Luận văn Thạc sĩ Văn học: Hiện thực trong tác phẩm tiêu biểu của Mark Twain

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:123

Thêm vào BST

Báo xấu

139
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Văn học: Hiện thực trong tác phẩm tiêu biểu của Mark Twain tập trung tìm hiểu về hiện thực xã hội, hiện thực tâm lý và nghệ thuật hài hước của Mark Twain. Đây là luận văn hữu ích cho các bạn chuyên ngành Văn học và những bạn quan tâm tới lĩnh vực này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Văn học: Hiện thực trong tác phẩm tiêu biểu của Mark Twain

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP.HOÀ CHÍ MINH ------------------------- NGUYEÃN THÒ KIM THOA HIEÄN THÖÏC TRONG TAÙC PHAÅM TIEÂU BIEÅU CUÛA MARK TWAIN LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ VAÊN HOÏC Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2007
BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP.HOÀ CHÍ MINH -------------------------------- NGUYEÃN THÒ KIM THOA HIEÄN THÖÏC TRONG TAÙC PHAÅM TIEÂU BIEÅU CUÛA MARK TWAIN Chuyeân ngaønh: Vaên hoïc nöôùc ngoaøi Maõ soá: 60 22 30 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ VAÊN HOÏC NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC TS. NGUYEÃN THÒ ANH THAÛO Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2007
LêI C¶m ¥N! T«i xin ch©n thμnh c¸m ¬n Ban Gi¸m hiÖu, Phßng §μo t¹o Sau §¹i häc Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Tp. Hå ChÝ Minh ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp vμ thùc hiÖn luËn v¨n. §Æc biÖt, t«i xin bμy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®Õn c« NguyÔn ThÞ Anh Th¶o, ng−êi ®· trùc tiÕp h−íng dÉn nhiÖt t×nh, tËn t©m vμ cho t«i nh÷ng lêi khuyªn quý b¸u, nh÷ng ®Þnh h−íng gióp t«i hoμn thμnh luËn v¨n nμy. Cuèi cïng, t«i xin gëi lßng biÕt ¬n ®Õn Cha, MÑ, ng−êi th©n vμ b¹n bÌ, nh÷ng ng−êi lu«n quan t©m vμ ®éng viªn t«i trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp vμ thùc hiÖn luËn v¨n nμy. Häc viªn NguyÔn ThÞ Kim Thoa
1 Môc lôc më ®Çu.....................................................................................................................2 1. Lý do chän ®Ò tμi ................................................................................................2 2. Môc ®Ých nghiªn cøu ..........................................................................................4 3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.....................................................................................5 4. LÞch sö vÊn ®Ò.....................................................................................................5 5. Nh÷ng ®ãng gãp cña luËn v¨n ............................................................................9 6. KÕt cÊu cña luËn v¨n.........................................................................................10 Ch−¬ng 1. HiÖn thùc x· héi .............................................................................11 1.1. Bèi c¶nh x· héi Mü thÕ kû XIX.....................................................................11 1.1.1. ThÕ kû cña sù bμnh tr−íng l·nh thæ........................................................11 1.1.2. T×nh h×nh kinh tÕ chÝnh trÞ Mü thÕ kû XIX.............................................13 1.2. Mark Twain vμ Chñ nghÜa hiÖn thùc Mü thÕ kû XIX ....................................18 1.2.1. Lý luËn chung vÒ chñ nghÜa hiÖn thùc. ...................................................18 1.2.2. Mét sè nÐt chÝnh vÒ chñ nghÜa hiÖn thùc Mü thÕ kû XIX.......................23 1.2.3. Chñ nghÜa hiÖn thùc cña Mark Twain.....................................................28 1.3. Bøc tranh x· héi Mü thÕ kû XIX d−íi ngßi bót cña Mark Twain..................32 1.3.1. T«n gi¸o vμ tr−êng häc ...........................................................................32 1.3.2. X· héi v× ®ång tiÒn..................................................................................37 1.3.3. X· héi tån t¹i chÕ ®é m·i n« hμ kh¾c......................................................39 1.3.4. X· héi cña l−u manh vμ b¹o lùc..............................................................40 1.3.5. Mét sè phong tôc, tËp qu¸n vμ nÕp sèng cña con ng−êi miÒn T©y .........45 Ch−¬ng 2. t©m lý x· héi ...................................................................................51 2.1. T©m lý - tÝnh c¸ch ..........................................................................................51 2.1.1. Kh¸i luËn chung vÒ t©m lý - tÝnh c¸ch ....................................................51 2.1.2. VÊn ®Ò t©m lý - tÝnh c¸ch nh©n vËt trong t¸c phÈm cña Mark Twain .....53 2.2. Ph¶n øng t©m lý cña nh©n vËt tr−íc hiÖn thùc cuéc ®êi ................................55 2.2.1. Hμnh tr×nh t×m vÒ víi thiªn nhiªn ...........................................................57 2.2.2. Cuéc phiªu l−u cña méng t−ëng vμ −íc m¬............................................65 2.3. Mét sè nh©n vËt tiªu biÓu trong t¸c phÈm cña Mark Twain ..........................70 2.3.1. Tom Sawyer ............................................................................................71 2.3.2. Huckle Berry Finn...................................................................................78 2.3.3. Nh©n vËt Jim ...........................................................................................84 Ch−¬ng 3. nghÖ thuËt hμi h−íc cña Mark Twain ...............................89 3.1. Mét sè vÊn ®Ò vÒ ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt hμi h−íc cña Mark Twain.................89 3.2. BiÖn ph¸p t¹o tiÕng c−êi cña Mark Twain .....................................................93 3.2.1. T−¬ng ph¶n .............................................................................................93 3.2.2. BiÖn ph¸p nh¹i .........................................................................................98 3.3. NghÖ thuËt dÉn truyÖn ®Æc s¾c .....................................................................103 kÕt LuËn .............................................................................................................115 Tμi liÖu tham kh¶o.......................................................................................118 phô lôc
