Một số yếu tố liên quan đến kiến thức, thực hành phòng bệnh đái tháo đường typ 2

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN KIẾN THỨC,<br /> THỰC HÀNH PHÒNG BỆNH ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYP 2<br /> Võ Thị Bổn1, Trương Quang Đạt1, Phạm Đức Phúc2<br /> 1<br /> <br /> Trường Cao đẳng Y tế Bình Định; 2Trường Đại học Y tế Công cộng<br /> <br /> Nghiên cứu cắt ngang phân tích nhằm mô tả một số yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành phòng<br /> bệnh đái tháo đường typ 2 của người dân 2 xã Phước Lộc và Phước Thuận của huyện Tuy Phước, tỉnh Bình<br /> Định năm 2014. Kỹ thuật chọn mẫu xác suất. Các biến số nhị phân phụ thuộc là kiến thức và thực hành<br /> chung phòng đái tháo đường typ 2 được đánh giá dựa trên bộ câu hỏi được lượng hóa bằng cách cho điểm.<br /> Các biến số nhị phân độc lập là các đặc điểm dân số và gia đình có tiền sử đái tháo đường. Kiến thức và<br /> thực hành chung phòng đái tháo đường được định nghĩa là “đạt” khi có tổng điểm kiến thức ≥ 26 và thực<br /> hành ≥ 24. Điều tra 460 người từ 30 đến 69 tuổi. Kết quả nghiên cứu cho thấy: OR cho kiến thức chung<br /> “không đạt” về đái tháo đường ở nhóm người có học vấn < trung học phổ thông, nghề nông và có người nhà<br /> bị đái tháo đường lần lượt là 7,1; 2,4 và 15,1 với p < 0,05. OR cho thực hành phòng đái tháo đường “không<br /> đạt” ở nam giới; tuổi 30 - 44; học vấn < trung học phổ thông; nghề nông và người nhà có tiền sử đái tháo<br /> đường lần lượt là 4,6; 1,8; 1,6 và 2,6 với p < 0,05. OR thực hành phòng đái tháo đường “không đạt” ở nhóm<br /> người có kiến thức chung về đái tháo đường “không đạt” là 8,8 (p < 0,05). Kết luận: có một số đặc điểm dân<br /> số liên quan đến kiến thức chung và thực hành chung về đái tháo đường “không đạt” như nam giới, nhóm<br /> tuổi 30 - 44, người có trình độ học vấn < trung học phổ thông, nghề nông, có người nhà bị đái tháo đường;<br /> những đặc điểm này cần được lưu ý trong truyền thông giáo dục sức khỏe phòng bệnh đái tháo đường ở<br /> cộng đồng.<br /> Từ khóa: Đái tháo đường, thực hành, kiến thức, phòng bệnh, yếu tố liên quan<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Đái tháo đường có thể được xem là một<br /> <br /> trùng (bệnh tim mạch, ung thư, bệnh hô hấp<br /> <br /> bệnh lâu đời nhất được biết đến, nó được<br /> <br /> mãn và đái tháo đường typ 2) gây tử vong cho<br /> người < 70 tuổi và chiếm 3/4 tử vong ở các<br /> <br /> người Ai Cập đề cập đến lần đầu tiên 3.000<br /> năm trước đây [1]. Năm 1935 có sự phân biệt<br /> <br /> nước có thu nhập thấp và trung bình [5]. Bệnh<br /> thường xảy ra âm thầm, khi biểu hiện rõ thì đã<br /> <br /> rõ ràng giữa đái tháo đường typ 1 và typ 2 [2].