Luận văn Thạc sĩ Tài chính ngân hàng: Nâng cao hiệu quả sử dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của các Ngân hàng thương mại

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:92

Thêm vào BST

Báo xấu

49
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu đề tài nhằm mục đích nghiên cứu và đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của các ngân hàng thương mại. Mời các bạn cùng tham khảo để nắm chi tiết nội dung của luận văn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tài chính ngân hàng: Nâng cao hiệu quả sử dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của các Ngân hàng thương mại

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG CÔNG NGHỆ 4.0 TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI Ngành: Tài chính – Ngân hàng VŨ THỊ CẨM NHUNG Hà Nội - 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG CÔNG NGHỆ 4.0 TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI Ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 8340201 Họ và tên học viên: Vũ Thị Cẩm Nhung Người hướng dẫn: PGS. TS Nguyễn Thanh Bình Hà Nội - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn tốt nghiệp là do tự bản thân thực hiện có sự hỗ trợ từ giáo viên hướng dẫn và không sao chép các công trình nghiên cứu của người khác. Các dữ liệu thông tin thứ cấp sử dụng trong Luận văn là có nguồn gốc và được trích dẫn rõ ràng. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan này! Học viên Vũ Thị Cẩm Nhung i
LỜI CẢM ƠN Em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sự tri ân sâu sắc đối với các thầy cô trường Đại học Ngoại Thương, đặc biệt là thầy cô khoa kinh tế của trường đã tạo điều kiện và giúp đỡ em hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Với lòng biết ơn sâu sắc nhất em xin gửi đến cô PGS, TS Nguyễn Thanh Bình lời cảm ơn chân thành đã nhiệt tình hướng dẫn em trong suốt quá trình làm luận văn. Bước đầu đi vào thực tế, kiến thức của em còn nhiều hạn chế và còn nhiều bỡ ngỡ. Do vậy không tránh khỏi những thiếu sót, em rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của quý thầy cô để kiến thức của em được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng 10 năm 2020 Học viên thực hiện Vũ Thị Cẩm Nhung ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN………………………………………………………………… i LỜI CẢM ƠN……………………………………………………………………. ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT…………………………………………… v DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH ẢNH……………………………………………... vi LỜI MỞ ĐẦU……………………………………………………………………. 1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ 4.0 TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI………………………………………………………………………………… 7 1.1. Lịch sử phát triển công nghệ 4.0 và vai trò công nghệ 4.0 trong hoạt thanh toán của ngân hàng thương mại…………………………………………………... 7 1.1.1. Các khái niệm liên quan đến công nghệ 4.0 trong hoạt thanh toán của ngân hàng thương mại………………………………………………………….. 7 1.1.2. Lịch sử phát triển công nghệ 4.0………………………………………… 9 1.1.3. Vai trò của công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của ngân hàng… 11 1.2. Một số ứng dụng công nghệ 4.0 áp dụng trong hoạt động thanh toán tại các ngân hàng thương mại…………………………………………………………... 15 1.2.1. Ứng dụng vạn vật kết nối (Internet of Things) trong thanh toán………. 15 1.2.2. Ứng dụng giao diện lập trình ứng dụng (open API) trong thanh toán…. 17 1.2.3. Ứng dụng công nghệ điện toán đám mây trong thanh toán……………. 19 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán tại ngân hàng thương mại……………………………………………………….. 20 1.3.1. Các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán tại ngân hàng thương mại…………………………………… 20 1.3.2. Các yếu tố bên trong ảnh hưởng đến áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán tại ngân hàng thương mại…………………………………… 26 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG ÁP DỤNG CÔNG NGHỆ 4.0 TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN TẠI MỘT SỐ NGÂN HÀNG ĐIỂN HÌNH…………. 29 2.1. Khái quát về một số Ngân hàng thương mại điển hình…………………… 29 2.1.1. Ngân hàng thương mại Cổ phần Ngoại thương – Vietcombank………. 29 2.2.2. Ngân hàng thương mại Cổ phần Công thương – Vietinbank…………... 29 2.2.3. Ngân hàng Đầu tư và phát triển Việt Nam – BIDV……………………. 30 iii
