Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về thu bảo hiểm xã hội và thực tiễn áp dụng tại thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

58
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn nhằm làm rõ một số vấn đềlý luận liên quan đến pháp luật về thu bảo hiểm xã hội và phân tích thực trạng công tác thu bảo hiểm xã hội cùng thực tiễn thi hành pháp luật về thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh, Luận văn đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và tăng cường thực thi pháp luật về thu bảo hiểm xã hội tại thị xã Quảng Yên trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về thu bảo hiểm xã hội và thực tiễn áp dụng tại thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ---------***--------- LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁP LUẬT VỀ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI THỊ XÃ QUẢNG YÊN TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Luật kinh tế PHẠM THỊ LÀNH Hà Nội - 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ---------***--------- LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁP LUẬT VỀ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI THỊ XÃ QUẢNG YÊN TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Luật kinh tế Mã số: 8380107 Họ và tên học viên: PHẠM THỊ LÀNH Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. NGUYỄN THỊ MƠ Hà Nội - 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các nội dung nghiên cứu và kết quả, các số liệu nêu trong Luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và đáng tin cậy. Nếu phát hiện có bất kỳ sự gian lận nào tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước Hội đồng cũng như về kết quả Luận văn của mình. Hà Nội, ngày 10 tháng 1 năm 2020 Tác giả Phạm Thị Lành
ii LỜI CẢM ƠN Tác giả xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo Trường Đại học Ngoại Thương, nhất là các cán bộ, giảng viên Khoa Sau đại học đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tác giả hoàn thành bản Luận văn này. Đặc biệt, tác giả xin trân trọng cảm ơn cô giáo, người hướng dẫn khoa học GS.TS. Nguyễn Thị Mơ đã tận tình hướng dẫn tác giả hoàn thành Luận văn. Tác giả cũng xin trân trọng cảm ơn Bảo hiểm Xã hội thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh; Thư viện Trường Đại Học Ngoại Thương đã quan tâm giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi hỗ trợ, giúp đỡ tác giả trong việc thu thập thông tin, tài liệu trong quá trình thực hiện Luận văn. Xin cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã giúp đỡ, chia sẻ khó khăn và động viên tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn! Quảng Ninh, ngày 10 tháng 1 năm 2020 Tác giả Phạm Thị Lành
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.................................................................................. vi DANH MỤC BẢNG ............................................................................................... vii DANH MỤC HÌNH ..................................................... Error! Bookmark not defined. TÓM TẮT LUẬN VĂN ........................................................................................ viii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ PHÁP LUẬT VỀ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI ........................................................7 1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của thu bảo hiểm xã hội ............................. 7 1.1.1. Khái niệm về thu bảo hiểm xã hội ................................................................. 7 1.1.2. Đặc điểm của thu bảo hiểm xã hội ................................................................ 8 1.1.3. Vai trò của thu bảo hiểm xã hội ...................................................................12 1.2. Khái niệm, đặc điểm và nội dung của pháp luật về thu bảo hiểm xã hội . 14 1.2.1. Khái niệm pháp luật về thu bảo hiểm xã hội ..............................................14 1.2.2. Đặc điểm của pháp luật về thu bảo hiểm xã hội ........................................15 Tóm lại khi vi phạm luật BHXH liên quan đến thu BHXH các chế tài được áp dụng là 2 loại: chế tài vi phạm hành chính và chế tài hình sự...........................20 1.2.3.Nội dung của pháp luật về thu bảo hiểm xã hội .........................................20 1.2.4. Vai trò của pháp luật về thu bảo hiểm xã hội ở Việt Nam ........................22 1.3. Nghiên cứu pháp luật về thu bảo hiểm xã hội của một số quốc gia trên thếgiới và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam .................................................... 24 1.3.1. Pháp luật về thu bảo hiểm xã hội ở Trung Quốc và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam .......................................................................................................24 1.3.2. Pháp luật về thu bảo hiểm xã hội ở Mỹ và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam....................................................................................................................26 1.3.3. Pháp luật về thu bảo hiểm xã hội ở Đức và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam....................................................................................................................27
