LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: “HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT NHO SINH VÀ HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT PHỤ NỮ TRONG “LIÊU TRAI CHÍ DỊ” CỦA BỒ TÙNG LINH “

Chia sẻ: Pham Ngoc Linhdan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:77

Thêm vào BST

Báo xấu

248
lượt xem 50
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nhắc đến “Liêu trai chí dị” của Bồ Tùng Linh là nhắc tới một tác phẩm đặc sắc của văn học Trung Quốc nói chung, một trong tám bộ tiểu thuyết cổ điển hay nhất Trung Quốc nói riêng. Ðây là một trong những tác phẩm xuất sắc của văn học Trung Hoa với những câu chuyện hư hư thực thực biểu trưng cho một thế giới phương Ðông thời trung đại, con người không có sự ngăn cách tuyệt đối giữa cõi sống và cõi chết. Bằng sự say mê lượm lặt, ghi chép tích lũy từ những...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: “HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT NHO SINH VÀ HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT PHỤ NỮ TRONG “LIÊU TRAI CHÍ DỊ” CỦA BỒ TÙNG LINH “

HÌNH TƯ NG NHÂN V T LU N VĂN T T NGHI P TÀI: “HÌNH TƯ NG NHÂN V T NHO SINH VÀ HÌNH TƯ NG NHÂN V T PH N TRONG “LIÊU TRAI CHÍ D ” C A B TÙNG LINH “
SINH VÀ HÌNH TƯ NG NHÂN V T PH N TRONG “LIÊU TRAI CHÍ D ” C A B TÙNG LINH NGUY N TH THU GIANG L P H4C2 LU N VĂN T T NGHI P I H C SƯ PH M NGÀNH NG VĂN HÌNH TƯ NG NHÂN V T NHO SINH VÀ HÌNH TƯ NG NHÂN V T PH N TRONG “LIÊU TRAI CHÍ D ” C AB TÙNG LINH Gi ng viên hư ng d n Ths. Phùng Hoài Ng c LONG XUYÊN, 05/2007
M U ***** 1. 1. LÍ DO CH N TÀI Nh c n “Liêu trai chí d ” c a B Tùng Linh là nh c t i m t tác ph m c s c c a văn h c Trung Qu c nói chung, m t trong tám b ti u thuy t c i n hay nh t Trung Qu c nói riêng. Ðây là m t trong nh ng tác ph m xu t s c c a văn h c Trung Hoa v i nh ng câu chuy n hư hư th c th c bi u trưng cho m t th gi i phương Ðông th i trung i, con ngư i không có s ngăn cách tuy t i gi a cõi s ng và cõi ch t. B ng s say mê lư m l t, ghi chép tích lũy t nh ng c t truy n dân gian, s thăng hoa trong c m xúc, ngòi bút sáng t o tài hoa c a ông ã vi t nên “Liêu trai chí d ”. Chính nh tác ph m này ã ưa B Tùng Linh lên hàng m t nhà văn ki t xu t c a th i Thu n Tr – Khang Hy và cũng là m t trong nh ng cây bút o n thiên ti u thuy t hàng u c a văn h c Trung Hoa c i n. ã hơn ba th k trôi qua t khi Liêu Trai Chí D c a B Tùng Linh xu t hi n. Qua bao thăng tr m c a cu c s ng, th i gian, b o n thiên ti u thuy t c a ông v n còn mãi giá tr và s c s ng trư ng t n c a nó, mãi là ni m say mê, ham thích kỳ thú iv i c gi m i th i i. B Liêu Trai ư c ông vi t t năm 31 tu i (Năm Khang Hy th 9) n năm 68 tu i (năm 1707) m i hoàn thành. Cu n sách, do ó mang giá tr g n c i m t con ngư i tài hoa, b t c chí. Tư tư ng, tình c m ó quanh năm su t tháng day d t, thôi thúc ông căn c vào nh ng i u tai nghe m t th y cùng nh ng chiêm nghi m v con ngư i, cu c s ng ương th i, thúc gi c ông tìm ni m vui trong sưu t m và sáng tác văn chương. c “Liêu trai chí d ”, m t b o n thiên ti u thuy t mang phong cách dân gian v i s h p d n, bi n hoá kì o, chúng ta nh n th y r ng bên c nh tính truy n kì ã làm nên s h p d n riêng bi t y cho Liêu trai thì m t phương di n khác cũng góp ph n không nh làm nên nét c s c c a tác ph m này ó chính là ngh thu t xây d ng nhân v t. Th gi i nhân v t trong Liêu trai vô cùng phong phú và a d ng. Trong cái th gi i ông úc yr y h li, ch n tinh, o sĩ, nh ng con ngư i phàm tr n, , nh ng anh chàng nho sinh nho sĩ, nh ng nàng tiên n con nhà tr i . . . y, chúng ta ch t nh n ra r ng, nh ng anh chàng nho sinh c a Liêu trai sao mà “l ” quá! Nh ng a con c a “c a Kh ng sân Trình” trong Liêu trai, a ph n h không xu t hi n trong tư th c a nh ng con m t sách, nơi phòng văn thanh t ch ôn luy n èn sách dùi mài kinh s , mà ây, công danh iv ih ã gi m i s c h p d n, h m i mê ch y theo nh ng bóng h ng xinh p, nh ng cô nàng h li, ch n tinh, nh ng h n ma, nh ng cô ti u thư, nh ng nàng tiên n . . .Và bên c nh nh ng anh chàng nho sinh “ c bi t” y, nh ng nhân v t ph n trong Liêu trai cũng mang
m t s c s ng m i, ư c kh c ho v i m t bút pháp sáng t o, góp ph n cùng v i hình tư ng nho sinh, làm nên nh ng giá tr c áo và m i m cho b “Liêu trai chí d ” . T nh ng i u nêu trên, chúng tôi c m nh n r ng tìm hi u hình tư ng nhân v t nho sinh và hình tư ng nhân v t ph n trong Liêu trai là m t v n r t thú v . Chúng tôi mu n i sâu khám phá có nh ng hi u bi t úng n v các giá tr c áo c a Liêu trai m t cách toàn di n, cũng như kh ng nh ư c tài năng c a nhà văn B Tùng Linh. Hy v ng r ng tài này s giúp cho b n c có th ti p c n tác ph m m t cách d dàng hơn và tr n v n hơn. 1. 2. M c ích nghiên c u Nghiên c u tài “Hình tư ng nhân v t nho sinh và hình tư ng nhân v t ph n trong “Liêu trai chí d ” c a B Tùng Linh” chúng tôi hư ng vào nh ng m c tiêu sau: - Nghiên c u ngh thu t xây d ng nhân v t c a B Tùng Linh trong vi c xây d ng hình tư ng nhân v t nho sinh và ph n . - Khám phá ư c tài năng văn chương c a B Tùng Linh trong vi c xây d ng hình tư ng nhân v t nho sinh và ph n th y ư c nét sáng t o trong văn chương c a ông. - Ph c v cho vi c h c t p, nghiên c u văn h c Trung Qu c trong nhà trư ng. 3. L c h s v n 3.1 Nh ng nghiên c u nư c ngoài Các nhà nghiên c u Trung Qu c và Liên Xô ph n l n ng dư i góc xã h i h c và giai c p lu n ánh giá v n i dung và ngh thu t c a Liêu Trai. T quan i m xu t phát ó, h ch ra tư tư ng ti n b cũng như h n ch c a nhà văn h B . H phân chia tác ph m thành nhi u lo i ch khác nhau : lo i chuy n làng nho, nh ng truy n v ch tr n và kích ch chính tr en t i, tham quan ô l i, truy n xoay quanh tài tình yêu và hôn nhân . . .Có nhóm nghiên c u Liêu trai dư i góc di n ti n c a th lo i ch ra s sáng t o c áo c a B Tùng Linh ( Tôn Cúc Viên, L T n, Chương B i Hoàn). Trong các bài vi t, h ch ra s sáng t o c t truy n dân gian và truy n chí quái truy n kì c a B Tùng Linh ( L T n, Chương B i Hoàn, Giáo trình l ch s văn h c Trung Qu c t p 2, M. Uxtin). Có ngư i l i tìm hi u Liêu trai b ng cách phân chia thành nh ng c p ph m trù il p trong vi c so sánh Liêu trai v i các tác ph m khác nh m cp n ti ng nói a nghĩa và s c bi u hi n ngh thu t phong phú c a Liêu trai ( Phùng Tr n Loan). Có ngư i l i nghiên c u riêng v hình tư ng nhân v t khía c nh ngu n g c văn hoá và quá trình phát tri n c a hình tư ng h ly t văn h c dân gian n sáng tác c a B Tùng Linh ( B.Al chxâyev).