2.2.4. Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn – Agribank…………. 31 2.2. Thực trạng ứng dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán tại một số ngân hàng thương mại điển hình………………………………………………... 31 2.2.1. Thực trạng ứng dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán tại Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương……………………………………… 31 2.2.2. Thực trạng ứng dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán tại Ngân hàng thương mại cổ phần Công thương………………………………………. 35 2.2.3. Thực trạng ứng dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán tại Ngân hàng Đầu tư và phát triển Việt Nam………………………………………….. 38 2.2.4. Thực trạng ứng dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán tại Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn…………………………………… 42 2.3. Đánh giá thực trạng áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán tại một số ngân hàng thương mại điển hình……………………………………….. 45 2.3.1. Thành tựu………………………………………………………………. 45 2.3.2. Hạn chế nguyên nhân…………………………………………………... 47 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG CÔNG NGHỆ 4.0 TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN CỦA NGÂN HÀNG…… 52 3.1 Xu hướng phát triển và cơ hội thách thức áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của các ngân hàng thương mại…………………………………52 3.1.1.Xu hướng phát triển công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của các ngân hàng thương mại………………………………………………………… 52 3.1.2. Cơ hội và thách thức khi áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của các ngân hàng thương mại…………………………………………... 60 3.2. Các biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng công nghệ 4.0 trong họat động thanh toán tại ngân hàng………………………………………………………… 66 3.2.1. Giải pháp về nguồn nhân sự chuyên môn cao để ứng dụng, triển khai và vận hành CNTT trong hoạt động thanh toán…………………………………. 66 3.2.2. Chú trọng đầu tư tài chính vào lĩnh vực công nghệ thông tin trong hoạt động thanh toán của Ngân hàng………………………………………………. 69 3.2.3. Chú trọng quản lý an ninh mạng trong thanh toán……………………... 73 3.3. Các kiến nghị để nâng cao hiệu quả áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán tại ngân hàng………………………………………………………… 75 KẾT LUẬN……………………………………………………………………….. 79 iv
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Ký hiệu viết Nghĩa Tiếng Anh Nghĩa Tiếng Việt tắt Ngân hàng Nông nghiệp và Vietnam Bank for Agriculture and Agribank Phát triển Nông thôn Việt Rural Development Nam Application Programming Giao diện lập trình ứng dụng API Interface CMCN Cách mạng công nghệ CNTT Công nghệ thông tin Bank for Investment and Ngân hàng TMCP Đầu tư và BIDV Development of Vietnam phát triển Việt Nam Fintech Financial Technology Công nghệ tài chính IOT Internet of Things Ứng dụng vạn vật kết nối NHNN Ngân hàng nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại TCTD Tổ chức tín dụng TMCP Thương mại cổ phần Vietnam Joint Stock Commercial Ngân hàng TMCP Công VietinBank Bank for Industry and Trade Thương Việt Nam Joint Stock Commercial Bank for Ngân hàng Ngoại thương Việt Vietcombank Foreign Trade of Vietnam Nam v
DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH ẢNH Biểu đồ 2. Chiến lược phát triển công nghệ đặc trưng của CMCN 4.0 ....................53 Biểu đồ 3. Các hình thức ngân hàng sử dụng để thay thế mạng dưới cung cấp dịch vụ truyền thống ........................................................................................................54 Biểu đồ 4. Tốc độ và mức đầu tư cho công nghệ trong vòng 5 năm tới ...................55 Biểu đồ 5. Sơ bộ sản phẩm dịch vụ bán lẻ ứng dụng công nghệ ngân hàng điện tử 57 Hình 1. Lịch sử 3 cuộc cách mạng công nghiệp và cuộc CMCN 4.0 ...................... 11 Hình 2. Ứng dụng của giao diện lập trình ứng dụng.................................................18 vi