iv Kết luận chương 1 ...................................................................................................28 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI THỊ XÃ QUẢNG YÊN TỈNH QUẢNG NINH .............................................................29 2.1. Thực trạng pháp luật về thu bảo hiểm xã hội .............................................. 29 2.1.1. Về đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc ......................................29 2.1.2. Về căn cứ thu bảo hiểm xã hội.....................................................................32 2.1.3. Về tỷ lệ và phương thức thu bảo hiểm xã hội .............................................34 2.1.4. Về quy trình thu bảo hiểm xã hội ................................................................35 2.1.5. Về trách nhiệm của cơ quan BHXH trong việc tổ chức thực hiện thu bảo hiểm xã hội................................................................................................................38 2.2. Thưc tiễn áp dụng pháp luật về thu bảo hiểm xã hội tại cơ quan bảo hiểm xã hội thị xã Quảng Yên ......................................................................................... 40 2.2.1. Giới thiệu một số nét về thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh .................40 2.2.2. Thực trạng bộ máy quản lý thu bảo hiểm xã hội tại thị xã Quảng Yên ..42 Văn bản pháp luật quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực BHXH được ban hành sau khi Luật BHXH năm 2014 có hiệu lực bao gồm: Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13 (được Quốc hội thông qua, có hiệu lực từ ngày 01/01/2018) lần đầu tiên quy định các nhóm tội danh về các hành vi vi phạm trong lĩnh vực thu BHXH, theo đó cá nhân, pháp nhân thương mại vi phạm phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định tại các Điều 214-Tội gian lận BHXH, Điều 216-Tội trốn đóng BHXH cho người lao động;Nghị định 88/2015/NĐ-CP - Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lao động và BHXH. ...................................................................................................................... 55 Kết luận chương 2 ...................................................................................................61 CHƯƠNG 3: MỤC TIÊU,ĐỊNH HƯỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ KIẾN NGHỊ TĂNG CƯỜNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI THỊ XÃ QUẢNG YÊN, TỈNH QUẢNG NINH TRONG THỜI GIAN TỚI .....................................................................................63 3.1. Mục tiêu và định hướng hoàn thiện pháp luật về thu bảo hiểm xã hội .... 63
v 3.1.1. Mục tiêu ..........................................................................................................63 3.1.2. Định hướng ....................................................................................................64 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh................................................................................. 67 3.2.1. Nhóm giải pháp hoàn thiện pháp luật về thu bảo hiểm xã hội ................67 3.2.2. Nhóm giải pháp vận dụng kinh nghiệm các nước trong thu BHXH ......74 3.2.3. Nhóm giải pháp bổ sung văn bản về thu bảo hiểm xã hội của tỉnh Quảng Ninh ...........................................................................................................................75 3.3. Một số kiến nghị nhằm tăng cường thực thi pháp luật về thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ........................................ 77 3.3.1. Kiến nghị đối với Nhà nước .........................................................................77 3.3.2. Kiến nghị đối với cơ quan Bảo hiểm xã hội Việt Nam .............................80 3.3.3. Kiến nghị đối với Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh và Bảo hiểm xã hội thị xã Quảng Yên .....................................................................................................83 Kết luận chương 3 ...................................................................................................85 KẾT LUẬN ..............................................................................................................86 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................1
vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nguyên từ đầy đủ ASXH An sinh xã hội BHTN Bảo hiểm thất nghiệp BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế Bộ LĐTB&XH Bộ lao động thương binh và xã hội CNTT Công nghệ thông tin DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp Nhà nước DNNQD Doanh nghiệp ngoài quốc doanh ĐVSDLĐ Đơn vị sử dụng lao động HC, SN, Đ, ĐT Hành chính, sự nghiệp, đảng, đoàn thể HĐLĐ Hợp đồng lao động KT - XH Kinh tế - Xã hội LĐ Lao động NLĐ Người lao động Nghị định 12/CP Nghị định 12/Chính Phủ NSDLĐ Người sử dụng lao động PL Pháp luật TX Thị xã TNLĐ-BNN Tai nạn lao động bệnh nghề nghiệp UBND Uỷ ban nhân dân
vii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: So sánh tỷ lệ đóng BHXH ở Bắc Kinh và Thương Hải giai đoạn 2014 - 2018 ...........................................................................................................................25 Bảng 2.1: Phân bổ cán bộ thực hiện thu BHXH .......................................................45 Bảng 2.2.Đối tượng tham gia BHXH bắt buộc tại Quảng Yên.................................47 giai đoạn 2014-2018 ..................................................................................................47 Bảng 2.3. Đối tượng tham gia BHXH bắt buộc tại TX Quảng Yên theo khối quản lýtrong giai đoạn 2014-2018 .....................................................................................48 Bảng 2.4. Kết quả thực hiện kế hoạch thu BHXH bắt buộc trong giai đoạn 2014 – 2018 tại TX Quảng Yên ............................................................................................49 Bảng 2.5. Kết quả thu BHXH theo nhóm đối tượng giai đoạn 2014 - 2018 ............50 DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Hệ thống cơ quan từ TW đến thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh ..........17 Hình 2.1. Bộ máy tổ chức quản lý BHXH thị xã tại thị xã Quảng Yên ....................43 Hình 2.2. Bộ máy thu BHXH bắt buộc tại BHXH thị xã Quảng Yên ......................44
viii TÓM TẮT LUẬN VĂN Bảo hiểm xã hội là chính sách an sinh xã hội quan trọng trong hệ thống chính sách đã được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Tuy nhiên, hiện nay việc chấp hành pháp luật vềthubảo hiểm xã hội còn nhiều bất cập; tình trạng doanh nghiệp, người lao động tìm cách trốn đóng bảo hiểm xã hội ngày càng phổ biến, điều này dẫn đến nhiều hệ lụy sau này: Quỹ bảo hiểm xã hội không được duy trì ổn định, an sinh xã hội không được đảm bảo. Nguyên nhân là do các doanh nghiệp chưa hoặc không thực hiện nghiêm chỉnh pháp luật vềthu bảo hiểm xã hội cũng như bảo hiểm xã hội chưa có giải pháp hiệu quả để thúc đẩy việc thu bảo hiểm xã hội; Bên cạnh đó, các quy định của pháp luật về thu bảo hiểm xã hội cũng còn nhiều bất cập cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng này. Công tác thu bảo hiểm xã hội ở Thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh cũng ở trong tình trạng đó.Trong bối cảnh đó, Luận văn với đề tài “Pháp luật về thu bảo hiểm xã hội và thực tiễn áp dụng tại thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh” đã thực hiện và đạt được các kết quả sau đây. Thứ nhất, về lý luận Luận văn đã phân tích làm rõ khái niệm, đặc điểm, nội dung và vai trò của thubảo hiểm xã hội. Đặc biệt, Luận văn đã nêu ra được khái niệm pháp luật về thubảo hiểm xã hội và chỉ ra 3 đặc điểm quan trọng của pháp luật về thubảo hiểm xã hội là đặc điểm về chủ thể, đặc điểm về nguồn luật và đặc điểm về xử lý vi phạm. Thứ hai, về thực tiễn. Trên cơ sở làm rõ nội dung của pháp luật về thu bảo hiểm xã hội, Luận văn đã phân tích thực trạng pháp luật về thu bảo hiểm xã hội theo 5 vấn đề là: Đối tượng thu bảo hiểm xã hội; căn cứ thu bảo hiểm xã hội; phương thức thu bảo hiểm xã hội; quy trình thu bảo hiểm xã hội; trách nhiệm của tổ chức thu bảo hiểm xã hội. Luận văn cũng chỉ ra những kết quả và những yếu kém của thubảo hiểm xã hộitheo 5 nội dung này tại thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh. Trên cơ sở đó, Luận văn đề xuất phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về thubảo hiểm xã hội cùng các kiến nghị với thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh. Thứ ba, Luận văn phân tích kinh nghiệm của 3 nước là Trung Quốc, Mỹ và Đức về thubảo hiểm xã hội, chỉ ra kinh nghiệm cụ thể ở mỗi nước mà Việt Nam cần tham khảo.
ix Thứ tư, với tổng số 86 trang Luận văn xây dựng kết cấu về nội dung thành 3 chương, trong đó Chương 1 nghiên cứu một số vấn đề lý luận về thu bảo hiểm xã hội và pháp luật về thu bảo hiểm xã hội. Chương 2 phân tích thực trạng pháp luật Việt Nam về thubảo hiểm xã hội và thực tiễn áp dụng pháp luật về thubảo hiểm xã hội tại thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. Chương 3 nghiên cứu phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về thu bảo hiểm xã hội cùng một số kiến nghị của tác giả để việc thực thi pháp luật về thu bảo hiểm xã hội tại thị xã Quảng Yên cũng như công tác thu bảo hiểm xã hội tại đây sẽ tốt hơn trong thời gian tới.
