Luận văn Thạc sĩ Tài chính ngân hàng: Một số yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của ngân hàng thương mại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:90

Thêm vào BST

Báo xấu

53
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm xác định ảnh hưởng của một số yếu tố đến khả năng sinh lợi của các ngân hàng thương mại Việt Nam; định lượng sự tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của các ngân hàng thương mại Việt Nam; đánh giá tác động của khủng hoảng tài chính đến mối quan hệ giữa các yếu tố ảnh hưởng và khả năng sinh lợi của ngân hàng thương mại.... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tài chính ngân hàng: Một số yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của ngân hàng thương mại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ……………………….. VÕ TRẦN BÌNH NAM MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN KHẢ NĂNG SINH LỢI CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Tp. Hồ Chí Minh, Năm 2013
i LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan rằng luận văn này “Một số yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của ngân hàng thương mại ở Việt Nam” là bài nghiên cứu của chính tôi. Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi cam đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được công bố hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác. Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định. Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các trường đại học hoặc cơ sở đào tạo khác. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày … tháng … năm 2013 Người cam đoan Võ Trần Bình Nam
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành tốt luận văn này trước hết tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới trường Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh, nơi đã cung cấp cho tôi những kiến thức chuyên môn về tài chính ngân hàng ở bậc thạc sỹ. Những kiến thức quý báu này không chỉ được tôi ứng dụng hiệu quả trong quá trình làm luận văn mà còn trong cả quá trình làm việc của tôi. Tôi đặc biệt xin gửi lời tri ân chân thành tới thầy giáo hướng dẫn của tôi, TS. Võ Xuân Vinh – Trường Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh, người đã cung cấp kim chỉ nam, đã luôn theo sát và tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình làm đề tài. Năng lực khoa học, kiến thức chuyên môn sâu sắc và sự nhiệt tâm của thầy đã là một động lực rất lớn giúp tôi hoàn thành luận văn. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn của tôi tới những người thân trong gia đình đã ủng hộ và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận văn này. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày … tháng … năm 2013 Võ Trần Bình Nam
iii ii TÓM TẮT Luận văn này nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của ngân hàng thương mại Việt Nam. Mục tiêu của nghiên cứu bao gồm: (i) xác định ảnh hưởng của một số yếu tố tác động đến khả năng sinh lợi của ngân hàng thương mại Việt Nam và (ii) định lượng sự tác động của các yếu tố đến khả năng sinh lợi. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng đánh giá ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính đến mức độ tác động của các yếu tố ảnh hưởng. Các yếu tố ảnh hưởng được lựa chọn dựa trên các nghiên trước và đặc thù của hệ thống ngân hàng Việt Nam. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu từ báo cáo tài chính, bản cáo bạch của các ngân hàng thương mại Việt Nam và các thông tin về kinh tế vĩ mô trong giai đoạn 2004 – 2011 với 237 quan sát. Mô hình cấu trúc (SEM) được sử dụng để đánh giá mối quan hệ nhân quả trong mô hình. Kết quả nghiên cứu cho thấy hiệu quả quản trị là yếu tố chính làm gia tăng khả năng sinh lợi của ngân hàng. Bên cạnh đó, quy mô vốn chủ sở hữu cũng góp phần làm khả năng sinh lợi tăng lên. Ngược lại, quyền lực thị trường lại làm giảm khả năng sinh lợi. Kết quả của nghiên cứu này không ủng hộ lý thuyết SCP và RMP. Ngoài ra, khủng hoảng tài chính cũng có ảnh hưởng đến mức độ tác động của một số yếu tố. Cụ thể hơn, khủng hoảng tài chính làm gia tăng mức độ tác động của quy mô vốn chủ sở hữu nhưng lại làm giảm mức độ tác động của hiệu quả quản trị đến khả năng sinh lợi của ngân hàng. Đồng thời khủng hoảng làm thay đổi mức ý nghĩa thống kê của một số yếu tố tác động khác như mức độ tập trung của thị trường hay quy mô của ngân hàng. Thêm vào đó, kết quả nghiên cứu cũng cho thấy có sự đánh đổi giữa các biến tác động đến khả năng sinh lợi của ngân hàng. Hiệu quả quản trị có tác động trực tiếp dương đến khả năng sinh lợi của ngân hàng, đồng thời hiệu quả quản trị cũng gia tăng quyền lực thị trường (làm giảm khả năng sinh lợi), gia tăng cấu trúc vốn (làm tăng khả năng sinh lợi) và tăng mức độ chấp nhận rủi ro (làm giảm khả năng sinh lợi).