TÓM TẮT LUẬN VĂN NGHIÊN CỨU Công nghệ 4.0 đang tác động trực tiếp đến mọi lĩnh vực xã hội và thanh toán tại các NHTM là một trong lĩnh vực đang có sự chuyển mình mạnh mẽ do ảnh hưởng từ thành tựu công nghệ 4.0. Điều này đặt ra cho ngành ngân hàng - mắt xích quan trọng trong khâu thanh toán giữa người mua và người bán cần cung ứng những sản phẩm thanh toán tiện ích đa dạng để đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Như vậy nghiên cứu nâng cao hiệu quả ứng dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của ngân hàng giúp ngân hàng có cái nhìn toàn diện về các khía cạnh của công nghệ 4.0, các yếu tố tác động đến quá trình vận hành thanh toán và từ đó đưa ra những biện pháp nâng cao lợi nhuận, tăng cường sự tranh canh trên thị trường. Bằng việc vận dụng các phương pháp nghiên cứu như phương pháp tư duy phương pháp thiết kế phương pháp thu thập dữ liệu phương pháp tổng hợp phân tích so sánh,... Luận văn trình bày khái quát trong chương 1 những luận điểm khoa học cơ bản về khái niệm công nghệ 4.0, lịch sử hình thành công nghệ 4.0 và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán tại ngân hàng thương mại. Chương 2 để nhìn nhận thực trạng của các ngân hàng điển hình như Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank), Ngân hàng Thương mại cổ phần Công Thương Việt Nam (Vietinbank), Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV), Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam (Agribank). Qua đó tại Chương 3 sẽ đề xuất những giải pháp nâng cao hiệu quả ứng dụng công nghệ 4.0 tại ngân ngân hàng Việt Nam và đề xuất những kiến nghị với Ngân hàng nhà nước tầm nhìn đến năm 2025. Luận văn làm sáng tỏ một số khía cạnh công nghệ 4.0 và các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động thanh toán tại các ngân hàng thương mại Việt Nam; Làm tư liệu tham khảo cho việc nâng cao hiệu quả áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán tại các ngân hàng thương mại vii
LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Tại Việt Nam cách mạng công nghệ 4.0 có lẽ không còn là câu chuyện mới lạ, mặc dù không nằm trong các quốc gia chịu ảnh hưởng trực tiếp của Cách mạng công nghệ 4.0 nhưng làn sóng công nghệ 4.0 đã mang đến những cơ hội lớn với Việt Nam trong đó có hệ thống ngân hàng – khu vực đang được coi là đứng đầu về ứng dụng công nghệ thông tin. Những tác động này được thể hiện trên nhiều phương diện đó là việc gia tăng tiếp cận thị trường quốc tế cho các ngân hàng trong nước; Tăng cường khả năng ứng dụng công nghệ hiện đại; Nâng cấp sản phẩm dịch vụ ngân hàng theo hướng hiện đại, hiệu quả hơn để gia tăng lợi nhuận. CMCN 4.0 sẽ làm thay đổi hoàn toàn kênh phân phối và các sản phẩm dịch vụ ngân hàng truyền thống với việc ứng dụng nhiều hơn từ CNTT, ứng dụng chuyển đổi kỹ thuật số tích hợp nhiều sản phẩm phụ trợ. Cách mạng công nghệ 4.0 đã mang lại một bước tiến mới trong hoạt động xử lý nghiệp vụ thanh toán nói riêng thông qua phương thức điện tử tiến tới trong tương lai xu hướng phát triển của các ngân hàng số ngân hàng không giấy, không phòng giao dịch. Công nghệ mới gắn với CMCN 4.0 không chỉ giúp chuyển dịch kênh phân phối sản phẩm, dịch vụ ngân hàng truyền thống từ các chi nhánh, quầy giao dịch, ATM vật lý sang các kênh số hóa, giúp tương tác khách hàng nhiều và hiệu quả hơn; mà còn có khả năng thay đổi mô hình kinh doanh, quy trình nghiệp vụ, cấu trúc sản phẩm, dịch vụ theo hướng số hóa, giúp các ngân hàng từng bước trở thành ngân hàng số, cung cấp tiện ích, trải nghiệm mới mẻ và đem lại lợi ích thiết thực cho khách hàng. Mô hình ngân hàng số sẽ được áp dụng triển khai, theo đó các chi nhánh sẽ không còn vai trò quan trọng nhất cũng như không phải là kênh mang lại nhiều lợi nhuận trong tương lai. Với công nghệ 4.0 sẽ thay thế hoàn toàn và luôn cung cấp sẵn sàng 24/7 tại mọi thời điểm, các ngân hàng sẽ có xu hướng phát triển mạng lưới điện tử để tối đa hóa lợi nhận kỳ vọng. Để thích ứng với những thay đổi mà cuộc Cách mạng số mang đến, thời gian qua, ngành Ngân hàng đã tích cực có những thay đổi để phù hợp với yêu cầu mới 1