<br /> Đái tháo đường typ 2 được mô tả như là một<br /> <br /> có những biến chứng đe dọa đến tính mạng<br /> [6]. Tại Việt Nam, đái tháo đường đang có<br /> <br /> phần của hội chứng chuyển hóa vào năm<br /> 1988 [3]; đây là thể phổ biến nhất của đái tháo<br /> <br /> chiều hướng tăng nhanh [7]. Đái tháo đường<br /> <br /> đường đặc trưng bởi tăng đường máu, đề<br /> <br /> typ 2 là do tương tác giữa gen, môi trường và<br /> hành vi [8] mà trong đó hành vi là một trong<br /> <br /> kháng insulin và giảm insulin tương đối [4].<br /> Đái tháo đường typ 2 là vấn đề sức khỏe cộng<br /> <br /> những yếu tố nguy cơ quan trọng, kiểm soát<br /> được yếu tố này có thể phòng tránh được<br /> <br /> đồng hiện nay trên Thế giới, đây là một trong<br /> 4 nguyên nhân hàng đầu không do nhiễm<br /> <br /> bệnh và một số nguy cơ có thể kiểm soát<br /> được nếu người dân có kiến thức đúng và<br /> thực hành đúng. Kiến thức, thái độ và thực<br /> <br /> Địa chỉ liên hệ: Võ Thị Bổn, Trường Cao đẳng Y tế Bình<br /> Định<br /> Email: boncdyt@gmail.com<br /> Ngày nhận: 20/10/2015<br /> Ngày được chấp thuận: 25/12/2015<br /> <br /> 88<br /> <br /> hành đúng phòng đái tháo đường của người<br /> dân ở nước ta còn rất thấp (< 26%) [9]. Gánh<br /> nặng bệnh tật do biến chứng của đái tháo<br /> đường ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống<br /> <br /> TCNCYH 98 (6) - 2015<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> người bệnh, kinh tế gia đình và sự phát triển<br /> của một quốc gia. Do vậy, phòng chống đái<br /> tháo đường là vấn đề cần quan tâm của tất cả<br /> cộng đồng. Tại Việt Nam, phòng chống đái<br /> tháo đường là một trong những chương trình<br /> mục tiêu quốc quốc gia về Y tế và ngày 14<br /> tháng 11 hàng năm đã trở thành ngày phòng<br /> <br /> - Cỡ mẫu: được tính theo công thức:<br /> n = Z21-α/2<br /> <br /> p (1 - p)<br /> d2<br /> <br /> DE<br /> <br /> Trong đó:<br /> <br /> chống đái tháo đường thế giới.<br /> <br /> n là cỡ mẫu cần phải đạt được;<br /> p chọn 25,9% [9];<br /> <br /> Tuy Phước là một huyện của tỉnh Bình<br /> Định, trong xu thế phát triển chung, đời sống<br /> <br /> d sai số tuyệt đối chọn 5%;<br /> Z(1-α/2) là hệ số tin cậy 95% = 1,96;<br /> <br /> người dân ngày càng cải thiện, đô thị hóa<br /> nhanh chóng.... dẫn đến sự thay đổi lối sống,<br /> thói quen ăn uống. Tất cả sự thay đổi đó đã<br /> hình thành những hành vi nguy cơ làm gia<br /> tăng một số bệnh trong đó có đái tháo đường.<br /> <br /> DE (design effect) hệ số thiết kế, chọn 1,5.<br /> Thay vào công thức, ta có: n = 442; thực tế<br /> chúng tôi đã điều tra được 460 người; đảm<br /> bảo cỡ mẫu cần thiết.<br /> <br /> Tại Bình Định chưa có công bố về các yếu tố<br /> liên quan đến kiến thức chung và thực hành<br /> <br /> - Phương pháp chọn mẫu: chọn mẫu<br /> chùm qua 2 giai đoạn:<br /> + Giai đoạn 1: chọn 30 chùm ngẫu nhiên,<br /> <br /> chung phòng đái táo đường của người dân,<br /> một nội dung rất được quan tâm của những<br /> <br /> mỗi chùm là một xóm của 2 xã.