Mấy vấn đề về bảo tồn và phát huy văn hoá truyền thống các tộc người ở Tây Nguyên

MÊy vÊn ®Ò vÒ b¶o tån vµ ph¸t huy<br /> v¨n ho¸ truyÒn thèng c¸c téc ng−êi ë T©y Nguyªn<br /> <br /> ng« ®øc ThÞnh(*)<br /> <br /> <br /> I. T©y Nguyªn lµ vïng v¨n ho¸ d©n gian phong phó ®o¹n lÞch sö kh¸c nhau, T©y Nguyªn l¹i<br /> vµ ®éc ®¸o nhÊt ë ViÖt Nam ®ãn nhËn thªm c¸c nhãm - téc ng−êi tõ<br /> §· cã nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc c¸c vïng cña ®Êt n−íc ®Õn ®Þnh c−, nh−<br /> kh¼ng ®Þnh T©y Nguyªn lµ mét trong ng−êi ViÖt, c¸c téc ng−êi thiÓu sè ë miÒn<br /> b¶y vïng v¨n ho¸ lín cña n−íc ta (1). Trung (Bru-V©n KiÒu) vµ ®Æc biÖt lµ tõ<br /> miÒn nói phÝa b¾c vµo c¸c thËp kû gÇn<br /> Còng ®· cã kh«ng Ýt c¸c c«ng tr×nh ë ®©y, nh− Tµy, Th¸i, Nïng, M−êng,<br /> trong vµ ngoµi n−íc ph¸c ho¹ nªn bøc Hm«ng, Dao... TÊt c¶ ®ã lµm cho T©y<br /> tranh rÊt ®a d¹ng vµ phong phó vÒ v¨n Nguyªn trë thµnh mét vïng cã thµnh<br /> ho¸ T©y Nguyªn (2 – 9). Do vËy, ë ®©y phÇn téc ng−êi phøc t¹p vµ ®«ng ®¶o<br /> t«i kh«ng thÓ vµ còng kh«ng cÇn ph¶i ®i nhÊt ë n−íc ta hiÖn nay (kho¶ng trªn 40<br /> s©u vµo c¸c khÝa c¹nh cô thÓ vÒ v¨n ho¸ téc ng−êi, trong ®ã kho¶ng 20 téc ng−êi<br /> T©y Nguyªn, mµ cã ch¨ng chØ xin nªu b¶n ®Þa). H¬n thÕ n÷a, c¸c téc ng−êi l¹i<br /> mét sè ®Æc tr−ng c¬ b¶n vÒ v¨n ho¸ c− tró xen cµi víi nhau kh«ng chØ trong<br /> truyÒn thèng c¸c d©n téc T©y Nguyªn. ph¹m vi x·, huyÖn, mµ thËm chÝ trong<br /> Thø nhÊt, T©y Nguyªn xa x−a còng tõng bu«n lµng, tõng gia ®×nh, khiÕn<br /> nh− hiÖn nay lµ n¬i gÆp gì cña nhiÒu cho xu thÕ giao l−u, ¶nh h−ëng v¨n ho¸<br /> luång d©n c−, n¬i giao l−u v¨n ho¸ cña gi÷a c¸c téc ng−êi trë nªn m¹nh mÏ h¬n<br /> nhiÒu téc ng−êi, do vËy c¸c téc ng−êi bao giê hÕt.(*)<br /> T©y Nguyªn vµ v¨n ho¸ T©y Nguyªn lµ Thø hai, T©y Nguyªn lµ vïng v¨n<br /> bøc th¶m nhiÒu mµu s¾c. Cuéc gÆp gì ho¸ cæ, dÊu tÝch con ng−êi cã mÆt Ýt<br /> ®Çu tiªn lµ cña c¸c téc nãi ng«n ng÷ nhÊt còng tõ thêi §¸ míi, ®Æc biÖt lµ víi<br /> M«n-Kh¬ me víi c¸c téc nãi ng«n ng÷ nh÷ng ph¸t hiÖn kh¶o cæ häc gÇn ®©y ë<br /> Nam §¶o tõ ven biÓn vµ h¶i ®¶o v−ît Lung Leng (Kon Tum) vµ C¸t Tiªn<br /> lªn vµo ®Çu thêi kú kim khÝ, t¹o nªn (L©m §ång) ®· ®Æt T©y Nguyªn vµo<br /> mét líp c− d©n b¶n ®Þa mµ con ch¸u cña vïng ®· tõng cã nÒn v¨n ho¸ ®¹t tr×nh<br /> hä sinh sèng tíi nay víi kho¶ng trªn ®é cao, t−¬ng ®−¬ng vÒ tr×nh ®é vµ niªn<br /> d−íi 20 téc ng−êi lín nhá kh¸c nhau, ®¹i víi v¨n ho¸ §«ng S¬n ë B¾c bé, Sa<br /> nh− Ba Na, Xª §¨ng, Mn«ng, M¹, Huúnh ë Trung bé vµ §ång Nai ë Nam<br /> Stiªng, Hrª, B¬ R©u, GiÎ Triªng ...(M«n-<br /> Kh¬me) vµ £®ª, Gia Rai, Raglai, Chu (*)<br /> GS., TS. ViÖn V¨n hãa d©n gian, ViÖn Khoa häc<br /> Ru (Nam §¶o). Sau ®ã, vµo c¸c giai x héi ViÖt Nam.<br /> 10 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8, 2008<br /> <br /> bé. §iÒu ®ã khiÕn chóng ta kh«ng thÓ tù nhiªn Êy ®Òu mang trong nã c¸i<br /> coi T©y Nguyªn lµ vïng "nguyªn thuû", “Yang” (hån, thÇn), khiÕn thÕ giíi bao<br /> "l¹c hËu" nh− l©u nay tõng nghÜ. Trong quanh con ng−êi lu«n lµ mét thÕ giíi vËt<br /> lÞch sö, T©y Nguyªn ®· tõng lµ ®Þa bµn chÊt cã hån, chø kh«ng ph¶i lµ v« tri v«<br /> n»m trong khu ®Öm gi÷a v−¬ng quèc gi¸c... Con ng−êi thùc sù lµ mét bé phËn<br /> ¨ng Kor ë phÝa T©y vµ Ch¨m Pa ë phÝa cña tù nhiªn, b×nh ®¼ng vµ g¾n kÕt víi<br /> §«ng, do vËy còng kh«ng tr¸nh khái tù nhiªn, ®ã lµ nh©n tè quan träng t¹o<br /> nh÷ng x¸o trén vµ ¶nh h−ëng do t¸c nªn tÝnh nh©n b¶n s©u s¾c cña nÒn v¨n<br /> ®éng tõ c¸c quèc gia nµy. Tuy nhiªn, nãi ho¸ T©y Nguyªn.<br /> ®Õn T©y Nguyªn lµ nãi tíi mét vïng gÇn<br /> Ng«n ng÷ cña con ng−êi T©y<br /> nh− duy nhÊt cña §«ng Nam ¸ kh«ng<br /> Nguyªn lµ ng«n ng÷ giÇu h×nh ¶nh vµ<br /> chÞu ¶nh h−ëng cña v¨n ho¸ Trung<br /> vÇn ®iÖu, ®ã lµ thø ng«n ng÷ lêi nãi vÇn,<br /> Quèc vµ Ên §é (phi Hoa, phi Ên). Do<br /> mét h×nh thøc trung gian gi÷a ng«n ng÷<br /> vËy, v¨n ho¸ T©y Nguyªn cæ truyÒn<br /> ®−îc coi lµ kho vèn v¨n ho¸ kh¸ nguyªn th−êng ngµy vµ ng«n ng÷ v¨n häc. §Æc<br /> gèc cña §«ng Nam ¸ tr−íc khi b−íc vµo tÝnh t− duy vµ h×nh thøc ng«n ng÷ ®ã<br /> cña con ng−êi T©y Nguyªn ®· kho¸c lªn<br /> qu¸ tr×nh “Ên §é ho¸” vµ “Trung Hoa<br /> v¨n ho¸ cña hä nh÷ng mµu s¾c, ®−êng<br /> ho¸”.