2 Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tμi Tr−íc hÕt cã thÓ thÊy vÞ trÝ cña Mark Twain (1835 - 1910) - bót danh cña Samuel Langhorn Clemens trªn v¨n ®μn thÕ giíi nãi chung vμ n−íc Mü nãi riªng lμ hÕt søc quan träng. William Dean Howells, mét tiÓu thuyÕt gia cõ kh«i ®· kh«ng ngÇn ng¹i nhËn xÐt trªn tê nguyÖt san Atlantic nh− thÕ nμy: "Mark Twain lμ mét thiªn tμi tr¸c tuyÖt, ng−êi hoμn toμn xøng ®¸ng ®øng vμo hμng ngò nh÷ng nhμ v¨n lçi l¹c nhÊt". Ng−êi ta còng ®¸nh gi¸ Mark Twain lμ nhμ v¨n lín ®Çu tiªn cña miÒn T©y n−íc Mü vμ thμnh c«ng cña «ng thÓ hiÖn sù th¾ng lîi cña miÒn viÔn T©y d©n gian ®èi víi c¸c Salon v¨n häc ë Boston. Cã thÓ nãi, Mark Twain lμ mét nhμ c¸ch t©n lín, «ng ®· “kh¸m ph¸ l¹i ng«n ng÷ Anh - thø cã tÇm quan träng kh«ng chØ víi n−íc Mü mμ cßn víi n−íc Anh trong mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh” [29, tr.932]. Ernest Hemingway qua cuéc ®èi tho¹i trong Nh÷ng ngän ®åi xanh ch©u Phi ®· nhËn xÐt: "Nh÷ng nhμ v¨n giái lμ Henry Jame, Stephen Crane vμ Mark Twain. §Êy kh«ng ph¶i lμ thø tù giái cña hä. Kh«ng cã thø tù cho nh÷ng nhμ v¨n giái. Mark Twain lμ nhμ v¨n hμi h−íc. Nh÷ng ng−êi kh¸c t«i kh«ng biÕt. NÒn v¨n ch−¬ng hiÖn ®¹i Mü ®Òu tho¸t thai tõ quyÓn Huckle Berry Finn cña Mark Twain (…). §Êy lμ cuèn s¸ch hay nhÊt mμ chóng t«i cã ®−îc. TÊt c¶ v¨n ch−¬ng Mü ®Òu tõ ®ã mμ ra. Kh«ng cã g× tr−íc ®ã c¶. Vμ kÓ tõ sau Êy còng thÕ" [14, tr.337]. Qua nh÷ng nhËn xÐt trªn, ta thÊy vÞ trÝ cña Mark Twain trªn v¨n ®μn thÕ giíi vμ ®èi víi tiÕn tr×nh v¨n häc Mü lμ hÕt søc quan träng. Thêi kú ®Çu lËp quèc, c¸i gäi lμ v¨n häc bao gåm toμn bé c¸c d¹ng viÕt l¸ch ®−îc ®Þnh gi¸ trong x· héi nh− triÕt häc, lÞch sö, tiÓu luËn, th¬ triÕt luËn, t«n gi¸o vμ th− tõ. §iÒu khiÕn mét v¨n b¶n mang tÝnh v¨n häc kh«ng phô thuéc vμo viÖc nã cã h− cÊu hay kh«ng, cã mang h×nh thøc tiÓu thuyÕt hay kh«ng mμ phô thuéc vμo tÝnh trang nh·, lÒ lèi. Nãi c¸ch kh¸c, "tiªu chuÈn cña nh÷ng g× ®−îc xÕp vμo v¨n häc lμ hoμn toμn mang tÝnh ý thøc hÖ, viÖc viÕt l¸ch, thÓ hiÖn gi¸ trÞ vμ "gu" cña mét tÇng líp ®Æc biÖt th× ®−îc xem lμ v¨n häc. Tr¸i l¹i, nh÷ng bμi th¬ tr÷ t×nh ®−êng phè, nh÷ng ¸ng v¨n l·ng m¹n b×nh d©n vμ cã lÏ ngay c¶ kÞch còng kh«ng ®−îc xem lμ v¨n häc [2, tr.12-13]. Quan niÖm nμy ®−îc chÊp nhËn ë Mü, n¬i mμ ban ®Çu mçi ng−êi di d©n ®Õn phÝa B¾c ®Òu mang trong lßng m×nh h×nh ¶nh mét
3 mÉu quèc vμ dï døt ¸o ra ®i v× lý do nμy hay lý do kh¸c th× nh÷ng ng−êi tha h−¬ng vÉn h−íng vÒ cè quèc nh− mét niÒm an ñi tinh thÇn tr−íc c¸i hoang s¬, b¹o liÖt cña vïng ®Êt míi. §Çu thÕ kû XIX, nhiÒu nhμ v¨n cã khuynh h−íng qu¸ hoa mü, duy c¶m vμ khoa tr−¬ng, ®ã lμ kÕt qu¶ cña viÖc hä nç lùc chøng tá m×nh còng cã c¸ch viÕt sang träng, trang nh· nh− Anh. Phong c¸ch cña Mark Twain, tr¸i l¹i dùa trªn tiÕng Mü b×nh d©n, sèng ®éng, kháe kho¾n ®· lμm cho c¸c nhμ v¨n Mü cã c¸i nh×n míi - mét sù tr©n träng ®èi víi tiÕng nãi d©n téc. V× thÕ, ®Õn víi c¸c s¸ng t¸c tiªu biÓu cña Mark Twain lμ ®Õn víi c¸i hay, c¸i ®éc ®¸o, míi l¹, xuÊt hiÖn lÇn ®Çu tiªn trªn v¨n ®μn Mü thÕ kû XIX. Søc hÊp dÉn cña chóng kh«ng chØ n»m ë líp ng«n ng÷ hμi h−íc, b×nh dÞ, s©u s¾c, ë tÝnh phiªu l−u l«i cuèn dμnh cho mäi løa tuæi mμ cßn tån t¹i ngay trong tÝnh hiÖn thùc cña mçi thiªn truyÖn. V¨n häc lμ ph¶n ¸nh hiÖn thùc vμ ®èi víi Mark Twain, ph¶n ¸nh thùc tÕ cuéc sèng ®êi th−êng b»ng ng«n ng÷ ®êi th−êng ®· nh©n gi¸ trÞ ph¶n ¸nh lªn gÊp béi. NÕu cã thÓ nhËn xÐt kh¸i qu¸t phong c¸ch nghÖ thuËt tiªu biÓu cña Mark Twain trong mét côm tõ th× côm tõ Êy chØ cã thÓ lμ "tÝnh hμi h−íc, ch©m biÕm". ThËt vËy, t¸c phÈm nμo cña Mark Twain còng thÓ hiÖn dï trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp mét giäng v¨n ch©m biÕm dÝ dám, th«ng minh ®Ó t¹o nªn c¸i thÇn th¸i vμ tÝnh c¸ch rÊt riªng cho nhμ v¨n. Mét c©u hái ®−îc ®Æt ra lμ: ph¶i ch¨ng víi viÖc chän ®Ò tμi "hiÖn thùc trong t¸c phÈm cña Mark Twain", luËn v¨n ®· ®i chÖch quü ®¹o phong c¸ch tiªu biÓu cña nhμ v¨n hμi h−íc lín nhÊt n−íc Mü thÕ kû XIX nμy? Thùc ra kh«ng ph¶i nh− vËy, mäi t¸c gia tõ La Fontaine, MoliÌre ®Õn Xervantex (Cervantes) ®Òu dïng tiÕng c−êi ®Ó triÖt tiªu thãi xÊu, ®Ó ch©m biÕm, ®¶ ph¸ thãi xÊu cña x· héi. ChÝnh v× thÕ, mçi t¸c phÈm cña hä ®Òu thùc sù lμ "ngô ng«n" cho cuéc ®êi thùc t¹i. §äc s¸ng t¸c cña Mark Twain, ta thÊy ®©u chØ cã tiÕng c−êi th«ng minh hãm hØnh; mÆt bªn kia cña chÊt tiÕu l©m lμ bén bÒ nh÷ng tr¨n trë, suy t−, day døt kh«n ngu«i cña lßng ng−êi vÒ hiÖn thùc cuéc sèng. ChÝnh tÝnh chÊt hiÖn thùc Êy ®· lμm cho c©u chuyÖn hμi h−íc cña Mark Twain thªm s©u s¾c vμ cã duyªn, cã hån h¬n. S¸ng t¸c ch©n chÝnh råi còng quay vÒ hiÖn thùc, ph¶n ¸nh c¸i hiÖn thùc mμ tr−íc ®©y ®· tõng lμ t− liÖu trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp cña nã. §ã chÝnh lμ mét hμnh tr×nh mμ bÊt cø nhμ