ii iv Nghiên cứu cũng đưa ra những kiến nghị nhằm giúp cho ngân hàng gia tăng khả năng sinh lợi của mình cũng như những hạn chế và đề xuất cho những nghiên cứu trong tương lai.
vii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................... ii TÓM TẮT.......................................................................................................................... iii MỤC LỤC ......................................................................................................................... v DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................................. viii DANH MỤC CÁC HÌNH .................................................................................. ix CHƢƠNG 1. GIỚI THIỆU ......................................................................................... 1 1.1. Cơ sở hình thành đề tài. ............................................................................................. 1 1.2. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................................... 3 1.3. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 3 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 4 1.5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 4 1.6. Ý nghĩa của đề tài .......................................................................................................... 4 1.7. Kết cấu của luận văn ............................................................................................ 4 CHƢƠNG 2. CƠ SỞ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ............................................... 6 2.1. Giới thiệu chung về hệ thống ngân hàng Việt Nam ...................................... 6 2.2. Cơ sở lý thuyết ........................................................................................ 10 2.2.1. Khả năng sinh lợi của ngân hàng và các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của ngân hàng ........................................................... 10 2.2.1.1. Khả năng sinh lợi của ngân hàng .......................................... 10 2.2.1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của ngân hàng 11 2.2.2. Tóm tắt một số nghiên cứu trước liên quan đến các yếu tố ảnh hưởng
ii vi đến khả năng sinh lợi của ngân hàng .............................................. 12 2.2.2.1. Các yếu tố bên ngoài ............................................................ 13 2.2.2.2. Các yếu tố bên trong ............................................................ 17 2.2.3. Tình hình nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của ngân hàng Việt Nam ...................................................................... 19 CHƢƠNG 3. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ GIẢ THIẾT NGHIÊN CỨU21 3.1. Phương pháp nghiên cứu............................................................................. 21 3.2. Mô hình nghiên cứu .................................................................................... 24 3.2.1. Các biến số trong mô hình nghiên cứu và giả thiết nghiên cứu ......... 27 3.2.1.1. Khả năng sinh lợi của ngân hàng ............................................ 27 3.2.1.2. Mức độ chấp nhận rủi ro ......................................................... 27 3.2.1.3. Cấu trúc vốn của ngân hàng .................................................... 28 3.2.1.4. Quyền lực thị trường ............................................................... 28 3.2.1.5. Hiệu quả quản trị của ngân hàng ............................................. 28 3.2.1.6. Quy mô ngân hàng .................................................................. 29 3.2.1.7. Mức độ tập trung của thị trường ............................................. 29 3.2.1.8. Tốc độ tăng trưởng kinh tế ...................................................... 30 3.3. Dữ liệu nghiên cứu ...................................................................................... 32 CHƢƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................................. 34 4.1. Thống kê mô tả và ma trận tương quan....................................................... 34 4.2. Kết quả hồi quy của mô hình cấu trúc .............................................................. 37 4.3. Kiểm định Bootstrap ............................................................................................ 43 CHƢƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..................................................................... 44 5.1. Kết luận................................................................................................................. 44