<br /> nÐt thËt ®éc ®¸o, thËt kú ¶o.<br /> Thø ba, v¨n ho¸ T©y Nguyªn, xÐt vÒ<br /> Thø n¨m, cho ®Õn tr−íc ngµy Gi¶i<br /> b¶n chÊt lµ "v¨n ho¸ rõng", "v¨n ho¸<br /> phãng miÒn Nam (1975), T©y Nguyªn<br /> thùc vËt", vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn lµ v¨n<br /> cßn tiÒm Èn nh÷ng kho tµng v¨n ho¸<br /> ho¸ d©n gian truyÒn miÖng thêi kú tiÒn<br /> d©n gian thËt phong phó vµ ®å sé. §ã lµ<br /> nhµ n−íc, tiÒn giai cÊp, vÒ quy m« lµ<br /> v¨n häc truyÒn miÖng víi nhiÒu thÓ lo¹i<br /> v¨n ho¸ bu«n lµng, do vËy, v¨n ho¸ Ýt<br /> biÓu hiÖn thµnh c¸c d¹ng vËt thÓ cã quy phong phó, trong ®ã tiªu biÓu nhÊt lµ<br /> kho tµng sö thi víi hµng tr¨m t¸c phÈm,<br /> m« to lín, bÒn ch¾c, mµ chñ yÕu b»ng<br /> ®−îc tr×nh diÔn trong sinh ho¹t céng<br /> tre gç, quy m« nhá t−¬ng øng víi tõng<br /> ®ång, lµ d¹ng sö thi sèng, khiÕn T©y<br /> céng ®ång lµng bu«n, sù kú vÜ cña nã<br /> Nguyªn ®−îc coi lµ vïng sö thi duy nhÊt<br /> biÓu hiÖn chñ yÕu trong v¨n ho¸ phi vËt<br /> ë n−íc ta vµ lµ vïng sö thi hiÕm quý<br /> thÓ h¬n lµ vËt thÓ, nh− sö thi, ©m nh¹c<br /> trªn thÕ giíi. §ã lµ nÒn ©m nh¹c cång<br /> cång chiªng. ThÝ dô, nh÷ng bé sö thi cña<br /> chiªng, mµ tiÒn th©n cña nã lµ nh÷ng bé<br /> ng−êi Mn«ng, Xª §¨ng víi quy m« ®å sé<br /> ®µn ®¸ tiÒn sö, vËt së h÷u duy nhÊt cña<br /> dµi hµng chôc v¹n trang, nh÷ng nghÖ<br /> T©y Nguyªn hiÖn nay. §ã lµ nh÷ng bé<br /> nh©n cã thÓ nhí vµ h¸t sö thi liªn tôc<br /> luËt tôc b»ng v¨n vÇn truyÒn miÖng, n¬i<br /> trªn d−íi mét tr¨m giê...<br /> chøa ®ùng nh÷ng tri thøc phong phó vÒ<br /> Thø t−, ng−êi T©y Nguyªn cßn ë qu¶n lý céng ®ång, vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸<br /> tr×nh ®é t− duy hiÖn thùc huyÒn ¶o, hiÖn cña tõng d©n téc. §ã lµ kiÕn tróc nhµ ë,<br /> thùc v× mäi c¸i ®Òu ®−îc con ng−êi quy nhµ c«ng céng (nhµ R«ng, nhµ G¬l, nhµ<br /> vÒ c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn, quy vÒ thÕ dµi...), ®iªu kh¾c t−îng nhµ må, mü<br /> giíi ®éng vËt, thùc vËt quanh m×nh, nãi thuËt trang trÝ ®éc ®¸o, ë ®ã thÓ hiÖn<br /> c¸ch kh¸c lµ hä −a lÊy c¸c hiÖn t−îng tù nh÷ng mèi quan hÖ v¨n ho¸ xa x−a víi<br /> nhiªn lµm hÖ quy chiÕu cho con ng−êi; thÕ giíi h¶i ®¶o ë §«ng Nam ¸ vµ Th¸i<br /> cßn huyÒn ¶o lµ v× tÊt c¶ c¸c hiÖn t−îng B×nh D−¬ng. §ã lµ hÖ thèng tÝn ng−ìng,<br /> MÊy vÊn ®Ò vÒ b¶o tån... 11<br /> <br /> phong tôc lÔ héi mang ®Ëm chÊt tù biÕn ®æi v¨n ho¸ c¸c téc ng−êi ë T©y<br /> nhiªn vµ nh©n v¨n, khiÕn con ng−êi Nguyªn.<br /> kh«ng chØ gÇn gòi vµ hoµ ®ång víi thiªn 1. Giao l−u vµ ¶nh h−ëng v¨n ho¸<br /> nhiªn, mµ hoµ ®ång gi÷a con ng−êi víi<br /> §ã lµ mét trong nh÷ng khuynh<br /> nhau thµnh mét céng ®ång g¾n kÕt bÒn<br /> h−íng vµ t¸c nh©n quan träng ®èi víi sù<br /> ch¾c... (1).<br /> biÕn ®æi v¨n ho¸ cña c¸c d©n téc ë n−íc<br /> II. C¸c khuynh h−íng biÕn ®æi v¨n ho¸ T©y Nguyªn ta nãi chung vµ T©y Nguyªn nãi riªng<br /> hiÖn nay hiÖn nay. Tuy nhiªn, kh¸c víi tÊt c¶ c¸c<br /> Nh− trªn ®· nãi, trong lÞch sö T©y giai ®o¹n lÞch sö tr−íc kia, quy m« vµ<br /> Nguyªn ®· tõng lµ khu vùc v¨n ho¸ "phi c−êng ®é cña giao l−u, ¶nh h−ëng v¨n<br /> Hoa, phi Ên", tuy nhiªn nh− thÕ kh«ng ho¸ ®· më réng vµ m¹nh mÏ h¬n rÊt<br /> cã nghÜa T©y Nguyªn lµ khu vùc hoµn nhiÒu. Nh÷ng giao l−u, ¶nh h−ëng nµy<br /> toµn biÖt lËp. T©y Nguyªn, ngoµi mèi diÔn ra gi÷a c¸c téc ng−êi trong vïng,<br /> quan hÖ víi c¸c v−¬ng triÒu Campuchia, gi÷a ng−êi Kinh vµ c¸c téc ng−êi T©y<br /> Ch¨m Pa thêi kú tr−íc, sau thiªn niªn Nguyªn, gi÷a T©y Nguyªn víi c¸c ®« thÞ<br /> kû thø nhÊt sau c«ng nguyªn, th× theo vµ xa h¬n víi quèc tÕ n÷a. C−êng ®é<br /> nh÷ng t− liÖu lÞch sö mµ chóng ta biÕt giao l−u diÔn ra nhanh chãng, s«i ®éng,<br /> ®−îc, c¸c thñ lÜnh T©y Nguyªn ®· cã thËm chÝ trë thµnh søc Ðp, khiÕn sù ¶nh<br /> quan hÖ víi phong kiÕn §¹i ViÖt vµo h−ëng vµ tiÕp nhËn mang tÝnh "¸p ®Æt"<br /> thêi kú Lý-TrÇn (thÕ kû XII-XIII). Tuy mét chiÒu, kh«ng cã ®iÒu kiÖn "tiªu<br /> nhiªn, mèi quan hÖ Êy thùc sù trë nªn ho¸". C¬ chÕ tù nhiªn cña qu¸ tr×nh tiÕp<br /> th−êng xuyªn h¬n lµ tõ thêi nhµ nhËn c¸i míi vµo v¨n ho¸ téc ng−êi lµ:<br /> NguyÔn. ®an xen, hçn dung, lùa chän, t¸i t¹o,<br /> Thùc d©n Ph¸p x©m l−îc vµ ®« hé liªn kÕt ho¸ th× nay còng bÞ ®¶o lén vµ<br /> c¸c n−íc §«ng D−¬ng ®· b−íc ®Çu l«i rót ng¾n.