Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Một số phương tiện và biện pháp tu từ trong ca dao Nam Bộ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH<br /> -----š›&š›-----<br /> <br /> NGUYỄN THỊ THANH HẰNG<br /> <br /> MỘT SỐ PHƯƠNG TIỆN VÀ BIỆN PHÁP TU TỪ<br /> TRONG CA DAO NAM BỘ<br /> <br /> LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN<br /> <br /> VINH, 2011<br /> <br /> BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH<br /> -----š›&š›-----<br /> <br /> NGUYỄN THỊ THANH HẰNG<br /> <br /> MỘT SỐ PHƯƠNG TIỆN VÀ BIỆN PHÁP TU TỪ<br /> TRONG CA DAO NAM BỘ<br /> <br /> Chuyên ngành: NGÔN NGỮ HỌC<br /> Mã số: 60.22.01<br /> <br /> LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐẶNG LƯU<br /> <br /> Vinh , 2011<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> Trang<br /> MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1<br /> CHƯƠNG 1: CA DAO VÀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU HÌNH THỨC<br /> NGHỆ THUẬT CỦA CA DAO ........................................................... 7<br /> 1.1. Ca dao và các hướng nghiên cứu ca dao ở Việt Nam..................................... 7<br /> 1.2. Vấn đề nghiên cứu hình thức nghệ thuật của ca dao ................................... 11<br /> 1.3. Tu từ nghệ thuật trong ca dao ....................................................................... 14<br /> 1.4. Ca dao Nam Bộ và việc sử dụng các hình thức nghệ thuật trong ca dao Nam Bộ..........16<br /> Tiểu kết chương 1................................................................................................. 27<br /> CHƯƠNG 2:MỘT SỐ PHƯƠNG TIỆN TU TỪ TRONG CA DAO NAM BỘ ... 28<br /> 2.1. Dẫn nhập ...................................................................................................... 28<br /> 2.2. Một số phương tiện tu từ trong ca dao Nam Bộ............................................ 28<br /> 2.2.1. Phương tiện tu từ từ ngữ trong ca dao Nam Bộ ................................... 28<br /> 2.2.2. Phương tiện tu từ ngữ nghĩa trong ca dao Nam Bộ .............................. 57<br /> Tiểu kết chương 2................................................................................................. 76<br /> CHƯƠNG 3 :MỘT SỐ BIỆN PHÁP TU TỪ TRONG CA DAO NAM BỘ ......... 77<br /> 3.1. Khái niệm biện pháp tu từ ............................................................................ 77<br /> 3.2. Một số biện pháp tu từ trong ca dao Nam Bộ ............................................... 78<br /> 3.2.1. Biện pháp tu từ ngữ nghĩa trong ca dao Nam Bộ.................................. 78<br /> 3.2.1.1. So sánh ............................................................................................. 78<br /> 3.2.1.2. Chơi chữ .......................................................................................... 87<br /> 3.2.2. Biện pháp tu từ cú pháp trong ca dao Nam Bộ...................................... 95<br /> 3.2.2.1. Sóng đôi ............................................................................................ 96<br /> 3.2.2.2. Biện pháp lặp .................................................................................... 99<br /> 3.2.2.3. Câu hỏi tu từ ..................................................................................... 106<br /> Tiểu kết chương 3............................................................................................... 115<br /> KẾT LUẬN ................................................................................................................ 116<br /> BÀI VIẾT CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI............. 119<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Lý do chọn đề tài<br /> 1.1. Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam, ca dao chiếm một vị<br /> trí quan trọng. Ca dao là tiếng nói phản ánh đời sống tâm hồn, tình cảm của<br /> quần chúng nhân dân, phản ánh lịch sử xã hội, và do vậy, nó là một kho tài<br /> liệu phong phú về phong tục, tập quán trong các lĩnh vực sinh hoạt vật chất và<br /> tinh thần của nhân dân lao động. Nội dung trữ tình của ca dao hết sức phong<br /> phú. Ta bắt gặp trong ca dao những "tiếng tơ đàn" ngân lên những giai điệu<br /> về tình yêu đất nước, tình cảm gia đình, tình yêu lứa đôi, tiếng hát than thân,<br /> tiếng cười trào lộng… Xét về hình thức, ca dao là kho kinh nghiệm quí báu<br /> trong lĩnh vực nghệ thuật ngôn từ. Không phải ngẫu nhiên, nhiều nhà thơ tài<br /> năng ở các thời đại khác nhau đã tìm thấy ở ca dao những bài học sáng tạo<br /> đáng giá. Ta mới hiểu vì sao, đối với ngành Ngữ văn lâu nay, việc học tập,<br /> tìm hiểu, nghiên cứu ca dao vẫn chưa hề mất tính thời sự. Từ những góc nhìn<br /> khác nhau, các nhà nghiên cứu không ngừng cho ra đời các công trình có giá<br /> trị về mảng đề tài này.Tuy thế, ca dao Việt Nam, nhất là bộ phận ca dao thuộc<br /> các vùng miền vẫn ẩn chứa những vấn đề thú vị, đòi hỏi được tìm hiểu kĩ<br /> lưỡng, sâu sắc thêm.<br /> 1.2. Trên tấm "bản đồ văn hóa dân gian Việt Nam" miền đất Nam Bộ<br /> có nhiều nét đặc thù. Bộ phận ca dao của vùng đất này là một minh chứng<br /> sinh động. Với những gì đã sưu tập được, ta có thể thấy tính đa dạng, phong<br /> phú và đặc sắc của ca dao Nam Bộ ở cả phương diện nội dung lẫn hình thức<br /> biểu hiện.Trong thực tế, việc nghiên cứu ca dao Nam Bộ vẫn chưa được tiến<br /> hành đầy đủ, đúng với những gì lẽ ra nó được tìm hiểu. Chọn vấn đề Một số<br /> phương tiện và biện pháp tu từ trong ca dao Nam Bộ làm đề tài luận văn<br /> thạc sĩ, chúng tôi muốn đi sâu vào một trong những biểu hiện đa dạng và đặc<br /> sắc nhất của hình thức ca dao vùng này, nhằm khám phá sâu sắc thêm các giá<br /> trị tiềm ẩn, cắt nghĩa sức sống lâu bền của nó, đồng thời hiểu được những nét<br /> <br /> 2<br /> <br /> riêng về văn hoá của một vùng đất. Đặt vấn đề này trong bối cảnh nghiên cứu<br /> của ngành Ngữ văn hiện nay, chúng tôi cho rằng đây là sự lựa chọn có ý<br /> nghĩa.<br /> 1.3. Hiện nay, trong chương trình Ngữ văn THPT và nhất là bậc đại học, ca<br /> dao được đưa vào giảng dạy và học tập với số lượng tác phẩm đáng kể. Các<br /> nhà soạn sách giáo khoa đã có quan điểm đúng khi chú ý đến ca dao của người<br /> Kinh và của các tộc người thiểu số, của vùng Bắc cũng như vùng Trung và Nam<br /> Bộ. Việc có mặt các tác phẩm ca dao thuộc nhiều vùng miền khác nhau như vậy<br /> mới phản ánh được sự đa sắc của nó. Trước tình hình ấy, sự lựa chọn đề tài nghiên<br /> cứu của chúng tôi có thêm ý nghĩa thực tiễn. Nếu công trình thực sự có chất<br /> lượng, giải quyết tốt nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra, chắc chắn sẽ góp phần thiết thực<br /> nhất định cho việc tìm hiểu, học tập ca dao ở các bậc học trong nhà trường.<br /> 2. Lịch sử vấn đề<br /> Việc tìm hiểu tu từ nghệ thuật (nghiên cứu ở phương tiện tu từ ngữ nghĩa)<br /> trong ca dao đã và đang được nhiều người quan tâm từ hai góc độ: lý luận và<br /> nghiên cứu ứng dụng. Tất nhiên, trong những công trình, bài viết mang tính lý<br /> luận vẫn có những ví dụ minh họa như là một phần ứng dụng. Ngược lại, trong<br /> những công trình ứng dụng, không thể thiếu những luận điểm lý thuyết.<br /> Cho đến nay, đã có không ít công trình với những tính chất và qui mô<br /> khác nhau về ca dao Nam Bộ. Ca dao dân ca Nam Bộ (Bùi Mạnh Nhị chủ biên,<br /> Nxb Tp.HCM, 1984) là một cuốn sưu tập, nhưng cũng đã phác họa được đôi nét<br /> về đặc điểm nghệ thuật của bộ phận ca dao này. Cuốn Ca dao Đồng Tháp Mười<br /> (Đỗ Văn Tân, Sở VH - TT Đồng Tháp, 1984) đã tập hợp trên 900 câu ca dao một thành công đáng kể trong sự nghiệp bảo tồn và phát huy tinh hoa văn hoá<br /> dân tộc ở vùng Đồng Tháp Mười. Giang Minh Đoán có Kiên Giang qua ca dao<br /> (Nxb Tp.HCM, 1997) sưu tầm 272 câu ca dao về thiên nhiên, con người ở vùng<br /> đất Kiên Giang, qua đó, tác giả nêu lên một số nét trong phong tục tập quán của<br /> vùng sông nước, khu sinh thái U Minh Thượng. Tập thể tác giả của Khoa Ngữ<br /> <br />