ii vii 5.2. Kiến nghị .............................................................................................................. 45 5.3. Hạn chế của đề tài ................................................................................................ 46 5.4. Đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo ................................................................... 47 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................... 48 PHỤ LỤC ............................................................................................................................... 54 Phụ lục A: Đánh giá hiệu quả quản trị của ngân hàng .............................................. 54 Phụ lục B: Hiệu quả chi phí (CEF) và hiệu quả kỹ thuật (TEF) trong giai đoạn 2004 – 2011 .......................................................................................................................... 57 Phụ lục C: Kết quả hồi quy mô hình 1 ................................................................ 59 Phụ lục D: Kết quả hồi quy mô hình 2 ....................................................................... 66 Phụ lục E: Kết quả hồi quy mô hình 3 ....................................................................... 73
viii ii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Tóm tắt các biến sử dụng để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của ngân hàng Việt Nam trong giai đoạn 2004 – 2011................................................... 31 Bảng 4.1: Thống kê mô tả các biến định lượng ..................................................................... 36 Bảng 4.2: Ma trận tương quan giữa các biến quan sát ........................................................ 37 Bảng 4.3: Kết quả các chỉ số đánh giá mô hình .................................................................... 38 Bảng 4.4: Kết quả ước lượng mô hình ................................................................................... 39 Bảng 4.5: Kết quả ước lượng bằng Bootstrap với N = 500.................................................. 43
ixii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1: Cấu trúc của hệ thống ngân hàng Việt Nam sau năm 1990 .................................. 7 Hình 2.2: Tóm tắt một số chỉ tiêu của hệ thống ngân hàng Việt Nam ................................... 8 Hình 2.3: Thị phần huy động và thị phần cho vay của hệ thống ngân hàng Việt Nam ......... 9 Hình 3.1: Mô hình nghiên cứu................................................................................................ 26
1 CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU 1.1. Cơ sở hình thành đề tài Ngân hàng là trung gian tài chính đóng một vai trò quan trọng cho sự phát triển và ổn định của nền kinh tế. Một hệ thống ngân hàng hoạt động hiệu quả không chỉ tạo ra lợi nhuận cho cổ đông mà còn đóng góp vào sự ổn định cũng như hạn chế những cú sốc của hệ thống tài chính (Dietrich và Wanzenried, 2011). Do đó, hiệu quả hoạt động của ngân hàng không chỉ được quan tâm bởi những cổ đông mà còn được nghiên cứu bởi những nhà nghiên cứu cũng như những nhà hoạch định chính sách. Bên cạnh đó, tác động của những cuộc khủng hoảng tài chính, kinh tế gần đây làm cho nhu cầu nghiên cứu về hiệu quả của ngân hàng càng trở nên cấp thiết. Trong các chỉ tiêu đo lường hiệu quả thì khả năng sinh lợi được quan tâm hơn cả do ngân hàng có khả năng sinh lợi cao sẽ có sự phát triển ổn định cũng như có khả năng mở rộng thị phần và thu hút đầu tư. Nghiên