<br /> kÐo T©y Nguyªn vµo quü ®¹o cña chñ Nguyªn nh©n cña hiÖn t−îng nµy lµ<br /> nghÜa thùc d©n ph−¬ng T©y t− b¶n chñ do sù ph¸t triÓn cña giao th«ng, th«ng<br /> nghÜa. Cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc tin ®· thùc sù rót ng¾n kho¶ng c¸ch vµ<br /> d©n Ph¸p vµ cuéc kh¸ng chiÕn chèng ®Õ ph¸ bá mäi sù biÖt lËp d©n téc. §Æc biÖt,<br /> quèc Mü gi¶i phãng d©n téc cña nh©n ë T©y Nguyªn qu¸ tr×nh ph©n bè l¹i d©n<br /> d©n ta suèt mét thÕ kû ®· thùc sù g¾n c− trªn ®Þa bµn l·nh thæ nöa thÕ kû qua,<br /> kÕt m¸u thÞt T©y Nguyªn víi Tæ quèc nhÊt lµ tõ sau 1975 tíi nay, ®· ph¸ vì<br /> ViÖt Nam. Sau n¨m 1975, ®Êt n−íc ®−îc "l·nh thæ téc ng−êi" truyÒn thèng, t¹o<br /> gi¶i phãng vµ thèng nhÊt, T©y Nguyªn nªn h×nh th¸i c− tró xen cµi gi÷a c¸c téc<br /> cïng c¶ n−íc x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt ng−êi, trong ®ã tû träng ng−êi Kinh<br /> n−íc theo con ®−êng c«ng nghiÖp ho¸ vµ cµng ngµy cµng chiÕm tû lÖ cao, ®· lµ<br /> hiÖn ®¹i ho¸. t¸c nh©n quan träng nhÊt t¹o nªn diÖn<br /> Trong bèi c¶nh chÝnh trÞ vµ x· héi m¹o d©n c−, d©n téc vµ qu¸ tr×nh giao<br /> ®ã, nhÊt lµ vµo nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, l−u ¶nh h−ëng v¨n ho¸.<br /> v¨n ho¸ c¸c téc ng−êi T©y Nguyªn biÕn Giao l−u, ¶nh h−ëng v¨n ho¸ gi÷a<br /> ®æi nhanh theo nh÷ng xu h−íng kh¸c c¸c téc ng−êi néi vïng T©y Nguyªn vµ<br /> nhau, thËm chÝ tr¸i ng−îc nhau. Theo víi bªn ngoµi cã t¸c ®éng nhiÒu mÆt, c¶<br /> chóng t«i cã 4 xu h−íng chÝnh trong tÝch cùc vµ tiªu cùc. Tr−íc nhÊt, giao<br /> 12 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8, 2008<br /> <br /> l−u, ¶nh h−ëng gãp phÇn thóc ®Èy qu¸ s¶n v¨n ho¸ quý b¸u ®· vµ ®ang bÞ mÊt<br /> tr×nh xÝch l¹i gÇn nhau vµ hiÓu biÕt ®i nhanh chãng, thËm chÝ ngé nhËn,<br /> gi÷a c¸c d©n téc, lµ t¸c nh©n quan träng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng chñ nh©n cña nã<br /> thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh biÕn ®æi v¨n quay l−ng l¹i, chèi bá c¸i vèn cã cña d©n<br /> ho¸ truyÒn thèng c¸c d©n téc, khiÕn cho téc m×nh. Trªn b×nh diÖn quan hÖ x·<br /> nhiÒu hiÖn t−îng vµ gi¸ trÞ v¨n ho¸ míi héi, nhiÒu chuÈn mùc ®¹o ®øc vµ øng xö<br /> ®· th©m nhËp vµ ph¸t huy t¸c dông g¾n víi x· héi cæ truyÒn nay ®· lçi thêi<br /> trong ®êi sèng, nh− vÒ ng«n ng÷, ch÷ vµ ®ang dÇn mÊt ®i, tuy nhiªn c¸c<br /> viÕt, gi¸o dôc, khoa häc, vÒ ¨n, mÆc, ë, chuÈn mùc øng xö cña x· héi míi l¹i<br /> ®i l¹i, sinh ho¹t v¨n ho¸ vµ vui ch¬i gi¶i ch−a h×nh thµnh vµ ®Þnh h×nh, khiÕn<br /> trÝ... trong quan hÖ x· héi nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o<br /> ®øc dÔ bÞ lÖch chuÈn, ®¶o lén vµ nhiÔu<br /> Tuy nhiªn, do c−êng ®é vµ ph¹m vi<br /> lo¹n.<br /> cña giao l−u, ¶nh h−ëng m¹nh mÏ vµ<br /> réng lín, ®· t¹o ra sù cho¸ng ngîp, §©y lµ xu h−íng biÕn ®æi v¨n ho¸<br /> nhiÔu lo¹n gi÷a c¸i míi vµ cò, c¸i hiÖn mang tÝnh chung ë hÇu kh¾p c¸c téc<br /> ®¹i vµ c¸i cæ truyÒn, trong khi c¸i míi, ng−êi ë n−íc ta, tuy nhiªn víi T©y<br /> c¸i tõ bªn ngoµi vµ c¸i hiÖn ®¹i ë tr×nh Nguyªn t×nh h×nh trë nªn trÇm träng<br /> ®é ph¸t triÓn cao h¬n, ¸p lùc m¹nh mÏ h¬n. §ã lµ v×: a) C¸c téc ng−êi b¶n ®Þa<br /> h¬n, khiÕn chñ thÓ tiÕp nhËn v¨n ho¸ T©y Nguyªn tõ mét x· héi ph¸t triÓn<br /> kh«ng cã ®iÒu kiÖn vµ thêi gian ®Ó lùa thÊp nay tiÕp cËn víi x· héi kinh tÕ thÞ<br /> chän, tiÕp thu vµ t¸i t¹o, liªn kÕt ho¸. tr−êng ph¸t triÓn nhanh chãng khiÕn hä<br /> HËu qu¶ tÊt yÕu lµ c¸i cò, c¸i truyÒn ch−a kÞp tù b¶o vÖ, nªn dÔ bÞ tæn th−¬ng<br /> thèng, c¸i néi lùc bÞ lÊn ¸t, ¸p ®¶o, thËm vµ ngé nhËn; b) T×nh tr¹ng di d©n å ¹t,<br /> chÝ chñ nh©n v¨n ho¸ bÞ ngé nhËn, chèi c− tró xen cµi ®· lµm t¨ng lªn ë møc cao<br /> bá, quay l−ng l¹i víi truyÒn thèng, cßn qu¸ tr×nh giao l−u, ®ång ho¸ v¨n ho¸<br /> c¸i míi th× x« bå, ch−a ®−îc lùa chän, å gi÷a c¸c téc ng−êi, nhÊt lµ gi÷a ng−êi<br /> ¹t chiÕm lÜnh ®êi sèng v¨n ho¸ c¸c téc Kinh víi c¸c d©n téc thiÓu sè, dÉn tíi<br /> ng−êi. t×nh tr¹ng nhiÔu lo¹n trong biÕn ®æi v¨n<br /> ho¸ (5, 6).