3.2 Nh ng nghiên c u Vi t Nam Nh ng nghiên c u Vi tNamcó th chia thành hai th i kì trư c và sau 1989. Trư c 1989, vi c nghiên c u “Liêu trai chí d ” Vi tNam m i ch d ng l i phương pháp ti p c n xã h i h c. Các bài vi t trên báo, t p chí cho n các giáo trình, chuyên lu n ch y u nh n m nh ý nghĩa xã h i c a tác ph m, ch chưa xu t phát t nh ng bi u hi n ngh thu t c áo và m i m c a tác ph m. Tiêu bi u cho khuynh hư ng nghiên c u này là Tr n Xuân , Lương Duy Th , Nguy n Huy Khánh, các tác gi Giáo trình Văn h c Trung Qu c t p 2. Cũng có m t s ít ngư i nghiên c u Liêu trai ch u nh hư ng c a phương pháp th m văn truy n th ng mà tiêu bi u là T n à và Chu Văn. Sau 1989, v i nh ng bài vi t c a Nguy n Hu Chi, Lê T Hi n, Lê Nguyên C n ã cho th y m t bư c ti n trong vi c nghiên c u Liêu trai trong kho ng th i gian g n ây. i m n i b t c a các bài vi t này là ã c g ng ti p c n tác ph m t chính nh ng y u t c u thành ngh thu t. Cách làm c a giáo sư Nguy n Hu Chi và Lê T Hi n là xác nh h qui chi u c a tác ph m qua nhân v t trung tâm nh m ch ra tư tư ng tình c m, tài năng ngh thu t b c th y c a nhà văn B Tùng Linh. Trên ây là m t s công trình nghiên c u v “Liêu trai chí d ” c a các nhà nghiên c u nư c ngoài và Vi tNam. Chúng tôi nh n th y chưa có công trình nào chuyên i sâu nghiên c u phương di n hình tư ng nhân v t nho sinh và hình tư ng nhân v t ph n trong Liêu trai dư i góc thi pháp nhân v t. V i tinh th n h c t p không ng ng, v i thái tôn tr ng và c u th , chúng tôi s k th a và ti p thu có ch n l c nh ng thành t u nghiên c u, nh ng ý ki n b ích t các bài nghiên c u c a nh ng ngư i i t rư c i sâu tìm hi u hai lo i hình tư ng nhân v t này trong m t s truy n ng n ư c tuy n ch n theo ch m t cách c th , có h th ng theo m t quan i m m i. 4. i tư ng và ph m vi nghiên c u i tư ng nghiên c u chính là b o n thiên ti u thuy t “Liêu trai chí d ” c a B Tùng Linh. Trong ph m vi nghiên c u c a tài này, chúng tôi không có i u ki n tìm toàn b tuy n t p truy n ng n c a B Tùng Linh ư c th ng kê kho ng trên b n trăm truy n. tài kh o sát c a chúng tôi ch y u d a trên văn b n “Tuy n t p Liêu Trai chí d ” c a Nhà xu t b n Văn h c, n hành năm 2003 g m có 119 truy n. 5. óng góp c a tài B “Liêu trai chí d ” c a B Tùng Linh ã h p d n bi t bao th h c gi m i th i i. Nh ng tài li u nghiên c u v Liêu trai khá nhi u nhưng ch y u là ti p c n tác ph m t góc xã h i h c ho c xoay quanh nh ng y u t “kỳ”, “d ” trong các thiên truy n ng n, c trưng th m m c a nhân v t kỳ
hình . . . mà chưa có công trình nào nghiên c u v ngh thu t xây d ng hai lo i nhân v t nho sinh và ph n trong Liêu trai. Do ó nv i tài này, trong nh ng thiên truy n ng n ư c tuy n ch n t b o n thiên ti u thuy t c a B Tùng Linh, chúng tôi mu n bư c u tìm hi u ngh thu t xây d ng hai lo i nhân v t nói trên th y ư c tài năng c áo c a nhà vi t truy n ng n b c th y h B . Nghiên c u v ngh thu t xây d ng hai lo i nhân v t nho sinh và ph n trong Liêu trai, tài s giúp cho ngư i c nói chung và ngư i làm khoá lu n nói riêng có ôc cái nhìn úng n, sâu s c và toàn di n hơn v n i dung tư tư ng cũng như phong cách ngh thu t c a B Tùng Linh. m t ph m vi nh t nh, tài hi v ng s cung c p thêm m t tài li u tham kh o cho nh ng ai yêu thích b truy n ng n này, ph c v cho vi c h c t p và gi ng d y và nghiên c u Liêu trai nói riêng, văn h c Trung Qu c nói chung. 6. Phương pháp nghiên c u 6.1. Phương pháp h th ng Nghiên c u tài này, chúng tôi ã tuy n ch n b y mươi chín thiên truy n ng n vi t v tài nho sinh và ph n trong tuy n t p “Liêu Trai chí d ” c a Nhà xu t b n Văn h c n hành 2003. Do ó, vi c nghiên c u ư c thu n l i, chúng tôi ã ch n phương pháp h th ng. Phương pháp này giúp chúng tôi hi u bao quát các tác ph m m t cách d dàng th y ư c s g n k t c a chúng, ng th i cũng th y ư c m i liên h gi a các nhân v t. 6.2. Phương pháp li t kê Chúng tôi ti n hành li t kê, ghi l i nh ng d n ch ng c n thi t trong các b n d ch và nhi u tài li u khác có liên quan d n ch ng phù h p v i t ng m c c a khoá lu n. 6.3 Phương pháp phân tích t ng h p Chúng tôi ti n hành phân tích các d n ch ng nh m làm n i b t các lu n i m c n tri n khai. Sau ó thâu tóm, khái quát chúng l i. 7. Dàn ý c a khoá lu n tài : Hình tư ng nhân v t nho sinh và hình tư ng nhân v t ph n trong “Liêu trai chí d ” c a B Tùng Linh. PH N M U 1. Lí do ch n tài
2. M c ích nghiên c u 3. L c h s v n 4. i tư ng và ph m vi nghiên c u 5. óng góp c a khoá lu n 6. Phương pháp nghiên c u 7. Dàn ý c a khoá lu n PH N N I DUNG Chương 1: Cơ s lí lu n I - Nhân v t trong tác ph m văn h c II – Quan ni m ngh thu t v con ngư i – ph m trù trung tâm c a thi pháp h c hi n i Chương 2: Vài nét v “Liêu trai chí d ” 1. I. Tác gi B Tùng Linh 2. II. Tác ph m “Liêu trai chí d ” 1. M t s c i m v th lo i c a “Liêu trai chí d ” 1.1. Khái ni m “ti u thuy t chí quái”, “ti u thuy t truy n kì” 1.1.1. Ti u thuy t chí quái 1.1.2 Ti u thuy t truy n kì 1.2. Liêu trai chí d – s k th a ti u thuy t chí quái Ng y T n và truy n truy n kì i ư ng cùng v i nh ng sáng t o m i 1. Vài nét v n i dung và ngh thu t c a “Liêu trai chí d ” 2.1. N i dung 2.2. Ngh thu t 3. Sơ lư c v nh ng hình tư ng nhân v t ch y u trong “Liêu trai chí d ” Chương 3: Hình tư ng nhân v t nho sinh và hình tư ng nhân v t ph n trong “Liêu trai chí d ” 1. I. Hình tư ng nhân v t nho sinh 1. Nh ng nhân v t nho sinh m i mê v i hai ch công danh 2. Nh ng nhân v t nho sinh “suy i – m t ni m tin” 1. II. Hình tư ng nhân v t ph n 1. Ngu n g c xu t thân 2. Nh ng s ph n ph n b t h nh 3. Nh ng ph m ch t t t p c a nhân v t ph n