theo xu hướng phát triển của nền kinh tế. Khảo sát cho thấy, ngành Ngân hàng là một trong những đơn vị đi đầu ứng dụng các công nghệ hiện đại vào quá trình hoạt động và cung cấp sản phẩm cho nền kinh tế. Hầu hết các Ngân hàng thương mại hiện nay đã và đang áp dụng các dịch vụ thanh toán hiện đại với nhiều sản phẩm đa dạng tiện ích với từng đối tượng khách hàng. Tuy nhiên, sự chuyển mình tất yếu đó của hệ thống ngân hàng liệu đã thực sự tối ưu khi vai trò của ngành ngân hàng đang vô cùng quan trọng trong nền kinh tế, lĩnh vực hoạt động có tính liên thông và ứng dụng công nghệ ở mức độ cao. Cùng với mở rộng các dịch vụ sản phẩm hiện đại, vấn đề an ninh, an toàn bảo mật trong lĩnh vực thanh toán cũng được ngành Ngân hàng quan tâm, những thách thức trong đảm bảo an toàn cho hệ thống thanh toán, trình độ, năng lực, số lượng và chất lượng đội ngũ cán bộ công nghệ thông tin. Với một nước có nền kinh tế đang chuyển đổi như Việt Nam thì những khuôn khổ về ngân hàng số đang trong quá trình hoàn thiện và những trở ngại về mặt văn hóa như thói quen sử dụng tiền mặt trong dân chúng còn cao, các dịch vụ sử dụng chưa nhiều. Những vấn đề này đặt ra một câu hỏi, đó là cần có những biện pháp nào để nâng cao hiệu quả sử dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán nói chung và hoạt động thanh toán của các ngân hàng thương mại nói riêng. Trong khuôn khổ bài viết, em xin trình bày những luận điểm cá nhân về “nâng cao hiệu quả sử dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của các Ngân hàng thương mại” làm đề tài nghiên cứu của mình. 2. Tình hình nghiên cứu - Nghiên cứu nước ngoài: Các nghiên cứu về hiệu quả sử dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động của ngân hàng sử dụng nhiều phương pháp khác nhau về kỹ thuật đánh giá và dữ liệu hầu hết tập trung chủ yếu vào các nước phát triển. Tuy nhiên các nghiên cứu về tiếp cận dịch vụ tài chính đã được đề cập khá lâu, và cũng tiến hành trên nhiều khía cạnh, như đánh giá – đo lường tiếp cận dịch vụ tài chính cũng như đưa ra các giải pháp về phát triển tiếp cận dịch vụ tài chính – từ đó đưa ra những hàm ý chính sách nhằm gia tăng thu nhập cho đối tượng sử dụng dịch vụ (Trần Thị Khánh Li, 2019). Các nghiên cứu này, cùng với các nghiên cứu về lý thuyết hành vi được bắt đầu bằng Fishbein & Ajzen vào năm 1975 và được các nhà nghiên cứu 2
như Ajzen (1991), Venkatesh etal (2003), Brett King (2009), Tambyah et al (2009)) mở rộng đã đưa ra các dự đoán về sử dụng dịch vụ - đặc biệt là các dịch vụ mang tính chất công nghệ cao – trong đó có dịch vụ tài chính. Các nghiên cứu gần đây trên thế giới đã cho thấy các quốc gia phản ứng với ảnh hưởng của công nghệ của 4.0 theo hai hướng đó là hướng chủ động và thụ động. Với phương thức thụ động chủ yếu áp dụng tại các quốc gia mà Công nghiệp 4.0 chưa gây ra tác động lớn đến thị trường. Những quốc gia cách tiếp cận tích cực thường tương tác chặt chẽ với những người sáng tạo để nắm bắt những phát triển mới trong công nghệ tài chính đã đưa ra hướng tiếp cận mới: sử dụng dịch vụ tài chính – kể cả tài chính vi mô thông qua ngân hàng số. Các nghiên cứu của các tác giả trên thế giới sẽ là tư liệu tham khảo cho việc đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của các ngân hàng thương mại tại thị trường đang phát triển như Việt Nam. - Nghiên cứu trong nước: Cách mạng công nghệ 4.0 nói chung đã được các nhà khoa học nghiên cứu từ lâu, tuy nhiên với lĩnh vực về hoạt động thanh toán của ngân hàng thương mại hiện chưa có công trình khoa học nghiên cứu cụ thể. Có thể kể đến một số các công trình nghiên cứu về tác động công nghệ 4.0 trong lĩnh vực ngân hàng tại Việt Nam trong những năm gần đây như bài viết của nhóm các tác giả được đăng tải trên website http://hawking.edu.vn/ vào năm 2020 với tiêu đề “Đánh giá tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và một số định hướng hoạt động của ngành ngân hàng Việt Nam”; bài viết của một số các tác giả như Phạm Thị Phương Anh (11/08/2019) Cách mạng công nghiệp 4.0 và những vấn đề đặt ra với các ngân hàng Việt Nam, Tạp chí Tài chính kỳ 2 tháng 7/2019; ThS. Phạm Thị Thái Hà (23/01/2020), Tác động của cách mạng công nghiệp 4.0 đến lĩnh vực ngân hàng Việt Nam hiện nay, Tạp chí công thương; TS. Tô Huy Vũ và ThS. Vũ Xuân Thanh (2016), Ngành Ngân hàng trước tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, Tạp chí Ngân hàng số 15/2016; Đào Văn Hùng (2019), Phát triển khu vực tài chính - ngân hàng trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, Tạp chí Cộng sản tháng 6/2019; Cục Thông tin Khoa học và Công nghệ Quốc gia (2016) Tổng luận “Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4”, trang 6; Nguyễn Ngọc Thương 3