<br /> <br /> người làm chính sách y tế và thực hành chăm<br /> sóc sức khỏe tại cộng đồng. Nghiên cứu<br /> nhằm mục tiêu: Mô tả các yếu tố liên quan<br /> đến kiến thức chung và thực hành chung<br /> phòng bệnh đái tháo đường typ 2 của người<br /> dân từ 30 - 69 tuổi tại hai xã Phước Lộc và<br /> Phước Thuận của huyện Tuy Phước, tỉnh<br /> Bình Định năm 2014.<br /> <br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> 1. Đối tượng<br /> Người dân từ 30 - 69 tuổi tại hai xã Phước<br /> Lộc và Phước Thuận, huyện Tuy Phước, tỉnh<br /> <br /> + Giai đoạn 2: chọn 15 hộ gia đình (đơn vị<br /> mẫu) của mỗi chùm (= 442/30 chùm) bằng kỹ<br /> thuật chọn mẫu ngẫu nhiên hệ thống.<br /> - Phương pháp thu thập số liệu<br /> Phỏng vấn trực tiếp đối tượng nghiên cứu<br /> bằng bộ câu hỏi được thiết kế sẵn.<br /> - Các biến số chính<br /> + Các biến số nhị phân độc lập: tuổi, giới<br /> tính, học vấn, nghề nghiệp, thu nhập.<br /> + Các biến số nhị phân phụ thuộc: kiến<br /> thức chung và thực hành chung phòng đái<br /> tháo đường.<br /> Đánh giá kiến thức chung và thực hành<br /> <br /> Bình Định (có thời gian sống đến khi tham gia<br /> <br /> chung phòng đái tháo đường “đạt” và “không<br /> <br /> nghiên cứu ≥ 1 năm).<br /> <br /> đạt” dựa trên bộ câu hỏi được lượng hóa<br /> bằng cách cho điểm [10].<br /> <br /> * Tiêu chuẩn loại trừ: người không thể trả<br /> lời phỏng vấn được như bệnh nặng, tâm thần,<br /> tai biến mạch máu não, câm điếc.<br /> - Thời gian: tháng 8 năm 2014.<br /> 2. Phương pháp: cắt ngang mô tả có so sánh.<br /> <br /> TCNCYH 98 (6) - 2015<br /> <br /> Các khái niệm và tiêu chuẩn đánh giá:<br /> * Kiến thức chung: là kiến thức tổng hợp<br /> của kiến thức về bệnh, kiến thức về yếu tố<br /> nguy cơ và kiến thức về phòng bệnh. Kiến<br /> thức chung được định nghĩa là đạt khi có tổng<br /> <br /> 89<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> điểm kiến thức chung ≥ 26; không đạt khi có<br /> <br /> có tổng điểm thực hành ≥ 24; không đạt khi có<br /> <br /> tổng điểm kiến thức chung < 26.<br /> * Kiến thức về bệnh (khái niệm, cách chẩn<br /> <br /> tổng điểm thực hành < 24.<br /> <br /> đoán, triệu chứng, biến chứng, điều trị) được<br /> định nghĩa là đạt khi có tổng điểm kiến thức ≥<br /> 13; không đạt khi có tổng điểm kiến thức < 13.<br /> * Kiến thức về các yếu tố nguy cơ được<br /> định nghĩa là đạt khi có tổng điểm ≥ 7 điểm;<br /> không đạt khi có tổng điểm < 7.<br /> * Kiến thức về phòng bệnh biện (pháp<br /> phòng bệnh, chế độ ăn phòng bệnh) được<br /> định nghĩa là đạt khi có tổng điểm ≥ 6; không<br /> đạt khi đối tượng nghiên cứu có tổng điểm<br /> < 6.<br /> * Thực hành chung: là thực hiện các biện<br /> pháp phòng bệnh (chế độ ăn, thói quen uống<br /> nước ngọt, sử dụng rượu, bia, hút thuốc lá,<br /> hoạt động thể lực, kiểm tra đường huyết.