cứu thực nghiệm về các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của ngân hàng thường được tiến hành ở Mỹ: Evanoff và Fortier (1988), Berger và Hannan (1989), Saunders và ctg (1990), Berger (1995), Scott và Arias (2011),… và Châu Âu: Molyneux và Thornton (1992), Rime (2001), Heid và ctg (2004), Iannotta và ctg (2007), Pasiouras và Kosmidous (2007), Athanasoglou và ctg (2008), Dietrich và Wanzenried (2011),... Các nghiên cứu còn được tiến hành trên phạm vi quốc tế: Bourke (1989), Demirguc-Kunt và Huizinga (1999), Hasan và Bashir (2003), Barth và ctg (2004), Laeven và Levine (2009) cũng như ở những nền kinh tế mới nổi: Guru và ctg (2002), Ben Naceur và Goaied (2008), Sufian và Habibullah (2010), Sufian (2011). Các nghiên cứu trước thường sử dụng lý thuyết về cấu trúc thị trường để giải thích cho khả năng sinh lợi của ngân hàng. Hai mô hình thường được sử dụng để nghiên cứu ảnh hưởng của cơ cấu thị trường đối với hiệu quả của ngân hàng là lý thuyết Market Power (MP) và Efficiency Structure (ES) (Athanasoglou và ctg, 2006). Lý thuyết MP cho rằng
2 cấu trúc thị trường có ảnh hưởng đến hiệu quả của ngân hàng. Theo Berger (1995), có hai cách tiếp cận khi nghiên cứu ảnh hưởng của quyền lực thị trường đối với hiệu quả của ngân hàng: Structure – Conduct – Performance (SCP) và Relative Market Power (RMP). Theo cách tiếp cận SCP, mức độ tập trung trong ngành ngân hàng làm gia tăng quyền lực thị trường cho ngân hàng và dẫn đến gia tăng khả năng sinh lợi. Ngược lại, theo cách tiếp cận RMP, khả năng sinh lợi của ngân hàng ảnh hưởng bởi thị phần của ngân hàng. RMP giả định rằng chỉ có những ngân hàng lớn và có sản phẩm khác biệt mới có thể định giá cao và gia tăng lợi nhuận. Tuy nhiên, khác với lý thuyết MP, lý thuyết ES cho rằng ngân hàng có thể kiếm được lợi nhuận cao hơn do hoạt động hiệu quả hơn ngân hàng khác. Berger (1995) cũng đề xuất hai giả thuyết nghiên cứu là giả thuyết X – efficiency (ESX) và giả thuyết Scale – efficiency (ESS). Theo cách tiếp cận ESX, ngân hàng hoạt động càng hiệu quả (hiệu quả về mặt quản trị và công nghệ) dẫn đến chi phí càng giảm và do đó khả năng sinh lợi càng tăng. Cách tiếp cận ESS lại nhấn mạnh đến khía cạnh hiệu quả của ngân hàng do lợi thế kinh tế dựa trên quy mô. Tuy nhiên, các nghiên cứu cho thấy kết quả trái ngược nhau. Một số nghiên cứu ủng hộ lý thuyết SCP: Bourke (1989), Molyneux và Forbes (1995), Berger và Hannan (1997). Trong khi kết quả nghiên cứu của Demirgüç-Kunt và Huizinga (1999) và Staikouras và Wood (2004) lại bác bỏ lý thuyết SCP. Một số tác giả cũng tìm được bằng chứng ủng hộ lý thuyết ES: Smirlock (1985), Evanoff và Fortier (1988), Athanasoglou và ctg (2008). Bên cạnh đó, những nghiên cứu gần đây cũng đưa vào mô hình nghiên cứu nhiều biến tác động như vị trí địa lý, chiến lược, rủi ro, v..v. Berger và ctg, 2004). Tóm lại, nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của ngân hàng là rất đa dạng và phong phú với kết quả không đồng nhất. Những nghiên cứu này thường sử dụng những mô hình hồi quy tuyến tính khác nhau để đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố lên khả năng sinh lợi của ngân hàng (Scott và Arias, 2011). Tuy nhiên, những phương pháp kinh tế lượng này không mô tả đầy đủ và/hoặc không giải thích được một số đặc tính của lợi nhuận ngân hàng (Athanasoglou và ctg, 2006). Đa phần những phương pháp này đều giả định các biến độc lập không có sai số cũng như chỉ đo lường bằng một chỉ số duy nhất trong mô hình (Ví dụ: hiệu quả quản trị chỉ được đo bằng