3.1. Nh ng ngư i ph n tài năng và s ng có tình nghĩa, có b n lĩnh 3.2. Khát khao h nh phúc, dám u tranh cho tình yêu P H N K T LU N PH N N I DUNG ***** CHƯƠNG I : CƠ S LÍ LU N I - NHÂN V T TRONG TÁC PH M VĂN H C “Nhân v t văn h c” là m t thu t ng ch hình tư ng ngh thu t v con ngư i, m t trong nh ng d u hi u v s t n t i toàn v n c a con ngư i trong ngh thu t ngôn t . Bên c nh con ngư i, nhân v t văn h c có khi còn là các con v t, các loài cây, các sinh th hoang ư ng ư c gán cho nh ng c i m gi ng v i con ngư i. Nhân v t văn h c là m t ơn v ngh thu t, nó mang tính ư c l , không th b ng nh t v i con ngư i có th t, ngay khi tác gi xây d ng nhân v t v i nh ng nét r t g n v i nguyên m u có th t. Nhân v t văn h c là s th hi n quan ni m ngh thu t c a nhà văn v con ngư i; nó có th ư c xây d ng ch d a trên cơ s quan ni m y. Ý nghĩa c a nhân v t văn h c ch có ư c trong h th ng m t tác ph m c th . Nhân v t văn h c là m t trong nh ng khái ni m trung tâm xem xét sáng tác c a m t nhà văn, m t khuynh hư ng, trư ng phái ho c dòng phong cách. Nh ng nét chung v nhân v t văn h c có th cho phép nêu lên nh ng hi n tư ng văn h c như : văn h c v “con ngư i th a” ( văn h c Nga th k XIX), văn h c v “th h m t mát” ( văn h c th k XX). . .Nh ng nhân v t văn h c tr nên n i ti ng, ư c bi t n r ng rãi chính là nh ng hình tư ng vĩnh c u văn h c th gi i như : Prômêtê, Fauxt, ông Joăng. . . T nh ng nh nghĩa trên, chúng ta có th rút ra m t k t lu n : con ngư i trong tác ph m văn h c chính là nhân v t văn h c ho c các con v t, các loài cây, các sinh th hoang ư ng nhưng mang nh ng c i m gi ng v i con ngư i và nhân v t y là a con tinh th n c a nhà văn, là máu th t c a nhà văn th hi n quan ni m th m m và lý tư ng th m m c a nhà văn v cu c i và con ngư i. Các nhà lí lu n cũng nh n m nh n tính ngh thu t, tính ư c l c a nhân v t văn h c. Nhân v t văn h c không hoàn toàn gi ng như con ngư i th t ngoài i vì chúng có nh ng c trưng ngh thu t và ư c th hi n trong tác ph m b ng các phương ti n văn h c thông qua lăng kính c a nhà văn, nhưng không vì th mà chúng kém ph n chân th t. ã là tác ph m văn h c thì không th thi u nhân v t văn h c. Như v y, nhân v t văn h c là hình th c cơ b n qua ó nhà văn miêu t i s ng m t cách hình tư ng. B n ch t c a văn h c là m t quan h v i i s ng, nó ch tái hi n i s ng qua nh ng ch th
nh t nh, óng vai trò t m gương ph n chi u cu c s ng. Nhân v t văn h c vì th là ơn v ngh thu t y tính ư c l , không th ng nh t v i con ngư i có th t trong cu c i. Tác ph m văn h c nào cũng là m t h th ng ch nh th c a nh ng h th ng nh hơn. Các nhân v t trong các tác ph m cũng th c s t o thành m t h th ng hoàn ch nh, chúng liên quan v i nhau, móc n i v i nhau không ch b ng ti n trình các s ki n miêu t , mà suy cho cùng còn b ng logic c a n i dung ngh thu t c a nhà văn. H th ng nhân v t em l i cho h th ng ngh thu t c a tác ph m s th ng nh t v tính ch nh th , ng th i quan h gi a các nhân v t trong m i h th ng ít hay nhi u u ph n ánh m i quan h xã h i hi n th c c a con ngư i. Vì v y tìm hi u h th ng nhân v t trong Liêu Trai th c ch t là tìm hi u m i liên quan gi a các nhân v t không ch trong m i truy n mà còn trong m i liên h gi a các truy n trong cùng m t ch . 2. QUAN NI M NGH THU T V CON NGƯ I – PH M TRÙ TRUNG TÂM C A THI PHÁP H C HI N I Theo GS. Tr n ình S trong giáo trình “D n lu n thi pháp h c”(Nxb Giáo d c 1998) thì “Quan ni m ngh thu t v con ngư i là nguyên t c lí gi i, c m th và miêu t con ngư i trong ngh thu t”. Quan ni m ngh thu t là cách c t nghĩa, lí gi i v con ngư i trên cơ s h p thu các y u t th gi i quan nh t nh c a t h i i, t o ra m t quan ni m c a mình v th gi i và con ngư i. Văn h c là nhân h c, là ngh thu t miêu t , bi u hi n con ngư i. Con ngư i là i tư ng ch y u c a văn h c. Dù miêu t th n linh, ma qu , miêu t v t, ho c gi n ơn là miêu t các nhân v t, văn h c u th hi n con ngư i. M t khác, ngư i ta không th miêu t v con ngư i, n u như không hi u bi t, c m nh n và có các phương ti n, bi n pháp nh t nh. M t th hai này t o thành chi u sâu, tính c áo c a hình tư ng con ngư i trong văn h c. Quan ni m ngh thu t v con ngư i là s lí gi i, c t nghĩa, s c m th y con ngư i ã ư c hóa thân thành các nguyên t c, phương ti n, bi n pháp th hi n con ngư i trong văn h c, t o nên giá tr ngh thu t và th m m cho các hình tư ng nhân v t trong ó. Quan ni m ngh thu t v con ngư i hư ng ngư i ta cách c m th và bi u hi n ch quan sáng t o c a ch th , là nguyên t c c m th y, hi u và miêu t con ngư i trong văn h c và các nguyên t c ó có cơ s sâu xa trong th c t l ch s , nó là m t s n ph m c a l ch s và cũng ng th i là s n ph m c a văn hoá, tư tư ng và quan ni m ngh thu t v con ngư i cũng mang d u n sáng t o c a cá tính ngh s , g n li n v i cái nhìn ngh s . Trong các th lo i văn h c khác nhau, do ch c năng và h th ng phương ti n bi u hi n khác nhau, quan ni m ngh thu t cũng có s khác nhau quan tr ng. M t n n ngh thu t m i bao gi cũng ra i cùng v i con ngư i m i, quan ni m con ngư i t o thành cơ s , thành nhân t v n ng c a ngh thu t, thành b n ch t n i t i c a hình tư ng ngh thu t. Qu