<br /> Thực hành chung được định nghĩa là đạt khi<br /> <br /> 3. Xử lý số liệu<br /> Sử dụng phần mềm Stata 12.0.; dùng Z<br /> test để so sánh 2 tỷ lệ; so sánh ước lượng<br /> khoảng với 95% khoảng tin cậy của OR để<br /> tính mức ý nghĩa thống kê trong phân tích hồi<br /> quy đơn biến.<br /> 4. Đạo đức nghiên cứu<br /> Nghiên cứu tuân thủ nghiêm ngặt các quy<br /> định, nguyên tắc, chuẩn mực về đạo đức<br /> nghiên cứu y sinh học của Việt Nam, phù hợp<br /> với các chuẩn mực chung của quốc tế. Nghiên<br /> cứu không gây nguy hiểm và tác dụng xấu<br /> đến đối tượng nghiên cứu. Tất cả các đối<br /> tượng đều tự nguyện tham gia. Các số liệu<br /> thu thập được đều được giữ bí mật.<br /> <br /> III. KẾT QUẢ<br /> Bảng 1. Đặc điểm kiến thức chung và thực hành chung phòng đái tháo đường<br /> Biến số<br /> Kiến thức chung về<br /> đái tháo đường<br /> Thực hành chung về<br /> phòng đái tháo đường<br /> <br /> n = 460<br /> <br /> %<br /> <br /> 95% CI<br /> <br /> Có<br /> <br /> 48<br /> <br /> 10,4<br /> <br /> 7,6 - 13,2<br /> <br /> Không<br /> <br /> 412<br /> <br /> 89,6<br /> <br /> 86,8 - 92,4<br /> <br /> Có<br /> <br /> 224<br /> <br /> 48,7<br /> <br /> 44,1 - 53,3<br /> <br /> Không<br /> <br /> 236<br /> <br /> 51,3<br /> <br /> 46,7 - 55,9<br /> <br /> Kiến thức chung và thực hành chung phòng bệnh là 10,4% và 48,7%.<br /> (*): Nhóm so sánh; SL: Số lượng, OR trong mô hình hồi quy đơn biến.<br /> OR cho nhóm người có học vấn < trung học phổ thông; nghề nông và có người nhà bị đái<br /> tháo đường có kiến thức chung “không đạt” lần lượt là 7,1; 2,4 và 15,1 (p < 0,05) (bảng 2).<br /> OR cho thực hành phòng bệnh “không đạt” ở nam là 4,6; tuổi 30 - 44 là 1,8; học vấn < trung<br /> học phổ thông là 1,6; nghề nông là 1,8 và người nhà có tiền sử đái tháo đường là 2,6 (p < 0,05)<br /> (bảng 3).<br /> <br /> 90<br /> <br /> TCNCYH 98 (6) - 2015<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Bảng 2. Một số đặc điểm của người dân và kiến thức chung về đái tháo đường<br /> Kiến thức chung<br /> Biến số<br /> <br /> Giới<br /> <br /> Nhóm tuổi<br /> <br /> Học vấn<br /> <br /> Nghề nghiệp<br /> <br /> Kinh tế gia đình<br /> Người nhà đái<br /> tháo đường<br /> <br /> Không đạt<br /> <br /> Đạt<br /> <br /> n1<br /> <br /> %<br /> <br /> n2<br /> <br /> %<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 174<br /> <br /> 88,3<br /> <br /> 23<br /> <br /> 11,7<br /> <br /> Nữ (*)<br /> <br /> 238<br /> <br /> 90,5<br /> <br /> 25<br /> <br /> 9,5<br /> <br /> 30 - 44<br /> <br /> 157<br /> <br /> 88,2<br /> <br /> 21<br /> <br /> 11,8<br /> <br /> 45 - 69 (*)<br /> <br /> 255<br /> <br /> 90,4<br /> <br /> 27<br /> <br /> 9,6<br /> <br /> < Trung học<br /> phổ thông<br /> <br /> 334<br /> <br /> 94,9<br /> <br /> 18<br /> <br /> 5,1<br /> <br /> ≥ Trung