(2017), Cách mạng công nghiệp 4.0 và những vấn đề đặt ra với Việt Nam, Tạp chí CSND, trang 32… Hầu hết là các bài viết chủ yếu về tác động của cách mạng công nghệ 4.0 trong hoạt động ngân hàng thương mại nói chung. Các công trình nghiên cứu trong nước và nước ngoài gần đây đã được nhiều tác giả quan tâm nhưng đa phần các bài nghiên cứu chỉ dừng lại ở việc phản ánh tầm ảnh hưởng của công nghệ 4.0 tới đời sống xã hội, phần nào hiểu được lý thuyết tổng quan về công nghệ 4.0 và các tác động của công nghệ 4.0 đến nền kinh tế. Trên nền tảng lý thuyết của các công trình đi trước sẽ được vận dụng linh hoạt trong bài nghiên cứu và kế thừa những lập luận cơ bản về công nghệ 4.0 đã được nghiên cứu trước đây. Thực tế cho thấy kinh tế Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển đổi nên các khuôn khổ về hành lang pháp lý đang trong giai đoạn hoàn thiện và thói quen tiêu dùng của người dân còn tập trung chủ yếu bằng tiền mặt làm ảnh hưởng đến việc triển khai công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán nhất là đối với khu vực nông thôn vùng sâu vùng xa… Do đó, cần phải có những bằng chứng thực nghiệm về các nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng dịch vụ ngân hàng số của cá nhân trên thị trường Việt Nam. Đây chính là sự khác biệt rõ ràng nhất của bài nghiên cứu với những công trình nghiên cứu của các tác giả đi trước, tập trung nghiên cứu hiệu quả sử dụng công nghệ 4.0 trong lĩnh vực cụ thể là đó là thanh toán tại ngân hàng thương mại để đưa ra những hàm ý chính sách đối với tiếp cận dịch vụ tài chính, nhằm thúc đẩy một nền tài chính phát triển và từ đó đưa ra được các biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán tại Việt Nam. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích nghiên cứu: Đề tài nhằm mục đích nghiên cứu và đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của các ngân hàng thương mại - Nhiệm vụ nghiên cứu: ▪ Một là, nghiên cứu các ứng dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của ngân hàng thương mại 4
▪ Hai là, đánh giá thực trạng áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán tại các Ngân hàng thương mại thời gian qua ▪ Ba là, nghiên cứu xu hướng tiềm năng phát triển của công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán để đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng công nghệ 4.0 trong lĩnh vực thanh toán của các ngân hàng thương mại Việt Nam 4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu − Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu cải thiện áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của ngân hàng thương mại − Phạm vi nghiên cứu: ▪ Về mặt không gian: Với mục đích bám sát thực tế để có biện pháp tối ưu nhất luận văn nghiên cứu hiệu quả áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán giới hạn ngân hàng hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam và có sự so sánh với một số các Ngân hàng nước ngoài trên thế giới. Luận văn nghiên cứu các nhóm công nghệ 4.0 có tác động trực tiếp đến hiệu quả sử dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của ngân hàng bao gồm công nghệ điện toán đám mây, vạn vật kết nối, giao diện lập trình ứng dụng. Nghiên cứu áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của ngân hàng thương mại lấy điển hình nghiên cứu là hệ thống Big 4 bao gồm Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank), Ngân hàng Thương mại cổ phần Công Thương Việt Nam (Vietinbank), Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV), Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam (Agribank). Sở dĩ bài viết chỉ tập trung vào 4 mẫu nghiên trên tổng số 100 