là s v n ng c a th c t làm n y sinh nh ng con ngư i m i và miêu t nh ng con ngư i y s làm văn h c i m i. i m i cách gi i thích và c m nh n con ngư i cũng làm cho văn h c i thay căn b n. Trong l ch s văn h c, vi c s d ng l i các tài, c t truy n, nhân v t truy n th ng là r t ph bi n nhưng cách gi i thích và c m nh n c a h là m i, t o thành ti ng nói ngh thu t m i. Cũng v n là con ngư i ã bi t, nhưng hôm qua ư c nhìn m t góc , hôm nay nhìn sang góc m i cũng t o thành sáng tác văn h c m i. Quan ni m ngh thu t v con ngư i không ph i là b t c cách c t nghĩa, lí gi i nào v con ngư i mà là cách c t nghĩa có tính ph quát, t t cùng mang ý v tri t h c, nó th hi n cái gi i h n t i a trong vi c miêu t con ngư i. Do ó ngư i ta có th ti n hành so sánh các tác ph m văn h c khác nhau trên gi i h n t i a mà hi u ư c m c chi m lĩnh i s ng c a các h th ng ngh thu t. Quan ni m ngh thu t v con ngư i luôn hư ng vào con ngư i trong m i chi u sâu c a nó, cho nên ây là tiêu chu n quan tr ng nh t ánh giá giá tr nhân văn v n có c a văn h c. Ngh s là ngư i suy nghĩ v con ngư i, cho con ngư i, nêu ra nh ng tư tư ng m i hi u v con ngư i, do ó càng khám phá nhi u quan ni m ngh thu t v con ngư i thì càng i sâu vào th c ch t sáng t o c a h , càng ánh giá úng thành t u c a h . Quan ni m ngh thu t v con ngư i bi u hi n trong toàn b c u trúc c a tác ph m văn h c, nhưng bi u hi n t p trung trư c h t nhân v t, b i “nhân v t văn h c là con ngư i ư c miêu t , th hi n trong tác ph m, b ng phương ti n văn h c”. Nhân v t văn h c bi u hi n cách hi u c a nhà văn v con ngư i theo m t i m nh t nh và qua các c i m mà anh ta l a ch n. Nhân v t văn h c chính là mô hình v con ngư i c a tác gi . Mu n tìm hi u quan ni m ngh thu t v con ngư i ph i xu t phát t các bi u hi n c a nhân v t, thông qua các y u t t o nên nó. CHƯƠNG II : VÀI NÉT V “LIÊU TRAI CHÍ D ” I- TÁC GI B TÙNG LINH B Tùng Linh sinh năm 1640 ( năm th 13 Sùng Trinh i Minh ), m t năm 1715 ( năm th 54 Khang Hy i Thanh ), t Lưu Tiên, cũng có t là Ki m Th n, bi t hi u Li u Tuy n Cư Sĩ, ngư i Tri Xuyên ( nay là Tri Bác, thu c t nh Sơn ông). Ông xu t thân trong m t gia ình th gia suy s p ã lâu, là m t gia ình thương nhân, a ch nh . Thân sinh là B Bàn Canh do l n n trên ư ng khoa c , i thi không nên b nho h c chuy n sang làm thương nhân, nhưng v n không ph c h i ư c gia th như mong mu n, gia ình trư c sau v n không thoát kh i v n nghèo. T ngày còn nh , B Tùng Linh ã ch u s giáo d c nghiêm kh c c a gia ình. Ông theo cha i h c và nhi t tình say sưa v i công danh khoa c . n năm 19 tu i ( 1658 ) , Tùng Linh d l p thi ng
sinh thì ba l n ư c ch n là “ nh t b bác sĩ t sinh viên” ( là nh ng ngư i h c gi i ư c vào hc Thái h c ) ba c p : huy n, ph , o, và ư c quan h c s Thi Nhu n Chương khen ng i. T ó ông n i ti ng v văn chương, và t ánh giá mình r t cao. Lúc u thu n bu m xuôi gió, g p nhi u may m n là th , nhưng càng v sau thì B Tùng Linh càng g p nhi u c nh éo le, ư ng khoa c l m phen l n n, luôn g p tr c tr . Con ư ng khoa ho n c a ông khá long ong, nhi u phen n T Namthi hương u b h ng, có nh ng cu c thi vì m, ph i b d n a ch ng. i thi mãi n năm 60 tu i mà v n không t ư c gì. n năm 71 tu i ông ư c ban cho m t danh nghĩa không có ý nghĩa gì là “Tu C ng Sinh”. N i lòng c a ông trư c sau v n l m bi ai, au xót. Ông thư ng t ví mình như Bi n Hoà, ngư i ôm ng c ba l n dâng cho ba vua ( L , Vũ và Văn vương ), nhưng hai l n b ch t c t chân. B Tùng Linh ti c tài năng c a mình không ư c nhà c m quy n bi t n.V khuyên nh ông m i ch u buông b o tư ng theo con ư ng sĩ ho n. V sau ông chuyên i d y tư th c t i các gia ình quan viên, l y ó làm ngh nuôi s ng .Trên con ư ng l n n m y mươi năm trong vi c khoa c , có m t th i gian ng n ông t ng i làm ch c m c tân ( thư kí văn thư trong cơ quan quân s ). Con ư ng khoa ho n luôn luôn làm ông b t c chí, lòng y u t c. Do ó ông ã vi t nên nh ng thiên truy n ng n b t h v tài này. Không nh ng con ư ng khoa c g p nhi u ub t c ý, mà cu c s ng c a ông cũng khó khăn vô cùng. Su t i nông thôn làm th y giáo d y tư, ông nghèo n n i “nhà không vách không phên, cây c i um tùm, gai góc”, mư i năm tr i b nh t t nghèo ói “ra c a không có l a cư i”, su t năm không ư c ăn mi ng th t. Chính cu c s ng ngày càng sa sút nơi nông thôn h o lánh ó, làm cho ông hi u ư c ph n nào i s ng, tư tư ng và tình c m cua qu n chúng nhân dân. Ông ã vi t m t s bài thơ, t n văn nói thay ti ng nói c a nhân dân. Ông vi t m t s sách thu c lo i thông t c ph c p như Nh t d ng t c t , Nông tang kinh . . M t s bài trong “Liêu trai chí d ” bi u hi n tình c m chân th t áng quý c a ông i v i ngư i nông dân ch t phác hi n lành. Vì th tác ph m c a ông không thu n túy ch k l i n i băn khoăn th c m c và lòng ph n n bi ai c a k th t th , mà ã ph n ánh mâu thu n xã h i và tư tư ng nguy n v ng c a nhân dân. B Tùng Linh v n là ngư i có khi u văn thơ t nh và sáng tác t khá s m tuy không chuyên. i bt u tu i trung niên, ông v a d y h c v a sáng tác quy n Liêu Trai Chí D , mãi cho t i tu i già m i xong. Sách chưa ư c in nhưng trong các b n bè ã chuy n nhau c và ư c lãnh t thi àn th i b y gi là Vương Sĩ Chân tán thư ng. Trong l i t a vi t l y, ông tâm s : “ M c dù không có tài như Can B o ( vi t b Sưu th n ký) nhưng r t thích sưu t m chuy n th n ma, tâm tình gi ng như ngư i xưa Hàng Châu ( Tô Th c b bi m trích v Hàng Châu ) thích nghe chuy n qu . Nghe n âu là t bút ghi chép n y, lâu ngày thành sách .” Ông là t m gương v m t nhà giáo nông thôn bi t tìm ni m vui trong vi c sưu t m và sáng tác”. Ngoài b Liêu Trai Chí D , ông còn vi t khá nhi u