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo hiểm xã hội là chính sách an sinh xã hội quan trọng trong hệ thống chính sách xã hội được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực trong sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa, là yếu tố quan trọng nhất, có ý nghĩa quyết định trong quá trình phát triển đất nước. Vì vậy, việc chăm sóc sức khỏe và bảo đảm an sinh xã hội là một trong những nhiệm vụ hàng đầu của Đảng, Nhà nước và cộng đồng xã hội. Theo đó, mục tiêu trong giai đoạn hiện nay là tiến tới mọi người lao động ở mọi thành phần kinh tế đều được tham gia Bảo hiểm xã hội và phải đóng bảo hiểm xã hội theo đúng quy định của pháp luật nhằm bảo đảm cân đối thu chi quỹ bảo hiểm xã hội. Với vai trò là một bộ phận trong bảo hiểm xã hội Việt Nam, bảo hiểm xã hội thị xã Quảng Yên (trực thuộc Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ninh) đang từng bước cố gắng làm tốt chức năng, nhiệm vụ của mình trong việc thu bảo hiểm xã hội để góp phần vào sự nghiệp chung của ngành bảo hiểm xã hội Việt Nam. Quỹ bảo hiểm xã hội hiện đang được thực hiện nhằm đạt mục tiêu là một công quỹ độc lập với ngân sách nhà nước, nhằm đảm bảo về tài chính để chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội cho người lao động. Vì thế công tác thu bảo hiểm xã hội ngày càng trở thành khâu quan trọng và quyết định đến sự tồn tại và phát triển của việc thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội. Công tác thu bảo hiểm xã hội là hoạt động thường xuyên và đa dạng của ngành bảo hiểm xã hội nhằm đảm bảo để nguồn quỹ tài chính bảo hiểm xã hội đạt được sự tập trung thống nhất ở mức độ cao. Để chính sách bảo hiểm xã hội được diễn ra thuận lợi thì công tác thu bảo hiểm xã hội có vai trò như một điều kiện cần và đủ trong quá trình tạo lập cùng thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội. Công tác thu bảo hiểm xã hội vừa đảm bảo cho quỹ bảo hiểm xã hội được tập trung về một mối, vừa đóng vai trò như một công cụ thanh kiểm tra số lượng người tham gia bảo hiểm xã hội biến đổi ở từng khối lao động, cơ quan, đơn vị ở từng địa phương hoặc trên phạm vi toàn quốc. Muốn đạt được điều này, công tác thu bảo hiểm xã hội không phải chỉ cần được thực hiện tốt mà còn cần phải tuân thủ các quy định của pháp luật về thu bảo hiểm xã hội.Tuy nhiên, trong thực tế việc
2 thu bảo hiểm xã hội hiện nay còn rất nhiều vấn đề, tình trạng trốn đóng bảo hiểm xã hội và nợ đọng kéo dài mà trong đó, nguyên nhân một mặt là do các doanh nghiệp chưa hoặc không thực hiện nghiêm chỉnh pháp luật thu bảo hiểm xã hội cũng như bảo hiểm xã hội chưa có giải pháp hiệu quả để thúc đẩy việc thu bảo hiểm xã hội, mặt khác là các qui định của pháp luật về thu bảo hiểm xã hội cũng còn nhiều bất cập. Công tác thu bảo hiểm xã hội ở Thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh cũng ở trong tình trạng đó. Trải qua 5 năm thực hiện, Luật bảo hiểm xã hội năm 2014 đã có nhiều sự tác động tích cực đối với việc thu bảo hiểm xã hội tại thị xã Quảng Yên. Mặc dù vậy việc thu bảo hiểm xã hội nói chung và việc thực thi pháp luật về thu bảo hiểm xã hội tại đây vẫn còn nhiều yếu kém. Vì vậy, cần có giải pháp phù hợp trong công tác này tại Thị xã Quảng Yên. Với mong muốn nghiên cứu để tìm ra giải pháp hoàn thiện pháp luật và tăng cường thực thi pháp luật về