4 v¨n hiÖn thùc nμo còng ph¶i dÊn th©n vμ tu©n thñ. §èi víi Mark Twain, viÕt kh«ng chØ ®Ó tr¶i nghiÖm mμ cßn ®Ó t¸i hiÖn cuéc sèng nh− nã vèn cã b»ng ng«n ng÷ cña nô c−êi, cña tr¸i tim vμ khèi ãc. §iÒu t¹o nªn chÊt men say hÊp dÉn ng−êi ®äc ë tiÓu thuyÕt Mark Twain ®©u ®¬n thuÇn lμ tÝnh gi¶i trÝ cña nã. Mçi thiªn truyÖn cña «ng më ra cho ng−êi ®äc mét sù nhËn thøc s©u s¾c vÒ thÕ giíi hiÖn thùc mμ «ng ®ang cè g¾ng ph¬i bμy. Cã thÓ nhËn thÊy, nÕu nghÖ thuËt hμi h−íc mang ®Õn sù næi tiÕng cho Mark Twain th× chÊt hiÖn thùc chÝnh lμ ®iÓm s¸ng lμm nªn gi¸ trÞ nh©n v¨n s©u s¾c cho mçi t¸c phÈm. §ã còng chÝnh lμ lý do v× sao luËn v¨n tËp trung nghiªn cøu hiÖn thùc trong t¸c phÇm Mark Twain. Nh− vËy, hiÖn thùc qua ngßi bót hμi h−íc vμ cèt truyÖn phiªu l−u m¹o hiÓm thùc sù lμ mét ®Ò tμi cuèn hót. Nghiªn cøu hiÖn thùc trong mét sè t¸c phÈm cña nhμ v¨n v× thÕ sÏ kh¸m ph¸ ra ®−îc b¶n chÊt cuéc sèng mu«n mμu mu«n vÎ cña x· héi Mü thÕ kû XIX, nhÊt lμ ë nh÷ng vïng xa x«i hoang d· däc dßng s«ng Mississippi, ®ång thêi kh¸m ph¸ ra c¸i míi l¹, ®éc ®¸o trong phong c¸ch s¸ng t¸c cña nhμ v¨n còng nh− toμn bé tinh thÇn nh©n ®¹o vμ phª ph¸n cña mçi t¸c phÈm. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu Nghiªn cøu hiÖn thùc trong t¸c phÈm cña Mark Twain tr−íc hÕt lμ nghiªn cøu toμn bé bøc tranh ®êi sèng vμ hiÖn thùc x· héi Mü thÕ kû XIX, t×m hiÓu nh÷ng nÐt tiªu biÓu cuéc sèng cña con ng−êi trong m«i tr−êng mμ nã hiÖn h÷u, ph¶n ¸nh nh÷ng vÊn ®Ò cña x· héi, con ng−êi Mü trong bèi c¶nh ®Æc thï cña giai ®o¹n më réng l·nh thæ vÒ phÝa T©y cña thÕ kû XIX. Th«ng qua nh÷ng t¸c phÈm ®Ønh cao lμm nªn tªn tuæi s¸ng chãi cña Mark Twain nh− Cuéc sèng trªn dßng Mississippi (Life on Mississippi, 1883), Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer (The adventures of Tom Sawyer, 1876) vμ Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn (The adventures of Huckle Berry Finn, 1884) chóng t«i tËp trung kh¶o s¸t cuéc sèng cña x· héi miÒn T©y bªn dßng Mississippi cïng víi bao nÕp sèng, v¨n hãa, phong tôc tËp qu¸n còng nh− t©m lý, t×nh c¶m cña con ng−êi n¬i ®©y. Nghiªn cøu hiÖn thùc x· héi Mü thÕ kû XIX kh«ng ®¬n thuÇn lμ xem xÐt, m« t¶ vμ t¸i hiÖn hiÖn thùc nh− lμ nh÷ng ®èi t−îng mang tÝnh sù kiÖn hay yÕu tè lÞch sö. BÒ s©u cña chñ nghÜa hiÖn thùc ph¶i n»m ë chç kh¸m ph¸ ra hiÖn thùc t©m lý, tÝnh c¸ch cña con ng−êi sèng
5 trong thêi ®¹i ®ã, ph¶n ¸nh s©u s¾c thÕ giíi néi t©m cña con ng−êi tr−íc hiÖn thùc bao la cña cuéc sèng. Nãi c¸ch kh¸c, th«ng qua c¸i nh×n néi c¶m, hiÖn thùc ®−îc khóc x¹ vμ ®−îc ph¶n ¸nh s©u s¾c h¬n, ch©n thËt h¬n vμ sèng ®éng h¬n c¸i hiÖn thùc bÒ næi cña x· héi. Trong nh÷ng t¸c phÈm trªn cña Mark Twain, c¸c nh©n vËt chÝnh cña Mark Twain hÇu nh− lμ thiÕu nhi, c¸i nh×n trong s¸ng, ng©y th¬ cña chóng lμ ®iÒu kiÖn gióp cho nhμ v¨n cã thÓ ph¶n ¸nh ch©n thùc cuéc sèng. Nh− vËy, ®êi sèng x· héi Mü thÕ kû XIX mμ nhÊt lμ x· héi miÒn T©y bªn dßng Mississippi vμ ®êi sèng t©m lý cña con ng−êi n¬i ®©y chÝnh lμ ®èi t−îng mμ chóng t«i muèn t¸i hiÖn ®Ó cã c¸i nh×n toμn vÑn vμ s©u s¾c vÒ nã. Tuy nhiªn, nÕu chØ xem xÐt vμ nh×n nhËn t¸c phÈm cña Mark Twain nh− mét biªn niªn sö ph¶n ¸nh hiÖn thùc x· héi Mü th× ®ã qu¶ lμ mét thiÕu sãt lín. Bá qua yÕu tè hμi h−íc vμ ch©m biÕm, tÝnh hiÖn thùc trong t¸c phÈm sÏ mÊt ®i gi¸ trÞ ph¶n ¸nh s©u s¾c, th©m cay cña nã; vμ nh− thÕ, còng sÏ bá qua phong c¸ch s¸ng t¸c ®Æc s¾c, tiªu biÓu cña nhμ v¨n hμi h−íc lín nhÊt n−íc Mü nμy. Víi lý do ®ã, chóng t«i sÏ nghiªn cøu chñ ®Ò hiÖn thùc trong mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu cña «ng dùa trªn sù quy chiÕu vμ t−¬ng hç cña c¸c phong c¸ch vμ khuynh h−íng nghÖ thuËt ®Æc tr−ng cho t¸c gi¶. §ã lμ chÊt miÒn (local color), chÊt trμo phóng (humor) vïng biªn giíi vμ chÊt phiªu l−u truyÒn thèng cña d©n téc Mü. C¸c t¸c phÈm tiªu biÓu cña «ng mμ chóng t«i tËp trung nghiªn cøu bao gåm Cuéc sèng trªn dßng Mississippi, Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer vμ Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn. 3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu,chóng t«i sö dông tæng hîp nhiÒu ph−¬ng ph¸p cña ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu v¨n häc: ph−¬ng ph¸p so s¸nh, ph−¬ng ph¸p thèng kª hÖ thèng, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®èi chiÕu, ph−¬ng ph¸p lÞch sö x· héi… Trong sè c¸c ph−¬ng ph¸p trªn, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch - tæng hîp cã tÇm quan träng hμng ®Çu trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu cña luËn v¨n. 4. LÞch sö vÊn ®Ò Mark Twain lμ nhμ v¨n quen thuéc ®èi víi ®éc gi¶ ViÖt Nam. NhiÒu t¸c phÈm cña «ng nh− Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer, Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn, VÞ hoμng tö vμ cËu bÐ nghÌo khæ ®· ®−îc dÞch sang tiÕng ViÖt.