thi ca ( sau in thànhThi t p, 6 quy n); t , văn ( sau in thành Văn t p 12 quy n), và nh ng bài hát dân gian, 14 thiên hí khúc và 3 v t p k ch . . . Ngư i i nay ã t p h p nh ng sáng tác ó vào b “B Tùng Linh t p”. V thơ, m i ngư i nh n xét thơ ông là lo i thơ không chú tâm g t o mà vi t t áy lòng nên chân th c và h n h u, là ti ng nói tr tình c a m t con ngư i t ng n m tr i mi ng cay chua chát c a i, ó là do nh hư ng t cu c s ng kh c kh c a ông. Sau này ông có cơ h i nghiên c u kinh s , tri t lý, văn chương và r t h ng thú v i các môn : thiên văn, nông trang, y dư c… Năm 1980 B Tùng Linh ư c UNESCO k ni m như m t danh nhân văn hoá th gi i. - Các sáng tác : + Liêu trai chí d ( t p h p kho ng 448 truy n ng n ) + Liêu trai văn t p (12 quy n) + Liêu trai thi t p (6 quy n v i hơn 1000 bài thơ, 170 bài t , 14 v ca khúc dân gian và 3 v t p k ch) - Th lo i sáng tác: + Truy n ng n + Ti u thuy t + T hơ II – TÁC PH M “LIÊU TRAI CHÍ D ” 1.M T S C I M V TH LO I C A “LIÊU TRAI CHÍ D ” 1.1.KHÁI NI M “TI U THUY T CHÍ QUÁI”, “TI U THUY T TRUY N KÌ” 1.1.1 TI U THUY T CHÍ QUÁI M t th lo i văn xuôi t s trong văn h c Trung Qu c, thư ng ghi chép nh ng chuy n li kì quái n, xu t hi n và phát tri n vào th i L c Tri u t u th k III n cu i th k VI. Ti u thuy t chí quái ti p t c phát tri n truy n th ng c a th n tho i, ng ngôn, dã s , t p s các th i i trư c nhưng có căn nguyên sâu xa trong i u ki n l ch s th i L c tri u ( 281 – 598), m t giai o n c c kì h n lo n, y r y nh ng au thương ch t chóc, lan tràn r ng rãi m i th mê tín, tôn giáo. N i dung r t ph c t p, có lo i ghi nh ng chuy n kì l v các m t a lí, ng v t th c v t như Bác v t chí, Th n d chí, có lo i mang tính ch t dã s như Hán Vũ n i truy n, Th p d kí, có lo i chuyên k nh ng chuy n th n quái như Li t d truy n, Oan h n chí . . .G t b b áo hoang ư ng, lo i nào cũng có nh ng chuy n có giá tr hi n th c song áng chú ý hơn c là nh ng m u chuy n dân gian ư c c i biên ghi l i trong Sưu th n ký c a Can B o. Ti u thuy t chí quái ã chu n b cho s ra i c a ti u thuy t truy n kì i ư ng và có nh hư ng nhi u m t i v i k ch, ti u thuy t các th i i sau. 1.1.2.TI U THUY T TRUY N KÌ
M t hình th c văn xuôi t s c i n Trung Qu c, v n b t ngu n t truy n k dân gian, sau ư c các nhà văn nâng lên thành văn chương bác h c, s d ng nh ng môtip kì quái hoang ư ng, l ng trong m t c t truy n có ý nghĩa tr n th , nh m g i h ng thú cho ngư i c. G i là ti u thuy t nhưng ti u thuy t truy n kì có dung lư ng ng n và k t c u không theo ki u truy n dài thu ng n – ph n nào ã có dáng d p c a th lo i truy n ng n c n hi n i. S tham gia c a y u t th n kì vào câu chuy n cũng không ph i là do nh ng l c lư ng t nhiên ư c nhân hóa như ki u th n tho i, ho c nh ng nhân v t có phép l như ki u tr i, b t, th n tiên . . . trong truy n c tích th n kì mà ph n l n ngay hình th c “phi nhân tính” c a nhân v t ( ma qu , h li, v t hóa ngư i. . .) .Tuy nhiên, trong truy n bao gi cũng có nh ng nhân v t là ngư i th t, và chính nh ng nhân v t mang hình th c “phi nhân” thì cũng ch là s cách i u, phóng i c a tâm lí, tính cách m t lo i ngư i nào y; vì th truy n truy n kì v n mang r t m y u t nhân b n, có giá tr nhân b n sâu s c. 1.2. LIÊU TRAI CHÍ D - B TRUY N NG N VĂN NGÔN K TH A TI U THUY T CHÍ QUÁI NG Y T N VÀ TRUY N TRUY N KỲ I Ư NG CÙNG V I NH NG SÁNG T O M I “Liêu trai chí d ” là b ti u thuy t o n thiên ra i trên cơ s k th a thành t u c a n n văn h c truy n th ng và các sáng tác dân gian. C i ngu n tr c ti p nh hư ng n sáng tác “Liêu trai chí d ” là nh ng câu chuy n dân gian và truy n chí quái L c Tri u, truy n kì i ư ng. nh hư ng văn h c dân gian i v i Liêu trai th hi n vi c nhào n n, v n d ng các môtip th n tho i c tích nhu n nhuy n t i m c nói n “không khí Liêu trai”, “Th gi i Liêu trai” là ngư i ta liên tư ng ngay n th gi i c a nh ng câu chuy n c tích, th n tho i. Nh ng motip tái sinh, u thai, sinh kì l , bi n hình, ngư i mang l t. . . y r y trong các truy n ng n c a b Liêu trai. Khi ánh giá v ngh thu t Liêu trai, L T n trong “Trung Qu c ti u thuy t s lư c”, chương 25 có vi t : “Dùng phương pháp truy n kỳ chép chuy n chí quái, bi n o khác thư ng mà như x y ra trư c m t”. Liêu trai ã k th a tinh hoa ngh thu t c a chuy n chí quái th i Ng y T n và truy n kì i ư ng, ng th i nâng cao thành t u ngh thu t c a hai th lo i này lên m t t m cao m i. So v i chí quái thì Liêu Trai miêu t tư ng t n, t m hơn; so v i truy n kì thì cô ng và hàm súc hơn. Cách vi t c a Liâu trai có nhi u ch phát tri n và sáng t o. Ngoài cách miêu t nhân v t ta còn th y rõ i u ó các tình ti t. Khi l a ch n tài li u và khi h bút, tác gi luôn chú ý nh ng tình ti t éo le thú v và ra s c thay i cách vi t h p d n ngư i c. So sánh các truy n truy n kì i ư ng v i các truy n trong Liêu trai c a B Tùng Linh ta có th th y s ng d ng v m t môtip c t truy n, song v m t b c c, t ch c s p x p s ki n, nhân v t, tình ti t thì rõ ràng truy n c a B Tùng Linh gây ư c hi u qu ngh thu t m nh m hơn.