thu bảo hiểm xã hội tại đây, tác giả đã chọn vấn đề “Pháp luật về thu bảo hiểm xã hội và thực tiễn áp dụng tại thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh”làm đề tài cho Luận văn Thạc sĩ, chuyên ngành Luật kinh tế của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Trong những năm qua, vấn đề về bảo hiểm xã hội, quĩ bảo hiểm xã hội và thu bảo hiểm xã hộiluôn được rất nhiều người quan tâm nghiên cứu. Đã có nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến hoạt động thu bảo hiểm xã hội ở nhiều khía cạnh khác nhau ở phạm vi cả nước cho đến những phạm vi nhỏ hơn như về địa bàn tỉnh. Tiêu biểu có: - Luận án tiến sỹ của tác giả Đỗ Văn Sinh (2009), có tên gọi “Hoàn thiện quản lý quỹ bảo hiểm xã hội ở Việt Nam” (Bảo vệ tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh), đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về quỹbảo hiểm xã hội, quản lý quỹ bảo hiểm xã hội trong đó có vấn đề về quản lý thu bảo hiểm xã hội và đã đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý quỹ bảo hiểm xã hội ở Việt Nam. Tuy nhiên, đề tài luận án này được thực hiện năm 2009 và hiện nay khi luật bảo hiểm xã hội 2014 ra đời thì nhiều vấn đề liên quan đến thu bảo hiểm xã hội cũng đã có nhiều thay đổi.
3 - Luận án tiến sỹ của Phạm Trường Giang (2010): “ Hoàn thiện cơ chế thu bảo hiểm xã hội tại Việt Nam”. Luận án này nghiên cứu sâu về cơ chế thu bảo hiểm xã hội theo quy định của pháp luật. Đây là công trình nghiên cứu trên nhiều khía cạnh khác nhau nhằm hoàn thiện cơ chế thu bảo hiểm xã hội. Tuy nhiên cũng như Luận án của Đỗ Văn Sinh, Luận án này bảo vệ năm 2010, khi Luật bảo hiểm xã hội năm 2014 chưa ban hành. Ngoài ra, luận án này không nghiên cứu về thu bảo hiểm xã hội tại thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. - Luận văn cao học của Nguyễn Thị La Giang (2015) với nhan đề: “ pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc và thực tiễn ở Hà Nội” (là luận văn thạc sỹ luật học, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội). Luận văn đã hệ thống hóa một số vấn đề lý luận về bảo hiểm xã hội bắt buộc và phân tích các quy định của pháp luật về thu BHXH bắt buộc. Trong luận văn đã đưa ra một số giải pháp hoàn thiện các quy định của luật bảo hiểm xã hội có giá trị tham khảo đối với tác giả. Tuy nhiên luận văn này không nghiên cứu về thu bảo hiểm xã hội tại thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. Nội dung của các công trình nghiên cứu kể trên ít nhiều cũng có đề cập đến vấn đề thu bảo hiểm xã hội theo quy định của pháp luật và là tài liệu quý giá để tác giả luận văn này nghiên cứu và tham khảo. Tuy nhiên các công trình nêu trên không nghiên cứu về thu bảo hiểm xã hội và thực tiễn áp dụng pháp luật về thu bảo hiểm xã hội tại thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh. Vì vậy đây là Luận văn Thạc sĩ Luật học đầu tiên nghiên cứu vấn đề này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu để làm rõ một số vấn đềlý luận liên quan đến pháp luật về thu bảo hiểm xã hội và phân tích thực trạng công tác thu bảo hiểm xã hội cùng thực tiễn thi hành pháp luật về thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh, Luận văn đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và tăng cường thực thi pháp luật về thu bảo hiểm xã hội tại thị xã Quảng Yên trong thời gian tới.