3 hiệu quả kỹ thuật hoặc hiệu quả chi phí, quyền lực thị trưởng được đo lường bằng thị phần tài sản hoặc thị phần huy động, v..v). Hệ thống ngân hàng Việt Nam, kể từ khi đổi mới trong thập niên 90, đã có sự phát triển vượt bậc không chỉ trong số lượng ngân hàng mà còn trong tỷ trọng đóng góp của ngành ngân hàng trong nền kinh tế, lượng tín dụng đã cung cấp, tỷ lệ của khối tiền tệ M2 trên GDP (Ngo, 2012). Bên cạnh những mặt tích cực, hệ thống ngân hàng Việt Nam vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề cần phải cải thiện như: tính ổn định, năng lực quản trị, nợ xấu, quy mô của ngân hàng, v..v. Do đó, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của hệ thống ngân hàng đóng vai trò quan trọng trong việc hoạch định chính sách đặc biệt là chính sách tiền tệ. Tuy nhiên, các nghiên cứu trước về hiệu quả của hệ thống ngân hàng Việt Nam vẫn rất ít do số liệu ngân hàng rất khó tiếp cận (Ngo, 2012). Vì lý do đó, luận văn này sẽ nghiên cứu định lượng tác động của một số yếu tố đến khả năng sinh lợi của ngân hàng Việt Nam trong giai đoạn 2004 – 2011 trong đó có đánh giá đến ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính năm 2008 đến mức độ tác động của các yếu tố. 1.2. Câu hỏi nghiên cứu Câu hỏi chính của luận văn này là: Có hay không ảnh hưởng của một số yếu tố đến khả năng sinh lợi của ngân hàng thương mại Việt Nam và mức độ tác động? Thêm vào đó, luận văn sử dụng dữ liệu trong giai đoạn 2004 – 2011 trong đó có xảy ra khủng hoảng tài chính năm 2008. Khủng hoảng tài chính có thể có ảnh hưởng đến mức độ tác động của các yếu tố ảnh hưởng. Do đó, câu hỏi phụ của luận văn là: Khủng hoảng tài chính có tác động đến mối quan hệ giữa các yếu tố ảnh hưởng và khả năng sinh lợi hay không? 1.3. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của đề tài như sau: (i). Xác định ảnh hưởng của một số yếu tố đến khả năng sinh lợi của các ngân hàng thương mại Việt Nam.
4 (ii). Định lượng sự tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của các ngân hàng thương mại Việt Nam. (iii) Đánh giá tác động của khủng hoảng tài chính đến mối quan hệ giữa các yếu tố ảnh hưởng và khả năng sinh lợi của ngân hàng thương mại. (iv). Từ kết quả đó, đề ra một số kiến nghị giải pháp nhằm nâng cao khả năng sinh lợi của các ngân hàng thương mại Việt Nam. 1.4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của các ngân hàng thương mại Việt Nam trong giai đoạn 2004 – 2011 đồng thời đánh giá ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính năm 2008 đến mức độ tác động của các yếu tố lên khả năng sinh lợi của ngân hàng. 1.5. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng mô hình cấu trúc (SEM) để xây dựng mối quan hệ nhân quả giữa các biến ảnh hưởng và biến khả năng sinh lợi của ngân hàng trong đó các biến số được đo lường bởi một hoặc một vài chỉ số cùng với sai số đo lường của các biến trong mô hình. 1.6. Ý nghĩa của đề tài Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ đóng góp vào hiểu biết chung về tác động của các yếu tố đến khả năng sinh lợi của ngân hàng thương mại Việt Nam. Thông qua đó, những nhà hoạch định có cơ sở để đưa ra những chính sách hợp lý đồng thời góp phần giúp lãnh đạo ngân hàng đưa ra những quyết định đúng đắn nhằm nâng cao khả năng sinh lợi của ngân hàng. 1.7. Kết cấu của luận văn Luận văn gồm có 6 chương Chương 1: Giới thiệu. Chương này giới thiệu về cơ sở hình thành đề tài, câu hỏi nghiên cứu, mục tiêu nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và ý nghĩa của đề tài.
5 Chương 2: Cơ sở lý thuyết. Nội dung chương này liên quan đến giới thiệu chung về hệ thống ngân hàng Việt Nam, khái niệm khả năng sinh lợi, các yếu tố tác động đến khả năng sinh lợi và tóm tắt một số nghiên cứu trước về các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của ngân hàng. Chương 3: Phương pháp nghiên cứu và giả thiết nghiên cứu. Chương này sẽ mô tả phương pháp được sử dụng trong nghiên cứu, đưa ra mô hình dựa trên thực trạng của hệ thống ngân hàng Việt Nam và những nghiên cứu thực nghiệm trước đây. Đồng thời, chương này cũng mô tả phương pháp thu thập dữ liệu, tính toán các biến số nghiên cứu. Chương 4: Kết quả nghiên cứu. Chương này đưa ra kết quả nghiên cứu và nhận xét về phân tích thống kê mô tả, phân tích tương quan, phân tích từ mô hình cấu trúc. Chương 5: Kết luận và kiến nghị. Chương này nêu lên các kết luận rút ra từ quá trình phân tích đồng thời đưa ra các kiến nghị đối với các đối tượng liên quan dựa trên các kết luận đã nêu. Chương 5 cũng nêu lên những hạn chế của đề tài trong quá trình nghiên cứu và đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo.