các ngân hàng đang hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam do hệ thống Big 4 là một trong top những ngân hàng đi đầu trong ứng dụng công nghệ 4.0. Mặt khác Big 4 đã hoạt động lâu năm tại thị trường Việt Nam với bề dày kinh nghiệm và các thành tựu nổi bật mỗi chiến lược trong hoạt động thanh toán vận hành của ngân hàng sẽ có sức ảnh hưởng nhất định đến hành vi tiêu dùng của các cá nhân tổ chức cũng như tới sự phát triển của nền kinh tế ▪ Về mặt thời gian: Luận văn tập trung khai thác dữ liệu về áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của ngân hàng phạm vi những năm gần đây và đưa ra những biện pháp nâng cao hiệu quả áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của ngân hàng tầm nhìn đến năm 2025. 5
5. Phương pháp luận nghiên cứu − Phương pháp tư duy: Luận văn vận dụng phương pháp tư duy tổng hợp và tư duy phân tích để tìm ra giải pháp cho vấn đề nghiên cứu − Phương pháp thu thập thông tin: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp thông qua việc tổng hợp dữ liệu trong những năm gần đây được công bố trên các website của hệ thống Big 4 gồm 4 ngân hàng sau Vietcombank, Vietinbank, Agribank, BIDV, website của ngân hàng nhà nước, các website tạp chí về tài chính ngân hàng (http://tapchicongthuong.vn/, www.sbv.gov.vn, http://tapchitaichinh.vn/, http://tapchinganhang.gov.vn/, http://thitruongtaichinhtiente.vn/,...) − Phương pháp xử lý thông tin: Dựa vào thông tin được thu thập bài viết sử phương pháp nghiên cứu định tính, bên cạnh đó là phương pháp nghiên cứu bổ trợ như so sánh, tổng hợp,… Về mặt logic suy luận kết hợp cả hai phương pháp là diễn dịch và quy nạp phù hợp với nội dung chính từng chương. 6. Bố cục luận văn Ngoài mục lục và lời mở đầu, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán cúa ngân hàng thương mại Chương 2: Thực trạng áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán tại một số Ngân hàng thương mại điển hình Chương 3: Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán tại các Ngân hàng thương mại 6
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ 4.0 TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Lịch sử phát triển công nghệ 4.0 và vai trò công nghệ 4.0 trong hoạt thanh toán của ngân hàng thương mại 1.1.1. Các khái niệm liên quan đến công nghệ 4.0 trong hoạt thanh toán của ngân hàng thương mại * Khái niệm về Ngân hàng thương mại Ngân hàng thương mại: (commercial bank) theo nghĩa rộng, khái niệm này dùng để chỉ các định chế tài chính được phép nhận tiền gửi và cho vay dưới nhiều hình thức và điều kiện khác nhau. Theo nghĩa hẹp, khái niệm này dùng để chỉ các ngân hàng tổng hợp thực hiện các nghiệp vụ như nhận tiền gửi viết séc, tiền gửi tiết kiệm cầm cố, cho vay (thường là ngắn hạn), môi giới chứng khoán,… (Thanh Hằng, 2018) Chức năng của Ngân hàng thương mại: Trong sự phát triển của nền kinh tế-xã hội, Ngân hàng là một yếu tố không thể thiếu bởi các chức năng cơ bản của nó: là trung gian tài chính, tạo phương tiện thanh toán, trung gian thanh toán. Với vai trò trung gian tài chính, Ngân hàng thương mại thực hiện chuyển vốn từ người cho vay- người tiết kiệm sang người đi vay-người đầu tư. Vì vậy, các hoạt động cơ bản của ngân hàng thương mại gồm có huy động vốn, tín dụng, đầu tư và các hoạt động trung gian khác trong đó có hoạt động thanh toán giữa các chủ thể trong nền kinh tế. * Khái niệm dịch vụ thanh toán ngân hàng Dịch vụ thanh toán: Dịch vụ thanh toán (tiếng Anh: Payment services) là việc cung ứng phương tiện thanh toán, thực hiện giao dịch thanh toán trong nước và quốc tế, thực hiện thu hộ, chi hộ và các loại dịch vụ khác của các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán theo yêu cầu của người sử dụng dịch vụ thanh toán. Phương tiện thanh toán là tiền và các phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt được sử dụng nhằm thực hiện giao dịch thanh toán (Chính phủ, 2001)(4. Điều 3) 7