<br /> 2. §øt g·y gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn<br /> ®¹i trong qu¸ tr×nh ®æi míi v¨n ho¸ c¸c 3. Khuynh h−íng ®ång hãa tù nhiªn<br /> téc ng−êi vÒ v¨n ho¸<br /> §ã lµ sù ®æi míi v¨n ho¸ truyÒn §ång ho¸ tù nhiªn lµ mét qu¸ tr×nh<br /> thèng diÔn ra mét c¸ch b×nh th−êng, cã tiÕp xóc, giao l−u, ¶nh h−ëng v¨n ho¸ tù<br /> nghÜa lµ kh«ng cã kÕ thõa vµ ph¸t triÓn, nhiªn gi÷a c¸c téc ng−êi, th−êng lµ gi÷a<br /> kh«ng cã tiÕp thu vµ lo¹i bá, mµ th−êng c¸c téc ng−êi cã d©n sè lín, tr×nh ®é<br /> lµ sù ®an xen hçn lo¹n gi÷a c¸i cò vµ c¸i ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ cao<br /> míi, kh«ng t¹o nªn sù liªn kÕt h÷u c¬ h¬n c¸c téc ng−êi hay nhãm nhá téc<br /> gi÷a chóng víi nhau. C¸i cò mÊt ®i, c¸i ng−êi l¸ng giÒng, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng,<br /> míi ch−a h×nh thµnh, t¹o nªn sù hôt c¸c téc ng−êi hay c¸c nhãm nhá téc<br /> hÉng trong ®êi sèng v¨n ho¸ vµ hÖ qu¶ ng−êi ®ã tiÕp thu v¨n ho¸ cña téc ng−êi<br /> th−êng lµ ®êi sèng v¨n ho¸ cña nh©n cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao h¬n, thËm chÝ<br /> d©n bÞ suy kiÖt vµ trë nªn nghÌo nµn. Do c¸c téc ng−êi nhá Êy cã thÓ bÞ ®ång ho¸<br /> vËy, nhiÒu truyÒn thèng, gi¸ trÞ vµ di mét phÇn hay hoµn toµn vµo c¸c téc<br /> MÊy vÊn ®Ò vÒ b¶o tån... 13<br /> <br /> ng−êi lín h¬n vµ tù coi m×nh lµ thµnh vµ trªn nhiÒu lÜnh vùc, tõ ®êi sèng vËt<br /> viªn cña téc ng−êi Êy. §©y lµ hiÖn t−îng chÊt lÉn ®êi sèng tinh thÇn.<br /> th−êng thÊy trªn thÕ giíi, nhÊt lµ trong Chóng ta nªn ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh<br /> ®iÒu kiÖn x· héi cã giai cÊp, mµ theo V. ®ång ho¸ tù nhiªn nµy nh− thÕ nµo.<br /> I. Lenin th× ®ång ho¸ tù nhiªn lµ tiÕn bé Tr−íc nhÊt, ®ång ho¸ kh¸c víi giao l−u<br /> ®Ó ph©n biÖt víi ®ång ho¸ c−ìng bøc lµ v¨n ho¸ ë chç nã tiÕp nhËn v¨n ho¸ cña<br /> ph¶n tiÕn bé (11). téc kh¸c kh«ng trªn c¬ së c¸i truyÒn<br /> Theo chóng t«i, ë T©y Nguyªn hiÖn thèng cña m×nh mµ tiÕp biÕn ®Ó ®æi míi,<br /> nay ®· vµ ®ang diÔn ra hai qu¸ tr×nh mµ chñ yÕu lµ vay m−în thuÇn tuý, do<br /> ®ång ho¸ tù nhiªn, ®ã lµ : vËy, qu¸ tr×nh ®ång ho¸ ®ång thêi còng<br /> lµ qu¸ tr×nh ®¸nh mÊt c¸i g× lµ b¶n s¾c<br /> - C¸c nhãm téc ng−êi nhá b¶n ®Þa,<br /> v¨n ho¸ cña d©n téc m×nh. Dï ®©y hoµn<br /> th−êng lµ c¸c nhãm ®Þa ph−¬ng cña c¸c<br /> toµn lµ ®ång ho¸ tù nhiªn, kh«ng cã sù<br /> téc hiÖn ®ang sinh sèng ë c¸c vïng gi¸p<br /> ranh gi÷a c¸c téc ng−êi lín, nh− gi÷a ¸p ®Æt chñ ý nµo, nh−ng dï sao nã vÉn<br /> ng−êi Ba Na víi Gia Rai, Gia Rai víi lµ mét xu h−íng tiªu cùc, cÇn cã biÖn<br /> £®ª ë Phó Yªn vµ Ea Hleo ë §¾c L¾c, ph¸p kh¾c phôc.<br /> gi÷a ng−êi £®ª víi Mn«ng ë §¾c L¾c, 4. Xu h−íng phôc håi v¨n ho¸<br /> ng−êi Bih n»m gi÷a ng−êi £®ª vµ truyÒn thèng<br /> Mn«ng ë §¾c L¾c, ng−êi Stiªng víi<br /> Víi nh©n d©n c¸c d©n téc T©y<br /> Mn«ng ë B×nh Ph−íc, nhÊt lµ c¸c nhãm<br /> Nguyªn xu h−íng nµy ch−a thùc sù lµ<br /> ng−êi ®Þa ph−¬ng, nh− ng−êi L¹t, Chil<br /> n»m gi÷a ng−êi Mn«ng vµ K¬ Ho ë L©m tù ý thøc, lµ mét nhu cÇu tù th©n, mµ<br /> §ång... Qu¸ tr×nh ®ång ho¸ tù nhiªn chñ yÕu míi lµ ¸p lùc tõ bªn ngoµi, tõ<br /> gi÷a c¸c nhãm b¶n ®Þa vèn tr×nh ®é nh÷ng chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng<br /> ph¸t triÓn kh«ng chªnh lÖch nhau l¾m, vµ Nhµ n−íc, nhÊt lµ sau khi cã NghÞ<br /> nªn kh«ng diÔn ra m¹nh mÏ vµ ®Æc quyÕt Trung −¬ng 5 (kho¸ VIII) vÒ "x©y<br /> tr−ng, do vËy còng kh«ng dÉn ®Õn sù dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn,<br /> ®¶o lén ®¸ng kÓ nµo vÒ diÖn