4 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện được mục đích nghiên cứu nói trên, luận văn có nhiệm vụ cụ thể sau đây: - Nghiên cứu để làm rõ khái niệm, đặc điểm và nội dung của thu bảo hiểm xã hội và của pháp luật về thu bảo hiểm xã hội. - Phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về thu bảo hiểm xã hội tại thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh nhằm chỉ ra những bất cập của pháp luật và những khó khăn của công tác thu bảo hiểm xã hội tại thị xã Quảng Yên. - Đánh giá thực trạng thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh nhằm chỉ ra những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân của các hạn chế đó. - Dựa trên việc nghiên cứu kinh nghiệm của một số nước về thu bảo hiểm xã hội, Luận văn đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về thu bảo hiểm xã hội và kiến nghị về nâng cao hiệu quả trong công tác thu bảo hiểm xã hộitrên địa bàn thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề liên quan đến bảo hiểm xã hội, thu bảo hiểm xã hội và pháp luật về thu bảo hiểm xã hội. Đối tượng nghiên cứu của đề tài còn bao gồm các quy định có liên quan của một số nước, của Việt Nam và của tỉnh Quảng Ninh và thực tiễn áp dụng pháp luật về thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Thu bảo hiểm xã hội gồm 2 hình thức, đó là thu bảo hiểm xã hội bắt buộc và thu bảo hiểm xã hội tự nguyện. Tuy nhiên trong khuôn khổ nội dung của một luận văn thạc sĩ, tác giả chỉ phân tích về hình thức thu bảo hiểm xã hội bắt buộc. Theo đó, nội dung của luận văn nghiên cứu 5 vấn đề cụ thể: (i). Đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc; (ii). Căn cứ thu bảo hiểm xã hội bắt buộc; (iii). Tỷ lệ và phương thức thu bảo hiểm xã hội bắt buộc; (iv). Quy trình thu bảo hiểm xã hội bắt buộc; (v). Trách nhiệm của tổ chức thu bảo hiểm xã hội.
5 - Phạm vi về thời gian: Khi đánh giá thực trạng thực thi các quy định của pháp luật về thu bảo hiểm xã hội tại thị xã Quảng Yên, luận văn lấy mốc năm 2014- năm ban hành Luật bảo hiểm xã hội mới cho đến hiện nay. Khi đề xuất giải pháp, Luận văn lấy mốc là từ nay cho đến năm 2024 và xa hơn, đến năm 2028. - Phạm vi về không gian: Ngoài nghiên cứu việc thu bảo hiểm xã hội tại thị xã Quảng Yên, luận văn nghiên cứu vấn đề thu bảo hiểm xã hội tại Mỹ, Đức và Trung Quốc. Lý do chọn Trung Quốc là bởi vì Trung Quốc là nước láng giềng của Việt Nam, Trung Quốc cùng có điều kiện xã hội, chính trị và vị trí địa lý khá tương đồng với Việt Nam. Việc lựa chọn Đức vì Đức là nước có chế độ an sinh xã hội và bảo hiểm xã hội sớm nhất trên thế giới và khá hiện đại. Việc lựa chọn Mỹ vì Mỹ là quốc gia có chế độ an sinh xã hội đa dạng và có nhiều ưu việt đáng để các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam học tập. 5. Phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành luận văn tác giả đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu như phương pháp tổng hợp, phương pháp hệ thống hóa, phương pháp phân tích, phương pháp thống kê và phương pháp so sánh luật học. Cụ thể: - Tại Chương 1, luận văn sử dụng phương pháp hệ thống hóa, phương pháp tổng hợp và phương pháp phân tích để làm rõ khái niệm, đặc điểm, vai trò của thu bảo hiểm xã hội và khái niệm, đặc điểm, nội dung của pháp luật về thu bảo hiểm xã hội. Cũng tại Chương 1, Luận văn sử dụng phương pháp so sánh luật học để phân tích pháp luật về thu bảo hiểm xã hội tại Trung Quốc, Đức và Mỹ. - Tại Chương 2, luận văn sử dụng phương pháp thống kê, phương pháp phân tích và phương pháp so sánh luật học để phân tích thực trạng pháp luật Việt Nam về thu bảo hiểm xã hội theo 5 nội dung thuộc phạm vi nghiên cứu của luận văn, trên cơ sở so sánh với pháp luật của Mỹ, Đức và Trung Quốc - Tại Chương 3, luận văn sử dụng phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp để luận giải cho các giải pháp và kiến nghị được nêu ra trong luận văn. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn gồm 3 chương:
6 Chương 1: Một số vấn đề lý luận về thu bảo hiểm xã hội và pháp luật về thu bảo hiểm xã hội Chương 2: Thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về thu bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm Xã hội Thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh Chương 3: Mục tiêu, định hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật và kiến nghị tăng cường áp dụng pháp luật về thu bảo hiểm xã hội tại Thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh trong thời gian tới.
