pháp luật quốc tế được trích dẫn trong luận văn không
11 phải là đối tượng của nghiên cứu mà chỉ nhằm so sánh để nêu bật các ưu điểm hoặc nhược điểm của pháp luật Việt Nam về vấn đề này. 6. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Quyền lựa chọn pháp luật áp dụng và cơ quan giải quyết tranh chấp là nội dung thuộc phạm vi điều chỉnh của tư pháp quốc tế. Tư pháp quốc tế có đối tượng điều chỉnh rất rộng, bao gồm tất cả các quan hệ tư có yếu tố nước ngoài, tức quan hệ dân sự, quan hệ sở hữu, quan hệ hôn nhân gia đình, quan hệ thừa kế, quan hệ lao động, quan hệ kinh doanh thương mại, quan hệ trái vụ…. Trong khuôn khổ của luận văn này, tác giả chi nghiên cứu quyền lựa chọn pháp luật áp dụng và cơ quan giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực hợp đồng thương mại quốc tế. Những quan hệ phát sinh ngoài lĩnh vực này sẽ không được luận văn nghiên cứu. Ngoài ra, các phương thức giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế cũng rất đa dạng, có thể phân thành hai nhóm là các phương thức giải quyết tranh chấp không mang tính tài phán (như hòa giải, trung gian và các phương thức thay thế khác) và các phương thức giải quyết tranh chấp mang tính tài phán (bao gồm tòa án quốc gia và trọng tài thương mại). Trong khuôn khổ luận văn này, khái niệm “cơ quan giải quyết tranh chấp” chỉ bao gồm tòa án quốc gia và trọng tài thương mại. Khái niệm “tòa án quốc gia” được hiểu bao gồm Tòa án Việt Nam và tòa án nước ngoài. Khái niệm “trọng tài thương mại” bao gồm trọng tài thương mại trong nước và trọng tài thương mại nước ngoài, không bao gồm Tòa trọng tài thường trực (Permanent Court of Arbitration - PCA2). - Về không gian: Luận văn chỉ nghiên cứu pháp luật Việt Nam. Pháp luật nước ngoài và pháp luật quốc tế chỉ được sử dụng làm đối tượng so sánh, chứ không phải đối tượng nghiên cứu của luận văn. 2 Có trụ sở tại La Hay (Hà Lan), Tòa Trọng tài thường Trực là cơ quan liên chính phủ thường trực, với 121 quốc gia thành viên, trong đó có Việt Nam. Tổ chức này nhận đứng ra giải quyết các tranh chấp quốc tế thông qua thủ tục trọng tài và các phương tiện ôn hòa khác.