Dịch vụ thanh toán tại ngân hàng là quá trình tiền tệ thực hiện chức năng phương tiện lưu thông và phương tiện thanh toán không trực tiếp bằng tiền mặt mà thực hiện bằng cách trích chuyển tiền trên các tài khoản ở ngân hàng, tổ chức tín dụng hoặc bù trừ lẫn nhau giữa những người phải thanh toán và những người hưởng thụ. Các dịch vụ thanh toán tại ngân hàng còn được hiểu là một hình thức thanh toán không dùng tiền mặt, thông qua vai trò trung gian của ngân hàng. Ngân hàng là người cung ứng dịch vụ thanh toán (Thư viện Pháp luật, 2014). Nếu việc thanh toán diễn ra trong phạm vi một quốc gia thì được gọi là thanh toán trong nước, nếu việc thanh toán diễn ra vượt ra khỏi biên giới của một quốc gia thì được gọi là thanh toán quốc tế. Đặc điểm của thanh toán qua ngân hàng là thanh toán chuyển khoản, không có sự xuất hiện của tiền mặt. Hình thức thanh toán qua ngân hàng chỉ được phát triển và hoàn thiện trong nền kinh tế thị trường và được áp dụng rộng rãi trong lĩnh vực kinh tế tài chính đối nội cũng như đối ngoại. Sự phát triển rộng khắp của thanh toán không dùng tiền mặt nhờ ứng dụng thành tựu của công nghệ 4.0 là do yêu cầu phát triển vượt bậc của nền kinh tế hàng hóa. Kinh tế hàng hóa càng cao, khối lượng hàng hóa trao đổi trong nước và ngoài nước càng lớn thì cần có những cách thức thanh toán thuận tiện, an toàn và tiết kiệm. * Các khái niệm có liên quan đến công nghệ 4.0 Khái niệm công nghệ 4.0 với tên gọi cách mạng công nghiệp (CMCN) lần thứ 4 hay công nghiệp 4.0 được GS. Klaus Schwab, người Đức, Chủ tịch Diễn đàn Kinh tế Thế giới Davos đưa ra và đó cũng là chủ đề chính của diễn đàn kinh tế lớn nhất thế giới năm 2016. Đó là sự ra đời của một loạt các công nghệ mới, kết hợp tất cả các kiến thức trong lĩnh vực vật lý, kỹ thuật số, sinh học, và ảnh hưởng đến tất cả các lĩnh vực, nền kinh tế, các ngành kinh tế và ngành công nghiệp. Theo một cách hiểu khác cách mạng công nghệ 4.0 hay còn gọi là cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 trên thế giới đang diễn ra tại nhiều nước phát triển. Cách mạng công nghiệp là khoảng thời gian đánh dấu một bước ngoặt lớn của con người trong toàn xã hội, nhờ áp dụng các thành tựu công nghệ mới vào đời sống, từ đó thay đổi bức tranh toàn cảnh về xã hội (theo hướng tích cực). Đặc trưng nổi bật của cách mạng công nghiệp 4.0 là sự kết hợp công nghiệp trong các lĩnh vực vật lý, số hóa, sinh học và vốn, sự hợp nhất 8
về mặt công nghệ, nhờ đó xóa bỏ ranh giới giữa các lĩnh vực vật lý, kỹ thuật số và sinh học, đem lại sự kết hợp giữa hệ thống ảo và thực thể. Những tiến bộ đột phá khoa học như công nghệ nano, in 3D, công nghệ sinh học phân tử, di truyền, trí tuệ nhân tạo, internet vạn vật kết nối (Internet of Things - IoT) sẽ giúp cho việc mở rộng thị trường, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đem lại muôn vàn tiện ích, lợi ích cho nhân loại. Tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) lần thứ 46 đã chính thức khai mạc tại thành phố Davos-Klosters của Thụy Sĩ, với chủ đề “Cuộc CMCN lần thứ 4”, Chủ tịch Diễn đàn Kinh tế Thế giới đã đưa ra một định nghĩa mới, mở rộng hơn khái niệm Công nghiệp 4.0 của Đức. Công nghiệp 4.0 đã vượt ra khỏi khuôn khổ dự án của Đức với sự tham gia của nhiều nước và trở thành một phần quan trọng của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Nhân loại đang đứng trước một cuộc cách mạng công nghiệp mới, có thể thay đổi hoàn toàn cách chúng ta sống, làm việc và quan hệ với nhau. Quy mô, phạm vi và sự phức tạp của lần chuyển đổi này không giống như bất kỳ điều gì mà loài người đã từng trải qua. Khái niệm về Fintech: Theo Cemal Karakas và Carla Stamegna (2017), Fintech là viết tắt của công nghệ tài chính, là một thuật ngữ rộng được sử dụng chủ yếu để chỉ những công ty đang sử dụng các hệ thống dựa trên công nghệ theo một cách nào đó để cung cấp dịch vụ tài chính trực tiếp hoặc cố gắng làm cho hệ thống tài chính hiệu quả hơn. Ban đầu, thuật ngữ này đề cập đến công nghệ áp dụng để hỗ trợ hoạt động của các định chế tài chính thương mại và tiêu dùng. Ngày nay, việc giải thích về Fintech đã mở rộng bao gồm bất kỳ sự đổi mới công nghệ trong lĩnh vực tài chính, bao gồm đổi mới về giáo dục và đào tạo tài chính, ngân hàng bán lẻ, đầu tư hoặc cải tiến hoạt động và biểu hiện của Fintech cũng đã trở thành từ đồng nghĩa với ngành dịch vụ tài chính đang nổi lên trong thế kỷ 21. Trong bối cảnh này, Fintech bao gồm một loạt các dịch vụ và sản phẩm, chẳng hạn như thanh toán không dùng tiền mặt, cho vay, kinh doanh, tư vấn, huy động vốn, tiền tệ ảo và dự kiến sẽ mở rộng hơn nữa trong những năm tới. 1.1.2. Lịch sử phát triển công nghệ 4.0. Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư bắt đầu vào đầu thế kỷ 21, tiếp sau những thành tựu lớn từ lần thứ 3 để lại, được hình thành trên nền tảng cải tiến của cuộc cách mạng số, với những công nghệ mới như in 3D, robot, trí tuệ nhân tạo, Internet 9