7 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ PHÁP LUẬT VỀ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của thu bảo hiểm xã hội 1.1.1. Khái niệm về thu bảo hiểm xã hội Thu BHXH không ra đời cùng với khái niệm BHXH bởi hình thức sơ khai nhất của BHXH là những quỹ được hình thành do sự tự nguyện đóng góp của một bộ phận người nhất định. Tuy nhiên, trong quá trình phát triển, BHXH ngày càng hướng tới nhiều đối tượng và các chế độ trợ cấp khác nhau. Do đó, nguồn quỹ BHXH cũng đặt ra yêu cầu cần được bảo vệ và tăng trưởng tương xứng với mức độ chi. Dần dần quỹ BHXH được hình thành không phải từ sự tự nguyện của một nhóm nhỏ lẻ mà trở thành quy định bắt buộc đối với cộng đồng, sau đó là mỗi quốc gia và cho đến hiện nay nó được công nhận trên toàn thế giới. Cũng từ đó, thuật ngữ “thu BHXH” ra đời và được sử dụng một cách rộng rãi. Tuy nhiên, để có khái niệm đầy đủ vềthu BHXH, trước tiên cần phải tìm hiểu về sự cần thiết phải có BHXH và nguyên tắc của thu BHXH. Thu BHXH ra đời là một tất yếu khách quan xuất phát từ những nguyên tắc cơ bản của BHXH như sau: Thứ nhất, BHXH và thu BHXH được thực hiện trên nguyên tắc có đóng, có hưởng, cộng đồng chia sẻ rủi ro; lấy số đông bù số ít, lấy của người đang làm việc trả cho người nghỉ hưởng chế độ BHXH; đồng thời còn có thêm trách nhiệm đóng góp của chủ sử dụng lao động và sự bảo hộ của Nhà nước. Thứ hai, mức hưởng từ thu BHXH phải căn cứ trên mức đóng góp, thời gian đóng, không được cao hơn mức lương tham gia BHXH và thấp nhất phải đảm bảo mức sống tối thiểu cho người lao động theo quy định của Nhà nước. Việc quy định mức hưởng phải thấp hơn tiền lương là nguyên tắc bắt buộc của tất cả các nước, song thấp hơn bao nhiêu còn tùy thuộc vào điều kiện kinh tế, chính trị và xã hội của mỗi quốc gia ở từng thời kỳ khác nhau. Thứ ba, thu, chi từ quỹ BHXH phải dựa trên nguyên tắc tự chủ về tài chính. Đây là nguyên tắcquan trọng trong chính sách thuBHXH của các nước, bởi vì nếu
8 không thực hiện nguyên tắc này, quỹ BHXH sẽ chỉ tồn tại trên danh nghĩa do thu không đủ bù chi. Thứ tư, việc thu BHXH phải kết hợp hài hòa giữa các lợi ích, các mục tiêu và phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội của mỗi một quốc gia. Từ 4 nguyên tắc trên, có thể có cách hiểu về thu BHXH từ nhiều góc độ. Đó là: Về mặt ngôn ngữ, “thu BHXH” chỉ hành động thu tiền về cho quỹ BHXH (Đỗ Thị Hằng, 2015). Về mặt kinh tế học, thu BHXH là một hoạt động hay một nghiệp vụ tài chính nhằm tạo nguồn thu cho quỹ BHXH (Đỗ Thị Hằng, 2015, trang 7), Luận văn cao học). Về mặt pháp lý, thu BHXH được hiểu là việc Nhà nước dùng quyền lực của mình bắt buộc các đối tượng phải đóng BHXH theo mức phí quy định hoặc cho phép một số đối tượng được tự nguyện tham gia, lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình(Đỗ Thị Hằng, 2015, trang 7). Từ những phân tích trên, tác giả cho rằng thu BHXH là hoạt động tổ chức và triển khai thực hiện việc thu tiền BHXH từ các tổ chức, cá nhân có trách nhiệm tham gia BHXH bắt buộc và từ các đối tượng tự nguyện tham gia để tạo