6 C¸c b¶n dÞch hiÖn ®ang ®−îc l−u hμnh réng r·i lμ Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn - Xu©n Oanh, L−¬ng ThÞ ThËn dÞch, Nhμ xuÊt b¶n V¨n häc, Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer do NguyÔn TuÊn Quang dÞch, Hång S©m giíi thiÖu, Nhμ xuÊt b¶n V¨n hãa Th«ng tin, ¤ng hoμng vμ cËu bÐ nghÌo khæ do Minh Ch©u dÞch, Nhμ xuÊt b¶n Kim §ång… C¸c häc gi¶ ViÖt Nam còng ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ Mark Twain vμ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña «ng. Nh×n chung, vÊn ®Ò mμ ng−êi ta quan t©m nhiÒu nhÊt khi nghiªn cøu Mark Twain chÝnh lμ phong c¸ch hμi h−íc vμ nghÖ thuËt trμo phóng cña nhμ v¨n. Tiªu biÓu nh− ChÊt hμi ë Mark Twain ®¨ng trªn b¸o V¨n nghÖ n¨m 1981 cña Giang T©n. ë bμi viÕt nμy, t¸c gi¶ tËp trung khai th¸c tÝnh hμi h−íc, tiÕu l©m, th«ng minh, hãm hØnh nh− lμ mét tÝnh c¸ch bÈm sinh, ¨n s©u vμo trong m¸u thÞt cña Mark Twain. Tuy nhiªn, bμi viÕt dõng l¹i ë møc ®é ph¶n ¸nh nh÷ng mÉu chuyÖn vμ giai tho¹i vui nhén liªn quan ®Õn cuéc ®êi vμ nh©n c¸ch cña Mark Twain h¬n lμ t×m hiÓu yÕu tè hμi h−íc trong t¸c phÈm cña «ng. Trong Hμnh tr×nh v¨n häc Mü cña NguyÔn §øc §μn, t¸c phÈm cña Mark Twain ®−îc xÕp vμo dßng v¨n häc ho¹t kª (humour), dïng tiÕng c−êi ®Ó ®¶ kÝch x· héi. ë ®ã, Humour kh«ng ph¶i lμ chñ nghÜa hiÖn thùc nh−ng nã th−êng ®i theo chñ nghÜa hiÖn thùc hay t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó chñ nghÜa hiÖn thùc ph¸t triÓn. Sù ®ïa cît hμi h−íc che giÊu nhiÒu ®iÒu quan s¸t. Theo t¸c gi¶ nμy, tiÕng c−êi trong nh÷ng t¸c phÈm ®Ønh cao cña Mark Twain ®· "v−¬n lªn tr×nh ®é hμi h−íc tÇm th−êng, dÔ d·i vμ thùc sù ®¹t ®Õn tr×nh ®é humour, bao gåm c¶ t×nh th−¬ng vμ chñ nghÜa hiÖn thùc. Nh©n vËt do t¸c gi¶ dùng lªn kh«ng bao giê chØ lμ nh÷ng bøc biÕm häa, ta c¶m thÊy ®ã lμ nh÷ng con ng−êi thËt mμ ta yªu mÕn mÆc dï chóng cã nhiÒu nh−îc ®iÓm". XÕp Mark Twain vμo nhãm nhμ v¨n hμi h−íc, ho¹t kª lμ ®óng nh−ng ch−a ®ñ. Trªn hÕt, t¸c phÈm cña «ng vÉn lμ tiÕng vang cña chñ nghÜa hiÖn thùc ®−îc khuyÕch ©m b»ng nh÷ng trμng c−êi trμo léng. VÊn ®Ò hiÖn thùc trong tiÓu thuyÕt cña Mark Twain ®· ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu víi nh÷ng cÊp ®é n«ng s©u kh¸c nhau. Cô thÓ: bμi viÕt Mark Twain trong truyÒn thèng v¨n häc Mü cña t¸c gi¶ §μo Ngäc Ch−¬ng in trong B×nh luËn v¨n häc (1998), Nxb khoa häc x· héi mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh Mark Twain lμ nhμ v¨n cña khuynh h−íng hμi h−íc trong v¨n häc Mü, lμ "t¸c gi¶ ®Çu tiªn bªn kia dßng Mississippi ®· viÕt vÒ miÒn T©y mét c¸ch x¸c
7 thùc vμ ®Çy th©n ¸i. T¸c gi¶ §μo Ngäc Ch−¬ng còng thõa nhËn t¸c phÈm cña Mark Twain, ®Æc biÖt lμ Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn ra ®êi khi "tμi n¨ng cña Mark Twain ph¸t triÓn lªn ®Õn ®Ønh cao trong thÕ kÕt hîp ba dßng ch¶y: khuynh h−íng chÊt miÒn (local color), tÝnh chÊt vμ truyÒn thèng humour vïng biªn giíi, vμ ®Æc biÖt lμ truyÒn thèng phiªu l−u cña d©n téc nμy vμ cña tiÓu thuyÕt phiªu l−u Mü". T¸c gi¶ Lª §×nh Cóc víi bμi viÕt "Ngßi bót hiÖn thùc phª ph¸n vμ nghÖ thuËt hμi h−íc cña Mark Twain" ®¨ng trªn t¹p chÝ V¨n häc sè 3, n¨m 1986 (sau nμy ®−îc trÝch in trong t¸c phÈm Nh÷ng t¸c gia v¨n häc Mü) ®· nghiªn cøu kÕt hîp chÊt hμi vμ hiÖn thùc trong mét sè s¸ng t¸c tiªu biÓu cña Mark Twain lμ ¤ng hoμng vμ chó bÐ ¨n mμy, Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer vμ Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn. Trong c«ng tr×nh nghiªn cøu nμy, hiÖn thùc ®−îc kh¶o s¸t trªn nhiÒu b×nh diÖn, tõ cuéc sèng sinh ho¹t, tr−êng häc, nhμ thê, më réng ra ®Æc ®iÓm toμn c¶nh x· héi Mü nöa cuèi thÕ kû XIX. Nh×n chung, bμi viÕt cña t¸c gi¶ Lª §×nh Cóc ®Ò cËp ®Õn ba néi dung chÝnh: hiÖn thùc x· héi, t©m lý nh©n vËt vμ bót ph¸p trμo léng. Tuy nhiªn, bμi viÕt cña «ng khai th¸c vÊn ®Ò hiÖn thùc d−íi gãc ®é x· héi nhiÒu h¬n lμ t©m lý, tÝnh c¸ch còng nh− thñ ph¸p nghÖ thuËt g©y tiÕng c−êi. T¸c gi¶ Lª Huy B¾c ®· dμnh gÇn hai tr¨m trang viÕt trong c«ng tr×nh nghiªn cøu V¨n häc Mü ®Ó giíi thiÖu Mark Twain nh−ng h¬n mét nöa trong sè ®ã l¹i viÕt vÒ nghÖ thuËt trμo phóng, phÇn cßn l¹i t¸c gi¶ tËp trung nhÊn m¹nh nh÷ng ®iÓm chÝnh trong cuéc ®êi, nh©n c¸ch vμ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña Mark Twain. TÝnh hiÖn thùc do ®ã kh«ng ®−îc nghiªn cøu d−íi d¹ng mét luËn ®Ò riªng biÖt mμ chØ ®−îc nh¾c ®Õn nh− nh÷ng m¶ng néi dung mang tÝnh chÊt t¶n m¸c, bæ sung cho kÕt cÊu chÝnh cña bμi viÕt. T¸c gi¶ Hång S©m trong lêi giíi thiÖu t¸c phÈm Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer ®· kh¸i qu¸t mét c¸ch kh¸ ®Çy ®ñ nh÷ng néi dung t− t−ëng chÝnh cña t¸c phÈm còng nh− phong c¸ch kÓ chuyÖn l«i cuèn vμ ng«n ng÷ sinh ®éng giμu h×nh ¶nh cña nhμ v¨n. §−îc trÝch ®¨ng trong cuèn Phª b×nh, b×nh luËn v¨n häc (Nhμ xuÊt b¶n v¨n nghÖ) bμi giíi thiÖu cña t¸c gi¶ Hång S©m chñ yÕu tËp trung vμo néi dung t− t−ëng vμ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm. §Ò cËp ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò x· héi song t¸c gi¶ Hång S©m ®Æc biÖt quan t©m giíi thiÖu nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý, tÝnh c¸ch cña c¸c nh©n vËt trong truyÖn. VÝ dô khi miªu t¶ hiÖn thùc t«n gi¸o cña n−íc Mü thÕ kû XIX, «ng
8 nhËn xÐt: "chØ b»ng vμi nÐt ph¸c häa ®¬n gi¶n, rÊt gän mμ cùc kú sinh ®éng, Mark Twain ý nhÞ hÐ ra t©m lý kh«ng nh÷ng cña trÎ con mμ cßn cña ng−êi d©n Mü b×nh th−êng ®èi víi t«n gi¸o" [3, tr.26]. Trªn ®©y lμ mét sè nhËn xÐt chung nhÊt vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu Mark Twain vμ chñ ®Ò hiÖn thùc trong s¸ng t¸c cña «ng ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. §èi víi giíi nghiªn cøu ë n−íc ngoμi, ®Æc biÖt lμ ë Mü, ng−êi ta dμnh nhiÒu trang viÕt b×nh phÈm, ®¸nh gi¸ cuéc ®êi vμ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña Mark Twain bëi lÏ h¬n ai hÕt Mark Twain lμ con ng−êi "mang tÝnh c¸ch Mü ®Æc tr−ng nhÊt trong mçi hμnh vi, cö chØ, lêi nãi vμ suy nghÜ" (Albert B.Paine). Cuèn Ph¸c th¶o v¨n häc Mü cña Kathryn Vanspan Ckeren (Outline of American Literature) do Lª §×nh Sinh vμ Hång Ch−¬ng dÞch ®· xÕp Mark Twain vμo hμng ngò nh÷ng nhμ v¨n ®Çu tiªn cña chñ nghÜa hiÖn thùc, theo ®ã t¸c phÈm cña «ng lμ tiÕng nãi cña sù thËt "lμm næ tung nh÷ng quy −íc s¸o