Do ti p thu truy n th ng c a chí quái và truy n kì, Liêu trai khai thác toàn chuy n l ( d ) c bi t là chuy n chung s ng gi a ngư i và h ly tinh. S c tư ng tư ng huy n di u c a tác gi t o nên màu s c kỳ o c a Liêu trai. C nh tư ng dương gian và âm ph xen k nhau h u như không có gì ngăn cách. Con ngư i và yêu tinh bi n hoá h ng ngày, như là m t s th c bình thư ng. M c dù nói chuy n ma qu , tác ph m không gây n tư ng rùng r n mà ngư c l i có ph n g n gũi, thân thi t. i u ó b t ngu n t vi c quan sát cu c s ng, nh n th c hi n th c sâu s c và th u áo c a tác gi . M t khác còn do khuynh hư ng lãng m n tích c c c a tác ph m. Cũng gi ng như th n tho i, yêu quái ây ã giúp con ngư i chi n th ng thiên tai nhân h a. L T n vi t : “Các sách chí quái cu i Minh i u sơ lư c, l i l m i u hoang ư ng, quái n. Ch có Liêu trai là tư ng t n mà bình d th m ư m tình ngư i, khi n cho ngư i ta c chuy n các loài hoa yêu quái, chuy n h ly tinh mà không h nghĩ r ng ó là gi ng khác”. Nhưng xét cho cùng, s c h p d n c a Liêu trai chí d không ph i tài quái l v i nh ng y u t kì o mà v n là tính chân th t b t ngu n t chân lý cu c s ng. Truy n kì, chí quái m ra th gi i tâm linh, siêu th c, cho phép con ngư i cá nhân có d p bi u hi n nhi u m t hơn. Truy n ng n văn ngôn ã tr i qua các th i t chí quái c a L c tri u n truy n kí i ư ng r i phát tri n n th i T ng – Nguyên ã u o i d n i vào suy ki t nhưng B Tùng Linh v i “Liêu trai chí d”,m t nh núi l nhô lên, t thành t u cao nh t c a th lo i truy n ng n văn ngôn. C b có g n 500 truy n ng n, t h t m i b t bình c a nhân gian, ca ng i nh ng m i tình p , g i g m n i căm u t l loi c a m t i không g p cơ h i thi th tài năng. Ông l p ý m i m , thông minh, li kì, s c s o, ng ý th m thía sâu xa. Tóm l i, có th kh ng nh r ng B Tùng Linh ã ti p thu, k th a nh ng nguyên m u th n tho i, c tích và truy n th ng văn h c chí quái, truy n kì Trung Qu c. ó là m t s k th a xu t s c. B ng tài năng và s sáng t o c áo, ông ã chuy n hoá c t truy n dân gian, sáng t o l i nh ng c t truy n truy n kì, chí quái thành nh ng tác ph m văn h c m u m c, em l i cho nó hơi th m nh m c a th i i. 2.VÀI NÉT V N I DUNG VÀ NGH THU T C A “LIÊU TRAI CHÍ D ” 2.1. N I DUNG Liêu trai t p h p hơn 400 truy n ng n vi t v nhi u tài, cp n nhi u n i dung khác nhau nhưng chung quy có th chia làm ba lo i chính như sau :
Lo i th nh t : v ch tr n ch chính tr en t i, kích tham quan ô l i, cư ng hào ác bá, bênh v c nh ng ngư i lương thi n b oan c, b chà p, b b c h i. Tiêu bi u cho lo i này có các truy n : Xúc ch c, T ch Phương Bình, Hư ng C o . . . .Ngoài ra còn có th k các truy n : H ng Ng c, Th ch Thanh Hư, u th , Vương Gi , T c Hoàng Lương . . . Truy n Xúc ch c ( con d ) m c dù mang m t k t thúc có h u ki u chuy n k dân gian nhưng v n th hi n y s ph n bi th m c a nh ng ngư i dân hi n lành, ch t phác dư i nanh vu t c a vua quan phong ki n. Nguyên nhân dn n cái ch t oan u ng c a a con trai nhân v t chính Thành Danh là thói am mê ch i d c a nhà vua ( Tuyên c nhà Minh). Vua thích ch i d , b t dân n p d dâng lên. Khó khăn l m Thành Danh m i b t ư c d , nhưng th ng con trai chín tu i sơ ý d ch y m t, khi b t l i ư c thì d ã lòi ru t. Th ng bé s quá b nhà tr n i. B m nó tìm kh p nơi và cu i cùng th y xác nó n m dư i gi ng! Thú vui c a k th ng tr t i cao ư c i b ng m ng m t a tr ! R i, c u gia ình, h n th ng bé li n hoá thành m t con d th t hay, ch i thi th ng cu c ư c em ti n cung và ư c ban thư ng r t h u. Có th nhà văn mư n k t thúc có h u này bày t lòng ng tình v i s ph n bi th m c a nh ng ngư i dân lương thi n, khích l h tin tư ng vào cu c s ng, an i h b i tri t lí “ hi n g p lành”. Nhưng v khách quan chi ti t này còn có ý nghĩa t cáo s tàn b o c a k th ng tr : chúng không ch giày xéo ngư i dân ki p này mà còn lăng nh c h c ki p sau, d n u i h n ch không còn con ư ng nào khác ngoài vi c bi n thành chơi mua vui cho chúng. N u trong “Xúc ch c”, nhà văn tr c ti p kích k th ng tr t i cao thì trong “T ch Phương Bình”, ông l i phê phán b máy quan l i tham ô tàn b o. Cha T ch Phương Bình là T ch Liêm, ch ch ng l i tên tài ch h Dương mà b hãm h i. Tên này mua h t quan l i sai nha dư i âm ph ày o T ch Liêm xu ng âm ti. Khi Phương Bình hai l n b t ch p nguy hi m, xu ng âm ti tìm cha thì chúng l i c u k t v i ma qu tìm cách hãm h i anh ta. ây hoàn toàn không có công lý, không có chính nghĩa, ng ti n chi ph i t t c . L i bu c t i c a Quán Kh u nh lang r t có ý nghĩa : “Ánh sáng c a vàng b c bao trùm m t t cho nên i n Diêm Vương t i tăm, hơi ng tanh tư i ngút tr i làm cho trong thành không ngày nào là không có k ch t oan”. Bình ph i ch u nhi u n i kh nh c. Truy n không ch miêu t c nh tư ng âm ti mà còn g i cho ngư i c th y ư c nh ng c nh tư ng dương gian. Hình nh nhân v t T ch Phương Bình hiên ngang b t khu t tru c quân thù tàn b o, hoàn toàn vư t ra ngoài ph m trù “trung hi u”. Nó tư ng trưng cho ý chí u tranh c a nh ng ngư i b áp b c. Nh ng nhân v t ph n di n trong truy n “T ch Phương Bình” t Minh vương cho n c lũ cai ng c u tác oai tác quái làm m i i u gian ác. B o l c thay cho công lý, ng ti n thay cho chính nghĩa.