m¹o v¨n ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc" n¨m 1998 vµ<br /> ho¸ T©y Nguyªn (5, 6). sau ®ã lµ hµng lo¹t c¸c cuéc vËn ®éng,<br /> c¸c dù ¸n nh»m b¶o tån vµ ph¸t huy<br /> - Cã lÏ m¹nh mÏ h¬n vµ dÔ g©y ra<br /> b¶n s¾c v¨n ho¸ truyÒn thèng. §©y lµ<br /> nh÷ng thay ®æi lín vÒ sù biÕn ®æi v¨n<br /> mét chÝnh s¸ch v¨n ho¸ võa phï hîp víi<br /> ho¸ T©y Nguyªn lµ qu¸ tr×nh ®ång ho¸<br /> xu thÕ thêi ®¹i (ThËp kû v¨n ho¸ cña<br /> tù nhiªn gi÷a v¨n ho¸ ng−êi Kinh vµ<br /> v¨n ho¸ c¸c téc ng−êi b¶n ®Þa. Qu¸ UNESCO), võa hîp víi nguyÖn väng<br /> tr×nh nµy l¹i ®−îc quan niÖm ®ång nhÊt cña nh©n d©n n−íc ta nãi chung. Do cã<br /> víi xu h−íng hiÖn ®¹i ho¸ v¨n ho¸ cña mét kho¶ng c¸ch nµo ®ã gi÷a tù ý thøc<br /> c¸c téc ng−êi thiÓu sè, coi "Kinh ho¸" vµ nhu cÇu cÊp thiÕt vÒ viÖc b¶o tån v¨n<br /> tøc lµ hiÖn ®¹i ho¸, nãi c¸ch kh¸c, c¸c ho¸ cæ truyÒn cña ng−êi d©n T©y<br /> téc ng−êi thiÓu sè muèn hiÖn ®¹i ho¸ Nguyªn víi chñ tr−¬ng chung cña §¶ng<br /> ph¶i qua c¸i cöa "Kinh ho¸", còng gièng vµ Nhµ n−íc, nªn trong qu¸ tr×nh thùc<br /> nh− ng−êi ViÖt muèn hiÖn ®¹i ho¸ ph¶i thi chñ tr−¬ng nµy ë c¸c d©n téc T©y<br /> qua c¸i cöa "T©y ho¸". Qu¸ tr×nh ®ång Nguyªn ®· béc lé nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ph¶i<br /> ho¸ tù nhiªn nµy diÔn ra kh¸ m¹nh mÏ xem xÐt.<br /> 14 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8, 2008<br /> <br /> 5. Ph©n tÝch c¸c nguyªn nh©n kh¸ng” cña v¨n ho¸ d©n téc l¹i yÕu ít,<br /> do vËy ¸p lùc ®ã lÊn l−ít, ¸p ®Æt, g©y<br /> - NÕu coi v¨n ho¸ lµ kÕt qu¶ cña sù<br /> nªn sù nhiÔu lo¹n trong tiÕp thu ¶nh<br /> thÝch øng cña con ng−êi víi m«i tr−êng<br /> h−ëng v¨n ho¸ tõ bªn ngoµi.<br /> tù nhiªn v× nhu cÇu tån t¹i vµ ph¸t<br /> triÓn cña b¶n th©n mçi céng ®ång, th× Trong ®Þnh h−íng vµ qu¶n lý c¸c<br /> c¨n nguyªn cña sù suy tho¸i hay ph¸t qu¸ tr×nh ph¸t triÓn v¨n ho¸ c¸c d©n téc<br /> triÓn ®ã cña v¨n ho¸ tr−íc nhÊt vµ s©u thiÓu sè cña chóng ta cßn tá ra nhiÒu<br /> xa nhÊt vÉn l¹i tõ nguån céi tù nhiªn. bÊt cËp, non kÐm vµ thËm chÝ sai lÇm.<br /> §èi víi T©y Nguyªn mÊy thËp kû qua, Trong mét thêi gian dµi, chóng ta Ýt<br /> rõng bÞ tµn ph¸, nguån n−íc bÞ suy quan t©m tíi lÜnh vùc nµy, ch−a thÊy<br /> gi¶m, ®Êt ®ai bÞ thiÕu hôt vµ « nhiÔm ®· hÕt ®−îc vai trß cña v¨n ho¸ ®èi víi sù<br /> trùc tiÕp ¶nh h−ëng ®Õn v¨n ho¸. T«i ph¸t triÓn x· héi, nhËn thøc vÒ v¨n ho¸<br /> t¸n thµnh quan ®iÓm cña nhµ v¨n truyÒn thèng cßn lÖch l¹c, mang nÆng<br /> Nguyªn Ngäc, ®èi víi c¸c d©n téc thiÓu tÝnh giai cÊp, phñ nhËn c¸c gi¸ trÞ cña<br /> sè ë vïng nói, rõng bÞ mÊt th× v¨n ho¸ qu¸ khø... Trong chØ ®¹o c«ng t¸c v¨n<br /> còng sÏ tiªu ®iÒu, suy kiÖt, bëi v×, vÒ ho¸ th× cßn nÆng h×nh thøc, ph« tr−¬ng<br /> b¶n chÊt v¨n ho¸ cña hä lµ “v¨n ho¸ tuyªn truyÒn, bao cÊp, ¸p ®Æt, ch−a thÊy<br /> rõng”. v¨n ho¸ lµ “cña d©n, do d©n, v× d©n”, tøc<br /> tÝnh d©n chñ cña v¨n ho¸. Do vËy, tiÒn<br /> - §èi víi c¸c d©n téc thiÓu sè ë T©y<br /> cña, c«ng søc bá ra th× nhiÒu mµ hiÖu<br /> Nguyªn, c¸i khung x· héi bu«n lµng cã<br /> qu¶ th× cßn rÊt h¹n chÕ.<br /> vai trß rÊt quan träng ®èi víi viÖc s¶n<br /> sinh, duy d−ìng nÒn v¨n ho¸, b¶n s¾c III. Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra trong viÖc b¶o tån vµ ph¸t<br /> v¨n ho¸ d©n téc. Nh− nhiÒu lÇn chóng huy v¨n ho¸ truyÒn thèng c¸c téc ng−êi ë T©y<br /> t«i ®· ph©n tÝch, c¬ cÊu x· héi bu«n lµng Nguyªn<br /> truyÒn thèng cña c¸c d©n téc thiÓu sè 1. Cã lÏ c¸i ®Çu tiªn vµ quan träng<br /> T©y Nguyªn trong nh÷ng thËp kû gÇn nhÊt vÉn lµ nhËn thøc vÒ v¨n ho¸, vai<br /> ®©y chÞu nh÷ng va ®Ëp, biÕn ®éng trß cña v¨n ho¸ trong ph¸t triÓn. V¨n<br /> m¹nh, khiÕn ®éng lùc vµ tÝnh n¨ng ®éng ho¸ lµ "hÖ ®iÒu tiÕt" ®èi víi sù ph¸t triÓn<br /> cña nã bÞ suy gi¶m, thËm chÝ bÞ triÖt x· héi cña mäi téc ng−êi vµ mäi quèc<br /> tiªu, ®· trùc tiÕp ¶nh h−ëng ®Õn ®êi gia. VËy c¸i "hÖ ®iÒu tiÕt v¨n ho¸" ®ã lµ<br /> sèng kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ cña c¸c g×? Ph¶i ch¨ng "c¸i hÖ ®iÒu tiÕt" ®ã lµ<br /> téc