lập một quỹ BHXH tập trung, thống nhất và độc lập. Thu BHXH là hoạt động quản lý và tăng trưởng quỹ BHXH để quỹ được bảo toàn và phát triển, vừa đủ khả năng chi trả các chế độ BHXH vừa có khả năng kết dư trong tương lai.Trên cơ sở đó hình thành một quỹ tiền tệ tập trung thống nhất nhằm mục đích bảo đảm cho các hoạt động của sự nghiệp BHXH. 1.1.2. Đặc điểm của thu bảo hiểm xã hội 1.1.2.1. Đặc điểm về chủ thể thu Về chủ thể của thu BHXH: Trong xã hội có giai cấp và Nhà nước thì Nhà nướcchính là chủ thể có quyền thu BHXH mà cụ thể là các cơ quan, tổ chức được Nhà nước giao phó, thay mặt Nhà nước để thực hiện việc thu, chi BHXH. Ví dụ, ở Việt Nam BHXH Việt Nam là cơ quan thuộc Chính phủ, có chức năng thực hiện chính sách, chế độ BHXH, BHYT và quản lý Quỹ bảo hiểm xã hội theo quy định của pháp luật. BHXH lại được phân cấp theo đơn vị hành chính lãnh thổ trong đó có BHXH cấp huyện. Theo quy định tại Quyết định số 1414 ngày 4 tháng 10 năm 2016 của BHXH Việt Nam có quy định về chức năng nhiệm vụ
9 quyền hạn của BHXH các cấp,trong đó BHXH cấp huyện được quy định tại điều 4, 5, 6, 7, 8 tại Quyết định này có nêu: - Bảo hiểm xã hội huyện là cơ quan trực thuộc Bảo hiểm xã hội tỉnh đặt tại huyện, có chức năng giúp Giám đốc Bảo hiểm xã hội tỉnh tổ chức thực hiện chế độ, chính sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế; quản lý thu, chi bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện theo quy định. - Bảo hiểm xã hội huyện chịu sự quản lý trực tiếp, toàn diện của Giám đốc Bảo hiểm xã hội tỉnh và chịu sự quản lý hành chính nhà nước trên địa bàn của Ủy ban nhân dân huyện. - Khai thác, đăng ký, quản lý các đối tượng tham gia và hưởng chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế. Thu các khoản đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế đối với các tổ chức và cá nhân tham gia, từ chối việc đóng các chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế không đúng quy định. Kiểm tra việc ký hợp đồng, việc đóng, trả bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế đối với cơ quan, đơn vị, tổ chức sử dụng lao động. Như vậy, có thể thấy , BHXH cấp tỉnh huyện và TX có quyền thu BHXH. Nói cách khác, chủ thể có quyền thu BHXH là cơ quan BHXH tỉnh, thành phố, huyện, TX. 1.1.2.2. Đặc điểm về đối tượng phải nộp Về đối tượng của thu BHXH: Tại Khoản 1 Điều 3 Luật BHXH 2014, BHXH được hiểu “là sự bù đắp hoặc thay thế một phần hoặc toàn bộ thu nhập của người lao động” thì đối tượng của BHXH chính là thu nhập của người lao động. BHXH không phải “bảo hiểm” cho bản thân người lao động mà chính là “bảo hiểm” cho thu nhập của họ. Người lao động trong mối quan hệ này không phải là đối tượng được “bảo hiểm” mà là đối tượng được tác động hay nói cách khác là đối tượng được thụ hưởng BHXH. Đối tượng của thu BHXH cũng không phải là đối tượng tham gia BHXH mà là những đơn vị, tổ chức và cá nhân có trách nhiệm đóng góp vào quỹ BHXH. Hầu hết các quốc gia đều quy định đối tượng đóng góp vào quỹ BHXH bao gồm ba bên: Người lao động, người sử dụng lao động và Nhà nước.