Quan l i sai nha s dĩ dám làm càn, làm b y là vì trên thì có tri u ình che ch , dư i thì có a ch cư ng hào giúp s c. Chúng c u k t v i nhau thành thiên la a võng bóc l t áp b c ngư i dân, ch ng h n như các truy n : H ng Ng c, Th ch Thanh Hư ( á quý ng Thanh Hư ) , u th N u câu chuy n “T ch Phương Bình” nói v ch n diêm gian nhưng ch ng khác gì h th ng quan liêu trong xã h i hi n th c, thì câu truy n “H ng Ng c” k v cu c s ng th c t tr n gian, nói v n n cư ng hào gian ác c u k t v i b n quan l i tham nhũng, làm i ub i x u xa. Truy n “H ng ng c” t tên Ng s h T ng quen ăn ti n c a út lót, b cách ch c v làng, “ nơi r ng v ng th s c ra oai” cư p v Phùng Tương Như là nàng H ng Ng c xinh p r i hãm h i c cha nàng. H n út lót cho b n quan l i a phương, khi n Tương Như bó tay không bi t kêu oan vào âu ư c. Ch vì h n mà Phùng Tương Như tan c a nát nhà, cha c a Phùng th máu tươi ch t, v chàng b làm nh c. Tác gi ph i nh n l c lư ng siêu nhân tr ng ph b n ác bá a ch , ng th i cũng c nh cáo b n quan l i : “Chúng bay hãy coi ch ng, ng có th hi p ngư i, n u không thì s ch u l y th m h a như gia ình h T ng kia”. i u ó cũng d hi u, vì s ng trong b i tr m luân y tang tóc, au thương, qu n chúng nhân dân ư c ao xu t hi n l c lư ng siêu hình tài s c, ch ng cư ng quy n, tr b o l c và b o v cu c s ng yên lành cho nhân dân. Truy n “Th ch Thanh Hư” ( á quý ng Thanh Hư ) tuy mu n cp n tư tư ng “v t quí l i v ngư i tri k ” nhưng trong ph n u miêu t sinh ng c nh tên ác bá sai b n ác ôn tr ng tr n cư p viên á c a Hình Vân Phi. Truy n “ u th ” ( Ngư i con gái h u ) t m t tên a ch lư ng g t con gái nông dân, có con r i b , b c nàng ph i ch t . . . Dư i ngòi bút iêu luy n c a tác gi , b m t nanh ác không t th o n nào c a b n chúng ư c phơi bày. Tác gi cho ngư i c th y s c u k t gi a vua quan và a ch cư ng hào th c s t o thành m t thiên la a võng chăng b a kh p nơi, d n ngư i dân lương thi n vào ư ng cùng ngõ c t. Nhưng con giun xéo l m cũng qu n! M c dù không c p tr c ti p s ph n kháng u tranh c a nhân dân nhưng Liêu trai ã xây d ng ư c nh ng hình tư ng ph c thù có s c thuy t ph c : T ch Phương Bình, Hư ng C o, u th . . . B t ch p m i hình ph t tàn b o như cưa xương ch th t và nh ng l i d d l a ph nh c a Diêm ph , minh oan cho cha, Phương Bình hai l n xu ng âm ph , kiên trì u tranh không h khu t ph c, cũng không b l a b p b i mi ng m i “giàu có trăm v n, s ng lâu trăm tu i”. Bình ngang nhiên nói : “Oan này chưa r a, ch t cũng không thôi”. Anh ta u tranh n cùng cho cha ư c c u s ng, k hãm h i cha b x t i m i thôi. Cu i cùng ư c th n thánh phù h , cha c a Bình ư c c u s ng và quân thù b x t i . Còn Hư ng C o l i chính là hình tư ng th hi n nguy n v ng tr thù c a nhân dân b áp b c. Chi ti t Hư ng C o bi n thành h tr thù tr thành bi u tư ng c a m t khát v ng. Cu i truy n, tác gi vi t : “Nhưng trong thiên h , nh ng i u
làm cho ngư i ta căm gi n thì nhi u l m, mà k oan khu t thư ng ch là ngư i ch âu ư c t m th i làm c p! Th t áng bu n!” Nói chung, t nh ng góc khác nhau, B Tùng Linh ã phơi bày b m t tàn nh n ghê g m c a giai c p th ng tr . Thái yêu ghét c a tác gi h t s c rõ ràng. Tuy B Tùng Linh chưa nh n ra ư c b n ch t c a s áp b c giai c p trong xã h i phong ki n, nhưng ông ã nhìn th y nguyên nhân c a s th ng kh c a nhân dân. Ông căm thù n xương t y b m t tàn b o c a giai c p th ng tr phong ki n. Ông nh nh ng l c lư ng siêu hình tr ng ph t chúng cũng như thông qua nh ng chi ti t giàu màu s c th n bí, ca ng i tinh th n u tranh và nh ng k t qu t t p mà qu n chúng ã giành ư c. ó là t m lòng c a tác gi i v i nh ng ngư i b áp b c, b chà p, nó ch ng t ngư i thu t truy n không ng ngoài cu c, b i th s ph c thù ây cho dù còn mang tính ch t o tư ng nhưng v n em n m t c m giác khoái trá th t s ! Lo i truy n th hai cp nm t tài g n như “Chuy n làng nho” c a Ngô Kính T v i nh ng ch n nhân tài, như các truy n : Vương T t h i c a ch khoa c , kích vi c dùng văn bát c An, Tư Văn Lang, Gi Ph ng Chi, Tam sinh . . . Lo i truy n th ba xoay quanh tài tình yêu và hôn nhân. Cũng gi ng như Vương Th c Ph trong v t p k ch “Tây Sương ký”, B Tùng Linh là lo i tác gi hi m hoi, ư c ào t o theo giáo lý Kh ng M nh mà l i nhi t tình ca ng i tình yêu trai gái, coi nó là h nh phúc chính áng c a thanh niên, c vũ h u tranh vư t qua m i chư ng ng i giành l y tình yêu t do và hôn nhân t ch . Coi tình yêu say m là chính áng, tác gi nhi t tình ca ng i nh ng ngư i ang yêu, d ng d y nh ng hình tư ng r ng r , m nh m và trong sáng c a nam n thanh niên trong i s ng yêu ương. Ngoài ba lo i truy n ch y u nói trên, Liêu trai còn cp n hàng lo t v n như : c nh giác i v i k thù ( Chuy n sói ), có rèn luy n m i có hư ng th ( o sĩ Lao Sơn ), ca ng i tình b n ( Ki u Na ), ca ng i th gi i ào nguyên ngoài i ( Vương Gi ) . . . Tóm l i, Liêu trai không ơn thu n là chuy n quái l gi i trí lúc nhàn r i mà là m t t p truy n em n nhi u bài h c b ích trong vi c nh n th c xã h i, hi u bi t cu c i, u tranh cho m t cu c s ng t t p hơn. 2.2. NGH THU T B Liêu trai chí d là ki t tác c a B Tùng Linh, ó cũng là m t nh cao c a truy n ng n c in Trung Qu c, trong truy n s d ng th pháp ngh thu t truy n truy n kỳ ã t n m c hoàn ch nh, t t c các môtíp truy n kỳ truy n th ng u ư c nhà văn v n d ng tài tình làm cho các truy n tr nên kỳ o.
H u h t các truy n trong “Liêu trai chí d ” u ư c xây d ng theo k t c u truy n th ng. Nó không nh m m c tiêu miêu t i s ng theo ki u xén ngang mà thư ng là k chuy n có u có uôi, các s ph n ư c miêu t m t cách tr n v n, các s vi c có g c gác, quá trình, k t thúc. Nhưng khác v i các b ti u thuy t trư ng thiên thư ng l y i tư ng ph n ánh là nh ng bi n c l ch s , nh ng vn ng bi n i c a các tri u i, dòng h , t c là ph n ánh hi n th c trên bình di n r ng c v không gian và th i gian, Liêu trai miêu t nh ng lát c t c a cu c s ng ph c t p, nh ng m ng m u c a c u c s ng ph m vi h p hơn. ng góc k t c u ch nh th c a m t tác ph m thì các truy n ng n trong Liêu trai ã là m t ch nh th ngh thu t tr n v n. Nhưng t ng truy n riêng l l i không bao quát ư c toàn b mà nó ch cp n nh ng ph n r t nh c a cu c s ng. Nhưng dư i góc k t c u siêu văn b n thì “Liêu trai chí d là m t ch nh th ngh thu t nguyên v n mà các truy n là các chương, các ph n c a ch nh th ó” ( Lê Nguyên C n ). m t này thì có th nói s c ph n ánh hi n th c c a Liêu trai không h thua kém b t kỳ m t b ti u thuy t trư ng thiên nào. Trong khi miêu t , c g ng làm cho s vi c thêm éo le, ly kỳ, khúc chi t. V m t này, nó phát huy c i m truy n