học<br /> phổ thông (*)<br /> <br /> 78<br /> <br /> 72,2<br /> <br /> 30<br /> <br /> 27,8<br /> <br /> Nông nghiệp<br /> <br /> 185<br /> <br /> 93,9<br /> <br /> 12<br /> <br /> 6,1<br /> <br /> Khác (*)<br /> <br /> 227<br /> <br /> 86,3<br /> <br /> 36<br /> <br /> 13,7<br /> <br /> Nghèo<br /> <br /> 13<br /> <br /> 92,9<br /> <br /> 1<br /> <br /> 7,1<br /> <br /> Không nghèo (*)<br /> <br /> 399<br /> <br /> 85,9<br /> <br /> 47<br /> <br /> 10,5<br /> <br /> Không<br /> <br /> 400<br /> <br /> 92,4<br /> <br /> 33<br /> <br /> 7,6<br /> <br /> Có (*)<br /> <br /> 12<br /> <br /> 44,4<br /> <br /> 15<br /> <br /> 55,6<br /> <br /> p<br /> <br /> OR<br /> <br /> 95% CI<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> 0,8<br /> <br /> 0,4 -1,5<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> 0,8<br /> <br /> 0,4 - 1,5<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> 7,1<br /> <br /> 3,6 - 14,2<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> 2,4<br /> <br /> 1,2 - 5,3<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> 1,5<br /> <br /> 0,2 - 66,4<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> 15,1<br /> <br /> 6,0 - 38,2<br /> <br /> Bảng 3. Một số đặc điểm của người dân và thực hành chung phòng đái tháo đường<br /> Thực hành phòng bệnh<br /> Biến số<br /> <br /> Giới<br /> <br /> Nhóm tuổi<br /> <br /> Học vấn<br /> <br /> Không đạt<br /> <br /> Đạt<br /> <br /> n1<br /> <br /> %<br /> <br /> n2<br /> <br /> %<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 142<br /> <br /> 72,1<br /> <br /> 55<br /> <br /> 27,9<br /> <br /> Nữ (*)<br /> <br /> 94<br /> <br /> 35,7<br /> <br /> 169<br /> <br /> 64,3<br /> <br /> 30 - 44<br /> <br /> 107<br /> <br /> 60,1<br /> <br /> 71<br /> <br /> 39,9<br /> <br /> 45 - 69 (*)<br /> <br /> 129<br /> <br /> 45,7<br /> <br /> 153<br /> <br /> 54,3<br /> <br /> < Trung học<br /> phổ thông<br /> <br /> 191<br /> <br /> 54,3<br /> <br /> 161<br /> <br /> 55,7<br /> <br /> ≥ Trung học<br /> phổ thông (*)<br /> <br /> 45<br /> <br /> 41,7<br /> <br /> 63<br /> <br /> 58,3<br /> <br /> TCNCYH 98 (6) - 2015<br /> <br /> p<br /> <br /> OR<br /> <br /> 95% CI<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> 4,6<br /> <br /> 3,1 - 7,1<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> 1,8<br /> <br /> 1,2 - 2,6<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> 1,6<br /> <br /> 1,1 - 2,6<br /> <br /> 91<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Thực hành phòng bệnh<br /> Biến số<br /> <br /> Không đạt<br /> <br /> Đạt<br /> <br /> n1<br /> <br /> %<br /> <br /> n2<br /> <br /> %<br /> <br /> 4<br /> <br /> 28,6<br /> <br /> 10<br /> <br /> 71,4<br /> <br /> Kinh tế gia<br /> đình<br /> <br /> Nghèo<br /> Không nghèo (*)<br /> <br /> 232<br /> <br /> 52,0<br /> <br /> 214<br /> <br /> 48,0<br /> <br /> Người nhà<br /> đái tháo đường<br /> <br /> Không<br /> <br /> 228<br /> <br /> 52,7<br /> <br /> 205<br /> <br /> 47,3<br /> <br /> Có (*)<br /> <br /> 8<br /> <br /> 29,6<br /> <br /> 19<br /> <br /> 70,4<br /> <br /> p<br /> <br /> OR<br /> <br /> 95% CI<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> 0,3<br /> <br /> 0,1 - 1,2<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> 2,6<br /> <br /> 1,2 - 7,1<br /> <br /> Bảng 4. Kiến thức chung và thực hành chung phòng đái tháo đường<br /> Thực hành phòng bệnh<br /> Biến số<br /> <br /> Kiến thức chung về<br /> đái tháo đường<br /> Tổng<br /> <br /> Không đạt<br /> <br /> Không đạt<br /> Đạt (*)<br /> <br /> Đạt<br /> <br /> n1<br /> <br /> %<br /> <br /> n2<br /> <br /> %<br /> <br /> 230<br /> <br /> 55,8<br /> <br /> 182<br /> <br /> 54,2<br /> <br /> 6<br /> <br /> 12,5<br /> <br /> 42<br /> <br /> 97,5<br /> <br /> 236<br /> <br /> 51,3<br /> <br /> 224<br /> <br /> 49,7<br /> <br /> p<br /> <br /> OR<br /> <br /> 95% CI<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> 8,8<br /> <br /> 3,6 - 25,9<br /> <br /> OR thực hành phòng đái tháo đường “không đạt” ở nhóm người có kiến thức chung về đái<br /> tháo đường “không đạt” là 8,8 (p < 0,05).<br /> <br /> IV. BÀN LUẬN<br /> Kết quả cho thấy, người dân có kiến thức<br /> <br /> quả. Nghiên cứu phát hiện có 48,7% thực<br /> <br /> chung về đái tháo đường là 10,4%. Đây là tỷ<br /> <br /> hành chung phòng đái tháo đường, cao hơn<br /> 45,7% trong nghiên cứu của Trần Văn Hải<br /> <br /> lệ khá thấp trong cộng đồng trong khi căn<br /> bệnh này ngày càng phổ biến; tuy nhiên cao<br /> hơn so với nghiên cứu của một số tác giả<br /> khác [10; 11]. Sự khác nhau có thể là do<br /> nghiên cứu của chúng tôi tiến hành sau<br /> những nghiên cứu này từ 3 -10 năm nên sự<br /> tiếp cận thông tin của người dân có thể nhiều<br /> hơn. Tuy nhiên thấp hơn 25,9% trong nghiên<br /> cứu của Trần Văn Hải (2013) [9] và 27% trong<br /> nghiên cứu của Maina W. K. (2011) [12] ở<br /> Kenya có thể các chương trình truyền thông<br /> <br /> (2013) [9] ở Hậu Giang. Nhiên cứu của chúng<br /> tôi có 51,3% “không đạt” về thực hành chung<br /> phòng bệnh, điều này cũng đồng nghĩa với<br /> việc có hơn ½ người dân sẽ có nguy cơ mắc<br /> bệnh này, trong khi đó các yếu tố nguy cơ gây<br /> bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát được nếu<br /> người dân có hành vi lối sống tích cực trong<br /> phòng đái tháo đường. Vậy yếu tố nào liên<br /> quan đến kiến thức và thực hành phòng đái<br /> <br /> phòng bệnh đái tháo đường ở các địa điểm<br /> <br /> tháo đường.<br /> Các yếu tố tuổi, giới tính, kinh tế gia đình<br /> <br /> trong nghiên cứu của chúng tôi chưa thật hiệu<br /> <br /> chưa liên quan đến kiến thức chung đái tháo<br /> <br /> 92<br /> <br /> TCNCYH 98 (6) - 2015<br /> <br />