mßn". Ph¸c th¶o v¨n häc Mü thõa nhËn "hai trμo l−u v¨n häc chñ yÕu ë Mü thÕ kû XIX hßa quyÖn trong Mark Twain ®ã lμ trμo l−u trμo phóng vïng biªn c−¬ng vμ v¨n häc mang mμu s¾c ®Þa ph−¬ng". §iÒu ®ã lý gi¶i t¹i sao trong c¸c t¸c phÈm cña Mark Twain th−êng xuÊt hiÖn h×nh ¶nh nh÷ng ng«i lμng tåi tμn ë biªn giíi, nh÷ng con ng−êi mang ®Ëm tÝnh c¸ch miÒn T©y, nh÷ng lÒu tr¹i vïng má c¸ch biÖt víi kh«ng gian ®« thÞ ®−îc miªu t¶ th«ng qua nghÖ thuËt kÓ chuyÖn tiÕu l©m vμ c−êng ®iÖu ®Õn khã tin. C«ng tr×nh nghiªn cøu Mark Twain: TËp hîp c¸c bμi b×nh luËn (Mark Twain: A collection of critical essays) do Henry Nash Smith biªn tËp ®· giíi thiÖu mét c¸ch kh¸ kh¸i qu¸t vμ ®Çy ®ñ phong c¸ch vμ quan ®iÓm s¸ng t¸c cña nhμ v¨n næi tiÕng nμy. Bμi tiÓu luËn phª b×nh cña Van Wyck Brooks: ChÊt uy-mua cña Mark Twain (Mark Twain's humour) ®· lý gi¶i tiÕng c−êi ë chiÒu kÝch th©m s©u cña nã, tõ trong truyÒn thèng uy-mua cña vïng biªn thïy xa x«i ®Õn cuéc sèng kh¾c nghiÖt ®Çy b¹o liÖt cña vïng ®Êt hoang s¬ nμy. Bμi tiÓu luËn phª b×nh cña Maurice Le Breton: Mark Twain: Mét sù ®¸nh gi¸ (Mark Twain: An Appreciation) l¹i tËp trung ph©n tÝch chñ nghÜa hiÖn thùc trong c¸c s¸ng t¸c cña nhμ v¨n Mark Twain. Theo «ng, chñ nghÜa hiÖn thùc ®ã kh«ng dõng l¹i ë nh÷ng h×nh thøc bÒ ngoμi cña c¸c sù kiÖn, hiÖn t−îng cuéc sèng mμ nã ®i s©u vμo viÖc gi¶i thÝch sù t¸c ®éng cña ngo¹i c¶nh víi t©m lý, tÝnh c¸ch cña c¸c nh©n vËt. §ã lμ do Mark
9 Twain lu«n "b¾t m×nh ph¶i theo ®uæi sù thÈm vÊn g¾t gao cña b¶n th©n ®èi víi toμn bé hiÖn thùc réng lín, d÷ déi vμ m·nh liÖt cña miÒn T©y n−íc Mü". Bμi tiÓu luËn cña Henry Nash Smith: Mét t©m hån lμnh lÆn vμ mét l−¬ng t©m bÞ mÐo mã (A sound heart and a deformed conscience) ®· miªu t¶ l¹i sù chuyÓn biÕn t©m lý ý thøc cña c¸c nh©n vËt chÝnh, ®Æc biÖt lμ Huck trong hμnh tr×nh t×m kiÕm tù do cña m×nh. ë ®ã, Mark Twain d−êng nh− chuyÓn m×nh sang ®Þa h¹t cña sù ch©m biÕm x· héi. Tãm l¹i, qua mét sè bμi nghiªn cøu trong vμ ngoμi n−íc, chóng t«i nhËn ®Þnh r»ng vÊn ®Ò hiÖn thùc trong c¸c s¸ng t¸c tiªu biÓu cña Mark Twain lμ vÊn ®Ò kh«ng míi, Ýt nhiÒu ®· cã ng−êi nghiªn cøu, ®Ò cËp ®Õn. Song ch¾c ch¾n, møc ®é s©u s¾c, toμn diÖn vμ tÝnh hÖ thèng cña nã lμ ®iÒu mμ ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nμo ®¹t tíi ®−îc. Nãi c¸ch kh¸c, c¸c c«ng tr×nh ®i tr−íc v× kh«ng ®Æt ra môc ®Ých tù th©n lμ nghiªn cøu tÝnh hiÖn thùc trong mét hÖ thèng vμ ®Ò tμi hoμn chØnh nªn ®· xem xÐt tÝnh hiÖn thùc trong c¸c s¸ng t¸c cña Mark Twain lμ yÕu tè kÕt hîp, ®ång vÞ víi c¸c yÕu tè kh¸c nh− tÝnh trμo phóng, phiªu l−u… LuËn v¨n kh«ng tham väng ®−îc xem lμ c«ng tr×nh nghiªn cøu toμn diÖn vμ s©u s¾c vÒ hiÖn thùc trong toμn bé c¸c t¸c phÈm cña Mark Twain, nh−ng Ýt nhÊt sÏ nghiªn cøu ®Ò tμi nμy nh− mét néi dung ®éc lËp vμ cã hÖ thèng. Chóng t«i xem toμn bé nh÷ng vÊn ®Ò nh− chÊt phiªu l−u m¹o hiÓm, chÊt uy-mua hμi h−íc, chÊt v¨n häc mang mμu s¾c ®Þa ph−¬ng (local color) lμ yÕu tè kÕt hîp, bæ sung ®Ó lμm s¸ng tá hiÖn thùc trong c¸c t¸c phÈm næi tiÕng cña Mark Twain. 5. Nh÷ng ®ãng gãp cña luËn v¨n KÕ thõa nh÷ng c«ng tr×nh ®i tr−íc, luËn v¨n mong muèn ®−îc gãp tiÕng nãi cña m×nh vμo viÖc t×m hiÓu phong c¸ch s¸ng t¸c cña mét nhμ v¨n lín vμ næi tiÕng nh− Mark Twain, ®Æc biÖt lμ hiÖn thùc trong t¸c phÈm cña «ng. Theo ®ã, qu¸ tr×nh nghiªn cøu sÏ mang ®Õn c¸i nh×n tæng qu¸t vμ cô thÓ vÒ hiÖn thùc thÕ kû XIX trªn ®Êt n−íc Mü mμ nhÊt lμ nh÷ng vïng ®Êt däc bê s«ng Mississippi hïng vÜ. Qua ®ã, hy väng ®êi sèng con ng−êi vïng s«ng n−íc cïng tËp qu¸n sinh ho¹t cña hä sÏ më ra tr−íc m¾t chóng ta mét bøc tranh x· héi ®Çy sinh ®éng vμ hÊp dÉn. Èn sau mμu s¾c ®Þa ph−¬ng, ng−êi ®äc sÏ c¶m nhËn ®−îc mét tÊm lßng yªu th−¬ng ®Çy nh©n ¸i cña nhμ v¨n ch©m biÕm x· héi vμo bËc nhÊt cña n−íc Mü lóc bÊy giê. D−íi ¸nh
10 s¸ng cña chÊt phiªu l−u m¹o hiÓm, trμo phóng vμ nh©n v¨n, chÊt hiÖn thùc hy väng sÏ mang ®Õn nhiÒu ph−¬ng diÖn míi mÎ, s©u s¾c cho ng−êi ®äc. Nh− vËy, hiÖn thùc, phiªu l−u, trμo phóng, méng t−ëng sÏ kh«ng cßn lμ nh÷ng yÕu tè riªng lÎ, ®éc lËp nh− trong mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu tr−íc ®©y. Chóng sÏ ®−îc nghiªn cøu kÕt hîp, quy chiÕu vμ lμm râ cho toμn bé hiÖn thùc cña c¸c t¸c phÈm. 6. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoμi phÇn dÉn nhËp, phÇn kÕt luËn, th− môc tham kh¶o vμ phô lôc, luËn v¨n gåm ba ch−¬ng ®−îc ph©n bæ nh− sau: Ch−¬ng 1: HiÖn thùc x· héi Ch−¬ng 2: HiÖn thùc t©m lý Ch−¬ng 3: NghÖ thuËt hμi h−íc cña Mark Twain
11 Ch−¬ng 1. HiÖn thùc x· héi 1.1. Bèi c¶nh x· héi Mü thÕ kû XIX 1.1.1. ThÕ kû cña sù bμnh tr−íng l·nh thæ Cuèi thÕ kû XVIII, chiÕn tranh gi÷a qu©n ®éi nhμ vua Anh víi nh÷ng ng−êi di d©n Mü kÕt thóc. N−íc Mü d−íi sù chØ huy tμi t×nh cña t−íng George Washington ®· giμnh ®−îc chiÕn th¾ng vÎ vang. B¶n tuyªn ng«n ®éc lËp cña n−íc Mü n¨m 1776 ®· ®¸nh dÊu nÒn ®éc lËp, chñ quyÒn cña mét quèc gia. N−íc mü b−íc vμo thêi kú d©n chñ hãa vμ vμ bμnh tr−íng l·nh thæ ë thÕ kû XIX. N¨m 1803, ®¹i sø toμn quyÒn James Monroe ®−îc cö tíi Paris ®Ó th−¬ng l−îng NapolÐon b¸n Louisiana víi gi¸ 15 triÖu dollar (H¹t Louisiana bao gåm phÇn lín khu vùc trung t©m cña Mü hiÖn nay. PhÇn ®Êt nμy kÐo dμi tõ New Orleans ë phÝa Nam cho ®Õn biªn giíi Canada ë phÝa B¾c, tr¶i dμi tõ s«ng Mississippi ë phÝa §«ng ®Õn rÆng nói Rocheuses (Rocky) ë phÝa T©y). Ph¸p ®· ®ång ý. Toμn bé vïng Louisiana thuéc vÒ Mü vμ lμm t¨ng gÊp ®«i l·nh thæ cña liªn bang trong kh«ng khÝ hßa b×nh. Khi James Monroe lªn n¾m quyÒn tæng thèng Mü th× «ng vÊp ph¶i mét th¸ch thøc míi ®ã lμ vÊn ®Ò vïng Florida, c¸i