th ng c a truy n ng n Trung Qu c. Truy n“V án tình si” ( Yên Chi ) là m t ưc ví d , truy n ch trên dư i hai nghìn ch mà miêu t t m quá trình ph c t p c a m t v án m ng t n lúc x án. Hay như truy n “ o sĩ núi Lao Sơn” chưa khi còn là m t âm mưu cho ym t nghìn ch mà kh c ho rõ nét tính cách m t anh chàng lư i, chưa luy n t p mà ã ư c thành tài hư ng th . Nhìn chung tác gi d ng công dàn d ng m i truy n m t khác. Thi sĩ T n à khi d ch “Liêu trai chí d ” có nh n xét : “Truy n Ki u bao nhiêu câu l c bát mà không câu nào gi ng câu nào; Liêu trai bao nhiêu truy n l n nh mà không truy n nào ph ng ph t truy n nào”. C t truy n Liêu trai ph n l n u r t ng n g n v i l i tri n khai nhanh, k t thúc g n. c i md nh n t h y truy n ng n B Tùng Linh là c t truy n ơn tuy n và s gi m thi u t i a s ki n và nhân v t. L i khai tri n c a truy n B Tùng Linh là nhanh chóng ưa c gi xâm nh p ngay vào b i c nh c a s ki n sau vài l i khơi dòng m ch truy n r t ng n g n, gi i thi u sơ lư c v nhân v t : tên là gì? quê âu, làm ngh gì? và ngoài nh ng i u ó ra thì c gi không bi t gì hơn v s ph n, tính cách c a nhân v t. L i khai tri n như v y t o nên m t n tư ng rõ nét, khác v i nh ng l i d n truy n t m dài dòng c a truy n truy n kì i ư ng. Liêu trai, sau nh ng l i d n truy n sơ lư c, tác gi chuy n ngay i m nhìn tr n thu t sang nhân v t. Do ó mà nh ng l i i tho i chi m t l r t cao. S thay i i m nhìn tr n thu t, các o n i tho i ư c móc n i r t s ng ng làm cho c t truy n ư c m ra r t nhanh. N u như l i khai tri n nhanh c a c t truy n có tác d ng ưa ngư i c thâm nh p tr c ti p nhanh chóng vào b i c nh câu chuy n, thì l i k t thúc truy n l i b t ng và logic. Cách k t thúc b t ng và
logic c a truy n ng n B Tùng Linh t o ư c dư âm trong lòng ngư i c và ch a ng nh ng ý nghĩa tri t lí sâu s c v cu c i. Văn Liêu trai thu c lo i c văn h t s c iêu luy n ch ng t tác gi có s tu dư ng r t cao v văn chương và sáng tác v i bi t bao công phu, tâm huy t. Ngôn ng k chuy n trong ti u thuy t là lo i văn ngôn p l i nhã, gãy g n, rõ ràng. Riêng v nh ng câu i tho i c a nhân v t, cũng dùng văn ngôn là chính nhưng d hi u hơn. Th nh tho ng, tác gi còn khéo léo ưa thành ph n b ch tho i vào, v a không làm h ng phong cách ngôn ng trên t ng th , l i kh c ph c ư c mc nh t nh mà ti u thuy t văn ngôn thư ng g p ph i là khó miêu t tinh th n và l i nói c a nhân v t. y là m t thành t u r t hi m có. Như trong truy n “M c áo lá cây” ( Phiên Phiên ), nh ng l i i áp mang tính hài hư c gi a Hoa Thành Nương T và tiên n Phiên Phiên h t s c linh ng. i v i nh ng c gi tương i có trình văn hoá th i b y gi , c lên không có gì khó hi u. Do k t h p t nhi u m t nên “Liêu trai chí d ” ã xúc ti n ngh thu t văn ngôn ti n lên m t bư c. T ó tr v sau, m c dù có nhi u tác ph m tương t ra i nhưng u không có tác ph m nào bì k p. Dùng th pháp “V r ng ch m m t” ho c thông qua hành ng, ngôn ng c a nhân v t bi u hi n tính cách nhân v t, không c n gi i thi u dài dòng, ho c dùng l i châm bi m nêu b t tư tư ng ch c a tác ph m . . .là nh ng thành công c a “Liêu trai chí d ” và cũng là c i m dân t c truy n th ng c a truy n ng n Trung Qu c. “Liêu trai chí d ” ra i n nay ã trên ba th k . Nó em n cho ngư i c m t phong cách m i m , h p d n. Ngư i c có ư c ni m vui nh s hoá thân kì di u trong ch c lát thoát kh i nh ng c nh i ngang ngư c, t h c hi n nh ng ư c m ơ . 3. SƠ LƯ C V NH NG HÌNH TƯ NG NHÂN V T CH Y U TRONG “LIÊU TRAI CHÍ D ” Th gi i nhân v t trong “Liêu trai chí d ” vô cùng phong phú và a d ng. ó là nh ng tên tham quan ô l i, cư ng hào ác bá trong nh ng truy n ng n v ch tr n ch chính tr en t i, lên án các th l c chà p, c hi p nh ng ngư i dân lương thi n. ó là nh ng chàng nho sinh, nho sĩ và ch khoa c trong nh ng m u chuy n “làng nho”. ó là hàng lo t hình tư ng thi u n xinh p, thông minh, yêu ương say m và r t m c chung tình trong nh ng truy n ng n xoay quanh tài tình yêu và hôn nhân. Ngoài ra trong nh ng truy n ng n khác còn xu t hi n các nhân v t o sĩ, th n tiên . . . Th gi i nhân v t phong phú y ư c miêu t vô cùng sinh ng, t o nên m t th gi i ngh thu t Liêu trai y kì o nhưng cũng ch ng khác gì m y so v i th gi i hi n th c i thư ng.
Trong ph n nghiên c u này chúng tôi s i sâu tìm hi u hình tư ng nhân v t nho sinh và hình tư ng nhân v t ph n trong nh ng truy n ng n ư c tuy n ch n t tuy n t p “Liêu trai chí d ” g m có 119 truy n c a Nhà xu t b n Văn h c 2003. Chương III : HÌNH TƯ NG NHÂN V T NHO SINH VÀ HÌNH TƯ NG NHÂN V T PH N TRONG “LIÊU TRAI CHÍ D ” 1. I. HÌNH TƯ NG NHÂN V T NHO SINH 1.NH NG NHÂN V T NHO SINH M I MÊ V I HAI CH CÔNG DANH 1.1. NH NG CHÀNG NHO SINH L N N TRONG NGHI P THI C ó là nh ng chàng nho sinh , nho sĩ vì hai ch “công danh” mà tr nên mê mu i, m t h t trí sáng su t. M t ph n vì h b nh i nhét khát v ng công danh phú quí, m t khác vì ch thi c th i nát b t công : quan ch m thi r t m t lũ d t nát và vô trách nhi m, thi c b ng thơ văn c sáo r ng ch c n thí sinh h c như con v t ch ng c n sáng t o. Do ó, b n giám kh o “ ánh h ng ngư i tài, ch n k t m thư ng”. Ch khoa c th i y gây bi t bao th m h a, chính tác gi ã t ng n m mùi cay ng. il n n trong nghi p thi c trong Liêu trai như chàng thư sinh h Nh ng chàng nho sinh su t Di p trong truy n “Chàng thư sinh h Di p” hay chàng Vương T An trong “Gi c m ng c chí”, chàng Vương trong “Oan nghi t trư ng văn”. . . Chàng thư sinh h Di p mi n Hoài Dương có tài văn chương tr i nh t ương th i nhưng s ph n l n n long ong trong trư ng công danh. Có ông inh Th a H c n làm quan p y, xem văn chương c a chàng, cho là kì tài, ông r t b ng lòng, cho chàng n trong dinh th , cơm nư c, èn sách c p cho y . n kì sơ thí ( kì thi sơ b trư c khoa thi hương ch n nh ng thí sinh khá) ông h t s c tán dương văn tài c a chàng trư c m t quan h c s , r i ó chàng u hàng x . Ông trông mong vào chàng r t tha thi t; sau khi vào trư ng thi hương, cho l y văn c a chàng xem, ng i khen không ng t. Ng âu th i v n neo ngư i, văn chương ghen m nh, b ng vàng ã treo mà chàng l i h ng tu t. Vì quá au bu n, tr v chàng choáng váng tê mê, thân hình g y r c như b xương còn ng, ngư i ngây ra như tư ng g . Ch ng bao lâu chàng lâm b nh r i ch t. Khi ã hoá thành m t h n ma chàng Di p m i có th t ư c cái gi c m ng t c a mình : c nhân. Còn chàng Vương T An – m t danh sĩ tr y tr t mãi trong s l u chõng – b cái nghi p thi thư và ư c mong thi c t ám nh mãi, t c lòng ng n ngang muôn n i cho nên m i có chuy n áng bu n cư i mà cũng vô cùng áng thương x y ra : b qu h cư i tr m ã lâu, m i nhân khi Vương b