of Things, S.M.A.C, công nghệ nano, sinh học, vật liệu mới,... Hiện tại cả thế giới đang ở trong giai đoạn đầu của cuộc cách mạng này và là chiến lược bản lề cho các nước đang phát triển tiến đến để theo kịp với xu hướng thế giới và mở ra bước ngoặt mới cho sự phát triển của con người. Tóm tắt qua các cuộc cách mạng công nghiệp có thể thấy cách mạng công nghiệp đầu tiên sử dụng năng lượng nước và hơi nước để cơ giới hóa sản xuất. Cuộc cách mạng lần 2 diễn ra nhờ ứng dụng điện năng để sản xuất hàng loạt. Cuộc cách mạng lần 3 sử dụng điện tử và công nghệ thông tin để tự động hóa sản xuất. Cho đến hiện nay, Cách mạng Công nghiệp Thứ tư Cuộc Cách mạng Công nghiệp Thứ tư đang nảy nở từ cuộc cách mạng lần ba, nó kết hợp các công nghệ lại với nhau, làm mờ ranh giới giữa vật lý, kỹ thuật số và sinh học. Khi so sánh với các cuộc cách mạng công nghiệp trước đây, 4.0 đang tiến triển theo một hàm số mũ chứ không phải là tốc độ tuyến tính. Hơn nữa, CMCN lần thứ 4 đang phá vỡ hầu hết ngành công nghiệp ở mọi quốc gia. Và chiều rộng và chiều sâu của những thay đổi này báo trước sự chuyển đổi của toàn bộ hệ thống sản xuất, quản lý và quản trị. Cách mạng công nghệ 4.0 tạo điều kiện thuận lợi cho việc tạo ra các nhà máy thông minh, sự phát triển của internet vạn vật giúp tạo ra bản sao ảo của thế giới vật lý, cho phép mọi người ở khắp nơi trên thế giới kết nối với nhau thông qua mạng internet dịch vụ qua các thiết bị di động ở mọi lúc, mọi nơi. Đặc trưng của CMCN 4.0 là việc sử dụng hợp nhất cả phần cứng, người máy và khả năng tính toán lớn để mở rộng công nghệ thông tin vượt qua cả phần mềm, với sự giao thoa của các công nghệ tiên tiến như điện toán đám mây (cloud computing), Internet vạn vật (IoT- Internet of things), trí tuệ nhân tạo (AI-Artifical Intelligence), thực tế ảo (AR/VR- Virtual Reality/ Augmented Reality), khai thác dữ liệu lớn (Big Data), công nghệ di động không dây (wifi), công nghệ tin học lượng tử (quantum information technology), công nghệ nano (nanotechnology),… 10
Hình 1. Lịch sử 3 cuộc cách mạng công nghiệp và cuộc CMCN 4.0 (Nguồn: Sở khoa học và công nghệ tỉnh Bình Dương) Công nghiệp 4.0 thúc đẩy chuyển đổi kỹ thuật số của sản xuất thông qua việc tích hợp các hệ thống và quy trình khác nhau trước đây thông qua các hệ thống máy tính được kết nối với nhau qua chuỗi cung ứng và giá trị. Cách mạng Công nghiệp 4.0 đang báo hiệu một sự thay đổi trong bối cảnh sản xuất truyền thống bao gồm ba xu hướng công nghệ thúc đẩy sự chuyển đổi này: kết nối, thông minh và tự động hóa linh hoạt. Cuộc CMCN thứ 4 hay Công nghiệp 4.0, là xu hướng hiện tại của tự động hóa và trao đổi dữ liệu trong công nghệ sản xuất, bao gồm các hệ thống mạng vật lý, mạng Internet kết nối vạn vật và điện toán đám mây. Công nghệ 4.0 đã tạo điều kiện tiết kiệm các tài nguyên thiên nhiên và các nguồn lực xã hội, cho phép chi phí tương đối ít hơn các phương tiện sản xuất để tạo ra cùng một khối lượng hàng hóa tiêu dùng. Kết quả, đã kéo theo sự thay đổi cơ cấu của nền sản xuất xã hội cũng như những mối tương quan giữa các chủ thể trong nền kinh tế. Công nghiệp 4.0 đang chuyển đổi nhanh chóng không chỉ công nghệ thông tin, mà cả kinh doanh nói chung 1.1.3. Vai trò của công nghệ 4.0 trong hoạt động thanh toán của ngân hàng * Vai trò đối với Khách hàng Thanh toán qua ngân hàng mang lại lợi ích to lớn cho Khách hàng nhờ việc tăng nhanh tốc độ chu chuyển vốn tiết kiệm được các chi phí phát sinh (chi phí vận chuyển, chi phí kiểm đếm,…) từ đó giảm chi phí đầu vào, hạ giá thành sản phẩm, 11