ng−êi b¶n ®Þa. tæng hoµ cña c¸c nh©n tè, nh− quan<br /> - ¸p lùc cña qu¸ tr×nh giao l−u, ¶nh niÖm sèng, lèi sèng, vÒ −íc väng h¹nh<br /> h−ëng néi vïng vµ ngo¹i vïng, mµ phóc, vÒ b¶n lÜnh, b¶n s¾c cña mçi d©n<br /> nhiÒu khi lµ "Kinh ho¸", "T©y ho¸" còng téc, lµ tri thøc vµ nh÷ng kü n¨ng ®·<br /> t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn thùc tr¹ng vµ ®−îc tÝch luü, lµ nh÷ng giao l−u ¶nh<br /> sù biÕn ®æi v¨n ho¸ c¸c d©n téc hiÖn h−ëng ®· ®−îc hÊp thô... §iÒu ®ã quy<br /> nay. §ã lµ quy luËt tÊt yÕu, thËm chÝ cã ®Þnh ë mçi téc ng−êi mét quan niÖm vÒ<br /> mÆt tÝch cùc t¸c ®éng ®Õn sù biÕn ®æi ph¸t triÓn, vÒ sù tèt ®Ñp, vÒ sù no ®ñ,<br /> v¨n ho¸ c¸c d©n téc, tuy nhiªn liÒu còng nh− c¸c ph−¬ng thøc, c¸ch thøc,<br /> l−îng, møc ®é cña qu¸ tr×nh giao l−u, biÖn ph¸p ®Ó ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu Êy.<br /> ¶nh h−ëng ngµy mét m¹nh mÏ, trong L©u nay chóng ta lu«n nãi tíi b¶n<br /> khi ®ã néi lùc, sù chän lùa, søc “®Ò s¾c v¨n ho¸, truyÒn thèng v¨n ho¸, vËy<br /> MÊy vÊn ®Ò vÒ b¶o tån... 15<br /> <br /> b¶n s¾c v¨n ho¸ vµ truyÒn thèng v¨n ®Þnh h−íng cho ng−êi d©n, cßn lùa chän<br /> ho¸ cña mçi téc ng−êi ë T©y Nguyªn lµ c¸i nµy hay c¸i kia trong ho¹t ®éng vµ<br /> g×? Chóng ta hay nãi, thËm chÝ tiÕn sinh ho¹t v¨n ho¸ ph¶i lµ do ng−êi d©n<br /> hµnh lµm c¸i mµ chóng ta ch−a t×m tù ®¸nh gi¸, lùa chän vµ quyÕt ®Þnh.<br /> hiÓu, ch−a n¾m v÷ng th× thö hái kÕt qu¶<br /> 2. Chóng ta ph¶i thèng nhÊt víi<br /> cña nã sÏ nh− thÕ nµo ? §¬n cö mét thÝ<br /> nhau r»ng, chñ thÓ cña viÖc b¶o tån vµ<br /> dô, chóng ta ®ang thùc hiÖn chñ tr−¬ng<br /> ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ ë c¸c d©n téc<br /> "nhµ R«ng v¨n ho¸" ë T©y Nguyªn, vËy<br /> th× t¹i sao tõ tªn gäi ®Õn h×nh d¹ng nhµ T©y Nguyªn ph¶i lµ nh©n d©n c¸c d©n<br /> R«ng chØ thÊy ë ng−êi Ba Na vµ mét bé téc T©y Nguyªn, ®ã lµ sù nghiÖp cña<br /> ng−êi T©y Nguyªn, cho ng−êi T©y<br /> phËn ng−êi Gia Rai, nay ®em nã "¸p<br /> Nguyªn vµ v× ng−êi T©y Nguyªn. §ã<br /> ®Æt" cho gÇn 20 téc ng−êi cßn l¹i. T«i ®·<br /> chÝnh lµ b¶n chÊt d©n chñ cña sù<br /> thÊy nh÷ng ng«i nhµ R«ng ë mét sè lµng<br /> nghiÖp b¶o tån vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸.<br /> ng−êi £®ª ë huyÖn S«ng Hinh. ThËt<br /> kh«ng cßn g× ®Ó nãi vÒ viÖc lµm nµy! Do NÕu thiÕu ®iÒu ®ã th× mäi ý ®Þnh tèt<br /> vËy, nhÊt thiÕt chóng ta cÇn ph¶i t×m ®Ñp, mäi nh©n lùc, vËt lùc mµ chóng ta<br /> bá ra ®Òu kh«ng bao giê ®¹t ®−îc kÕt<br /> hiÓu, nghiªn cøu kü l−ìng nh÷ng c¸i mµ<br /> qu¶ mong muèn. Chóng ta h·y ®¬n cö<br /> chóng ta ®ang ®Þnh tiÕn hµnh, nÕu nh−<br /> vµi thÝ dô:<br /> chóng ta kh«ng muèn chuèc lÊy sù thÊt<br /> b¹i. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, häc tËp kinh<br /> nghiÖm cña ng−êi Kinh ë ®ång b»ng<br /> Chóng ta còng cÇn ph¶i lµm thay<br /> còng nh− chØ thÞ cña Nhµ n−íc, c¸c tØnh<br /> ®æi nhËn thøc cña nh©n d©n c¸c d©n téc<br /> T©y Nguyªn thùc hiÖn viÖc so¹n th¶o<br /> b¶n ®Þa T©y Nguyªn vÒ nÒn v¨n ho¸<br /> quy −íc bu«n lµng (cã n¬i gäi lµ h−¬ng<br /> truyÒn thèng cña m×nh, kh¾c phôc t−<br /> t−ëng tù ti, h−íng ngo¹i, kh«ng ®¸nh −íc). Thùc ra, chñ tr−¬ng nµy nªn lång<br /> ghÐp vµo phong trµo x©y dùng gia ®×nh<br /> gi¸ ®óng c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña d©n téc<br /> v¨n ho¸ vµ bu«n lµng v¨n ho¸, v× v¨n<br /> m×nh, thËm chÝ quay l−ng l¹i, chèi tõ<br /> ho¸ lµ néi dung c¬ b¶n cña quy −íc bu«n<br /> c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng, nhÊt lµ ë c¸c<br /> lµng, th× nhiÒu ®Þa ph−¬ng l¹i thùc hiÖn<br /> líp thanh niªn. ChØ trªn c¬ së nhËn thøc<br /> riªng rÏ, ngµnh t− ph¸p vµ v¨n ho¸<br /> ®óng, cã lßng tù hµo chÝnh ®¸ng vÒ<br /> ch−a kÕt hîp víi nhau chÆt chÏ, còng<br /> truyÒn thèng v¨n ho¸ cña cha «ng ®Ó l¹i<br /> nh− phèi hîp víi c¸c ®oµn thÓ quÇn<br /> th× míi cã thÓ b¶o vÖ vµ ph¸t huy nã<br /> chóng trong MÆt trËn Tæ quèc ®Ó triÓn<br /> trong x· héi hiÖn t¹i, còng nh− cã c¬ së<br /> khai, gi¸m s¸t thùc hiÖn. §iÒu ®¸ng nãi<br /> ®Ó tiÕp thu c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ tèt ®Ñp<br /> h¬n lµ viÖc so¹n th¶o c¸c quy uíc nµy<br /> cña c¸c d©n téc kh¸c.