6 CHƢƠNG 2: CƠ SỞ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU Chương này giới thiệu về tổng quan hệ thống ngân hàng Việt Nam, khái niệm khả năng sinh lợi và các yếu tố tác động đến khả năng sinh lợi của ngân hàng cũng như trình bày những nghiên cứu thực nghiệm trước đây nhằm làm cơ sở cho việc xác định và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của ngân hàng thương mại Việt Nam ở những chương sau. Kết cấu của chương gồm ba phần: Phần 1 giới thiệu chung về hệ thống ngân hàng Việt Nam. Phần 2 trình bày cơ sở lý thuyết bao gồm giới thiệu khái niệm và các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của ngân hàng thương mại. tóm tắt các nghiên cứu thực nghiệm trước đây. 2.1. Giới thiệu chung về hệ thống ngân hàng Việt Nam Ngành ngân hàng Việt Nam được bắt đầu bằng sự ra đời của ngân hàng Quốc gia Việt Nam vào ngày 06/05/1951. Hệ thống ngân hàng Việt Nam được tổ chức theo mô hình ngân hàng một cấp từ trung ương (ngân hàng nhà nước) đến địa phương (chi nhánh ngân hàng nhà nước) phân bố theo địa giới hành chính. Hệ thống ngân hàng theo mô hình này hoạt động dưới sự quản lý của Ngân hàng nhà nước và đồng thời dưới sự chỉ đạo của nhà nước cũng như hướng dẫn của chính quyền địa phương. Nói cách khác, hệ thống ngân hàng chỉ là công cụ để thực hiện các mệnh lệnh, các chỉ tiêu kế hoạch của chính phủ giao cho ngân hàng. Hệ thống ngân hàng Việt Nam bắt đầu thực hiện cải cách sau sự ra đời của Nghị định 53 của Hội đồng bộ trưởng ban hành năm 1988 về thực hiện thí điểm hệ thống ngân hàng hai cấp và hai pháp lệnh ban hành năm 1990: Pháp lệnh về Ngân hàng nhà nước và pháp lệnh về các tổ chức tín dụng.
7 Hình 2.1: Cấu trúc của hệ thống ngân hàng Việt Nam sau năm 1990 Hệ thống ngân hàng Việt Nam Ngân hàng nhà nước Việt Nam Ngân hàng thương mại (SBV) Ngân hàng thương mại cổ phần Chi nhánh ngân hàng Ngân hàng thương mại nhà Chi nhánh ngân hàng nước nhà nước Ngân hàng liên doanh ngoài (BFOBs) nước (SOCBs) (JSCBs) Nguồn: Ngo, 2012 (JVBs) Theo pháp lệnh năm 1990, hệ thống ngân hàng Việt Nam được chuyển từ một cấp sang hai cấp. Ngân hàng nhà nước là cấp thứ nhất, ngân hàng thương mại là cấp thứ hai. Ngân hàng nhà nước chú trọng hơn vào vai trò ngân hàng trung ương, xoá bỏ độc quyền nhà nước trong lĩnh vực ngân hàng, cho phép thành lập ngân hàng thương mại thuộc nhiều loại hình sở hữu khác nhau, ngân hàng liên doanh, chi nhánh ngân hàng nước ngoài tại Việt Nam. Tuy nhiên, để hệ thống ngân hàng Việt Nam có thể đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng trong quá trình phát triển của đất nước, Luật ngân hàng nhà nước và Luật các tổ chức tín dụng được Quốc hội thông qua ngày 02/12/1997 đã tạo ra khuôn khổ pháp lý vững chắc cho hoạt động ngân hàng. Qua hơn hai thập niên kể từ năm 1990, hệ thống ngân hàng Việt Nam có sự phát triển vượt bậc không chỉ trong số lượng ngân hàng mà còn trong tỷ trọng đóng góp của ngành ngân hàng trong nền kinh tế, lượng tín dụng đã cung cấp, tỷ lệ của khối tiền tệ M2 trên GDP (Ngo, 2012).