chèt cña T©y Ban Nha trªn l·nh thæ Mü, n¬i nh÷ng ng−êi n« lÖ ë bang Georgia th−êng Èn trèn vμ d©n da ®á th−êng lμm c¨n cø tÊn c«ng ng−êi da tr¾ng. PhÝa T©y Ban Nha lóc bÊy giê ®ang yÕu thÕ nªn ph¶i nh−îng bé Mü vμ theo hiÖp −íc n¨m 1819, hä ®· b¸n Florida cho Hoa Kú víi gi¸ 5 triÖu dollar. N¨m 1821, gi÷a Nga vμ Mü x¶y ra sù tranh chÊp vïng ®Êt Oregon (l·nh thæ cña bang Washington vμ Oregon hiÖn nay vμ c¶ vïng Colombia cña Canada). Nga cho r»ng l·nh thæ cña hä kÐo dμi ®Õn phÝa Nam Alaska vμ cÊm tμu bÌ Mü x©m nhËp vμo h¶i phËn cña m×nh. PhÝa Mü l¹i cho r»ng Oregon lμ mét vïng më réng cña bang Louisiana vμ nã ph¶i thuéc vÒ Hoa Kú. Cuéc tranh chÊp kÐo dμi ®Õn n¨m 1867, Nga nh−îng bé vμ Mü ®· mua ®øt vïng Alaska. N¨m 1959, Alaska trë thμnh bang thø 49, bang réng nhÊt cña Hoa Kú. Tõ l©u, Mü vμ Mexico còng ®· bÊt ®ång quan ®iÓm vÒ biªn giíi gi÷a hai n−íc. Mexico kh«ng thõa nhËn Texas lμ ®Þa ph−¬ng thuéc l·nh thæ Mü, cßn Mü th× muèn
12 Texas thuéc vÒ m×nh. N¨m 1846, Mü tuyªn chiÕn víi Mexico vμ giμnh th¾ng lîi, buéc Mexico ph¶i giao c¸c vïng California, Nevada, Utah vμ mét phÇn Arizona cho m×nh. Nh− vËy, n¨m 1850 Mü ®· cã ®Õn 31 bang, d©n sè 23 triÖu ng−êi, l·nh thæ Mü kÐo dμi tõ §¹i T©y D−¬ng ®Õn Th¸i B×nh D−¬ng sau khi ®· mua California vμ vïng T©y Nam cña Mexico. N¨m 1898, Mü th«n tÝnh ®¶o Hawai cña NhËt vμ biÕn hßn ®¶o xinh ®Ñp nμy thμnh bang thø 50 cña m×nh vμo n¨m 1959. Nh− vËy cã thÓ nãi, thÕ kû XIX lμ thÕ kû më réng l·nh thæ kh«ng ngõng cña n−íc Mü. HÇu hÕt c¸c l·nh thæ chiÕm ®−îc ®Òu b»ng con ®−êng th−¬ng thuyÕt hay mua b¸n. Dùa vμo t×nh tr¹ng vïng biªn giíi bao la mªnh m«ng, láng lÎo vμ kh«ng râ rμng, Mü ®· thu vÒ cho m×nh mét nguån tμi nguyªn ®Êt v« cïng phong phó, bÐo bë, høa hÑn thu hót ngμy cμng ®«ng nguån d©n di c− vμ lao ®éng nhËp c−. Song song víi lμn sãng di c− tõ ch©u ¢u sang lμ lμn sãng di c− tõ §«ng sang Trung T©y néi ®Þa Hoa Kú, vμ sau ®ã lμ tõ miÒn Trung T©y sang miÒn viÔn T©y. C¸i ®−îc gäi lμ biªn giíi, tøc lμ ranh giíi cña vïng ®Êt ®· kh¸m ph¸ víi nh÷ng miÒn ®Êt Ýt ng−êi biÕt ®Õn trë thμnh c¸i biªn giíi xª dÞch kh«ng ngõng vÒ phÝa T©y. Tinh thÇn d©n chñ chØ ®−îc b¾t ®Çu khi ng−êi Mü tiÕn vÒ ®©y, n¬i mμ mäi ng−êi ®Òu b×nh ®¼ng nh− nhau, chñ ®éng, dòng c¶m x«ng pha ®Ó t×m nh÷ng vïng ®Êt tèt. MiÒn T©y ®· trë thμnh mét vïng ®Êt huyÒn tho¹i biÓu tr−ng cho nh÷ng g× lμ giÊc m¬ vμ tÝnh c¸ch cña ng−êi Mü: tinh thÇn c¸ nh©n, dòng c¶m, tù lËp, thùc tÕ, l¹c quan vμ d©n chñ. Tuy nhiªn, lý thuyÕt vÒ biªn giíi miÒn T©y ngμy cμng láng lÎo v× lý do sù tiÕn lªn vμ lan to¶ cña ®−êng ranh giíi b¸o hiÖu sù thôt lïi cña vïng ®Êt tù do. Sù më réng biªn giíi ®ång nghÜa víi viÖc c¸c bé l¹c da ®á bÞ xua ®uæi mét c¸ch tμn nhÉn tõ §«ng sang T©y ngay trªn chÝnh m¶nh ®Êt cña tæ tiªn, cha «ng hä. N¨m 1842, sau cuéc næi dËy cña m×nh, nh÷ng ng−êi da ®á cßn l¹i bÞ ®Èy tõ phÝa §«ng Mississippi sang Oklahoma. Mét ®−êng ranh giíi ®−îc v¹ch ra tõ B¾c xuèng Nam, tõ Minesota tíi Texas vμ ng−êi da ®á ®−îc høa lμ cã quyÒn sö dông m¶nh ®Êt ë phÝa T©y ®−êng ranh giíi cho ®Õn khi nμo "c©y cßn mäc vμ s«ng h·y cßn ch¶y". ThÕ nh−ng, chØ cÇn m−êi n¨m sau chÝnh quyÒn Mü ®· lÊy l¹i phÇn ®Êt Kansas vμ Nebraska bÊt chÊp ®iÒu kiÖn sèng cña
13 ng−êi da ®á t¹i ®©y còng nh− nh÷ng cam kÕt ®· høa víi hä. N¨m 1867, Quèc héi Mü l¹i th«ng qua ®¹o luËt c−íp vïng ®Êt vèn lμ n¬i s¨n b¾n cña ng−êi da ®á vμ dån hä tíi bang Dakota Nam vμ Oklahoma. Khi hä nhÉn nhôc nhËn nh÷ng phÇn ®Êt kh« c»n mμ ng−êi ta dμnh cho m×nh ë bang Dakota Nam th× ng−êi da tr¾ng l¹i ph¸t hiÖn ë ®ã cã vμng. ThÕ lμ hμng ®oμn hμng lò ng−êi kÐo nhau ®Õn ®©y. Tõ ®ã ®· næ ra cuéc chiÕn cña bé l¹c Sioux (d−íi sù chØ huy cña thñ lÜnh Bß rõng ngåi) chèng l¹i bän x©m l−îc da tr¾ng. Nh− vËy cã thÓ nãi, thêi kú bμnh tr−íng l·nh thæ b¾t ®Çu tõ viÖc mua Louisiana cña Ph¸p ë ®Çu thÕ kû XIX (1803) vμ hoμn thμnh b»ng viÖc t−íc ®o¹t ®Êt cña ng−êi Mexico vμ da ®á; mang l¹i cho Mü mét vïng ®Êt réng lín kÐo dμi h¬n 9 triÖu km2. Nèi tiÕp thêi kú bμnh tr−íng lμ thêi kú th¨m dß "v« trËt tù" nh−ng rÊt cã kÕt qu¶ nh÷ng nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn v« cïng dåi dμo vμ phong phó trong lßng ®Êt còng nh− d−íi biÓn s©u, høa hÑn mét n−íc Mü cã tiÒm lùc kinh tÕ ph¸t triÓn vμ hïng m¹nh. 1.1.2. T×nh h×nh kinh tÕ chÝnh trÞ Mü thÕ kû XIX Nh− lμ mét b¶n hiÕn ch−¬ng vÒ kinh tÕ, HiÕn ph¸p cña Hoa Kú x¸c ®Þnh r»ng toμn bé ®Êt n−íc kÐo dμi tõ Maine ®Õn Georgia, tõ §¹i T©y D−¬ng ®Õn thung lòng Mississippi lμ mét thÓ thèng nhÊt, hay mét "thÞ tr−êng chung". Do ®ã, sÏ kh«ng cã thuÕ ®¸nh vμo viÖc giao th−¬ng, bu«n b¸n gi÷a c¸c bang. HiÕn ph¸p còng x¸c ®Þnh quyÒn ®−îc ®iÒu hμnh th−¬ng m¹i víi n−íc ngoμi, quyÒn in Ên vμ ®iÒu chØnh gi¸ trÞ tiÒn b¹c cña c¸c bang. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ lu«n cã sù m©u thuÉn gi÷a ng©n hμng chÝnh phñ (ng©n hμng liªn bang) víi ng©n hμng c¸c bang. §iÒu nμy g©y nªn cuéc khñng ho¶ng tμi chÝnh trong c¶ n−íc vμo n¨m 1819. Ng©n hμng trung −¬ng ph¶i thu nhËn nh÷ng tê giÊy b¹c mμ ng©n hμng c¸c bang ®· ph¸t hμnh v« téi v¹ vμ yªu cÇu c¸c ng©n hμng nμy thanh to¸n. §Õn l−ît m×nh, ng©n hμng bang Ðp c¸c nhμ kinh doanh nhá ph¶i tr¶ nh÷ng mãn nî mμ hä ®· cho vay. ViÖc lμm nμy g©y ra hμng lo¹t c¸c vô ph¸ s¶n vμ t¹o nªn mèi m©u thuÉn s©u s¾c gi÷a ng−êi miÒn T©y víi nh÷ng ng−êi miÒn §«ng ®−îc cho lμ cã ®Æc quyÒn ®Æc lîi vÒ kinh tÕ vμ tiÒn tÖ. Trong khi ®ã, chÝnh phñ bang l¹i vay hÕt mãn nî nμy ®Õn mãn nî kh¸c ®Ó trang tr¶i chi phÝ cho c¸c c«ng tr×nh vμ dÞch vô c«ng céng. Hä ph¶i b¸n ®Êt c«ng ®Ó trang tr¶i nî nÇn.