<br /> nªn nghiªn cøu kÕ thõa luËt tôc truyÒn<br /> Mét vÊn ®Ò vÒ mÆt nhËn thøc mµ thèng cña mçi d©n téc, mçi ®Þa ph−¬ng,<br /> l©u nay chóng ta th−êng tù cho m×nh cã chØ nªn ®Þnh h−íng ®Ó mçi bu«n lµng<br /> c¸i quyÒn ®−a ra c¸c ph¸n quyÕt vÒ hiÖn c¨n cø vµo thùc tÕ cña ®Þa ph−¬ng m×nh<br /> t−îng v¨n ho¸ nµy lµ "tiÕn bé", hiÖn tù nªu ra nh÷ng néi dung cÇn thiÕt<br /> t−îng kia lµ "l¹c hËu", råi tõ ®ã quyÕt trong quy −íc. §»ng nµy, chóng ta l¹i<br /> ®Þnh ng−êi d©n ®−îc lµm c¸i nµy vµ xuÊt ph¸t tõ c¸c khu«n mÉu cã s½n, tù<br /> kh«ng ®−îc lµm c¸i kia. §øng tõ gãc ®é ph¸c th¶o ra c¸c b¶n quy −íc råi th«ng<br /> chñ thÓ v¨n ho¸, chóng ta chØ cã thÓ qua héi nghÞ nh©n d©n mét c¸ch h×nh<br /> 16 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8, 2008<br /> <br /> thøc. §ã chØ lµ thø "luËt ph¸p ho¸ luËt suy gi¶m, tõng hé n«ng d©n vèn ®−îc<br /> tôc", lµ viÖc lµm mang tÝnh ¸p ®Æt, nh©n bu«n lµng bao bäc, che chë th× nay bÞ<br /> d©n ch−a thùc sù ®ãng vai trß ng−êi "ph¬i trÇn" ra tr−íc sù va ®Ëp cña<br /> chñ trong viÖc so¹n th¶o vµ thùc thi b¶n nh÷ng biÕn ®éng x· héi vµ th−êng bÞ tæn<br /> quy chÕ tù qu¶n cña m×nh. th−¬ng. V¨n ho¸ d©n téc vÒ c¬ b¶n lµ<br /> v¨n ho¸ bu«n lµng còng chÞu chung sè<br /> Tõ sau NghÞ QuyÕt Trung −¬ng V<br /> phËn nh− vËy. Do ®ã, muèn b¶o tån vµ<br /> khãa VIII vÒ x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn<br /> ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn<br /> v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n thèng, còng nh− ®−a c¸c nh©n tè v¨n<br /> s¾c d©n téc, ë T©y Nguyªn còng nh− ho¸ míi vµo ®êi sèng d©n téc th× ®Òu<br /> nhiÒu vïng d©n téc kh¸c, chóng ta ®·<br /> ph¶i th«ng qua c¬ cÊu x· héi lµng bu«n.<br /> triÓn khai nhiÒu ho¹t ®éng v¨n ho¸<br /> Tr−íc m¾t còng nh− trong t−¬ng lai<br /> truyÒn thèng, nh− c¸c liªn hoan v¨n ho¸<br /> gÇn, ®èi víi T©y Nguyªn, xÐt vÒ c¶ kinh<br /> nghÖ thuËt, c¸c ch−¬ng tr×nh tr×nh diÔn,<br /> tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ th× tÊt c¶ ®Òu ph¶i<br /> giíi thiÖu nh÷ng nÐt ®Æc s¾c v¨n ho¸ tõ lµng bu«n vµ tÊt c¶ ®Òu ph¶i ®Õn lµng<br /> cña mçi d©n téc... Nh÷ng ho¹t ®éng nh− bu«n. Do vËy, kh«i phôc l¹i lµng bu«n,<br /> vËy lµ cÇn thiÕt nh»m cæ ®éng vµ n©ng<br /> n¨ng ®éng ho¸ tÝnh tÝch cùc cña lµng<br /> cao lßng tù hµo cña nh©n d©n vÒ nÒn<br /> bu«n ph¶i coi lµ gi¶i ph¸p quan träng<br /> v¨n ho¸ cña m×nh còng nh− t¨ng c−êng<br /> nh»m thóc ®Èy sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn<br /> sù hiÓu biÕt gi÷a c¸c d©n téc. Tuy nhiªn,<br /> x· héi, v¨n ho¸ vµ an ninh quèc phßng<br /> c¸ch tæ chøc cßn mang nÆng tÝnh "tr×nh (12).<br /> diÔn" (show) h×nh thøc, nhiÒu khi cßn<br /> gi¶ t¹o, ph« tr−¬ng, thËm chÝ xuyªn t¹c, 4. Trong b¶o tån vµ ph¸t huy nh÷ng<br /> kh«ng ph¶n ¸nh ®óng thùc tÕ, c¸c ho¹t gi¸ trÞ v¨n ho¸ cæ truyÒn cña c¸c d©n<br /> ®éng tr×nh diÔn nµy phÇn lín do c¸c téc, th−êng cã hai h×nh thøc kh¸c nhau,<br /> nghÖ sü chuyªn nghiÖp, b¸n chuyªn ®ã lµ b¶o tån tÜnh vµ b¶o tån ®éng. B¶o<br /> nghiÖp thùc hiÖn. Bªn c¹nh nh÷ng ho¹t tån tÜnh lµ b¶o tån h×nh th¸i c¸c hiÖn<br /> ®éng ®ã, ®êi sèng v¨n ho¸ th−êng nhËt t−îng v¨n ho¸ ë ngoµi m«i tr−êng nã<br /> cña quÇn chóng ë c¬ së l¹i ch−a ®−îc n¶y sinh vµ tån t¹i, nh− trong s¸ch b¸o,<br /> chó ý ®óng møc. Ph¶i ch¨ng trong nhËn c¸c viÖn b¶o tµng, c¸c tr−ng bµy, triÓn<br /> thøc vµ hµnh ®éng cña chóng ta ®ang l·m, c¸c kho l−u tr÷... Th−êng c¸c h×nh<br /> lÊy sù tr×nh diÔn, ph« tr−¬ng, tuyªn thøc b¶o tån tÜnh nµy phôc vô chÝnh cho<br /> truyÒn v¨n ho¸ thay cho ®êi sèng v¨n nhu cÇu nghiªn cøu khoa häc, cho tuyªn<br /> ho¸ thùc sù cña quÇn chóng nh©n d©n? truyÒn, t×m hiÓu, cho viÖc l−u gi÷ l©u<br /> dµi c¸c hiÖn t−îng v¨n ho¸ ®Ó sau nµy<br /> 3. Theo chóng t«i, ë T©y Nguyªn, c¸i<br /> khi cÇn thiÕt cã thÓ phôc chÕ, t¸i t¹o nã<br /> khung tù nhiªn vµ x· héi ®¶m b¶o cho trong ®êi sèng.