8 Hình 2.2: Tóm tắt một số chỉ tiêu của hệ thống ngân hàng Việt Nam Nguồn: ADB 2012 (Ngo, 2012) Số lượng ngân hàng tăng từ 9 ngân hàng vào năm 1991 lên 92 ngân hàng và chi nhánh ngân hàng nước ngoài vào năm 2009. Trong đó, số lượng tăng lên chủ yếu là ngân hàng thương mại cổ phần (từ 4 ngân hàng năm 1991 lên 37 ngân hàng vào năm 2009) và chi nhánh ngân hàng nước ngoài (từ 0 ngân hàng vào năm 1991 lên đến 45 ngân hàng vào năm 2009). Điều này dẫn đến lượng tín dụng cung cấp và cung tiền M2 tăng nhanh chóng và đạt 120% so với GDP vào năm 2009, thanh toán bằng tiền mặt giảm liên tục và tỉ lệ tiền mặt so với cung tiền M2 còn khoảng 20% vào năm 2009. Bên cạnh đó, quy mô ngành ngân hàng cũng được mở rộng một cách đáng kể những năm gần đây. Theo thống kê của IMF, tổng tài sản của ngành đã tăng gấp đôi trong giai đoạn 2007 – 2010 từ 1097 nghìn tỷ lên 2690 nghìn tỷ và đạt khoảng 4960 nghìn tỷ năm 2011. Việt Nam cũng nằm trong nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng tài sản ngành ngân hàng nhanh nhất trên thế giới theo thống kê của The Banker. Sự tăng trưởng hệ thống tập trung vào 2 mảng hoạt động truyền thống là cho vay và huy động với tốc độ tăng trưởng cao, tín dụng tăng trung bình 32%, huy động tăng 29% trong giai đoạn 2000 – 2010.
9 Hình 2.3: Thị phần huy động vốn và thị phần cho vay của hệ thống ngân hàng Việt Nam Thị phần huy động vốn Thị phần cho vay Nguồn: VCBS tổng hợp Khối ngân hàng thương mại nhà nước chiếm ưu thế về vốn nhưng thị phần ngày càng giảm cả trong mảng huy động vốn và mảng cho vay. Thị phần huy động giảm từ 74.2% vào năm 2005 xuống còn 47.7% vào năm 2010 trong khi thị phần cho vay giảm từ 74.2% vào năm 2005 xuống còn 49.3% vào năm 2010. Khách hàng chủ yếu của khối này là doanh nghiệp nhà nước với đặc điểm là nguy cơ nợ xấu cao hơn các doanh nghiệp khác. Ngược lại, khối ngân hàng thương mại cổ phần với đặc điểm hoạt động linh hoạt và đối tượng khách hàng chủ yếu là doanh nghiệp vừa và nhỏ và hoạt động ngân hàng bán lẻ đã dần chiếm lĩnh thị phần của khối ngân hàng thương mại nhà nước. Thị phần huy động tăng từ 17.8% vào năm 2005 lên 43.4% vào năm 2010 trong khi thị phần cho vay tăng từ 16.4% lên 37.1% vào năm 2010. Thị phần khối ngân hàng liên doanh và nước ngoài không có biến động nhiều chiếm khoảng 8.9% và 13.6% lần lượt cho thị phần huy động và cho vay vào năm 2010. Tóm lại, ngành ngân hàng Việt Nam vẫn còn khá non trẻ và đang trong quá trình phát triển một cách nhanh chóng đã đóng góp rất lớn vào sự phát triển kinh tế của Việt Nam trong thời gian qua. Trong đó, ngân hàng thương mại nhà nước vẫn nắm vai trò chủ đạo nhưng thị phần đang dần dần chuyển qua ngân hàng thương mại cổ phần cả về huy động vốn lẫn cho vay. Ngân hàng thương mại cổ phần có sự phát triển rất nhanh