14 Trong thêi gian nμy (1834 - 1836) viÖc bu«n b¸n ®Êt t¨ng lªn gÊp n¨m lÇn so víi tr−íc ®· ®Èy nhanh nguy c¬ ®Çu c¬ ®Êt ë c¸c ®Þa ph−¬ng. N¨m 1837, mét cuéc suy tho¸i kinh tÕ l¹i t¸i diÔn, nhiÒu ng©n hμng ph¸ s¶n v× giÊy b¹c mμ hä ph¸t hμnh mÊt gi¸ trÞ (do Jackson chñ tr−¬ng l−u hμnh vμng vμ b¹c thay cho tiÒn giÊy), gi¸ n«ng s¶n sôt gi¶m, nhiÒu nhμ m¸y ph¶i ®ãng cöa vμ ®Êt n−íc ch×m ®¾m trong c¬n suy tho¸i kÐo dμi. Cïng víi viÖc khñng ho¶ng vÒ kinh tÕ vμ tiÒn tÖ, n−íc Mü trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XIX cßn ph¶i lao ®ao v× tÝnh thÊt th−êng cña nh÷ng biÓu thuÕ mμ Quèc héi Hoa Kú ban ra. §Ó b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trong n−íc, Mü ph¶i bæ sung nhiÒu ®¹o luËt míi vμo nh÷ng n¨m 1820 vμ 1821 nh»m t¨ng møc thuÕ nhËp khÈu lªn. Tuy nhiªn, viÖc lμm nμy kh«ng ®ñ ®Ó ng¨n chÆn hμng hãa nhËp khÈu tõ ch©u ¢u sang v× gi¸ nh©n c«ng ë ch©u ¢u rÎ m¹t, s¶n phÈm l¹i ®−îc s¶n xuÊt hμng lo¹t nªn gi¸ thμnh thÊp. KÕt qu¶ lμ hμng hãa ch©u ¢u dï bÞ ®¸nh thuÕ cao vÉn rÎ h¬n hμng hãa s¶n xuÊt t¹i Mü. §Ó t¨ng c−êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi n−íc ngoμi, c¸c bang vïng New England (gåm Maine, New Hampshire, Vermont, Massachusetts, Rhode Island vμ Connecticut) ®ßi chÝnh phñ ph¶i t¨ng thuÕ nhËp khÈu thªm n÷a. Quèc héi ®· th«ng qua dù luËt míi n©ng thuÕ suÊt ®¸nh vμo hμng nhËp khÈu tõ 20% lªn 36%. §iÒu nμy g©y nªn mét lμn sãng ph¶n ®èi m¹nh mÏ trong c¸c bang miÒn Nam mμ ®Æc biÖt lμ Virginia vμ Carolina. Hä giËn d÷ vμ bÊt b×nh v× trong khi thuÕ suÊt cao, cã lîi cho New England th× hä vμ c¸c bang kh¸c ph¶i khæ së bëi gi¸ c¶ hμng hãa t¨ng vät. M©u thuÉn vÒ biÓu thuÕ, hay nãi ®óng h¬n lμ hÖ qu¶ cña m©u thuÉn vÒ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt gi÷a hai miÒn B¾c – Nam ®· ®Èy n−íc Mü r¬i vμo t×nh tr¹ng chia rÏ néi bé triÒn miªn. ChÊm døt chia rÏ kh«ng ph¶i lμ ®iÒu ®¬n gi¶n v× miÒn B¾c chñ tr−¬ng gi¶i phãng n« lÖ vμ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi theo ®μ c«ng nghiÖp hãa trong khi miÒn Nam c−¬ng quyÕt duy tr× chÕ ®é n« lÖ vμ n«ng nghiÖp trång b«ng ®· cã tõ l©u ®êi. BiÓu hiÖn cho sù chia rÏ Êy lμ sù ly khai cña c¸c bang Carolina Nam, Georgia, Alabama, Florida, Mississippi, Louisiana vμ Texas ra khái liªn bang ®Ó thμnh lËp mét h×nh thøc hîp bang (Confederated States of America) ®èi lËp víi Hîp chñng quèc Hoa Kú (United States of America). Kh«ng bao l©u sau ®ã, thªm bèn bang lμ Arkansas, Carolina B¾c, Virginia vμ Tennessie nhËp víi hîp bang
15 ®Ó lμm thμnh m−êi mét bang ly khai. Lo¹i bá mäi kh¶ n¨ng hßa gi¶i, c¸c bang ly khai miÒn Nam ®· khëi sù g©y hÊn vμ cuéc néi chiÕn kh«ng khoan nh−îng gi÷a hai miÒn Nam - B¾c kÐo dμi gÇn bèn n¨m. N¨m 1863, b¶n tuyªn bè gi¶i phãng nh÷ng ng−êi n« lÖ b¾t ®Çu cã hiÖu lùc, n« lÖ ë c¸c bang hoÆc mét phÇn c¸c bang næi lo¹n ®−îc "vÜnh viÔn tù do". Sau sù ®Çu hμng cña miÒn Nam ë chiÕn dÞch quyÕt ®Þnh Appomatox vμo ngμy 9 th¸ng 4 n¨m 1865, c¸c Tu chÝnh ¸n cña hiÕn ph¸p thõa nhËn quyÒn c«ng d©n cña ng−êi da ®en liªn tiÕp ®−îc quèc héi Mü th«ng qua vμo nh÷ng n¨m 1865, 1868, 1870. Bèn n¨m néi chiÕn ®· mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc nhÊt ®Þnh. ChÕ ®é n« lÖ ®−îc b·i bá trªn toμn bang miÒn Nam, ®−a n−íc Mü trë thμnh mét Hîp chñng quèc thèng nhÊt vÒ kinh tÕ vμ chÝnh trÞ. Tuy nhiªn, hËu qu¶ cña cuéc chiÕn th× thËt lμ nÆng nÒ. Trong sè hai triÖu ng−êi tham chiÕn, miÒn B¾c ®· mÊt ba tr¨m ngμn ng−êi cßn miÒn Nam mÊt hai tr¨m n¨m m−¬i ngμn ng−êi. Kinh tÕ cña miÒn Nam bÞ tμn ph¸ nghiªm träng mμ c«ng cuéc t¸i thiÕt sau ®ã kh«ng dÔ g× kh«i phôc ®−îc. C¸c bang miÒn Nam sau chiÕn tranh bÞ kiÖt quÖ vμ bÇn cïng hãa. NghÒ trång lóa bá hoang, nghÒ lμm ®−êng cña bang Louisiana kh«ng thÓ h−ng thÞnh nh− tr−íc, nghÒ trång b«ng cμng bÞ tæn thÊt nÆng nÒ, gi¸ b«ng trë nªn rÎ m¹t. N−íc Anh vèn lμ kh¸ch hμng l©u n¨m cña Mü nay l¹i t×m nguån hμng míi ë c¸c n−íc b¸n nhiÖt ®íi vμ bá r¬i thÞ tr−êng Mü. Sau chiÕn tranh, quan hÖ gi÷a ng−êi Mü da tr¾ng vμ ng−êi Mü da ®en cùc kú c¨ng th¼ng. Ng−êi miÒn Nam c¨m ghÐt d©n da tr¾ng ®Õn tõ miÒn B¾c, mang theo tói v¶i ®Ó v¬ vÐt. Hä gäi ®ã lμ nh÷ng kÎ theo "chÕ ®é tói v¶i" (carpet-bag Regime). MiÒn Nam chiÕn b¹i bÞ thiÖt thßi sau c¸i chÕt cña tæng thèng Lincoln. ý ®Þnh båi th−êng cho c¸c chñ n« miÒn Nam sau chiÕn tranh, ý ®Þnh t¹o ®iÒu kiÖn sinh sèng cho n« lÖ míi ®−îc gi¶i phãng cña «ng kh«ng thùc hiÖn ®−îc. MiÒn Nam víi nh÷ng kÎ thua trËn cßn ngoan cè, bÞ ®Æt d−íi vßng c−¬ng táa cña chÝnh ®¶ng vμ lùc l−îng qu©n sù chiÕm ®ãng miÒn B¾c. §¸p tr¶ l¹i nh÷ng kÎ chiÕn th¾ng vμ c¸c Tu chÝnh ¸n thõa nhËn quyÒn tù do cña ng−êi da ®en, ng−êi miÒn Nam kiªu kú vμ ngang b−íng kh«ng bao giê thõa nhËn sù ngang hμng vμ b×nh ®¼ng gi÷a hä víi ng−êi da ®en mμ hä cho lμ h¹ ®¼ng.