<br /> viÖc b¶o tån vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n<br /> ho¸, cho viÖc ph¸t triÓn x· héi chÝnh lµ B¶o tån ®éng lµ h×nh thøc b¶o tån<br /> bu«n lµng, mµ tuú theo mçi téc ng−êi, c¸c hiÖn t−îng v¨n ho¸ trong chÝnh m«i<br /> mçi ®Þa ph−¬ng ®−îc gäi víi c¸c tªn: tr−êng x· héi mµ nã n¶y sinh vµ tån t¹i,<br /> Pl©y, Bu«n, Bon... Trong mÊy thËp kû ®Ó nã tiÕp tôc biÕn ®æi vµ ph¸t huy vai<br /> qua, do ph©n bè l¹i d©n c−, do ph¸t trß d−íi t¸c ®éng cña nh÷ng ®iÒu kiÖn<br /> triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng, c¬ cÊu x· héi x· héi cô thÓ. ThÝ dô, sö thi lµ mét hiÖn<br /> bu«n lµng bÞ ®¶o lén, tÝnh céng ®ång bÞ t−îng v¨n ho¸ truyÒn miÖng ®éc ®¸o cña<br /> MÊy vÊn ®Ò vÒ b¶o tån... 17<br /> <br /> c¸c téc ng−êi ë T©y Nguyªn. HiÖn nay, chÊp nhËn quan ®iÓm nh− vËy th× tõ<br /> chóng ta ®ang thùc hiÖn viÖc ®iÒu tra, con ng−êi lµm v¨n ho¸, thiÕt chÕ v¨n<br /> s−u tÇm, biªn dÞch vµ xuÊt b¶n hµng ho¸, c¬ chÕ ho¹t ®éng ph¶i nh− thÕ nµo?<br /> tr¨m bé sö thi. §ã chÝnh lµ h×nh thøc NÕu tr−íc kia ho¹t ®éng v¨n ho¸ chñ<br /> b¶o tån tÜnh, tuy rÊt cÇn thiÕt nh−ng yÕu lµ tõ trªn xuèng, th× b©y giê l¹i ph¶i<br /> vÉn lµ sù ®èi phã vµ thô ®éng. Tuy tõ d−íi lªn hay kÕt hîp gi÷a chóng,<br /> nhiªn, cã h×nh thøc chñ ®éng h¬n lµ lµm trong ®ã nh©n d©n vÉn lµ chñ thÓ cña<br /> sao b¶o tån c¸c t¸c phÈm sö thi nµy mäi ho¹t ®éng v¨n ho¸.<br /> trong m«i tr−êng sinh ho¹t diÔn x−íng<br /> sö thi cña céng ®ång, ®Ó sö thi tiÕp tôc Tµi liÖu tham kh¶o<br /> ®êi sèng tù nhiªn cña nã, ®Ó nã tiÕp tôc<br /> ®ãng vai trß lµ mét h×nh thøc sinh ho¹t 1. Ng« §øc ThÞnh. V¨n ho¸ vïng vµ<br /> v¨n ho¸, tho¶ m·n nhu cÇu v¨n ho¸ vµ ph©n vïng v¨n ho¸ ë ViÖt Nam. H.:<br /> nghÖ thuËt cña nh©n d©n. HiÖn t¹i, Khoa häc x· héi, 1993.<br /> chóng t«i ®ang cã nh÷ng dù ¸n thÓ 2. G. Condominas. Chóng t«i ¨n rõng.<br /> nghiÖm h×nh thøc b¶o tån sö thi trong H.: ThÕ giíi, 2003.<br /> m«i tr−êng x· héi cña c¸c d©n téc, ®Ó nã 3. J. Dournes. Rõng, §µn bµ vµ ®iªn<br /> tiÕp tôc lµ "sö thi sèng" nh− nã ®· tõng lo¹n. Tp. Hå ChÝ Minh: TrÎ, 2002.<br /> sèng hµng ngµn n¨m qua.<br /> 4. MiÒn ®Êt huyÒn ¶o. Tp. Hå ChÝ<br /> B¶o tån v¨n ho¸ trong tr¹ng th¸i Minh, 2002<br /> ®éng, trong m«i tr−êng x· héi chÝnh lµ 5. BÕ ViÕt §¼ng vµ c¸c t¸c gi¶. §¹i<br /> thÓ hiÖn quan ®iÓm chñ thÓ v¨n ho¸ c−¬ng c¸c d©n téc £®ª, Mn«ng ë §¾c<br /> trong sù nghiÖp b¶o tån vµ ph¸t huy L¾c. H.: Khoa häc x· héi, 1987.<br /> b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc. §iÒu ®ã cã 6. §Æng Nghiªm V¹n vµ c¸c t¸c gi¶.<br /> nghÜa nh©n d©n lµ ng−êi s¸ng t¹o c¸c C¸c d©n téc ë Gia Lai - Kontum. H.:<br /> gi¸ trÞ v¨n ho¸ th× ®ång thêi lµ ng−êi Khoa häc x· héi, 1988.<br /> b¶o tån vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸<br /> 7. M¹c §−êng (chñ biªn). VÊn ®Ò d©n<br /> ®ã, nhµ n−íc kh«ng thÓ lµm thay mµ chØ<br /> téc ë L©m §ång. Së VH-TT L©m<br /> cã thÓ hç trî mµ th«i.<br /> §ång, 1983.<br /> 6. ë T©y Nguyªn còng nh− nhiÒu 8. Ng« §øc ThÞnh (chñ biªn). V¨n ho¸<br /> ®Þa ph−¬ng kh¸c, c¸c thiÕt chÕ v¨n ho¸ d©n gian £®ª. H.: V¨n ho¸ D©n téc,<br /> h×nh nh− còng ®ang cã nh÷ng vÊn ®Ò 1993.<br /> ph¶i bµn. §Ó thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh 9. V¨n ho¸ d©n gian Mn«ng. H.: V¨n<br /> ph¸t triÓn v¨n ho¸, th× tõ ng©n s¸ch, ho¸ d©n téc, 1993.<br /> c¸n bé ®Õn c¸c thiÕt chÕ v¨n ho¸ ®Òu lµ<br /> 10. NhiÒu t¸c gi¶. Sö thi T©y Nguyªn.<br /> cña Nhµ n−íc, do vËy c¸i v¨n ho¸ mµ<br /> H.: Khoa häc x· héi, 1998.<br /> chóng ta ®ang lµm th−êng lµ mang dÊu<br /> Ên "v¨n ho¸ nhµ n−íc". B©y giê chóng 11. V. I. Lªnin, Toµn tËp. T.13. H.:<br /> ta thö suy nghÜ kh¸c, lµm kh¸c, tøc coi ChÝnh trÞ quèc gia, 2005.<br /> v¨n ho¸ ph¶i lµ ho¹t ®éng tù th©n cña 12. NhiÒu t¸c gi¶. Mét sè vÊn ®Ò ph¸t<br /> nh©n d©n, nh©n d©n lµ chñ thÓ thùc triÓn kinh tÕ-x· héi bu«n lµng c¸c<br /> hiÖn vµ h−ëng thô c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸, d©n téc T©y nguyªn. H.: Khoa häc x·<br /> d−íi sù ®Þnh h−íng cña nhµ n−íc. NÕu héi, 2002.<br />