16 Sù thèng nhÊt quèc gia sau néi chiÕn ®ßi hái viÖc giao th−¬ng, liªn l¹c kh«ng ngõng gi÷a c¸c vïng miÒn víi nhau. §ã chÝnh lμ lý do mμ c¸c tuyÕn ®−êng s¾t kh«ng ngõng v−¬n xa vμ v−¬n nhanh h¬n n÷a. ChÝnh phñ liªn bang ®· cÊp cho ngμnh ®−êng s¾t hμng chôc triÖu hecta ®Êt ®Ó x©y dùng c¸c tuyÕn ®−êng nèi tõ §¹i T©y D−¬ng qua Th¸i B×nh D−¬ng, kÝch thÝch l−u th«ng hμng hãa, thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, nhê lîi nhuËn bÐo bë vμ sù −u ¸i cña chÝnh phñ mμ ngμnh nμy trë thμnh níi cã nhiÒu ho¹t ®éng ®Çu c¬ vμ l¹m dông quyÒn lùc nhiÒu nhÊt. NhiÒu vïng ®Êt bÞ mua ®i b¸n l¹i, nhiÒu ®Þa ph−¬ng vμ t− nh©n bÞ Ðp buéc ph¶i tr¶ mét mãn tiÒn lín cho c«ng ty ®−êng s¾t nÕu kh«ng muèn bÞ tuyÕn ®−êng cña hä ch¹y ngang qua ®Êt cña m×nh. §ã lμ ch−a kÓ trong t×nh tr¹ng ®éc quyÒn, c¸c c«ng ty ®−êng s¾t mÆc søc quy ®Þnh c−íc phÝ cao vμ ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c vïng, miÒn, ®Þa ph−¬ng kh¸c nhau. Nh− vËy, nÕu nh− h¬n nöa ®Çu thÕ kû XIX, sù kiÖn chñ yÕu cña lÞch sö Mü lμ sù bμnh tr−íng kh«ng ngõng ®Ó më réng l·nh thæ tõ §«ng sang T©y, sù thèng nhÊt B¾c - Nam vÒ b×nh diÖn kinh tÕ vμ chÕ ®é chÝnh trÞ th× gÇn bèn m−¬i n¨m cuèi thÕ kû lμ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vμ nhanh chãng c¸c lÜnh vùc kinh tÕ cña n−íc nμy. Hoa Kú lμ n¬i tÝch hîp ®−îc rÊt nhiÒu nh©n tè thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. §Êt ®ai mμu mì, tr÷ l−îng tμi nguyªn kho¸ng s¶n v« cïng phong phó, bao gåm: s¾t, ®ång, ch×, b¹c, vμng, dÇu löa. Lμn sãng nhËp c− å ¹t vμo Mü ®¶m b¶o cho n−íc nμy mét nguån lao ®éng dåi dμo, trong ®ã cã c¶ c«ng nh©n tr×nh ®é kü thuËt cao tõ ch©u ¢u sang. Nh÷ng con ®−êng vËn t¶i chi chÝt trªn s«ng, hå vμ kªnh ®μo, nh÷ng m¹ng l−íi ®−êng s¾t dμy ®Æc nèi liÒn §«ng - T©y - Nam - B¾c ®· cung cÊp cho ®Êt n−íc kh¶ n¨ng vËn chuyÓn hμng tØ tÊn hμng hãa trong mét n¨m. Vai trß c¸ nh©n trong x· héi ®−îc ®Èy m¹nh. Ng−êi Mü víi c¸ tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, thùc dông vμ tù lËp ®· x©y dùng mét m«i tr−êng lμm viÖc c¹nh tranh kh«ng ngõng. Hä ¸p dông nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt vμo c«ng, n«ng, th−¬ng nghiÖp ®Ó tÝch lòy t− b¶n vμ thËm thu lîi nhuËn. Hai m−¬i n¨m cuèi cïng cña thÕ kû XIX ®· ®¸nh dÊu sù ®¨ng quang cña nÒn ®¹i kinh doanh (Big Bussiness) khèng chÕ thÞ tr−êng vμ n¾m ®éc quyÒn trong nhiÒu ngμnh s¶n xuÊt, ph©n phèi vμ vËn t¶i quan träng. §©y còng lμ thêi ®¹i g¾n víi tªn tuæi cña nh÷ng "«ng vua ®éc quyÒn" vÒ s¾t thÐp, dÇu löa vμ tiÒn tÖ nh− Andrew
17 Carnegie, J.U.Rockefeller vμ Pierpont Morgan. Tuy nhiªn, sù tËp trung quyÒn lùc, kinh tÕ vμ tμi chÝnh trong tay mét nhãm ng−êi cã ®Æc quyÒn ®Æc lîi ®· g©y nªn t×nh tr¹ng lòng ®o¹n kinh tÕ, x· héi. C¸c c«ng ty võa vμ nhá kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh bÞ ph¸ s¶n hμng lo¹t hoÆc bÞ th«n tÝnh. Kho¶ng c¸ch giμu nghÌo trong x· héi ngμy cμng nh− nói non vμ vùc th¼m. Ng−êi lao ®éng hoÆc ph¶i b¸n rÎ søc lao ®éng cho chñ hoÆc ph¶i trém c¾p, chÕt ®ãi. Bªn c¹nh sù ph©n hãa x· héi lμ t×nh tr¹ng kú thÞ chñng téc ngμy cμng s©u s¾c. QuyÒn lîi cña ng−êi da ®en, da mμu chØ ®−îc thõa nhËn trªn bÒ mÆt ph¸p lý hay lý thuyÕt cßn trong thùc tÕ hä vÉn bÞ ph©n biÖt ®èi xö vμ chÞu ®ùng sù kú thÞ chñng téc. Ng−êi da tr¾ng dïng mäi thñ ®o¹n ®Èy xa ng−êi da ®en ra khái thïng phiÕu quèc héi. ¸p ®Æt ®¹o luËt thuÕ th©n cho c¸c cö tri, khiÕn c¸c t¸ ®iÒn da ®en cã thu nhËp thÊp kh«ng ®ñ søc ®Çu phiÕu. Ban hμnh ®¹o luËt buéc mäi cö tri ph¶i biÕt ®äc vμ gi¶i thÝch mét ®o¹n trong HiÕn ph¸p liªn bang - ®iÒu nμy lμ kh«ng t−ëng vμ qu¸ bÊt c«ng ®èi víi nh÷ng ng−êi da ®en bÞ mï ch÷ hμng thÕ hÖ. Nh×n chung, thÕ kû XIX cña n−íc Mü lμ thÕ kû bμnh tr−íng kh«ng ngõng ®Ó më réng l·nh thæ. §iÒu ®ã hoμn toμn phï hîp víi mét quèc gia non trÎ khao kh¸t lμm giμu vμ kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña m×nh trªn thÕ giíi. Sù më mang bê câi vÒ phÝa T©y thÓ hiÖn kh¸t väng tù do t×m kiÕm miÒn ®Êt giμu cã cña ng−êi Mü cam ®¶m, thÝch tù lËp, x«ng pha vμ phiªu l−u. Sù bμnh tr−íng l·nh thæ ®ång nghÜa víi kh¶ n¨ng bμnh tr−íng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ v× nh÷ng lîi nhuËn vÒ tμi nguyªn ®Êt ®ai, kho¸ng s¶n vμ nguån lao ®éng nhËp c− mμ nã mang l¹i. Trong nh÷ng thËp niªn ®Çu, mÆc dï t×nh h×nh kinh tÕ gÆp nhiÒu bÊt æn do sù thiÕu sãt vμ yÕu kÐm trong kinh nghiÖm vμ n¨ng lùc qu¶n lý cña chÝnh quyÒn, n−íc Mü vÉn kh«ng ngõng v−¬n lªn víi tèc ®é ph¸t triÓn m¹nh nh− vò b·o. B»ng chøng lμ cuèi thÕ kû, Mü tÝch lòy ®−îc nguån vèn t− b¶n v÷ng ch¾c, thu hót ®Çu t− n−íc ngoμi μo ¹t vμ ngμy cμng tiÕn nhanh trªn con ®−êng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Tuy nhiªn, ®»ng sau bé mÆt giμu sang cña x· héi t− b¶n lμ mét n−íc Mü n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p: c¹nh tranh quyÕt liÖt, ®¹o ®øc suy tho¸i vμ ®Æc biÖt lμ m©u thuÉn chñng téc t¨ng cao. Nh− vËy, n−íc Mü thÕ kû XIX lμ mét x· héi vËn ®éng s«i næi, mét quèc gia non trÎ Êp ñ trong lßng nã nh÷ng biÕn chuyÓn vμ néi lùc phi th−êng tùa nh− mét ngän nói löa s¾p phun trμo. Nã hïng vÜ, m¹nh mÏ bao nhiªu th× cμng chÊt chøa